Dzieje służby cywilnej

DZIEJE SŁU

BY CYWILNEJ W POLSCE

Ustawa o pa

stwowej słu

bie cywilnej z 17 lutego

1922 roku.

Proces kształtowania samodzielnego aparatu administracji polskiej zapoczątkowany

został w okresie wielkiego przewrotu społecznego i politycznego w Polsce w drugiej połowie

XVIII wieku. Reorganizacja państwa i jego administracji zapoczątkowana została w 1764

roku powołaniem komisji skarbowych i wojskowych. Spośród aktów prawnych o

podstawowym znaczeniu dla administracji wymienić należy także reskrypt z 1765 roku o

powołaniu komisji dobrego porządku oraz konstytucje: z 1773 roku – o powołaniu KEN,

która była drugim w Europie ministerstwem oświaty i z 1775 roku – o powołaniu Komisji nad

Szpitalami. W latach 1775-1789 powołano do życia Radę Nieustającą, pierwszy w Polsce

centralny rząd, którą reaktywował Sejm rozbiorowy z 1793 roku. Rozbudowa administracji i

zapewnienie jej prawidłowego funkcjonowania prowadziły do realizacji koncepcji stałego

funkcjonowania urzędów w Polsce.

Wzrost dążeń reformatorskich doprowadził do uchwalenia przez Sejm Wielki Ustawy

Rządowej z 3 maja 1791 roku, która wprowadzała „rząd umiarkowany i oparta została na

zasadzie trójpodziału władzy. Najwyższą władzę wykonawczą powierzono Straży Praw z

królem, a wyrazem dualizmu administracji na szczeblu centralnym było powołanie czterech

komisji wielkich, podporządkowanych Straży, które miały wykonywać najważniejsze

czynności administracyjne w państwie. Na szczeblu terenowym sprawy administracyjne

należały do kompetencji komisji porządkowych cywilno-wojskowych w województwach i

ziemiach. Z okresu Sejmu Czteroletniego, poza Konstytucją 3 Maja, pochodzą ważne akty

nowego systemu polskiego prawa administracyjnego takie, jak: prawo z 1789 roku – o

komisjach

porządkowych

cywilno-wojskowych,

porządkujące

sprawy

aparatu

wykonawczego; prawo o samorządzie miejskim z 24 czerwca 1791 roku.

Z okresu powstania kościuszkowskiego na uwagę zasługują przepisy władz

powstańczych z 1794 roku, ustanawiające dozory, jako nową jednostkę administracyjną, i

powołujące dozorców, wykonujących władzę administracyjną w dozorze. Dozorcą mógł być

nie tylko szlachcic, ale „każdy mieszkaniec powiatu jakiegokolwiek stanu i kondycji, byleby

cnotliwy, o chciwość albo związki szkodliwe nie podejrzany, umiejący czytać, pisać i

rachować, dobrą sławę w okolicy mający”

W drugiej połowie XVIII wieku pojawiły się zaczątki nauki polskiego prawa

urzędniczego dzięki pracom H. Stroynowskiego, H. Kołłątaja, S. Staszica i W. Skrzetuskiego.

Budowę silnego aparatu administracyjnego w Polsce przerwał upadek państwowości

polskiej pod koniec XVIII wieku. W XIX i na początku XX wieku, w okresie, gdy Polska

utraciła suwerenność, ustrój administracji rządowej i samorządowej państw europejskich, w

tym - mocarstw zaborczych, ulegał systematycznym zmianom i rozbudowie. Na ziemiach

polskich obowiązywała wówczas zaborcza administracja państwowa. Krótkotrwałymi

wyjątkami od ogólnej linii rozwojowej przyjętych na ziemiach polskich systemów

administracyjnych państw zaborczych były tylko przejściowe twory takie, jak: Księstwo

Warszawskie, Królestwo Polskie, Rzeczypospolita Krakowska i Wielkie Księstwo

Poznańskie. W drugiej połowie XIX wieku trwały charakter miała jedynie autonomia Galicji,

wprowadzona w latach 60. XIX wieku

Odzyskanie niepodległości w 1918 roku stworzyło podatny grunt pod rozwój

polskiego prawa administracyjnego. Zasadniczym problemem odrodzonego państwa

polskiego była unifikacja ziem polskich i związana z nią ściśle problematyka organizacji

aparatu administracyjnego oraz materialnego i formalnego prawa administracyjnego, jak

J. Starościak: Prawo administracyjne. Warszawa 1975, s. 14 i n.; J. Starościak, E. Iserzon: Prawo

administracyjne. Warszawa 1963, s. 26, 27; H. Izdebski: Historia administracji. Warszawa 1984, s. 37 i n.; E.
Ochendowski: Prawo administracyjne. Część ogólna. Toruń 1994, s. 23-26; B. Leśnodorski: Dzieło Sejmu
Czteroletniego. Wrocław 1951, s. 234 i n.

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak: Historia ustroju i prawa polskiego. Warszawa 1993, s. 344 i n.; H.

Izdebski:  Historia  administracji,  s.  101  i  n.;  Konstytucje  polskie.  Studia  monograficzne  z  dziejów  polskiego
konstytucjonalizmu. Pod red. M. Kallasa. Warszawa 1990, t. I, s. 23 i n.; W. Sobociński: Historia ustroju i prawa
Księstwa Warszawskiego. Toruń 1964, s. 33 i n. oraz szereg innych; H. Izdebski: Rada Administracyjna Królestwa
Polskiego w latach 1815-1830. Warszawa 1978, s. 21 i n. Studium na temat urzędników i prawa urzędniczego na
ziemiach  polskich  XIX  wieku  napisał  W.  Rostocki:  Korpus  w  gęsie  pióra  uzbrojony.  Urzędnicy  w  Księstwie
Warszawskim  i  w  Królestwie  Polskim  1807-1831.  Warszawa  1972;  Konstytucje  polskie  1791-1921.  Wyd.  M.
Handelsman. Warszawa 1922, s. 47 i n.; W. Bartel: Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa 1815-1846. Kraków
1986, s. 87-88.

również samorządu. Proces budowy polskiego ustroju administracyjnego został

zapoczątkowany już pod koniec I wojny światowej. Były to m.in.: Polska Komisja

Likwidacyjna w Krakowie, Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie, Rada Narodowa

ląska Cieszyńskiego, rady komisarzy ludowych w Zagłębiu, a na obszarach objętych

powstaniami – Naczelna Rada Ludowa z Komisariatem na czele oraz organy POW. Na

obszarze byłego Królestwa Polskiego formalnie działały organy podporządkowane Radzie

Regencyjne, natomiast 7 listopada 1918 roku doszło do utworzenia w Lublinie

Tymczasowego Rządu Ludowego z Ignacym Daszyńskim. Powstanie centralnych organów

ogólnopolskich zostało zapoczątkowane powierzeniem Józefowi Piłsudskiemu 11 listopada

1918 roku funkcji Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich, który 22 listopada 1918 roku skupił

najwyższą władzę, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. 18 listopada 1918 roku powołano

do życia Rząd Ludowy Republiki Polskiej, jako pierwszy rząd o charakterze

ogólnopaństwowym, przejściowo zachowując odrębność ustrojową ziem zaboru pruskiego.

Legalizacja dotychczasowej struktury centralnych organów państwowych nastąpiła w drodze

uchwały Sejmu Ustawodawczego z 20 lutego 1919 roku, zwanej „Małą konstytucją”.

Stworzony w 1918 roku system ustrojowy funkcjonował w okresie przejściowym do czasu

uchwalenia konstytucji z 17 marca 1921 roku

. Wydane po odzyskaniu niepodległości akty

prawne regulowały kwestie ustrojowo-prawne i poza strukturą oraz zadaniami organów

naczelnych nie dotyczyły organizacji, kompetencji organów administracji, a zwłaszcza statusu

prawnego funkcjonariuszy państwowych. Poza unormowaniem dotyczącym sędziów,

zawartym w Konstytucji marcowej, status korpusu urzędników państwowych uregulowany

był przepisami pochodzącymi jeszcze z okresu I wojny światowej. Rada Regencyjna wydała

11 czerwca 1918 r. „Tymczasowe przepisy służbowe dla urzędników państwowych”.

Przepisy tymczasowe, które stosowane były do urzędników wszystkich władz i urzędów

państwowych, miały obowiązywać do czasu wydania powszechnie obowiązującej ustawy o

służbie urzędników państwowych

A. Ajnenkiel: Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926. Warszawa 1972, s. 117-118; S.

Krukowski: Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r. Warszawa 1977, s. 16-19; A. Ajnenkiel: Polskie konstytucje.
Warszawa 1982, s. 191 i n.; Konstytucje i podstawowe akty ustawodawcze Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939.
Red. A. Gwiżdż. Warszawa 1967, s. 5-6 i inne; K. Kumaniecki: Odbudowa państwowości polskiej. Warszawa-
Kraków 1924, s. 90 i n., 165-166 i inne; M. Adamczyk, S. Pastuszka: Konstytucje polskie w rozwoju dziejowym
1791-1982. Warszawa 1985, s. 183, 198; T. Maciejewski: Historia ustroju i prawa sądowego Polski. Warszawa
1999, s. 302 i n.; tenże: Historia administracji. Warszawa 2002, s. 266.

J. Stelina: Prawo urzędnicze II Rzeczypospolitej. Gdańskie Studia Prawnicze 2006, t. XV, s. 334.

Podstawę struktury organizacyjnej państwa w świetle Konstytucji marcowej z 1921

roku stanowiła zasada podziału władzy (art. 2), rozumiana jako rozdzielenie kompetencji

państwa między różne jego organy. Podział władzy miał zarówno gwarantować koherencję

działalności organów ustawodawczych i wykonawczych, jak i zapobiegać autoryzacji władzy

wykonawczej oraz zapewniać ochronę praw obywatelskich. Władza wykonawcza należała do

prezydenta RP i odpowiedzialnych ministrów, tworzących Radę Ministrów pod

przewodnictwem Prezesa (art. 39 i n.).

W organizacji administracji wprowadzono zasadę dekoncentracji, która polegać miała

na przekazywaniu uprawnień do podejmowania decyzji organom niższego szczebla.

Proklamowano też zespolenie organów administracji powoływanych w jednostkach

terytorialnych „w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnictwem”. Uwzględniano przy tym

zasadę udziału wybieralnego czynnika obywatelskiego w wykonywaniu zadań administracji

(art. 66). Konstytucja marcowa sankcjonowała istnienie samorządu terytorialnego w gminach,

powiatach i województwach oraz samorządu gospodarczego. Organy wykonawcze samorządu

podporządkowywano

nadzorowi

kierownictwu

organów

państwowej

władzy

administracyjnej (art. 67 i 68). Konstytucja wprowadzała zasadę dwuinstancyjności

postępowania w sprawach z zakresu administracji oraz kontrolę sądową nad aktami

administracyjnymi (art. 69-72). Administracja publiczna II RP powołana została do

bezpośredniej realizacji funkcji wykonawczych państwa. Administrację tę tworzył zespół

rozbudowanych organów, stanowiących aparat administracji publicznej. Dzielił się on na

administrację centralną i terytorialną, która z kolei złożona była z organów administracji

rządowej i samorządu. Administracja rządowa składała się z administracji ogólnej i

administracji specjalnej (niezespolonej)

W konstytucji marcowej deklarowano zasadę ciągłości państwa polskiego, nawiązując

ogólnie do tradycji ustrojowej sięgającej Konstytucji 3 Maja. W XX wieku konkretne

rozwiązania ustrojowe pochodzące z XVIII stulecia miały już jednak w większości znaczenie

historyczne i ideowe, i nie mogły odegrać istotnej roli praktycznej. Powstaje pytanie, jakie

wzorce ustrojowe przyjął ustawodawca w zakresie tworzonego prawa administracyjnego, w

tym urzędniczego w II RP. Należało przy tym uwzględniać zarówno rodzimą kulturę i

A. Ajnenkiel, B. Leśnodorski, W. Rostocki: Historia ustroju Polski (1764-1939). Warszawa 1974, s. 195; E.

Borkowska-Bagieńska, K. Krasowski, B. Lesiński, J. Walachowicz: Historia państwa i prawa Polski. Zarys wykładu.
Poznań 1994, s. 239 i n.

tradycję, uwarunkowania polityczne i społeczne, jak również współczesne tendencje

rozwojowe i koncepcje nowoczesnej administracji.

Debata nad modelem prawa urzędniczego, jakie miało ob. Owiązywać w II RP, odbyła

się podczas obrad Sejmu Ustawodawczego w latach 1921-1922. W celu rozwiązania

problemu kadr urzędniczych w odrodzonej Polsce powołano najpierw Komisję

Kwalifikacyjna, która miała za zadanie weryfikację kadr. Komisja ta następnie podjęła prace

nad projektem ustawy urzędniczej, której projekt przedstawiło Sejmowi Prezydium Rady

Ministrów

Rozważano możliwość recepcji rozwiązań austriackich, pruskich, francusko-polskich,

które znane były na ziemiach polskich podczas zaborów lub stworzenie nowego systemu

prawa od podstaw. Ostatnie z proponowanych rozwiązań byłoby jednak długotrwałe w

realizacji, toteż należało raczej oprzeć się na wypróbowanych już rozwiązaniach

europejskich. Odrzucając archaiczne już na początku XX wieku rozwiązania autonomicznego

ustroju Galicji, można było oprzeć się na jednym z modeli ustrojowych sprawdzonych w

praktyce funkcjonowania administracji na ziemiach polskich pod zaborami

Jednym z wchodzących w grę rozwiązań był model administracji wprowadzony w

Księstwie Warszawskim z mocy konstytucji oktrojowanej przez Napoleona w 1907 roku.

Władzę wykonawczą według tego aktu sprawowali ministrowie jako jednoosobowe organy

stojące na czele wyodrębnionych rzeczowo resortów. Ministrowie tworzyli Radę Ministrów.

Kontrolę nad działalnością rządu sprawowała Rada Stanu. W Królestwie Polskim w miejsce

resortów wprowadzono wydziały rządowe, a centralnym organem władzy i administracji była

Rada Stanu, złożona z Ogólnego Zgromadzenia i Rady Administracyjnej. Ministrowie

wykonywali swe obowiązki przy pomocy rozbudowanego aparatu wykonawczego i niższych

władz. Istotną rolę w budowie aparatu urzędniczego i nauki prawa administracyjnego

odegrała Szkoła Prawa i Administracji, działająca w Warszawie w latach 1811-1816

W. Jaśkiewicz: Studia nad sytuacją prawną pracowników państwowych. Poznań 1961, t. I, s. 90 i n.; H.

Izdebski, M. Kulesza: Administracja publiczna – zagadnienia ogólne. Warszawa 1999, s. 57 i n.

K. W. Kumaniecki (Ustrój państwowy władz administracyjnych na ziemiach polskich. Warszawa 1921).

H. Izdebski: Historia administracji a historia biurokracji. P i P 1975, z. 5, s. 60 i n.; H. Izdebski: Polska

administracja publiczna, s. 36; K. Szczerski: Porządki biurokratyczne. Kraków 2004, s. 100 i n.

Druga z koncepcji genezy ustroju administracyjnego i prawa urzędniczego Polski

porozbiorowej zakłada zasadniczą recepcję modelu pruskiego. Ten model ustrojowy cieszył

się dużym uznaniem w nauce prawa XIX i XX wieku

W doktrynie przedmiotu są zwolennicy zarówno recepcji rozwiązań francusko-

pruskich jak i modelu ustrojowego administracji pruskiej w procesie tworzenia administracji

rządowej i samorządowej oraz prawa urzędniczego II RP. Np. w ocenie M. Kallasa, który

nawiązywał do poglądów nauki prawa administracyjnego okresu międzywojennego, w

procesie tworzenia nowoczesnej państwowości polskiej doby porozbiorowej fundamentalną

rolę odegrał ustrój Księstwa Warszawskiego, wzorowany na biurokratycznej administracji

francuskiej, rozwinięty w Królestwie Polskim

Zwolennicy recepcji pruskiego modelu ustroju administracyjnego w II RP opierają

swą koncepcję na tym, że system administracji rządowej i samorządowej w zaborze pruskim

był najlepiej zorganizowany oraz sprawnie działający. Po odzyskaniu niepodległości stał się

on źródłem ustroju administracyjnego i prawa urzędniczego II RP

. Model zatrudnienia w

administracji publicznej wzorowany na niemieckich konstrukcjach prawa urzędniczego,

ukształtowanych w drugiej połowie XIX wieku, zwłaszcza w pracach Otto Mayera, przyjęty

był także w przepisach tymczasowych wydanych przez Radę Regencyjną w 1918 roku, które

obowiązywały w okresie przejściowym, do 1922 roku

. Kryterium kwalifikującym

kandydata do przyjęcia do służby państwowej było posiadanie narodowości polskiej lub

obywatelstwa polskiego, biegła znajomość języka polskiego „w słowie i piśmie” oraz

„należyte uzdolnienia”, czyli prawdopodobnie cenzus wykształcenia. Kandydaci musieli

wykazać się „nieskazitelnością obywatelską” i „moralnością charakteru”, a nadto mieć

ukończone 18 lat. Osoby, które nie osiągnęły wieku 18 lat, mogły być przyjęte do służby po

uzyskaniu zgody ojca lub opiekuna, a kobiety zamężne – tylko w przypadku braku protestu

męża. Przepisy tymczasowe przewidywały nawiązanie stosunku prawnego między

np. Woodrow Wilson twierdził: „Z punktu widzenia organizacji administracji Prusy mogą być w ogóle badane

jako najdoskonalsze państwo w Europie”. Zob. W. Wilson: Ustrój państwowy Niemiec i Prus. Warszawa 1917, s.
36.

M. Kallas: Historia ustroju Polski, s. 203. Do zwolenników kształtowania ustroju administracyjnego II RP w

oparciu o źródła prawa francusko-polskiego i rosyjskiego należał m.in. F. Ochimowski (Prawo administracyjne.
Warszawa 1922, t. I-III). Zob. też: H. Izdebski: Z dziejów nauki prawa administracyjnego i nauki o samorządzie
terytorialnym. Bohdan Wasiutyński (1882-1940). W: „Samorząd Terytorialny” 1991, nr 5, s. 44.

S. Langrod: Instytucje prawa administracyjnego. Kraków 1948, t. I, s. 123 i 128.

J. Stelina: Prawo urzędnicze, s. 335 i n.; W. Jaśkiewicz: Studia nad sytuacją prawną pracowników

państwowych. Poznań 1961, t. I, s. 20 i n., 55 i n.

urzędnikiem a państwem w drodze nominacji pisemnej przez władzę, przy czym wyróżniano

nominację na okres próbny, nominację prowizoryczną, czyli terminową oraz nominację

ostateczną. Powierzenia urzędnikowi zakresu czynności zwaną instalacją urzędnika. Do

podstawowych obowiązków urzędnika należało: przestrzeganie konstytucji i innych

przepisów prawa, wierność i posłuszeństwo głowie państwa, gorliwość i sumienność w

służbie, bezstronne i bezinteresowne pełnienie obowiązków, z uwzględnieniem dobra

publicznego i prawidłowego biegu zarządu państwowego, wypełnianie poleceń przełożonych.

Urzędnik zobowiązany był solidaryzować się z zarządzeniami władzy, wstrzymywać się od

głoszenia krytyki, informować o zawarciu małżeństwa, czy dodatkowych zajęciach

zarobkowych, jak również zaniechać zajęć uznawanych za niegodnie urzędnika.

Rozstrzyganie wszelkich sporów ze stosunku pracy poddane było wyłącznie drodze

służbowej. Urzędnik korzystał ze szczególnej ochrony prawnej z mocy przepisów prawa

karnego, miał prawo do urlopu i świadczeń socjalnych i do uposażenia emerytalnego. Za

naruszenie obowiązków służbowych urzędnikowi groziła odpowiedzialność porządkowa i

dyscyplinarna. Ściśle reglamentowane były przyczyny i tryb rozwiązania stosunku

służbowego. Pruskie wzorce rozwiązań w zakresie prawa urzędniczego zainspirowały

prawodawcę polskiego na skutek nacisków politycznych prawicowych elit, wywodzących się

z byłego zaboru pruskiego. W przepisach tymczasowych z 1918 roku recypowana została,

m.in. z prawa pruskiego, koncepcja „stosunku służbowego administracji publicznej” jako

stosunku poddanego wyłącznie reżimowi prawa publicznego.

Koncepcja ta wydaje się bardziej uzasadniona. Należy wobec tego przyjąć, że po

spolonizowaniu administracji pruskiej obowiązujący w Prusach system administracyjny

wpłynął w znaczącym stopniu na funkcjonowanie administracji w województwach

zachodnich w okresie przejściowym, a następnie - na model ustrojowy administracji i prawo

urzędnicze II RP. Tym niemniej trzeba podkreślić, że oparcie rozwiązań dotyczących prawa

urzędniczego w Polsce międzywojennej na modelu pruskim nie oznaczało bezpośredniej

recepcji systemu pruskiego, a tym bardziej jego odtwórczego naśladownictwa. Doktryna i

praktyka polskiego prawa administracyjnego, opierając się w znacznym stopniu na źródłach

prawa pruskiego, nawiązywała jednak również do rozwiązań sprawdzonych w krajach

romańskich, w Europie środkowej i południowej, a nawet w Stanach Zjednoczonych.

Zagadnienie służby cywilnej uregulowane zostało w ustawie z 17 lutego 1922 roku – o

państwowej służbie cywilnej

Ustawa o państwowej służbie cywilnej weszła w życie 1 kwietnia 1922 roku.

Regulacji ustawowej podlegały wszystkie osoby zatrudnione w administracji rządowej, a

przejściowo - do czasu wydania pragmatyków, także funkcjonariusze policji państwowej,

straży celnej oraz więziennej. Unormowania ustawy nie dotyczyły funkcjonariuszy

państwowych

pełniących

służbę

szkolnictwie

państwowym,

wojsku,

przedsiębiorstwach państwowych, a także sędziów, aplikantów sądowych i prokuratorów.

Stosunek powstający w służbie cywilnej miał charakter publicznoprawny, co

oznaczało, że jego nawiązanie, zmiana, zawieszenie lub rozwiązanie poddane było reżimowi

prawa publicznego a nie prywatnego. W konsekwencji w sporach między funkcjonariuszami

a państwem wyłączona była droga sądowa przed sądami powszechnymi. Ewentualne spory w

tym zakresie rozpoznawane były w trybie postępowania administracyjnego, z zachowaniem

kontroli sądownictwa administracyjnego.

Nadanie stosunkowi służbowemu służby cywilnej charakteru publicznoprawnego

skutkowało brakiem równorzędności podmiotów tego stosunku. Po jednej stronie stosunku

służbowego występowała władza publiczna, która kreowała ten stosunek i posiadała w nim

uprawnienia władcze, a po drugiej stronie stosunku znajdował się urzędnik, pozbawiony w

nim atrybutu władztwa. Państwo posiadało pozycję strony nadrzędnej w stosunku

służbowym, z uwagi na przewagę faktyczną i prawną

Poza urzędnikami administracji rządowej regulacją ustawy z 1922 roku objęto także

urzędników Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu i NIK-u.

Obok stosunków służbowych nawiązywanych w administracji rządowej, istniała

możliwość zatrudniania w niej także pracowników kontraktowych oraz pracowników

doraźnych, zwanych dietariuszami. Z tymi kategoriami pracowników zawierane były umowy

t.j.: Dz.U. 1949 r. Nr 11, poz. 72.

M. Kallas: Historia ustroju Polski, s. 515 i n.; D. Janicka: Ustrój administracji w nowożytnej Europie. Toruń

2002, s. 76; M. Jaroszyński, M. Zimmerman, W. Brzeziński: Polskie prawo administracyjne. Warszawa 1956, s.
298 i n.; W. Jaśkiewicz: Rozwój sytuacji prawnej pracowników administracji państwowej w Polsce Ludowej. W:
Pracownicy administracji w PRL. Pod red. J. Łętowskiego. Wrocław 1984, s. 6.

o pracę, a stosunek prawny powstający z tytułu umowy o pracę poddany był regulacji

przepisów prawa cywilnego i prawa pracy.

Ustawodawca wprowadził podział funkcjonariuszy na dwie grupy: urzędników i

niższych funkcjonariuszy państwowych. W związku z tym ustawa uregulowała de facto dwa

odrębne typy stosunków służbowych. Jednym z nich był stosunek służbowy urzędników.

Drugim ze stosunków określonych przez ustawę, łączących państwo i funkcjonariusza, był

stosunek służbowy niższych funkcjonariuszy państwowych, do którego stosowano przepisy o

urzędnikach, z nieznacznym odstępstwami. Urzędników dzielono z kolei, w oparciu o kryteria

wykształcenia, na trzy kategorie: 1/ wymagających wykształcenia wyższego, 2/

wymagających wykształcenia średniego, 3/ wymagających niepełnego wykształcenia

redniego lub ukończenia szkoły powszechnej. Poszczególnym kategoriom urzędniczym

przypisanych było 12 stopni służbowych, zaczynających się od 1-ego najwyższego stopnia.

Stosunek służbowy funkcjonariusza zawiązywał się na podstawie jednostronnego aktu

nominacji, który był aktem administracyjnym kompetentnej władzy. Z chwilą doręczenia

mianowania dochodziło do powstania stosunku służbowego, a zatem na urzędniku z tą chwilą

ciążyły już określone obowiązki. Ustawodawca wyłączył także możliwość nominacji ustnej.

W przypadku niezgłoszenia się urzędnika w celu objęcia służby, unieważnieniu ulegał sam

akt mianowania a nie stosunek prawny. Wymagane było w tym zakresie unieważnienie

mianowania. Od dnia zawiązania stosunku służbowego, czyli chwili doręczenia pisma

nominacyjnego, odróżnić należy objęcie służby, czyli dzień wyznaczony w tym celu przez

władzę, w którym funkcjonariusz powinien zgłosić się do władzy służbowej w celu objęcia

służby. W przypadku, gdy władza nie oznaczyła dnia objęcia służby, musiało ono nastąpić w

ciągu 15 dni od doręczenia pisma nominacyjnego.

Funkcjonariuszem państwowym mógł być mianowany obywatel polski, „o

nieskazitelnej przeszłości”, posiadający zdolność do czynności prawnych, władający biegle

językiem polskim w mowie i piśmie, a nadto „uzdolniony fizycznie i umysłowo do pełnienia

odnośnych obowiązków służbowych”. Funkcjonariuszem mogła zostać mianowana osoba

pełnoletnia, natomiast stosunek służbowy z osobami niepełnoletnimi mógł zostać nawiązany

za zgodą rodziców lub opiekunów tej osoby. Funkcjonariuszem służby cywilnej nie mogła

zostać osoba, przeciwko której toczyło się postępowanie karno-sądowe lub upadłościowe albo

postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Zezwolenia „właściwej władzy naczelnej” wymagało

mianowanie kandydata, który nie ukończył 18 lat, ukończył 40 lat i wcześniej nie pozostawał

w służbie państwowej, kandydat był wydalony ze służby lub karany sądownie, przy czym

osoby karane za przestępstwa popełnione z chęci zysku nie były przyjmowane do służby.

Ograniczeń i zezwolenia władzy zwierzchniej wymagało nawiązanie stosunku służbowego,

który kolidowałby ze stosunkami pokrewieństwa lub powinowactwa. Funkcjonariuszy

państwowych dzielono na: pracowników służb specjalnych i pracowników służby ogólnej.

Przed objęciem służby funkcjonariusz składał przysięgę według ustalonej roty. Dla

każdego pracownika po zawiązaniu stosunku służbowego władza służbowa prowadziła wykaz

służbowy. Pracownik miał prawo przeglądać swój wykaz służbowy.

Do obowiązków przypisanych funkcjonariuszom państwowym przez ustawodawcę

należało m.in. wierne służenie Rzeczypospolitej, ścisłe przestrzegania prawa, gorliwe,

sumienne i bezstronne wypełnianie obowiązków swego urzędu, dbałość według najlepszej

woli i wiedzy o dobro publiczne oraz spełnianie wszystkiego służącego temu dobru, jak i

unikanie wszystkiego, co by mogło dobru temu szkodzić. Poza zachowaniem tajemnicy

służbowej urzędnik był zobowiązany wypełniać każde zadanie zlecone mu przez

przełożonych, o ile nie byłoby sprzeczne z prawem, przeciwne dobru służby albo dobru

publicznemu. Urzędnik mógł żądać potwierdzenia na piśmie zlecenia służbowego wydanego

mu ustnie. W razie koniecznej potrzeby urzędnik obowiązany był załatwić na zlecenie

przełożonego także czynności urzędowe, które nie należały do jego obowiązków służbowych.

W stosunkach zewnętrznych w administracji urzędnik miał obowiązek zachować należytą

powagę i bezstronność. Urzędnik powinien był dbać o powagę stanowiska w służbie i poza

służbą, nie wolno mu było zawierać kontrowersyjnych związków lub umów. W stosunkach

urzędowych obowiązany był zachować powagę, a z drugiej strony – służyć radą i pomocą

interesantom. W związku ze stanowiskiem służbowym nie wolno mu było przyjmować darów

lub przysporzeń. Czynności urzędowe powinien był załatwiać szybko i celowo, przestrzegać

godzin urzędowania, a z ważnych względów pełnić służbę poza przepisanymi godzinami

zajęć służbowych. O każdej przeszkodzie w pełnieniu służby funkcjonariusz powinien był

zawiadomić władzę służbową. Funkcjonariuszowi nie wolno było podejmować bez

zezwolenia władzy służbowej żadnych zajęć ubocznych ani przyjmować żadnej posady i

stanowiska. Wobec przełożonych powinien był zachowywać się z szacunkiem, w stosunku do

innych pracowników i podwładnych miał być uprzejmy. Wszelkie sprawy wynikające ze

stosunku służbowego wymagały zachowania drogi służbowej.

W oparciu o kryterium chronionych przez ustawodawcę dóbr obowiązki wynikające

ze stosunku służbowego można podzielić na grupę obowiązków związanych z interesem

państwa, np. obowiązek wierności, obowiązki związane z interesem urzędu i służby, np.

szacunku dla przełożonych i wykonywania ich poleceń, oraz obowiązki związane z prawami i

interesami osób trzecich, np. bezstronności, czy uprzejmości. Równocześnie z obowiązkami,

nałożonymi na funkcjonariuszy, w ustawie nałożone były liczne ograniczenia sfery życia

prywatnego, a w istocie – także swobód obywatelskich osób pozostających w stosunku

służbowym, tak, jak np. zakaz dodatkowej pracy, czy zakaz posiadania na terenie objętym

władzą służbową danego urzędnika przedsiębiorstwa rolnego, przemysłowego lub

handlowego.

Prawa urzędnicze określone w Ustawie dzielono w literaturze przedmiotu na:

ekonomiczne, socjalne i honorowe

Funkcjonariuszowi służby cywilnej przysługiwała szczególna ochrona prawna według

przepisów prawa karnego. Miał on prawo do tytułu związanego ze stanowiskiem służbowym,

do noszenia munduru lub odznak służbowych, do urlopu, opieki lekarskiej, awansu i

uposażenia według zaszeregowania.

Za naruszenie obowiązków służbowych urzędnik ponosił odpowiedzialność służbową,

ale także karną i cywilną. Obowiązki ciążyły na urzędniku nie tylko w czasie czynnej służby,

ale też po jego przejściu w stan nieczynny, na emeryturę, a nawet po rozwiązaniu stosunku

służbowego. Szczególnie nie wolno było funkcjonariuszowi wyrażać poza urzędem opinii o

załatwianych sprawach

Z przyczyn organizacyjnych urzędnik mógł być przeniesiony w stan nieczynny,

zachowując dotychczasowe pełne uposażenie służbowe oraz ciągłość stażu pracy.

Ustawodawca wyraźnie ograniczał i precyzował możliwość przeniesienia funkcjonariusza do

innej miejscowości, na inne stanowisko lub do innego działu. Przełożona władza służbowa

miała prawo „wytykać i ganić podległym” funkcjonariuszom „niewłaściwości w urzędowaniu

lub zachowaniu się oraz niedbalstwo w służbie”. Urzędnik jednak mógł zostać usunięty ze

służby wyłącznie z mocy ostatecznego zarządzenia władzy, wydanego w oparciu o przepisy

ustawy lub prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej. Ustawodawca wyraźnie

J. Stelina: Prawo urzędnicze, s. 346

E.Ura: Prawo urzędnicze. Warszawa 2007, s. 47 i n.

różnicował dwie formy wydalenia urzędnika ze służby, tj. w trybie postępowania

dyscyplinarnego albo bez przeprowadzenia tego postępowania – z mocy decyzji władzy

służbowej.

Funkcjonariusz naruszający obowiązki w służbie i poza nią ponosił odpowiedzialność

dyscyplinarną za występki służbowe (powodujące obrazę interesu publicznego lub narażające

dobro publiczne na szkodę), a odpowiedzialność porządkową – za wykroczenia służbowe. Za

wykroczenia służbowe nakładało się karę porządkową upomnienia, a za występki służbowe –

kary dyscyplinarne: naganę, odliczanie lat służby (od roku do trzech), obniżenie grupy

uposażenia o jedną lub dwie (z zawieszeniem możności awansu od roku do trzech),

przeniesienie w stan spoczynku ze zmniejszeniem emerytury lub odprawy do 50%, wydalenie

ze służby. Kary porządkowe nakładała władza służbowa lub przełożona władza wyższa, a

nałożenie kary dyscyplinarnej orzekała właściwa komisja dyscyplinarna, po przeprowadzeniu

postępowania

dyscyplinarnego.

Odpowiedzialności

dyscyplinarnej

podlegali

także

funkcjonariusze w stanie nieczynnym.

Władza służbowa zawieszała pracownika w pełnieniu służby w przypadku

aresztowania funkcjonariusza, a fakultatywnie mogła zawiesić funkcjonariusza, przeciwko

któremu toczyło się postępowanie karno-sądowe lub dyscyplinarne, lub np. gdy odmówił on

jawnie posłuszeństwa służbowego. Przeciwko zarządzeniom o zwieszeniu w służbie przez

władzę służbową służyło funkcjonariuszowi prawo wniesienia zażalenia w ciągu 5 dni do

władzy bezpośrednio wyższej.

Ustawodawca wprowadził trzy rodzaje odpowiedzialności urzędnika i niższego

funkcjonariusza, tj. odpowiedzialność: dyscyplinarną, porządkową i doraźną.

Funkcjonariusz skazany prawomocnym wyrokiem w postępowaniu karnym podlegał

wydaleniu ze służby, bez przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego.

Ustawodawca wprowadzał także konstrukcję uznania mianowania funkcjonariusza za

nieważne, z równoczesnym wydaleniem go ze służby. Następowało to wówczas, gdy

mianowanie wydano na podstawie nieważnych lub fałszywych dokumentów albo gdy

ujawniono okoliczności niedopuszczające mianowania w myśl obowiązujących przepisów. O

unieważnieniu nominacji i wydaleniu ze służby orzekała właściwa władza. Innym

rozwiązaniem było zwolnienie funkcjonariusza ze służby przy zachowaniu nabytych praw

emerytalnych. Następowało to wówczas, gdy funkcjonariusz, w ciągu bezpośrednio po sobie

następujących 3 lat, otrzymał dwukrotnie niedostateczną ocenę kwalifikacyjną.

Sam funkcjonariusz w służbie czynnej, jak i w stanie nieczynnym, miał prawo zgłosić

na piśmie wystąpienie ze służby państwowej. Zgłoszenie wystąpienia wymagało jednak

przyjęcia ze strony władzy służbowej. O ile funkcjonariusza nie zawiadomiono w ciągu 14

dni o decyzji w sprawie jego zgłoszenia, zgłoszenie uważało się za przyjęte z mocy prawa.

Przyjęte rozwiązania należy uznać za materialną gwarancję stabilności stosunku pracy

funkcjonariuszy publicznych w II RP, która jednak dotyczyła tylko służby stałej. Wzmożona

stabilizacja stosunku służbowego urzędników i niższych funkcjonariuszy decydowała o

atrakcyjności zatrudnienia w służbie państwowej w II RP. Tym niemniej, stabilizacji

zatrudnienia towarzyszyła wzmożona dyspozycyjność urzędnika, który musiał wykonywać

dodatkowe obowiązki na zleceni władzy zwierzchniej.

Ustawa o państwowej służbie cywilnej, chociaż była zasadniczym aktem regulującym

status funkcjonariuszy publicznych w II RP, tylko częściowo zastąpiła przepisy tymczasowe z

1918 roku. Przepisy wydane przez Radę Regencyjną nadal obowiązywały w stosunku do

funkcjonariuszy nieobjętych regulacją ustawy z 1922 roku

. Ponadto, przepisów Ustawy nie

stosowano do funkcjonariuszy samorządowych.

Odmienna w pewnym stopniu była także sytuacja prawna urzędników administracji

rządowej w województwie śląskim. Np. zgodnie z przepisami Statutu Organicznego

Województwa Śląskiego z 15 lipca 1920 roku Rada Wojewódzka województwa śląskiego

podlegała regulacji Statutu, ustawom ogólnokrajowym i śląskim, ustawodawstwu pruskiemu,

względnie prawom austriackim (art. 27). Z kolei ustawodawstwu Sejmu Śląskiego przekazano

kompetencje dotyczące ustroju śląskich władz administracyjnych, podziału administracyjnego

i samorządu, a także stanowienie przepisów o używaniu języka polskiego i niemieckiego „w

służbie zewnętrznej wszelkich cywilnych władz i urzędów na obszarze Śląska”

. Zgodnie z

art. 33 Statutu Organicznego wyższych urzędników Urzędu Wojewódzkiego na Śląsku,

począwszy od 8. klasy, mianował Naczelnik Państwa, a później Prezydent, na wniosek Rady

Ministrów po wysłuchaniu wojewodów. Urzędnicy państwowi w województwie śląskim

J. Stelina: Prawo urzędnicze, s. 339.

Dz.U. 1920 r. Nr 73, poz. 497 z późn. zm.

powinni byli pochodzić z województwa śląskiego i nawet przy różnych kwalifikacjach

kandydatów do urzędu na obszarze Śląska pierwszeństwo przyznawano urzędnikom

górnośląskim. Urzędnicy z województwa śląskiego mogli być przenoszeni do innych dzielnic,

wbrew swej woli, przez władzę służbową tylko wówczas, gdy wymagał tego przeważający

interes służby państwowej albo podyktowane było to względami koniecznego ich

wyszkolenia lub „wydoskonalenia”. Wszystkich urzędników, których nie mianowały lub nie

wybierały władze śląskie, nie wolno było mianować przez okres 10 lat od uchwalenia

autonomii bez wysłuchania Wojewody. Ustawa nie określała pojęcia administracji

państwowej, chociaż w pewnym sensie dążyła do unifikacji Polski z częścią górnośląską.

Urzędnicy śląscy, urzędnicy komunalni na Śląsku i nauczyciele składali np. przysięgę według

roty i w sposób przepisany dla urzędników II RP. Na terenie województwa śląskiego wydano

także szereg przepisów regulujących płace urzędnicze. W 1922 roku ukazały się

rozporządzenia w przedmiocie przyznania tzw. dodatku drożyźnianego do płac urzędników

wojewódzkich oraz przyznające tym urzędnikom dodatek ekonomiczny. Ponadto odrębnie

regulowano diety i koszty podróży urzędników wojewódzkich w górnośląskiej części oraz

diety i koszty podróży tych urzędników poza obszar województwa

Dalsze ujednolicenie prawa urzędniczego śląskiego z prawem ogólnokrajowym

nastąpiło z mocy Ustawy z 18 marca 1925 roku, zmieniającej niektóre postanowienia Ustawy

z dnia 13 lutego 1924 roku w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego

ustaw dotyczący państwowej służby cywilnej

Co do zasady prawo urzędnicze w województwie śląskim regulowały przepisy Ustawy

z 1922 roku, powszechnie obowiązujące w kraju przepisy o uposażeniu i zaopatrzeniu

emerytalnym oraz odrębne przepisy śląskich władz autonomicznych.

W okresie międzywojennym Ustawa z 1922 roku była nowelizowana wielokrotnie.

Pierwsza zmiana ustawy o służbie cywilnej z 17 lutego 1922 roku nastąpiła już w lipcu tego

roku Ustawą z 28 lipca 1922 roku, z mocą obowiązującą wsteczną – od 1 kwietnia 1922 roku.

Przepisom Ustawy o służbie cywilnej poddawano m.in. służbę ministrów i kierowników

władz naczelnych. Wysługę lat urzędników traktowano jako okres służby, określano

stanowiska służbowe zaliczane do poszczególnych stopni służbowych i ustalano tytuły.

Zbiór praw konstytucyjnych i administracyjnych Województwa Śląskiego. Oprac. W. Dąbrowski. Katowice

1922, s. 113, 186-187; J. Stelina: Prawo urzędnicze, s. 340.

Dz. U. 1925 r. Nr 36, poz. 240.

Określano warunki mianowania na stanowiska i stopnie, jak również regulowano stan

nieczynny urzędnika

W 1925 roku przeprowadzono aż siedem nowelizacji Ustawy, dwie w 1926 roku, a

dalsze w latach: 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931. 1932, 1933, 1935, 1936, 1937, 1938, a

ostatnią nowelizację – 12 maja 1939 roku (o dozorcach celnych). Przeprowadzone zmiany

dotyczyły szczególnie tabeli stanowisk, szkolenia i egzaminów kwalifikacyjnych,

kwalifikowania urzędników, zmian uposażenia, zaszeregowania poszczególnych grup

funkcjonariuszy i ustalania ich tytułów, spraw umundurowania służby dyplomatycznej i

konsularnej, wymogów dotyczących kandydatów na stanowiska egzekutorów sądowych, itp.

Należy podkreślić, że przeprowadzane zmiany miały raczej charakter drugorzędny, nie

zmieniały istotnie konstrukcji i założeń Ustawy. Ich nasilenie następowało w okresie

przesileń politycznych

Dz.U. 1922 r. Nr 67, poz. 606.

Dz.U.: 1925 r. Nr 32, poz. 224-229, Nr 36, poz. 240, Nr 43, poz. 294, Nr 60, poz. 424 i 426: 1926 r. Nr 91, poz.

528 i Nr 127, poz. 739; 1927 r. Nr 79, poz. 690, Nr 82, poz. 715, Nr 93, poz. 836, Nr 101, poz. 878, Nr 114, poz.
969; 1928 r. Nr 13, poz. 98, Nr 17, poz. 145, Nr 20, poz. 170, Nr 38, poz. 367, Nr 40, poz. 389 i 392, Nr 43, poz.
421, Nr 53, poz. 506, Nr 65, poz. 594, Nr 93, poz. 825; 1929 r. Nr 81, poz. 605, Nr 82, poz. 611, Nr 88, poz. 663;
1930 r. Nr 11, poz. 72, Nr 25, poz. 223, Nr 56, poz. 466, Nr 68, poz. 539, Nr 86, poz. 658, Nr 87, poz. 680; 1931 r.
Nr 59, poz. 480, Nr 64, poz. 528, Nr 91, poz. 708; 1932 r. Nr 20, poz. 145, Nr 87, poz. 737, Nr 92, poz. 791; 1935
r. Nr 56, poz. 360, Nr 76, poz. 477, Nr 94, poz. 592; 1936 r. Nr 52, poz. 370, Nr 54, poz. 393, Nr 60, poz. 444, Nr
65, poz. 472-477, Nr 75, poz. 531; 1937 r. Nr 9, poz. 67, Nr 55, poz. 429, Nr 55, poz. 431, Nr 57, poz. 449, Nr 83,
poz. 603; 1938 r. Nr 13, poz. 91, Nr 22, poz. 195; 1939 r. Nr 14, poz. 78, Nr 18, poz. 107, Nr 35, poz. 220, Nr 50,
poz. 322.

II. Ustawa o słu

bie cywilnej z 5 lipca 1996 roku.

Po II wojnie światowej ustawa z 1922 roku recypowana została do systemu prawa

PRL-u.

Formalnie ustawa o państwowej służbie cywilnej ze zmianami obowiązywała do 31

grudnia 1974 roku. Zmiany ustawy z 1922 roku w okresie PRL-u polegały m.in. na

zastąpieniu nazwy „funkcjonariusz państwowy” terminologią „urzędnik państwowy”,

zerwaniu z zasadą stabilności stosunku służbowego przez wprowadzanie możliwości

wypowiedzenia tego stosunku. Władza służbowa mogła rozwiązać stosunek służbowy z

pracownikiem państwowym za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. Pracownik miał prawo

zgłosić wystąpienie ze służby w każdym czasie, ale władza służbowa mogła uzależnić

odejście ze służby od należytego oddania urzędowania lub odroczyć. Urzędnikom i niższym

funkcjonariuszom nadano także status pracowników państwowych, a nawiązanie stosunku

pracy z nimi następowało na podstawie umowy o pracę. W rezultacie różnice w sytuacji

prawnej pracowników administracji państwowej - kontraktowych i z nominacji - ulegały

zatarciu, zwłaszcza że umowy o pracę z pracownikami kontraktowymi w administracji

zawierane były na warunkach jednolicie ustalonych we wzorach umów i następowało

zrównanie obu grup pracowników pod względem prawnym. Przepisy ustawy o państwowej

służbie cywilnej miały zastosowanie do pracowników władzy i administracji państwowej,

pracowników NIK-u oraz państwowego arbitrażu gospodarczego. Przepisom ustawy nie

podlegali sędziowie i aplikanci, prokuratorzy, funkcjonariusze MO i Straży Więziennej oraz

nauczyciele. Zmiany dokonane w ustawie w okresie PRL-u poszły przede wszystkim w

kierunku usunięcia różnic między poszczególnymi grupami pracowników państwowych

Dekret z 14 maja 1946 roku – o tymczasowym unormowaniu stosunku służbowego

funkcjonariuszy państwowych - zrównywał pracowników kontraktowych z funkcjonariuszami

Zmiany wprowadzał m.in.: dekret PKWN z 27 grudnia 1944 r. – O tymczasowym unormowaniu stosunku

służbowego i zaszeregowaniu funkcjonariuszów państwowych (Dz.U. 1944 r. Nr 16, poz. 89); dekret z 25
października 1948 r. – O zmianie ustawy z dnia 14 lutego 1922 r. – O państwowej służbie cywilnej (Dz.U. 1948 r.
Nr 50, poz. 381 z późn. zm.); także: Ustawa z 15 lipca 1968 r. – O pracownikach rad narodowych (Dz.U. 1968 r.
Nr 50, poz. 164 z późn. zm.). Zob. też: J. Jagielski, K. Rączka: Komentarz do ustawy o służbie cywilnej. Warszawa
2001, s. 12; M. Jaroszyński, M. Zimmerman, W. Brzeziński: Polskie prawo administracyjne, s. 301; E. Ura: Prawo
urzędnicze, s. 53-54.

mianowanymi pod względem obciążeń z tytułu podatków i opłat oraz korzystania z wszelkich

wiadczeń, z wyjątkiem emerytalnych

wiadczenia emerytalne ujednolicone zostały w późniejszym okresie, dekretem z 24

czerwca 1954 roku – o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin

Ogólnej ochronie prawnej poddano także pracę kobiet – pracownic państwowych.

Uposażenie pracowników państwowych normowała ustawa z 4 lutego 1949 roku, która miała

charakter ramowy i zawierała delegację do rozstrzygania poszczególnych zagadnień

szczegółowych w drodze przepisów wykonawczych

Poza ustawą o państwowej służbie cywilnej obowiązywało szereg innych aktów

normatywnych,

regulujących

status

prawny

poszczególnych

grup

pracowników

państwowych, przy czym niekiedy odrębne przepisy pragmatyczne nakazywały posiłkowo

stosować ustawę o państwowej służbie cywilnej w sprawach nieuregulowanych tymi

przepisami, jak np. dla pracowników nauki, notariatu, itd.

Należy dodać, że sytuacja prawna pracowników niektórych przedsiębiorstw

państwowych w PRL-u ukształtowana była na tych samych zasadach, co pracowników

organów władzy i administracji państwowej

Ustawa z 1922 roku – o państwowej służbie cywilnej uchylona została z mocy ustawy

z dnia 26 czerwca 1974 roku – Przepisy wprowadzające Kodeks pracy

, a urzędników

państwowych poddano nowej regulacji prawnej

. M.in. w nowej legislacji upolityczniono

zatrudnienie pracowników państwowych, wprowadzając wymógł postawy ideowo-moralnej

od kandydatów do pracy w urzędach państwowych.

Dz.U. 1946 r. Nr 22, poz. 139; póżn. zm.: Dz.U. 1947 r. Nr 65, poz. 382; Dz.U. 1948 r. Nr 50, poz. 382; Dz.U.

1950 r. Nr 44, poz. 403.

t.j.: Dz.U. 1958 r. Nr 23, poz. 97.

Dz.U. 1949 r. Nr 7, poz. 39.

Np. ustawa z 25 maja 1951 r. – Prawo o notariacie (Dz.U. 1951 r. Nr 36, poz. 276 z póżn. zm.); ustawa z 27

kwietnia 1956 r. – O prawach i obowiązkach nauczycieli (Dz.U. 1956 r. Nr 12, poz. 63 z późn. zm.); ustawa z 5
listopada 1958 r. – O szkołach wyższych (Dz.U. 1958 r. Nr 68, poz. 336).

Np. Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 listopada 1945 r. – O służbie w przedsiębiorstwie Polskie Kolej

Państwowe (Dz.U. 1945 r. Nr 52, poz. 299 z późn. zm.) oraz dekret z 21 kwietnia 1954 r. – O niektórych prawach
i obowiązkach pracowników kolejowych (Dz.U. 1954 r. Nr 16, poz. 59 z późn. zm.).

Dz.U. 1974 r. Nr 24, poz. 142 z późn. zm.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 20 grudnia 1974 r. – W sprawie praw i obowiązków urzędników

państwowych (Dz.U. 1974 r. Nr 49, poz. 300 z późn. zm.).

W pewnym zakresie powrót do rozwiązań ustawy z 1922 roku nastąpił z mocy ustawy

z 16 września 1982 roku – o pracownikach urzędów państwowych

Ustawodawca wyodrębnił wówczas status prawny grupy zawodowej urzędników i

wprowadził mianowanie urzędnika jako formę nawiązania stosunku pracy w administracji

państwowej. Stanowiło to powrót do zasady nadrzędności interesu państwa nad interesami

pracownika administracji w stosunku prawnym nawiązanym w administracji państwowej

Po 1989 roku, w następstwie zmian systemowych w Polsce, zmianie uległ także model

ustrojowy administracji rządowej i samorządowej. W nowych warunkach rozwiązania

wymagała kwestia kadr urzędniczych zmieniającej się administracji. Przede wszystkim kadra

urzędnicza wymagała odpolitycznienia i dostosowania jej do standardów światowych, a

zwłaszcza europejskich. Problemem społecznym stawało się podniesienie poziomu pracy

urzędników oraz przeciwdziałanie narastającym korupcjom i nadużywaniu władzy. Na nowe

określenie sytuacji prawnej pracowników zatrudnionych w organach i instytucjach

państwowych wpłynęły zarówno tradycje służby cywilnej, ukształtowanej w okresie

międzywojennym, jak i tendencje ich przywracania, widoczne w doktrynie i prawie polskim

w latach 80. XX wieku. Proponowane rozwiązania musiały także uwzględniać wprowadzone

w Polsce w latach 90. przemiany polityczne i społeczno-gospodarcze. Usiłowano także

uwzględniać wzorce europejskie, co było o tyle skomplikowane, że każde z państw w

pragmatykach stosuje własne kryteria wyodrębniania zatrudnienia w administracji oraz

wprowadza różne sposoby nawiązania stosunków z urzędnikiem (mianowanie, powołanie,

umowa o pracę). Zróżnicowane są także obowiązki urzędników i ich odpowiedzialność. Prace

legislacyjne nad ustawą rozpoczęte zostały już w 1990 roku, jednakże trudności związane z

przyjęciem jednolitej koncepcji ustawy, jak również niestabilność polityczno-ustrojowa w

Polsce na początku lat 90. XX wieku powodowały opieszałość w legislacji. Pierwszy projekt

ustawy „o państwowej służbie publicznej”, przygotowywany pod kierunkiem Marii Gintowt-

Jankowicz, który obejmować miał urzędników „sensu stricte” a nie wszystkich pracowników

urzędów administracji państwowej, trafił do Sejmu w 1991 roku. Przekazano go jednak do

tj Dz.U. 2001 r. Nr 86, poz. 953 z późn. zm.; T. Górzyńska: W sprawie nowej regulacji prawa służby

państwowej w Polsce. PiP 1983, z.9, s. 62 i n.

Pozycja prawna urzędników państwowych. Red. W. Muszalski. Warszawa 1984, s. 11 i n.; także T. Górzyńska,

J. Łętowski: Urzędnicy administracji państwowej. Warszawa 1986, s. 31 i in. oraz L. Florek: Uwagi o sytuacji
prawnej urzędnika państwowego. PiP 1984, nr 4, passim i powołana tam literatura.

ponownego opracowania przez Zespół d/s Reorganizacji Administracji Publicznej.

Przystępując do prac nad tworzeniem nowego prawa urzędniczego, przyjęto nazwę „służba

cywilna”, dla określenia statusu urzędników, który to termin używany jest w innych

państwach, np. W. Brytanii, Niemczech i USA. Projekt poddano także zaopiniowaniu przez

misję Banku Światowego i ekspertów z W. Brytanii. We wrześniu 1993 roku projekt

skierowano do Sejmu. Projekt ustawy dotyczył zarówno pracowników urzędów administracji

rządowej, jak i Kancelarii Sejmu i Senatu, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Biura

Trybunału Konstytucyjnego, Kancelarii Prezydenta RP, Biura Bezpieczeństwa Narodowego,

Biura KRRiT, Biura PIP, Krajowego Biura Wyborczego, pracowników z SN i innych sądów,

pracowników prokuratury, kuratorów zawodowych i komorników. Przewidywano powołanie

Dyrekcji Generalnej Państwowej Służby Cywilnej, z wyposażonym w bardzo szerokie

kompetencje Dyrektorem Generalnym, wyznaczanym przez premiera. Przewidywano także

wprowadzenie czterech kategorii urzędniczych i egzaminy dla kandydatów na urzędników

poszczególnych kategorii.

Projekt ustawy o państwowej służbie cywilnej został jednak wycofany spod obrad

Sejmu przez kolejny rząd, a następny projekt legislacyjny w tym przedmiocie wniesiony

został do Sejmu w kwietniu 1995 roku

Nowa ustawa o służbie cywilnej uchwalona została przez Sejm 5 lipca 1996 roku, z

mocą obowiązującą od 1 stycznia 1997 roku

Ustawodawca ustanawiał służbę cywilną „w celu zapewnienia zawodowego,

rzetelnego, bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa”. Regulacją

ustawy z 1996 roku nie objęto wszystkich pracowników administracji rządowej, ale

ograniczono zakres jej stosowania do urzędników służby cywilnej zatrudnionych w urzędach

administracji rządowej na podstawie ustawy. Na podstawie odrębnych przepisów regulacją

ustawową można było objąć także urzędników służby cywilnej niezatrudnionych w urzędach

administracji państwowej. Ustawa nie była w założeniu jedynym aktem prawnym

regulującym prawo urzędnicze, jako że nie podlegali jej przepisom wszyscy pracownicy

urzędów administracji rządowej. Urzędników niepodlegających regulacji ustawy o służbie

cywilnej poddano reżimowi innych ustaw urzędniczych, w tym ustawy z 16 września 1982

roku. Stosunek prawny urzędników służby cywilnej powstawał na podstawie mianowania, co

J. Pawłowski: Historia służby cywilnej w Polsce (www.dsc.kprm.gov.pl).

Dz.U. 1996 r. Nr 89, poz. 402.

stanowiło wyraźny powrót do regulacji międzywojennej. Przewidziano także możliwość

mianowania na czas określony lub nieokreślony. Aktu mianowania dokonywał Szef Służby

Cywilnej na wniosek dyrektora generalnego urzędu lub tenże dyrektor, upoważniony przez

Szefa Służby Cywilnej. Akt mianowania urzędnika służby cywilnej sporządzany był na

piśmie. Nawiązanie stosunku pracy następowało jednak nie z aktem mianowania, ale w

terminie wyznaczonym w akcie. Akt mianowania zawierał obligatoryjnie datę nawiązania

stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej. Przed objęciem służby urzędnik składał

lubowanie

Urzędnicy służby cywilnej podzieleni byli na cztery kategorie urzędnicze, w oparciu o

kryterium kwalifikacji oraz wykonywanych funkcji i zadań. Kategoria A obejmowała osoby

posiadające wyższe wykształcenie i znajomość przynajmniej jednego języka obcego. Od

urzędników tej kategorii wymagano siedmioletniego stażu pracy, w tym czteroletniego stażu

na stanowiskach kierowniczych lub samodzielnych. Do kategorii B zaliczano osoby z

wyższym wykształceniem, zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych niższego szczebla

lub o charakterze koncepcyjnym. Urzędnicy kategorii B musieli legitymować się co najmniej

5-letnim stażem pracy. Kategorię S stanowili urzędnicy z wyższym wykształceniem,

posiadający

zdolność

zajmowania

stanowisk

wymagających

kwalifikacji

specjalistycznych. Kategorię C nadawano osobom z wykształceniem wyższym lub średnim,

zdolnym do wykonywania prac pomocniczych dla urzędników pozostałych trzech kategorii.

Do służby cywilnej mogli być przyjmowani kandydaci będący obywatelami polskimi,

korzystający z pełni praw publicznych, nie karani za przestępstwo umyślne, o nieskazitelnym

charakterze, posiadający odpowiednie kwalifikacje i predyspozycje, o stanie zdrowia

pozwalającym na zatrudnienie w służbie cywilnej i mogący być zatrudnionymi w pełnym

wymiarze czasu pracy

Urzędnik mógł być przenoszony na inne stanowisko w ramach tego samego urzędu, a

Szef Służby Cywilnej mógł przenieść urzędnika do innego urzędu w tej samej miejscowości,

a na okres nieprzekraczający 2 lat – także do innego urzędu w innej miejscowości

. Dyrektor

B. Hebdzyńska: Ustawa o służbie cywilnej, s. 13-14; J. Szałuchowicz: Zatrudnianie urzędników w służbie

cywilnym w okresie przejściowym. Serwis Administracyjno-Samorządowy 1997, nr 4, s. 6-7.

K. Sitkowski: Służba cywilna w nowym ustawodawstwie, s. 9; Państwowa służba cywilna. Materiały Reformy

Administracji Publicznej. Dział IV. Warszawa 1993, z. 1, s. 5. L. Sinkowska: Status prawny członka korpusu służby
cywilnej. Torun 2002, s. 21 i n.

Z. Cieślak, J. Jagielski, K. Rączka: Komentarz do ustawy o służby cywilnej. Warszawa 1998, s. 20 i n.; Służba

cywilna – pytania i odpowiedzi. Warszawa 1999, s. 2.

generalny mógł przenieść urzędnika do innego urzędu także w innej miejscowości raz w roku

na okres 6 miesięcy, jak również możliwe było przeniesienie urzędnika w razie likwidacji

urzędu, bądź też na jego wniosek lub za jego zgodą. W przypadkach uzasadnionych interesem

publicznym Szef Służby Cywilnej udzielał urzędnikowi na jego wniosek urlopu bezpłatnego.

Od decyzji o przeniesieniu urzędnika przysługiwało mu odwołanie. Z uwagi na szczególny

interes służby urzędnik mógł zostać przeniesiony w stan nieczynny. Stosunek pracy urzędnika

służby cywilnej ulegał zawieszeniu z mocy prawa w przypadku tymczasowego aresztowania

urzędnika. Dyrektor generalny mógł zawiesić urzędnika, przeciwko któremu wszczęto

postępowanie karne lub dyscyplinarne.

Stosunek pracy urzędnika nie korzystał z gwarancji szczególnej stabilności, co

odróżniało regulację ustawy od rozwiązań przyjętych w II RP. Według ustawy z 1996 roku

ustanie stosunku pracy urzędnika służby cywilnej następowało wskutek wygaśnięcia lub

rozwiązania.

Do przyczyn wygaśnięcia stosunku zaliczano: odmowę złożenia ślubowania, utratę

obywatelstwa polskiego, prawomocne orzeczenie kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,

prawomocne skazanie na karę utraty praw publicznych lub prawa wykonywania zawodu,

trzymiesięczna nieobecność w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, odmowa

wykonania decyzji lub niepodjęcie pracy w razie przeniesienia, upływ okresu mianowani,

niepodjęcie obowiązku służbowego.

Rozwiązanie stosunku pracy urzędnika następowało z zachowaniem trzymiesięcznego

okresu wypowiedzenia, w razie osiągnięcia wieku emerytalnego, dwukrotnej negatywnej

oceny kwalifikacyjnej, odmowy poddania się badaniu przez komisję lekarską oraz ze

względów zdrowotnych.

Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia mogło nastąpić w przypadku

nieobecności urzędnika w pracy z powodu choroby trwającej ponad rok lub kwarantanny.

Rozwiązanie stosunku pracy mogło nastąpić także w drodze porozumienia stron lub za

trzymiesięcznym wypowiedzeniem na skutek rezygnacji ze służby

Do obowiązków urzędnika należało przestrzeganie Konstytucji RP i praw, ochrona

interesów państwa oraz praw człowieka i obywatela, racjonalne gospodarowanie środkami

W. Sanetra: Służba cywilna a prawo pracy. PP 1996, nr 10, s. 7 i in.; tenże: O nawiązaniu i ustaniu stosunku

pracy w służbie cywilnej. PS 1997, nr 2, s. 11; J. Gęcian: Urzędnik w służbie cywilnej. Serwis Administracyjno-
Samorządowy 1997, nr 2, s. 3-4.

publicznymi, rzetelne, bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań,

dochowywanie tajemnicy państwowej i służbowej, rozwijanie własnej wiedzy zawodowej,

godne zachowywanie się w służbie i poza służbą. Urzędnik obowiązany był wykonywać

polecenia służbowe przełożonych, jeżeli nie prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa lub

wykroczenia. Ustawodawca gwarantował apolityczność urzędników, a nadto wyłączał

stosunki podległości między krewnymi i powinowatymi. Do urzędników służby cywilnej

stosowano także przepisy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej. Przepis art.

51 Ustawy wyłączał możliwość podejmowania przez urzędnika dodatkowego zatrudnienia

bez zgody dyrektora generalnego urzędu i wykluczał wykonywanie czynności lub zajęć

sprzecznych z obowiązkami urzędnika lub podważających zaufanie do służby. Urzędnik miał

prawo a zarazem obowiązek uczestniczenia w szkoleniach.

Za naruszenie obowiązków służbowych urzędnik ponosił odpowiedzialność w trybie

postępowania dyscyplinarnego. Sprawy dyscyplinarne urzędników rozpoznawały w I instancji

komisje dyscyplinarne urzędu, a w drugiej – Wyższa Komisja Dyscyplinarna. Karami

dyscyplinarnymi były: upomnienie, nagana, obniżenie stawki dodatku, pozbawienie

możliwości awansu przez okres 2 lat, zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w służbie

cywilnej, obniżenie kategorii urzędniczej, wydalenie ze służby. Postępowanie dyscyplinarne

wszczynał rzecznik dyscyplinarny w urzędzie.

W strukturze organizacyjnej służby cywilnej wprowadzono: Radę Służby Cywilnej,

komisje służby cywilnej (Komisja Kwalifikacyjna do Służby Cywilnej, Komisja Odwoławcza

Służby Cywilnej, Wyższa Komisja Dyscyplinarna Służby Cywilnej – jako organ odwoławczy

od orzeczeń komisji dyscyplinarnych urzędów), Szefa Służby Cywilnej i dyrektorów

generalnych urzędów.

Rada Służby Cywilnej była organem opiniodawczym i doradczym Prezesa Rady

Ministrów i Szefa Służby Cywilnej. Jej zadania polegały na współtworzeniu służby cywilnej i

czuwaniu nad prawidłowym oraz legalnym jej funkcjonowaniu.

Szef Służby Cywilnej był centralnym organem administracji rządowej podległym

Premierowi, właściwym w sprawach służby cywilnej. Był istotnym elementem struktury

organizacyjnej służby

. W szczególności realizował on politykę państwa wobec służby

cywilnej, koordynował planowanie i wykorzystanie środków finansowych w służbie,

Z. Cieślak, J. Jagielski, K. Rączka: Komentarz do ustawy o służbie cywilnej. Warszawa 1998, s. 67.

wydawał Biuletyn, gromadził dane o korpusie służby cywilnej, klasyfikował stanowiska

pracy w tej służbie, upowszechniał informacje o służbie, organizował współpracę za granicą i

współdziałał w sprawach pracowniczych. Wydawał także akty wykonawcze zgodnie z ustawą

oraz przygotowywał projekty aktów normatywnych. Organem pomocniczym Szefa Służby

Cywilnej był Urząd Służby Cywilnej.

Dyrektorzy generalni powoływani byli w celu realizacji zadań służby cywilnej w

urzędzie

. Zapewniali oni funkcjonowanie urzędu, warunki i organizację pracy, realizowali

politykę personalną, a także dokonywali czynności z zakresu prawa pracy wobec urzędników

służby cywilnej. Utworzenie stanowisk dyrektorów generalnych służby cywilnej miało na

celu zapewnienie stałych kadr urzędniczych i odpolitycznienie urzędników. W rzeczywistości

wokół powoływania dyrektorów generalnych pojawiło się wiele problemów i kontrowersji

W ustawie z 1996 roku nie uregulowano szeregu istotnych zagadnień prawa

urzędniczego, a inne ustawodawca uregulował w sposób niedookreślony. Niektóre z kwestii

wywołujących wątpliwości interpretacyjne zostało uregulowanych w drodze aktów

wykonawczych do ustawy. Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 15 października

1996 roku określono liczbę członków Rady Służby Cywilnej jako 24 osoby i sprecyzowano

ich wynagrodzenie

. W trybie rozporządzeń Prezesa Rady Ministrów wydanych 28 kwietnia

1997 roku ustalono liczbę członków komisji służby cywilnej, kadencji komisji i wynagrodzeń

członków komisji

. W 1997 roku Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzeń określił:

przeliczniki do ustalania wynagrodzenia zasadniczego i stawek dodatku za pracę w służbie

cywilnej, wykaz stanowisk w służbie cywilnej, z uwzględnieniem tych, które mogą być

wyznaczane wyłącznie urzędnikom służby cywilnej i określił zasady tworzenia sekcji w

ramach komisji kwalifikacyjnej do służby

. Zakresy postępowania kwalifikacyjnego do

kategorii urzędniczych wprowadzono uchwałą Komisji Kwalifikacyjnej do Służby Cywilnej z

16 lipca 1997 roku

. Z kolei 28 listopada 1997 roku wydane zostało rozporządzenia Prezesa

Z. Cieślak, J. Jagielski, K. Rączka: Komentarz, s. 82 i n.

A. Sarota: Służba cywilna w Polsce po 1989 r. Przegląd Legislacyjny 2007, nr 3, s. 65.

Dz.U. 1996 r. Nr 122, poz.. 574.

Dz.U. 199.7 r. Nr 42, poz. 266 i 267.

Dz.U. 1997 r. Nr 109, poz. 707, Nr 111, poz. 728, Nr 112, poz. 730.

Dz.U. 1997 r. Nr 45, poz. 446.

Rady Ministrów w sprawie składu liczbowego i szczegółowego trybu tworzenia komisji

dyscyplinarnych I instancji oraz ustanawiania rzeczników dyscyplinarnych, a także

szczegółowych zasad i trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego, wykonywania i

zacierania kar dyscyplinarnych oraz ponoszenia kosztów obrońcy, biegłych i ekspertyz w

postępowaniu dyscyplinarnym

. W zakresie dotyczącym obowiązków urzędników służby

cywilnej objęci oni zostali regulacją ustawy z 21 sierpnia 1997 roku – o ograniczeniu

prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne

. W 1998

roku Prezes Rady Ministrów rozporządzeniem z 5 marca tego roku określił sposób ustalania

wysokości wynagrodzenia przysługującego urzędnikowi służby cywilnej w okresach

niewykonywania pracy oraz jednorazowej odprawy emerytalnej lub rentowej

. Nowelizacja

ustawy o służbie cywilnej przeprowadzona 19 marca 1998 roku ujednolicała wiek emerytalny

urzędnika z powszechnie obowiązującymi przepisami

. Kwestie wynagrodzenia urzędników

ustawodawca znowelizował ustawami z grudnia 1998 roku

. Należy dodać, że prawo

urzędnicze pod rządami ustawy z 1998 roku uregulowane było nie tylko ustawą i wydanymi

na jej podstawie aktami wykonawczymi, ale szeregiem innych ustaw dotyczących pozycji

prawnej urzędników. Do urzędników niepodlegających reżimowi ustawy z 1996 roku

stosowano m.in. przepisy ustawy z 1982 roku - o pracownikach urzędów państwowych

Dz.U. 1997 r. Nr 45, poz. 974.

Dz.U. 1997 r..Nr 106, poz. 679.

Dz.U. 1998 r. Nr 30, poz. 163.

Dz.U. 1998 r. Nr 58, poz. 366.

Dz.U. 1998 r. Nr 160, poz. 1059 i 1065.

G. Rydlewski: Służba cywilna w Polsce. Przegląd rozwiązań na tle doświadczeń innych państw i podstawowe

akty prawne. Warszawa 2001, s. 40.

III. Ustawa o słu

bie cywilnej z 18 grudnia 1998 roku.

Na skutek krytycznej oceny rozwiązań legislacyjnych przyjętych w ustawie z 1996

roku oraz krytyki jej funkcjonowania w praktyce w lipcu 1998 roku skierowany został do

Sejmu projekt zmiany ustawy z 1996 roku. Było to również podyktowane uchwaleniem nowej

Konstytucji. Przepisy prawa urzędniczego musiały być zgodne z Konstytucją. Nie tylko

jednak dotychczasowa ustawa, ale i projekt nowej legislacji wywoływały w tym zakresie

wątpliwości w doktrynie. Nowa ustawa o służbie cywilnej uchwalona został 18 grudnia 1988

roku. W związku z poglądami o niekonstytucyjności niektórych przepisów ustawy z

Konstytucją Prezydent RP skierował nową ustawę urzędniczą do zaopiniowania przez

Trybunał Konstytucyjny

W okresie vacatio legis nowej ustawy Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu na

rozprawie sprawy z wniosku Prezydenta RP wniesionego w trybie art. 122 ust. 3 Konstytucji,

z udziałem przedstawicieli wnioskodawcy, Sejmu i Prokuratora Generalnego, o stwierdzenie

niezgodności art. 2 ust. 1 pkt 6 i 7 Ustawy o służbie cywilnej z 18 grudnia 1998 roku z art.

153 Konstytucji, art. 15 ust. 3 tejże Ustawy z art. 10 i 153 Konstytucji oraz art. 82 ust. 3, art.

83 ust. 3 i art. 87 ust. 3 Ustawy jw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, wydał w sprawie sygn.

akt K.3/99 wyrok z 28 kwietnia 1999 roku

. W szczególności Trybunał Konstytucyjny

orzekł, że art. 2 ust. 1 pkt 6 i 7 ustawy z 1998 roku oraz art. 20 ust. 4 w części dotyczącej

regionalnych izb obrachunkowych, art. 126 pkt 1 lit. a) i b) oraz art. 132 są niezgodne z art.

153 Konstytucji RP przez to, że włączają do korpusu służby cywilnej osoby zatrudnione poza

urzędami administracji rządowej. W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że obszar działania

korpusu służby cywilnej obejmuje wyłącznie urzędy administracji rządowej i nie dopuszcza

rozszerzenia w drodze ustawowej sfery działania korpusu służby cywilnej na inne urzędy i

jednostki organizacyjne. Z drugiej strony, podporządkowanie aparatu urzędniczego

regionalnych

izb

obrachunkowych

samorządowych

kolegiów

odwoławczych

bezpośredniemu zwierzchnictwu Prezesa Rady Ministrów, co w istocie nastąpiłoby po

przyjęciu zaskarżonej regulacji, wypacza intencje ustawodawcy kształtującego kontrolę

G. Rydlewski: Służba cywilna w Polsce. Przegląd rozwiązań na tle doświadczeń innych państw i podstawowe

akty prawne. Warszawa 2001, w. 28-33.

MP 1999 r. Nr 16, poz. 227.

instancyjną i prowadzi do skoncentrowania nadzoru nad samorządem terytorialnych w ręku

jednego organu. Wykładnia systemowa wskazuje, że aparat urzędniczy wskazanych organów

powinien być oddzielony wyraźnie od wpływów organów administracji rządowej

Trybunał orzekł natomiast, że art. 15 ust. 3 Ustawy z 1998 roku, z mocy którego

Prezesa Rady Ministrów przy powoływaniu reprezentantów klubów parlamentarnych do Rady

Służby Cywilnej wiążą wskazania klubów parlamentarnych, jest zgodny z art. 10 i art. 153

Konstytucji. Podobnie Trybunał uznał zgodność art. 82 ust. 3, art. 83 ust. 3 i art. 87 ust. 3

Ustawy jw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W tym zakresie skład orzekający nie podzielił stanowiska Prezydenta, wyrażonego we

wniosku z zaopiniowanie konstytucyjności Ustawy. Prezydent wskazywał na sprzeczność z

konstytucyjnymi celami służby powoływanie przez Premiera połowy składu Rady Służby

Cywilnej spośród przedstawicieli klubów parlamentarnych, reprezentujących określone

ugrupowania polityczne. Wywodził, że zasada bezstronnego i neutralnego wykonywania

zadań przez Korpus Służby Cywilnej powinno determinować wyeliminowanie oddziaływania

politycznego na organy służby. Inne rozwiązania kłóciłyby się z zasadą podziału władzy i

zakazem łączenia mandatu posła z funkcjami politycznymi: Udział posłów we wszelkiego

rodzaju

gremiach

społecznych,

nawet

opiniodawczo-doradczych

wobec

władz

administracyjnych, koliduje z ich charakterem jako członków parlamentu, wykonującego

uprawnienia kontrolne wobec tych władz. Ustawodawca powinien wystrzegać się tworzenia

tego rodzaju konstrukcji. Zdaniem wnioskodawcy przyjęte przez ustawodawcę konstrukcje

naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego także przez to, że ograniczają

wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia członków korpusu służby, jak również łamią

zasadę ochrony praw nabytych. Prezydent wyrażał również wątpliwość w przedmiocie

określenia wśród kryteriów przyjęcia kandydata do służby „nieskazitelność charakteru”.

Wątpliwości wywoływał także zapis, z mocy którego do okresu stażu pracy w służbie nie

wlicza się pracy w partii komunistycznej, organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z

nimi, odmiennie niż uregulowane to było dotychczas. Konsekwencją takiego rozwiązania

byłoby zróżnicowanie prawne urzędników.

K. Byjoch, J. Sulmierski, J.P. Tarno: Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa. Warszawa 2000, s.

9 i n., 39, 43 i in.; B. Dolnicki: Samorząd terytorialny. Zagadnienia ustrojowe. Kraków 1999, s. 27 i in.; idem:
Samorząd terytorialny, s. 15 i n.; szeroko na ten temat zob. R. Krawczyk: Nadzór nad samorządem terytorialnym
– regionalne izby obrachunkowe. W: Demokratyczne modele ustrojowe w rozwiązaniach konstytucyjnych.
Warszawa 1997, passim i E. Nowacka: Samorząd terytorialny w systemie władzy publicznej w Polsce. Studium
polityczno-prawne. Wrocław 1994, s. 21 i in.

Ze stanowiskiem wyrażonym przez Prezydenta polemizował Prokurator Generalny.

Jego zdaniem samo uczestnictwo parlamentarzystów w samym składzie organów służby

cywilnej nie sprzeciwia się zasadzie podziału władzy, chociaż określony w art. 15 ust. 3

Ustawy sposób powoływania członków Rady Służby Cywilnej oznacza niedopuszczalną

ingerencję organu wykonawczego w wyłączne kompetencje władzy ustawodawczej.

Prokurator uzasadniał także ratio legis ustanowienia prawa do preferencyjnych świadczeń w

korpusie służby cywilnej.

Trybunał zgodnie z wnioskiem Prezydenta uznał za niekonstytucyjne zaliczenie do

korpusu służby cywilnej urzędników regionalnych izb obrachunkowych i biur

samorządowych kolegiów odwoławczych, natomiast uznał za zgodne z Konstytucją dwie

grupy unormowań w zaskarżonej Ustawie, kwestionowanych przez wnioskodawcę, tj.:

powoływanie w skład Rady Służby Cywilnej posłów i senatorów oraz niewliczanie okresów

pracy w partii komunistycznej i organach bezpieczeństwa między 1944 a 1989 rokiem do

stażu pracy w korpusie służby cywilnej. Równocześnie Trybunał orzekł, że niekonstytucyjne

przepisy zaskarżonej Ustawy nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą, co umożliwiło jej

wejście w życie.

Kolejna ustawa o służbie cywilnej z 18 grudnia 1998 roku, w związku ze

skorzystaniem przez Prezydenta RP z uprawnienia do skierowania projektu do Trybunału

Konstytucyjnego, weszła w życie dopiero 1 lipca 1999 roku, uchylając poprzednio

obowiązującą ustawę z 1996 roku

Ustawodawca deklarował ustanowienie służby cywilnej w celu zapewnienia

zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań

państwa. Według ustawy urzędnikami służby cywilnej byli pracownicy zatrudnieni w

urzędach administracji rządowej, na podstawie ustawy, pochodzący z mianowania, którzy

tworzyli korpus służby cywilnej. Regulacją ustawową objęto także urzędników służby

cywilnej zatrudnionych w innych urzędach niż administracji rządowej, jeśli przepis

szczególny tak stanowił. Ustawa obejmowała regulacją osoby zatrudnione na stanowiskach

urzędniczych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach ministrów i przewodniczących

komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów

administracji rządowej, w urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat

Dz.U. 1999 r. Nr 49, poz. 483 z późn. zm.; J. Pawłowski: Historia systemu służby cywilnej w Polsce

(http//www.dsc.kprm.gov.pl).

pomocniczy terenowych organów administracji rządowej, w Rządowym Centrum Studiów

Strategicznych, w komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych

stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży

wojewódzkich oraz powiatowych. Od 2004 roku w skład korpusu służby cywilnej wchodzili

również wojewódzcy, powiatowi i graniczni lekarze weterynarii i ich zastępcy.

Korpus służby cywilnej podzielono na: urzędników i pracowników.

ródłem nawiązania stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej był akt

mianowania, choć ustawodawca nie precyzował jego warunków formalnych. Pracownicy

służby cywilnej zatrudniani byli w urzędach na podstawie umowy o pracę. Każda osoba

spełniająca ustawowe wymogi mogła ubiegać się o zatrudnienie w służbie cywilnej.

Materialną gwarancją wolnego naboru do służby był prawo każdego obywatela do uzyskania

informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej. Informacje w tym zakresie

obowiązany był udzielać przez publikację dyrektor generalny każdego urzędu. Z osobami

podejmującymi po raz pierwszy pacę w służbie cywilnej, z wyjątkiem absolwentów Krajowej

Szkoły Administracji Publicznej

, zawierane były umowy o pracę na czas określony,

połączone z obowiązkiem odbycia służby przygotowawczej. Służba przygotowawcza

kończyła się oceną kandydata prze komisję egzaminacyjną, przy czym negatywna ocena była

przyczyną do rozwiązania stosunku pracy, a pozytywna - umożliwiała uzyskanie statusu

mianowanego

urzędnika.

uzyskania

mianowania,

poza

odbyciem

służby

przygotowawczej, od kandydata wymagano nadto, aby: był pracownikiem służby cywilnej i

posiadał co najmniej dwuletni staż, był żołnierzem rezerwy lub nie podlegał powszechnemu

obowiązkowi obrony, posiadał tytuł magistra lub równorzędny, znał co najmniej jeden język

obcy. Po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego urzędników mianował Szef Służby

Cywilnej, w ramach określonego limitu rocznego miejsc.

Kryteria selekcji i rekrutacji kandydatów określone w Ustawie miały gwarantować

profesjonalizm i postawę moralną korpusu

G. Rydlewski: Służba cywilna w Polsce, s. 40.

J. Arcimowicz: Wzór urzędnika w ustroju demokratycznym. Służba Cywilna 2005, nr 12, s. 35 in.; K. Stefański:

Kryteria  rekrutacji  pracowników  służby  cywilnej.  Praca  i  zabezpieczenie  społeczne  2001,  nr  4,  s.  55  i  n.;  A.
Śledzińska:  Zatrudnienie  w  służbie  cywilnej.  Obywatelstwo  polskie  jako  warunek  dostępu  do  służby  cywilnej.
Służba  Cywilna  2006,  nr  14,  s.  87  i  n.;  K.  Sitkowski:  Służba  cywilna  w  nowym  ustawodawstwie.  Wybrane
problemy. Toruń 1998, s. 13-14.

Od kandydata wymagano, aby: był obywatelem polskim, korzystał z pełni praw

publicznych, nie był karany za umyślne przestępstwo, posiadał odpowiednie kwalifikacje i

predyspozycje oraz stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie w służbie, mógł być

zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy i był „nieskazitelnego charakteru”. Warunek

nieskazitelnego charakteru, który spełniać musiał kandydat do służby cywilnej według art. 4.

nowej Ustawy, ustawodawca powtórzył za poprzednimi regulacjami prawnymi prawa

urzędniczego, w tym określonymi w art. 17 ustawy o pracownikach urzędów państwowych z

1982 roku

i ustawy z 1996 roku. Kryterium to budziło wątpliwości w doktrynie i wśród

praktyków, zarówno w toku procesu legislacyjnego, jak i po uchwaleniu ustawy z 1998 roku.

Zarzucano mu przede wszystkim zbyt daleko idącą subiektywizację oceny charakteru

kandydata. Zagadnienie to stało się także przedmiotem oceny zgodności z Konstytucją przez

TK. Pozostawienie kryterium nieskazitelności charakteru wśród warunków wymaganych od

urzędników służby cywilnej przesądza o zgodności przepisu art. 4. Ustawy z Konstytucją, ale

nie rozwiązuje wątpliwości interpretacyjnych. Należy utożsamić się z poglądem, że kryterium

nieskazitelności charakteru nakłada na kandydata zarówno wymóg reprezentowania ogólnie

przyjętych wartości i wzorców moralnych oraz etycznych, akceptowanych społecznie i

rodowiskowo (np. uczciwość, rzetelność), jak również wykazywania postaw i właściwości

przypisanych do danego zawodu urzędnika (np. honor, etyka zawodowa, godność

zawodowa)

Zmiana stosunku pracy urzędnika służby cywilnej uregulowana była na zasadach

przypominających unormowanie z 1996 roku

. Dotyczyło to zarówno przeniesienia

urzędnika na inne stanowisko lub do innej miejscowości, jak również przeniesienia go w stan

nieczynny. Stosunek pracy urzędnika służby cywilnej mógł zostać zawieszony obligatoryjnie

bądź fakultatywnie. Zawieszenie z mocy prawa następowało w razie tymczasowego

aresztowania urzędnika, natomiast w przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub

t.j. Dz.U. 2001 r. Nr 86, poz. 953 z późn. zm.; A. Górski: Ustawa o służbie cywilnej z 18 grudnia 1988 r. w

świetle aktów prawnych o państwowej służbie cywilnej z lat 1918-1922. Służba Cywilna 2000-2001, nr 1, s. 83 i
n.

M. Kosewski: Etos pracowniczy w urzędach państwowych i samorządowych. Służba Cywilna 2003-2004, nr 7,

s. 67 i n.; W. Krajewski: Etyka w służbie publicznej. Uregulowanie prawne dotyczące etyki w służbie publicznej w
Polsce. Służba Cywilna 2000-2001, nr 1, s. 97 i n.; B. Kudrycka: Neutralność polityczna urzędników. Warszawa
1998, s. 17, 149 i n.

A. Dubowik: Treść, zmiany i ustanie stosunku pracy w służbie cywilnej. Praca i zabezpieczenie społeczne 1999,

nr 11, s. 20; tenże: Dodatkowe zatrudnienie i inne zajęcia pracownika służby cywilnej. Praca i zabezpieczenie
społeczne 2005, nr 10, s. 15 i n.

karnego przeciwko urzędnikowi, zawiesić mógł go w pełnieniu obowiązków dyrektor

generalny urzędu. Ustanie stosunku pracy urzędnika służby cywilnej następowało przez

wygaśnięcie stosunku lub rozwiązanie stosunku pracy. Z kolei rozwiązanie stosunku pracy,

obligatoryjnie lub fakultatywnie, mogło nastąpić za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, bądź

też mogło mieć miejsce rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia, z przyczyn

wskazanych w ustawie. Na skutek rezygnacji ze służby rozwiązanie stosunku pracy mogło

nastąpić za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, a nadto ustawodawca przewidział

rozwiązanie stosunku w drodze porozumienia stron.

Na urzędnika służby cywilnej nałożone były w Ustawie liczne obowiązki, poza

ogólnym obowiązkiem postępowania zgodnie z rotą ślubowania. Katalog tych obowiązków

nawiązywał do regulacji z 1996 roku.

Ustawodawca wprowadził dwa składniki wynagrodzenia urzędnika, tj. wynagrodzenie

zasadnicze dla stanowiska i dodatek z tytułu zaliczenia do jednej z kategorii urzędniczej

Podobnie jak miało to miejsce poprzednio obwiązującej ustawie, ustanowiono cztery

kategorie urzędnicze, zależne od funkcji, zadań i kwalifikacji urzędnika, tj. kategorie: A, B, S

i C.

Urzędnik miał także prawo do nagrody jubileuszowej, do należności z tytułu delegacji

służbowych oraz do jednorazowej odprawy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.

Ustawodawca określał także warunki przyznawania urzędnikom dodatkowego urlopu

wypoczynkowego, wynagrodzeń i zasiłków chorobowych, urlopu dla poratowania zdrowia i

ponownego zatrudnienia urzędnika. Wprowadzono ośmiogodzinny dzień pracy i

czterdziestogodzinny tydzień pracy urzędnika. Przewidziano jednak możliwość stosowania

rozkładu czasu pracy, przedłużanie czasu pracy i wyjątkowo zatrudnianie urzędnika poza

normalnymi godzinami pracy. Co do zasady urzędnicy służby cywilnej zatrudniani byli w

pełnym wymiarze czasu pracy. Urzędnik mógł być także zatrudniony w niepełnym wymiarze

na czas określony. Urzędnikowi przysługiwało prawo, a zarazem ciążył na nim obowiązek

szkolenia i doskonalenia w służbie.

H. Szewczyk: Podstawowe problemy reformy prawa służby cywilnej w nowym ustroju społeczno-

gospodarczym. Służba Pracownicza 2007, nr 1, s. 5.

Odpowiedzialność dyscyplinarna i służbowa urzędnika służby cywilnej uregulowana

była w sposób przypominający unormowanie poprzednio obowiązującej ustawy

Stosunek pracy urzędnika służby cywilnej w zakresie nieuregulowanym w ustawie

poddany został reżimowi prawa pracy. Spory wynikające z tego stosunku poddano zasadniczo

jurysdykcji sądów pracy.

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach służby cywilnej był: Szef

Służby Cywilnej, który podlegał Premierowi i był przez niego powoływany spośród

urzędników służby cywilnej. Kadencja Szefa Służby Cywilnej była pięcioletnia, a zadania

wykonywał on przy pomocy zastępcy, także powoływanego przez Premiera, i Urzędu Służby

Cywilnej

. Organem doradczym Prezesa Rady Ministrów w sprawach służby cywilnej była

Rada Służby Cywilnej, licząca 16 członków, powoływanych przez Premiera. Ośmiu

członków Rady powoływano spośród osób reprezentujących wszystkie kluby parlamentarne,

co wywoływało rozbieżne opinie. Unormowania powyższe miały służyć stabilności prac

Rady. Z drugiej jednak strony ustawodawca pozostawił uprawnienia decyzyjne w rękach

Prezesa Rady Ministrów. Wprawdzie uwzględniać musiał on liczbowe proporcje między

klubami oraz wskazania personalne klubu, jednakże późniejsze zmiany, czy przekształcenia

parlamentarne nie skutkowały automatycznie zmianami w składzie Rady. Czynności w tym

zakresie podejmował bowiem Premier. Nie można także tracić z pola widzenia tego, że w

parlamencie mogło istnieć ponad osiem klubów o zbliżonej liczbie posłów, a wówczas o

kryterium selekcji decydowałby Premier. Ponadto kluby parlamentarne stanowią element

wewnętrznej organizacji Sejmu i Senatu, wobec czego wątpliwą była możliwość uznaniowej

selekcji klubów przez organ władzy wykonawczej. W świetle Ustawy istniało

niebezpieczeństwo kreacyjnego wpływu Premiera w procesie powoływania członków Rady.

Usiłowano niwelować ten skutek w drodze wykładni, uwzględniającej zasadę niezależności

klubów parlamentarnych od administracji rządowej jako zasadę pochodną od podziału

władzy

Rada była organem kadencyjnym, przy czym kadencja ośmiu członków

reprezentujących kluby parlamentarne trwała 4 lata, pozostałych – 6 lat, a po 3 latach

J. Jagielski, K. Rączka: Komentarz do ustawy o służbie cywilnej. Warszawa 2001, s. 325; K. Szarkowska:

Odpowiedzialność dyscyplinarna członków korpusu służby cywilnej w orzecznictwie Wyższej Komisji
Dyscyplinarnej Służby Cywilnej. Służba Cywilna 2004, nr 8, s. 126 i n.

A. Kisielewicz: Prawo pracy, s. 303.

Np. wątpliwości dotyczące zakresu podmiotowego ustawy z 1998 roku. Zob. wyrok TK z 28.04.1999 r., sygn.

akt K 3/99. W: MP 1999 r. Nr 16, poz. 227.

kończyła się kadencja połowy z nich. Pracami Rady kierował przewodniczący, powoływany

przez Premiera.

Podobnie jak w ustawie z 1996 roku, ustawodawca tworzył także stanowisko

dyrektora generalnego urzędu, podlegającego bezpośrednio właściwemu ministrowi,

kierownikowi urzędu centralnego lub wojewodzie. Wprowadzono kategorię wyższych

stanowisk w służbie, które obsadzano w drodze konkursu. Do stanowisk tych zaliczano:

dyrektora generalnego urzędu oraz Głównego Inspektora Audytu Wewnętrznego, osoby

kierujące departamentem i jej zastępcę w: KPRM, ministerstwach, urzędach centralnych,

urzędach wojewódzkich, wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcę.

Ustawa z 1998 roku nie była jedynym aktem regulującym sytuację prawną

pracowników urzędów państwowych. Utrzymano w mocy ustawę z 16 września 1982 roku,

wprowadzając do niej zmiany. Obowiązywały nadto ustawy: o jednostkach badawczo-

rozwojowych z 25 lipca1985 roku

, z 23 grudnia 1994 roku – o Najwyższej Izbie Kontroli

Odrębne ustawy regulowały prawa i obowiązki członków korpusu służby zagranicznej

(ustawa z 27 lipca 2001 r. – o służbie zagranicznej)

Ustawa zawierała delegacje ustawowe do uregulowania przez Prezesa Rady Ministrów

w drodze rozporządzeń zagadnień szczegółowych dotyczących zwłaszcza wynagrodzenia

pracowników służby. Dotyczyło to przede wszystkim określenia grupy stanowisk, wykazu

stanowisk, kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych, dodatków do wynagrodzenia

zasadniczego i mnożników do ustalania wynagrodzenia oraz dodatków. Na tej podstawie

wydano szereg rozporządzeń w latach 1999-2006

. W trybie rozporządzenia Prezesa Rady

Ministrów nadano także statut Urzędowi Służby Cywilnej

, określono warunki

Dz.U. 1991 r. Nr 44, poz. 194 z późn. zm.

Dz.U. 1995 r. Nr 13, poz. 59 z późn. zm.

Dz.U. 2001 r. Nr 128, poz. 1403.

Dz.U. 1999 r. Nr 79, poz. 894-895, Nr 89, poz. 996-997 i Nr 93, poz. 1070; 2000 r. Nr 6, poz. 71, Nr 48, poz.

562-563, Nr 66, poz. 791, Nr 117, poz. 1236 i Nr 120, poz. 1291; 2001 r. Nr 16, poz. 178, Nr 89, poz. 978 i Nr
144, poz. 1619; 2002 r. Nr 8, poz. 62-63, Nr 69, poz. 633, Nr 70, poz. 647 i Nr 80, poz. 722; 2003 r. Nr 14, poz.
138, Nr 33, poz. 263, Nr 96, poz. 875, Nr 141, poz. 1358 i Nr 176, poz. 1712; 2004 r. Nr 70, poz. 633, Nr 130,
poz. 1381, Nr 164, poz. 1715, Nr 210, poz. 2137 i Nr 231, poz. 2317; 2005 r. Nr 15, poz. 125, Nr 139, poz. 1164,
Nr 265, poz. 2212 i Nr 266, poz. 2230; 2006 r. Nr 85, poz. 589.

Dz.U. 1999 r. Nr 79, poz. 895; MP 2002 r. Nr 46, poz. 682.

organizowania i prowadzenia szkoleń, aplikacji legislacyjnej i wymiaru czasu pracy

pracowników urzędów

Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 11 października 2002 roku ustanowiono

Kodeks Etyki Służby Cywilnej

. Przeprowadzanie konkursów na stanowiska kierowników

centralnych urzędów administracji rządowej, prezesów agencji państwowych i zarządów

państwowych funduszy celowych uregulowała ustawa z 27 lipca 2005 roku

. Z kolei ustawą

z 17 lutego 2006 roku zlikwidowano Rządowe Centrum Studiów Strategicznych

Ustawa z 1998 roku była kilkakrotnie nowelizowana. Zasadnicza zmiana ustawy

nastąpiła z mocy ustawy z 21 grudnia 2001 roku – o zmianie ustawy o organizacji i trybie

pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji

rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw

. Nowelizacja dotyczyła m.in. wprowadzenia

pierwszeństwa osób zwolnionych z zawodowej służby wojskowej przy naborze kandydatów

do korpusu służby cywilnej na stanowiska pracy związane z obronnością kraju. Na podstawie

wprowadzonego kontrowersyjnego przepisu art. 144a przewidywano możliwość obsadzania

wolnych stanowisk w korpusie służby cywilnej przez osoby spoza korpusu. Treść przepisu

była efektem poprawki zgłoszonej podczas drugiego czytania projektu rządowego ustawy w

Sejmie, zmodyfikowanej w toku prac ustawodawczych przez Senat. Poprawka nie była

opiniowana przez Radę Służby Cywilnej. Regulacja ta, umożliwiająca obejmowanie

wyższych stanowisk w służbie cywilnej, w tym także dyrektorów generalnych urzędów przez

osoby spoza konkursu i bez zachowania procedury konkursowej, została zaskarżona przez

Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego. Rzecznik wskazywał na

niekonstytucyjny charakter przepisu art. 144a, podnosił, że dla uzyskania przez korpus służby

cywilnej konstytucyjnie określonego charakteru służby (art. 153 Konstytucji) podstawowe

znaczenie ma procedura rekrutacji i awansowania urzędników, oparta na możliwie

obiektywnych kryteriach. Zaskarżony przepis przewidywał prowadzenie naboru na zasadach,

które nie stwarzały przesłanek obiektywnego merytorycznego wyboru kandydata do pełnienia

Dz.U. 2000 r. Nr 22, poz. 280, Nr 28, poz. 350 i Nr 38, poz. 422; 2004 r. Nr 231, poz. 2317.

MP 2002 r. Nr 46, poz. 683.

Dz.U. 2005 r. Nr 163, poz. 1362.

Dz.U. 2006 r. Nr 45, poz. 319.

Dz.U. 2001 r. Nr 154, poz. 1800.

obowiązków urzędniczych na wyższych stanowiskach w korpusie służby cywilnej. Co za tym

idzie, skarżony artykuł nie zabezpieczał zawodowego statusu urzędnika. Trybunał zwrócił się

dodatkowo do Dyrektora Krajowej Szkoły Administracji Publicznej o udzielenie informacji o

stanie zatrudnienia absolwentów. Z mocy wyroku wydanego 12 grudnia 2002 roku w sprawie

K. 9/02 Trybunał Konstytucyjny uznał zaskarżony art. 144a ustawy o służbie cywilnej z 1998

roku za niezgodny z art. 153 ust. 1 Konstytucji

. Brak zabezpieczenia zawodowości korpusu

służby cywilnej uznano za rozwiązanie niekonstytucyjne. Pozwalało na powoływanie do pacy

w urzędach osób, które nie musiały być poddawane wprowadzonych przez ustawodawcę

ogólnym mechanizmom weryfikacji i konkursu. Podważało to realizację zasad otwartości i

konkurencyjności. Pomimo wyroku Trybunału i uchylenia zaskarżonego art. 144a Ustawy, w

praktyce nadal stosowano sposób obsadzania wyższych stanowisk w służbie w sposób uznany

przez Trybunał za niekonstytucyjny

Przedmiotem badania przez Trybunał była także zgodność art. 137 Ustawy z art. 2

Konstytucji. Wniosek w tym przedmiocie złożył NSZZ „Solidarność”. Z mocy skarżonego

przepisu ustawodawca przekształcił z dniem 1 stycznia 2011 roku dotychczasowe stosunku

pracy osób zatrudnionych w urzędach na podstawie mianowania w stosunki pracy na

podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Wnioskodawca wskazywał na odmienność

sytuacji pracowników mianowanych, stabilizację stosunku pracy z mianowania i ochronę

praw nabytych i ochronę zaufania do państwa jako przesłankę uznania niekonstytucyjności

przepisu.

Wyrokiem z 16 czerwca 2003 roku w sprawie sygn. akt K. 52/02 Trybunał orzekł o

zgodności art. 137 ustawy z 18 grudnia 1998 roku z art. 2 Konstytucji

. Orzeczenie to należy

uznać jako bezpodstawne.

Przyjęte rozwiązania ustawowe nie stabilizowały statusu urzędników służby cywilnej.

Różnicowały sytuację urzędników, zarówno podlegających, jak i niepodlegających regulacji

ustawy. Wykładnia Ustawy przybierała wyraźnie polityczny charakter i nie zniwelowała

wielości aktów prawnych prawa urzędniczego. W oparciu o Ustawę wydano wiele aktów

wykonawczych.

Dz.U. 2002 r. Nr 238, poz. 2025.

A. Sarota: Służba cywilna w Polsce, s. 166.

Dz.U. 2003 r. Nr 110, poz. 1059.

IV. Ustawa o słu

bie cywilnej z 24 sierpnia 2006 roku.

Wprowadzona legislacja z 1998 roku była krytycznie oceniana zarówno przez

doktrynę, praktykę, jak również przez organizacje społeczne i związki zawodowe.

Modyfikacja dotychczasowych rozwiązań prawa urzędniczego, które uznawano za

główną przyczynę nieprawidłowości w funkcjonowaniu korpusu służby cywilnej, uzasadniała

konieczność wprowadzenia nowego modelu służby cywilnej. Prace legislacyjne w tym

zakresie wywołały konflikt polityczny na tle rozwiązań proponowanych przez koalicję

rządową. W dyskusjach nad nową regulacją wskazywano także na najważniejsze wady

dotychczasowego systemu. Wskazywano przede wszystkim na niekonsekwentne ograniczenia

służby cywilnej do administracji rządowej. Krytykowano wyłączenie z korpusu służby

zarówno służby zagranicznej, jak i agencji państwowych jednostek organizacyjnych i komisji

nadzoru finansowego. Wątpliwości budziła sytuacja prawna Szefa Służby Cywilnej i Rady

Służby Cywilnej, którą oceniano jako słabą, a także brak systemu płacowego dla administracji

rządowej. Nową ustawę o służbie cywilnej uchwalono 24 sierpnia 2006 roku

. Ustawa

zmieniała następujące ustawy: z 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, z 16 września

1982 roku – o pracownikach urzędów państwowych, z 22 marca 1990 roku – o pracownikach

samorządowych, z 12 października 1990 roku – o Straży Granicznej, z 23 grudnia 1994 roku

– o Najwyższej Izbie Kontroli, z 11 kwietnia 1997 roku – dotyczącą ujawniania pracy w

organach bezpieczeństwa PRL, z 4 września 1997 roku – o działach administracji rządowej, z

24 lipca 1999 roku – o Służbie Celnej, z 30 czerwca 2000 roku – prawo własności

przemysłowej, z 27 lipca 2001 roku – o służbie zagranicznej, z 6 września 2001 roku – o

transporcie drogowym, z 30 czerwca 2005 – o finansach publicznych.

Zakres podmiotowy Ustawy obejmował pracowników zatrudnionych na stanowiskach

urzędniczych

redniego

szczebla

zarządzania,

koordynujących,

samodzielnych,

specjalistycznych i wspomagających w: 1/ Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, 2/ urzędach

ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz

urzędach centralnych organów administracji rządowej, 3/ urzędach wojewódzkich oraz

innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji

rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej, 4/

Dz.U. 2006 r. Nr 170, poz. 1218.

komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat

pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz

powiatowych, 5/ Głównym Inspektoracie Inspekcji Handlowej, 6/ Urzędzie Rejestracji

Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 7/ Biurze

Nasiennictwa Leśnego. Wymienieni pracownicy, a także powiatowi i graniczni lekarze

weterynarii i ich zastępcy, tworzyli korpus służby cywilnej. Ustawodawca dopuszczał

możliwość zajmowania stanowisk urzędniczych w urzędach także przez osoby delegowane.

Stanowiska urzędnicze w tym trybie mogli także zajmować pracownicy, w rozumieniu

ustawy o pracownikach urzędów państwowcy z 1982 roku, o NIK – z 1994 roku i o

pracownikach samorządowych – z 1990 roku

W służbie cywilnej mógł być zatrudniony kandydat, który był obywatelem polskim,

korzystał z pełni praw publicznych, nie był karany za umyślne przestępstwo lub przestępstwo

skarbowe, cieszył się nieposzlakowaną opinią i posiadał odpowiednie kwalifikacje. Nabór do

służby był otwarty oraz konkurencyjny, a każdy obywatel miał prawo do informacji o

wolnych stanowiskach pracy. Zachowano limity mianowań oraz reżim przepisów prawa pracy

w sprawach wynikających ze stosunków pracy i właściwość sądów pracy w tym zakresie.

Na gruncie Ustawy w skład korpusu służby cywilnej wchodzą pracownicy służby

cywilnej zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i urzędnicy służby cywilnej zatrudnieni na

podstawie mianowania

. Ustawa zapewnia szczególną ochronę stosunków pracy urzędników

służby cywilnej, regulując przyczyny ustania tego stosunku. Nie reguluje natomiast

szczegółowo rozwiązania stosunku pracy pracowników służby cywilnej; ustawodawca nie

wprowadził w przypadku pracowników podobnych gwarancji stabilności zatrudnienia jak w

przypadku urzędników. Wystąpiła kolizja między koncepcją intensywności ochrony

zatrudnienia, o istotnym znaczeniu z punktu widzenia jednostki, a interesem państwa,

uzasadnionym zmianą uwarunkowań społecznych i całościową reformą prawa urzędniczego.

Nabór kandydatów do korpusu służby cywilnej organizował dyrektor generalny

urzędu, Główny Lekarz Weterynarii - na stanowiska granicznego lekarza weterynarii i jego

H. Szewczyk: Propozycja samorządowej służby cywilnej. W: M. Stec: Stosunki pracy pracowników

samorządowych. Warszawa 2008, s. 141 i n.; A. Zybała: Państwo transformacyjne: politycy i urzędnicy. Służba
Cywilna 2006, nr 14, s. 41 i n.

S. Samol: W sprawie sytuacji prawnej członków korpusu służby cywilnej na podstawie przepisów ustawy o

służbie cywilne z 2006 r. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2007, nr 3, s. 3 i n.

zastępcy oraz wojewódzki lekarz weterynarii – na stanowisko powiatowego lekarza

weterynarii.

Ustawodawca ustanowił 9 stopni służbowych urzędników służby cywilnej,

przyporządkowując im określone stawki dodatku.

Dokonując rozróżnienia pracowników służby cywilnej na dwie kategorie,

ustawodawca określał, że stosunek pracy pracownika nawiązuje się na odstawie umowy o

pracę zawartej na czas nieokreślony lub na czas określony do lat trzech. Pracownik

podejmujący po raz pierwszy pracę w służbie mógł być wyznaczony do odbycia służby

przygotowawczej

. Z kolei mianowanym w służbie cywilnej mógł być kandydat, który był

pracownikiem służby cywilnej, posiadał co najmniej trzyletni staż pracy w służbie lub uzyskał

zgodę dyrektora generalnego na przystąpienie do postępowania kwalifikacyjnego, jednak nie

wcześniej niż po upływie dwóch lat od nawiązania stosunku pracy w służbie, posiadał tytuł

magistra lub równorzędny, znał co najmniej jeden język roboczy UE, był żołnierzem rezerwy

lub nie podlegał powszechnemu obowiązkowi obrony. Mianowań dokonywał Prezes Rady

Ministrów w imieniu RP, natomiast dyrektor generalny urzędu przyznawał urzędnikowi

służby cywilnej najniższy stopień służbowy przysługujący od dnia mianowania.

Szczególną pozycję uzyskała w Ustawie Krajowa Szkoła Administracji Publicznej

Do kompetencji Szkoły należało prowadzenie postępowania kwalifikacyjnego dla

pracowników służby cywilnej ubiegających się o mianowanie. Absolwenci Szkoły co do

zasady wyłączeni byli od obowiązku postępowania kwalifikacyjnego. Weryfikacja

umiejętności i predyspozycji kierowniczych do wypełniania zadań służby następowała w toku

kształcenia w Szkole i potwierdzona była dyplomem jej ukończenia

W Ustawie zachowano zasadniczo dotychczasowe rozwiązania dotyczące zmiany i

ustania stosunku pracy w służbie cywilnej. Rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem mogło

nastąpić bez wypowiedzenia, także z winy urzędnika. Za naruszenie obowiązków członka

korpusu służby cywilnej pracownik odpowiadał dyscyplinarnie.

Zajęcia teoretyczne w służbie przygotowawcze określało rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 22 marca

2000 r. w sprawie szczegółowych warunków organizowania i prowadzenia szkoleń w służbie cywilnej (Dz.U.
2000 r. Nr 22, poz. 280); H. Szewczyk: Zatrudnienie, s. 47-48.

Ustawa z 14 czerwca 1991 r. o Krajowej Szkole Administracji Publicznej (Dz.U. Nr 63, poz. 266, z późn. zm.); J.

Jagielski, K. Rączka: Komentarz do ustawy (2001), s. 104-105.

J. Ostałowski: Krajowa Szkoła Administracji Publicznej. Instytucja i jej użytkownicy. Przegląd Prawa

Publicznego 2007, nr 12, s. 55.

W nowym modelu organizacyjnym służby cywilnej Prezes Rady Ministrów

sprawował nadzór nad służbą cywilną w zakresie zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i

politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa. Z upoważnienia Premiera zadania z

zakresu służby cywilnej realizowała Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Do

obowiązków Szefa Kancelarii należało m.in. nadzorowanie przestrzegania zasad służby,

upowszechnianie informacji na temat służby, kierowanie kadrami i gromadzenie informacji o

korpusie służby cywilnej, planowanie i nadzorowanie wykorzystania środków finansowych,

zadania w zakresie szkoleń i nadzorowanie postępowania kwalifikacyjnego.

Generalnie Ustawa zakładała wyłączenie ze służby cywilnej wyższych stanowisk w

administracji rządowej. Likwidacji uległo stanowisko Szefa Służby Cywilnej, zniesiono także

Urząd Służby Cywilnej i Radę Służby Cywilnej. Nowym rozwiązaniem było powołanie

państwowego zasobu kadrowego

Ustawa o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych

uchwalona została 24 sierpnia 2006 roku

. W myśl Ustawy, zasób kadrowy tworzyli:

urzędnicy służby cywilnej, osoby, które złożyły z wynikiem pozytywnym egzamin do

państwowego zasobu kadrowego, osoby, które wygrały konkurs na stanowisko ogłoszone

przez Prezesa Rady Ministrów, osoby mianowane przez Prezydenta RP na pełnomocnych

przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacji międzynarodowych, osoby

posiadające stopień naukowy doktora. Osoby na wysokie stanowiska państwowe powoływane

były z państwowego zasobu kadrowego przez kompetentne organy.

W ustawie określono także status dyrektora generalnego urzędu oraz pozycję Rady

Służby Publicznej. Stanowisko dyrektora generalnego urzędu tworzono w urzędach

obsługujących ministrów, członków komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, w

Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w urzędach obsługujących kierowników urzędów

centralnych oraz w urzędach wojewódzkich. Dyrektor zapewniał m.in. funkcjonowanie,

ciągłość pracy, organizację pracy i warunki działania w urzędzie. Prowadził politykę

personalną i dokonywał czynności z zakresu prawa pracy. Przy Prezesie Rady Ministrów

ukonstytuowana była Rada Służby Publicznej, o charakterze opiniodawczo-doradczym. Do jej

kompetencji należało m.in. wyrażanie opinii w sprawach służ by, opiniowanie ustaw i aktów

A. Kisielewicz: Prawo pracy, s. 304.

Dz.U. 2006 r. Nr 170, poz. 1217 z późn. zm.

normatywnych w zakresie służby publicznej, opiniowanie kryteriów ocen, awansowania,

szkoleń, spraw etyki, ocena postępowań kwalifikacyjnych i konkursowych oraz

egzaminacyjnych w służbie publicznej.

W okresie od wejścia w życie ustawy w 2006 roku do 2008 roku w trybie

rozporządzeń i zarządzeń Prezesa Rady Ministrów i uchwał Rady Ministrów uregulowanych

zostało wiele kwestii szczegółowych dotyczących świadczeń pracowniczych, stanowisk pracy

w służbie, postępowania kwalifikacyjnego, szkoleń i ocen pracowników, postępowania

dyscyplinarnego i wyjaśniającego

Dz.U. 2006 r. Nr 198, poz. 1456, Nr 246, poz. 1797-1798; 2007 r. Nr 12, poz. 79, Nr 13, poz. 82, Nr 69, poz.

453, Nr 76, poz. 506-507, Nr 249, poz. 1857-1858; 2008 r. Nr 51, poz. 295, Nr 93, poz. 587, Nr 94, poz. 599, Nr
157, poz. 982; MP 2007 r. Nr 48, poz. 566; 2008 r. Nr 8, poz. 99, Nr 15, poz. 163, Nr 49, poz. 435, Nr 76, poz.
682, Nr 87, poz. 767.

V. Ustawa o słu

bie cywilnej z 21 listopada 2008 roku.

Na tle regulacji ustawy z 2006 roku powstawały liczne wątpliwości i kontrowersje.

Zwracano uwagę m.in. na to, że nowy model organizacyjny służby cywilnej nie zapewnia

realizacji

aksjomatycznych

zadań

tej

służby.

Następowało

zbyt

daleko

idące

podporządkowanie pracowników służby centralnych organom administracji rządowej.

Krytykowano likwidację stanowiska Szefa Służby Cywilnej w ustawie z 2006 roku.

W Ustawie brak było legalnych definicji użytych terminów, a niektóre instytucje

pozostawały w sprzeczności z systemem prawa. W szczególności krytykowano brak legalnej

definicji służby cywilnej. Podobnie kontrowersyjnym określeniem i rozwiązaniem była

możliwość „oddelegowania”, z mocy którego w urzędach objętych korpusem służby cywilnej

mogły obejmować stanowiska urzędnicze osoby spoza struktury służby. Instytucja

„oddelegowania” lub „przeniesienia” wywoływała także wątpliwości co do konstytucyjności

regulacji. Zapis pozwalał na przejście do służby cywilnej osób niespełniających warunków

merytorycznych zatrudnienia w służbie, określonych przez ustawę. Stosowanie tego przepisu

wywoływało także trudności praktyczne, ze względu na różny charakter wchodzących w grę

stosunków pracy

Wobec narastających wątpliwości w doktrynie oraz w praktyce stosowania Ustawy,

rozpoczęte zostały prace nad projektem nowej ustawy urzędniczej.

Prace przygotowawcze nad projektem zmian ustawy z 2006 roku rozpoczęły się

bezpośrednio po wydaniu przedmiotowej ustawy. W ich toku podkreślano, że już od

momentu złożenia projektu ustawy z 2006 roku do laski marszałkowskiej jej założenia

wywoływały poważne zastrzeżenia, w tym także – dotyczące zgodności z Konstytucją.

Podnoszono również naruszenie procedur legislacyjnych przy uchwalaniu kwestionowanych

przepisów. Przyjęty model służby cywilnej w istocie wypaczał ideę tej służby i prowadził do

upolitycznienia korpusu służby cywilnej. W istocie Ustawa pozostawała w sprzeczności z

podstawowymi zasadami demokratycznego państwa.

A. Kisielewicz: Prawo pracy, s. 303-305; Wyższe zarobki dla urzędników (Interia.pl z 7 maja 2008 r.); M.

Rafałowicz: Nieprawidłowosci w naborze pracowników instytucji państwowych, s. 72 (

http://realia.com.pl

)

Do Sejmu złożone zostały dwa projekty legislacyjne. Poselski projekt ustawy o służbie

cywilnej wpłynął do Sejmu, jako druk nr 125, w dniu 15 listopada 2007 roku, natomiast

projekt rządowy ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz o zmianie niektórych

innych ustaw, jako druk nr 595, wpłynął do laski marszałkowskiej 30 maja 2008 roku.

Obydwa projekty zakładały uchylenie w całości ustawy o państwowym zasobie kadrowym i

wysokich stanowiskach państwowych. Projekt poselski zakładał w szczególności

przywrócenie równego, otwartego i konkurencyjnego dostępu do służby cywilnej. Istotną rolę

przyznawano w projekcie Radzie Służby Cywilnej, jako organowi opiniodawczo-doradczemu

Prezesa Rady Ministrów, o kompetencjach w zakresie kwalifikowania oraz naboru do służb.

Zakładano przywrócenie do korpusu służby cywilnych wyższych stanowisk w administracji

rządowej

Do projektu poselskiego, złożonego 15 listopada 2007 roku, wpłynęła w dniu 21

stycznia 2008 roku do Sejmu autopoprawka. Zawierała ona propozycję regulacji procedur w

okresie przejściowym, uszczegółowienia znoszenia państwowego zasobu kadrowego oraz

dookreślenie uprawnień dyrektora generalnego urzędu.

Z kolei rządowy projekt zmiany ustawy o służbie cywilnej postulował weryfikację

poprzednich regulacji, prowadzenie otwartego i konkurencyjnego naboru, zbudowanie

jednolitego i spójnego systemu zarządzania w administracji rządowej, standaryzacji modelu

administracji. W projekcie rządowym proponowano także włączenie wyższych stanowisk do

służby cywilnej, wzmocnienie pozycji dyrektorów generalnych urzędów i stworzenie

centralnego organu administracji rządowej do spraw służby cywilnej. Projekt zakładał

wprowadzenie efektywnych metod selekcji i rekrutacji do służby, porządkowanie jej struktury

organizacyjnej oraz zgodność rozwiązań z konstytucyjnym pojęciem „korpus” służby.

Usiłowano nadto przywrócić zgodność prawa urzędniczego z systemem prawa. Przed

przystąpieniem do pierwszego czytania w biurze analiz sejmowych opracowane zostały

ekspertyzy i opinie w przedmiocie złożonych projektów. Ekspertami sejmowymi w tym

zakresie byli: K. Działocha, J. Hrynkiewicz, H. Izdebski, M. Stec, E. Goryczko, H. Szewczyk,

K. Szczerski, M. Szydło. Opinie o projektach zmian ustawodawczych wyraziły także związki

zawodowe działające w administracji rządowej: Forum Związków Zawodowych, NSZZ

Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz. Oprac. W. Drobny, M. Mazuryk, P. Zuzankiewicz. Wyd. Oficyna 2010, s.

46; J. Itrich-Drabarek: Uwarunkowania, standardy i kierunki zmian funkcjonowania służby cywilnej w Polsce na
tle europejskim. Warszawa 2010, r. II, passim.

„Solidarność”, OPZZ, Związek Zawodowy Pracowników Egzekucji Administracyjnej.

Rozpatrywano je przede wszystkim pod kątem zgodności proponowanych rozwiązań z

prawem unijnym. Eksperci wyrażali przede wszystkim opinie, że nowe rozwiązania „wracają

na ścieżkę budowy służby cywilnej w Polsce po niefortunnych zmianach prawa

urzędniczego” w 2006 roku

. K. Działocha zwracał uwagę m.in. na zalety apolityczności

urzędnika oraz na konieczność dokonania wyboru między odmiennymi modelami ustroju

służby cywilnej, tj. modelem kariery a modelem stanowisk. Dla zagwarantowania politycznej

neutralności służby fundamentalne znaczenie mają przede wszystkim zasady rekrutacji do

niej. Co do zasady, potwierdzano zasadność propozycji zniesienia państwowego zasobu

kadrowego, przywrócenia do służby cywilnej wyższych stanowisk a administracji rządowej i

stanowiska Szefa Służby Cywilnej, Rady Służby oraz podkreślano wagę niedopuszczalności

przenoszenia na stanowiska w służbie. E. Goryczko eksponował z kolei zaletę objęcia

regulacją prawną jednej ustawy całego korpusu służby cywilnej, co proponowały obydwa

projekty. Wskazywał także na konieczność zagwarantowania trwałości i stabilności stosunku

pracy w służbie cywilnej. Autor opinii pozytywnie oceniał rządowe propozycje dotyczące

służby przygotowawczej, chociaż generalnie akceptował obydwie propozycje nowelizacji.

Eksperci popierali raczej przyjęcie nowej ustawy a nie nowelizację dotychczasowej

. Pewne

krytyczne głosy dotyczyły niedookreślenia w projektach kompetencji Szefa Służby Cywilnej

oraz krytykowano „raczej dekoracyjny niż merytoryczny” charakter pozycji Rady Służby

Cywilnej. Zarzucano też schematyzm projektowanych ocen pracy urzędników oraz sposób ich

selekcji

Wśród ekspertów sejmowych pojawiały się także głosy krytyczne o złożonych

projektach. K. Szczerski, oceniając projekty, zarzucał, że propozycja poselska, stanowiąca

praktycznie powrót do stanu sprzed 2006 roku, „ma charakter restytucyjno-petryfikujący”,

choć projekt ten należy ocenić jako bardziej przejrzysty koncepcyjnie. Z kolei propozycja

rządowa oceniona została jako: „model hybrydalny”, o rozwiązaniach cząstkowych, z

wewnętrznymi lukami i niedookreśleniem instytucji. Obydwa projekty ocenione zostały, np.

K. Działocha: Opinia …(www.bas.sejm.gov.pl); E. Goryczko: Opinia prawna projektów ustawy o

zmianie ustawy o służbie cywilnej (druki 125, 125a, 595).

M. Stec: Opinia o projektach ustaw … (www.bas.sejm.gov.pl).

J. Hrynkiewicz: Opinia … (www.bas.sejm.gov.pl) ; H. Izdebski: Opinia o poselskim i rządowym

projekcie ustaw o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw.
Podobnie M. Stec: Opinia o projektach ustaw, s. 8 i n.

przez K. Szczerskiego, jako „niezwykle ograniczone w swym zakresie”

. Zbliżoną opinię o

wniesionych projektach przedstawiła H. Szewczyk, podnosząc, że: „opiniowane projekty

ustaw zmieniających ustawę o służbie cywilnej nie mogą być w obecnym kształcie przyjęte

przez Sejm RP”

Pojawiały się także wątpliwości w przedmiocie preferencyjnego zatrudniania

absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, którzy niejako z urzędu mieli

zapewniony status urzędników mianowanych. Wskazywało to na naruszenie zasady równego

dostępu do służby publicznej

Uwagi i opinie do projektów ustaw przedłożone zostały Sejmowi przez ministerstwa

oraz inne instytucje publiczne. Uwagi przedstawiło: Ministerstwo Edukacji Narodowej,

Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo

Obrony Narodowej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rolnictwa i

Rozwoju Wsi, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Skarbu Państwa,

Ministerstwo Sportu i Turystyki, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Spraw

Zagranicznych, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Zdrowia. W rozpatrywanej kwestii

wpłynęły także uwagi: Przewodniczącego Stałego Komitetu RM, Rządowego Centrum

Legislacji, Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego, GUS, Urzędu Komitetu Integracji

Europejskiej, UOKiK, Urzędu Zamówień Publicznych, ZUS, Kancelarii Senatu, I Prezesa

SN, NIK, KRRiT, Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Stowarzyszenia

Absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, dr. S. Płażka i prof. K. Działochy.

Opinię o projektach: poselskim i rządowym, przedstawił też Business Centre Club

Autorami uwag i opinii do projektów ustaw, przygotowywanych w ramach prac Rady Służby

Publicznej, byli: A.Z. Kamiński, T. Rabska, S. Samol, A. Cichocki i A. Mierzwa

Pomimo wielości opinii i uwag o projektach, prace legislacyjne nad nową ustawą nie

spowodowały ani burzliwej debaty publicznej, ani konfliktów politycznych

. Poselski projekt

ustawy skierowano do pierwszego czytania 11 marca 2008 roku, a projekt rządowy – 10

K. Szczerski: Opinia do projektów (… www.bas.sejm.gov.pl).

H. Szewczyk: Opinia prawna … (www.bas.sejm.gov.pl).

Tak np. oceniła projekt Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” (www.dsc.kprm.gov.pl).

www.dsc.kprm.gov.pl.

Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz. Oprac. W. Drobny, M. Mazuryk, P. Zuzankiewicz. Wyd. Oficyna 2010, s.

46.

czerwca 2008 roku. Ze względu na zbieżność rozwiązań Sejm rozpatrywał obydwa projekty

wspólnie. Pierwsze czytanie obu projektów ustaw odbyło się w Sejmie 27 czerwca 2008 roku.

Nie zostały przegłosowane i przyjęte przez Sejm wnioski o odrzucenie obu projektów. Po

pierwszym czytaniu projekty ustaw skierowano do sejmowej Komisji Administracji i Spraw

Wewnętrznych. Podobnie projekty skierowane zostały do wymienionej Komisji po drugim

czytaniu, które odbyło się na sesji sejmowej 22 października 2008 roku. Sejm przyjął część

poprawek, po zapoznaniu się ze sprawozdaniem prac Komisji. Trzecie czytanie projektów w

Sejmie miało miejsce 24 października 2008 roku. Ustawę przekazano 28 października 2008

roku Prezydentowi RP i Marszałkowi Senatu. Uchwałą z 12 listopada 2008 roku Senat wniósł

poprawki do ustawy, a 18 listopada 2008 roku ustawę z poprawkami Senatu przekazano do

Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych Sejmu, która wniosła o przyjęcie części

poprawek. Sejm przegłosował 21 listopada 2008 roku przyjęcie części poprawek do ustawy.

Przekazaną 25 listopada 2008 roku ustawę Prezydent podpisał 15 grudnia 2008 roku.