„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

 

 

 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 

 

 

 

Renata Wilczyńska-Fabiszewska 

 

 

 
Prowadzenie prac związanych z hodowlą pszczół 
321[04].Z3.04 

 

 

 

 

 

Poradnik dla nauczyciela

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wydawca

 

Instytut Technologii Eksploatacji 

–

 Państwowy Instytut Badawczy 

Radom 2007  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

1

Recenzenci: 

mgr inŜ. Urszula Malinowska 

mgr inŜ. Beata Wawryn-śmuda 

 

 

Opracowanie redakcyjne: 

mgr Edyta Kozieł 

 

 

Konsultacja: 

dr inŜ. Jacek Przepiórka 

 

 

 

 

 

 

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczn

 

ą

  programu  jednostki  modułowej  321[04].Z3.04, 

„Prowadzenie  prac  zwi

 

ą

zanych  z  hodowl

 

ą

  pszczół”,  zawartego  w  modułowym  programie 

nauczania dla zawodu technik pszczelarz. 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

2

SPIS TREŚCI

 

 

1.  Wprowadzenie 

3 

2.  Wymagania wstępne 

5 

3.  Cele kształcenia 

6 

4.  Przykładowe scenariusze zajęć 

7 

5.  Ćwiczenia 

12 

5.1.  Podstawy genetyki w tym genetyki pszczół 

12 

5.1.1.  Ćwiczenia 

12 

5.2.  Praca hodowlana nad pszczołami 

14 

5.2.1.  Ćwiczenia 

14 

5.3.  Pasieki hodowlane 

16 

5.3.1.  Ćwiczenia 

16 

6.  Ewaluacja osiągnięć ucznia 

19 

7.  Literatura 

33 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

3

1.  WPROWADZENIE

 

 

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu 

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik pszczelarz. 

W poradniku zamieszczono: 

− 

wymagania  wstępne,  czyli  wykaz  niezbędnych  umiejętności  i  wiedzy,  które  uczeń 
powinien mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 

− 

cele  kształcenia,  wykaz  umiejętności,  jakie  uczeń  ukształtuje  podczas  pracy 
z poradnikiem. 

− 

ć

wiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami 

nauczania-uczenia oraz środkami dydaktycznymi, 

− 

ewaluacja osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego. 
Wskazane  jest,  aby  zajęcia  dydaktyczne  były  prowadzone  róŜnymi  metodami  ze 

szczególnym  uwzględnieniem  następujących  metod  nauczania,  np.:  tekstu  przewodniego, 
ć

wiczeń praktycznych, 

Formy  organizacyjne  pracy  uczniów  mogą  być  zróŜnicowane,  począwszy  od 

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. 

Wskazane  jest,  aby  zajęcia  dydaktyczne  były  prowadzone  róŜnymi  metodami  ze 

szczególnym  uwzględnieniem  aktywizujących  metod  nauczania,  np.:  samokształcenia 
kierowanego, tekstu przewodniego. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

4

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

321[04].Z3.02  

Rozpoznawanie stanów 

biologicznych rodziny pszczelej

 

321[04].Z3.03  

Organizowanie wychowu matek 

pszczelich

 

321[04].Z3.04 

Prowadzenie prac związanych  

z hodowlą pszczół

 

321[04].Z3.05 

Identyfikowanie i zwalczanie 

chorób pszczół 

 

321[04].Z3 

Chów i hodowla pszczół 

321[04].Z3.01 

Prowadzenie chowu pszczół

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

5

2.  WYMAGANIA WSTĘPNE

 

 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

− 

określać znaczenie pszczół w przyrodzie i w Ŝyciu człowieka, 

− 

znać biologię rodziny pszczelej, 

− 

znać przebieg Ŝycia rodziny pszczelej w ciągu roku, 

− 

określać rolę i znaczenie poszczególnych postaci pszczół w rodzinie pszczelej, 

− 

opisywać  budowę  kwasów  nukleinowych  i  ich  znaczenie  w  przechowywaniu  informacji 
genetycznej o cechach organizmów, 

− 

określać jaką rolę odgrywa współczesna genetyka w Ŝyciu człowieka, 

− 

charakteryzować  replikację  jako  sposób  na  powielanie  informacji  genetycznej  do 
przekazania jej na potomstwo, 

− 

rozpoznawać  cechy  rodziny  pszczelej  jako  superorganizmu,  który  ma  cechy  inne  niŜ 
pojedyncza pszczoła, 

− 

określać znaczenie doboru naturalnego jako sposobu organizmów na dostosowywanie się 
do róŜnych warunków naturalnych, 

− 

interpretować  czynniki  naturalne  powodujące  powstawanie  nowych  gatunków  lub  form 
organizmów, 

− 

określać  znaczenie  ingerencji  człowieka  w  naturalnych  warunkach  na  proces 
powstawania nowych form organizmów. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

6

3.  CELE KSZTAŁCENIA

  

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

− 

określić znaczenie genetyki w hodowli i chowie pszczół, 

− 

wyjaśnić rolę kwasów nukleinowych w dziedziczeniu cech, 

− 

scharakteryzować  reguły  przekazywania  cech  dziedzicznych  na  podstawie  I  i  II  prawa 
Mendla, 

− 

określić współdziałanie między wieloma parami alleli, 

− 

scharakteryzować wpływ róŜnych czynników na cechy ilościowe pszczół, 

− 

scharakteryzować przyczyny, rodzaje i skutki róŜnych mutacji, 

− 

wyjaśnić wpływ genotypu i środowiska na zmienność cech, 

− 

określić cel i zadania pracy hodowlanej, 

− 

określić róŜnicę między selekcją a brakowaniem, 

− 

określić rodzaje selekcji, 

− 

scharakteryzować metodę niezaleŜnych pomiarów cech, 

− 

zinterpretować pojęcie współczynnika dziedziczności, 

− 

objaśnić róŜnicę selekcyjną i postęp hodowlany,  

− 

scharakteryzować obowiązujące sposoby oceny pszczół, 

− 

dobrać odpowiednie linie pszczół do kojarzenia, 

− 

scharakteryzować róŜne rodzaje krzyŜowania pszczół, 

− 

zinterpretować zjawisko heterozji, 

− 

zastosować przepisy prawa dotyczące hodowli i selekcji pszczół, 

− 

sporządzić obowiązującą dokumentację hodowlaną, 

− 

wymienić warunki stawiane pasiekom hodowlanym, 

− 

określić zadania instytucji, których działalność związana jest z hodowlą pszczół. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

7

4.  PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

 

 
Scenariusz zajęć 1  

 
Osoba prowadząca 

............................................................... 

Modułowy program nauczania:  

Technik pszczelarz 321[04] 

Moduł:  

Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3 

Jednostka modułowa:  

Prowadzenie  prac  związanych  z  hodowlą  pszczół 
321[04].Z3.04 

Temat:   Determinacja i dziedziczenie płci u pszczół. 

Cel ogólny:  Charakteryzować determinację i dziedziczenie płci u pszczół. 
 
Po zajęciach edukacyjnych uczeń powinien umieć: 

− 

zdefiniować termin: płeć u pszczół, allel płci, truteń jako haploid, 

− 

wymienić czym determinowana jest płeć u pszczół, 

− 

wyjaśnić sposób dziedziczenia płci u pszczół, 

− 

wybrać sposób prezentacji sposobu dziedziczenia płci u pszczół, 

− 

uzasadnić potrzebę znajomości sposobu determinacji płci u pszczół, 

− 

analizować  zjawisko  rozstrzelonego  czerwiu  w  związku  z  sposobem  determinacji  płci 
u pszczół.

 

 
Metody nauczania–uczenia się: 

− 

analiza tekstu i schematów, 

− 

czytanie metodą „pięciu kroków”. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

− 

pokaz z objaśnieniem, 

− 

dyskusja dydaktyczna, 

− 

ć

wiczenia praktyczne. 

 
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 

− 

foliogramy: ilustracji chromosomów płci z zaznaczonymi genami płci, 

− 

schemat sposobu dziedziczenia płci u pszczół, 

− 

instruktaŜ dla ucznia, 

− 

fotografia zaczernionego plastra z czerwiem rozstrzelonym, 

− 

tekst źródłowy. 

 
Przebieg zajęć 
1.  Nauczyciel  uświadamia  uczniom  cele  lekcji,  nawiązuje  do  postaci  pszczół,  jakie 

występują  w  rodzinie  pszczelej  oraz  jak  doszło  do  odkrycia  zjawiska  dzieworództwa 
u pszczół. 

2.  Informuje, Ŝe na lekcji zostanie zastosowana metoda „pięciu kroków” i omawia jej fazy, 

wręcza  uczniom  instrukcje.  Posługując  się  tekstem  z  ksiąŜki  lub  przygotowanymi  na  tę 
lekcję  materiałem  poleca  przeczytanie  tekstu,  analizę  jego  treści,  zapoznanie  się  ze 
schematami  dziedziczenia  płci  u  pszczół.  Udziela  instrukcji,  w  jaki  sposób  naleŜy 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

8

korzystać  z  tekstu  źródłowego  równieŜ  zostaje  zaprezentowany  schemat  przy  uŜyciu 
foliogramu. Zaleca uczniom postawienie pytań do analizowanych treści. 

3.  Uczniowie  samodzielnie  czytają  i  analizują  materiał  nauczania.  Następnie  w  grupach 

wymieniają miedzy sobą zdobyte informacje. Zapisują postawione pytania. 

4.  Nauczyciel tłumaczy zgłaszane przez uczniów problemy. 
5.  Nauczyciel  prosi  o  omówienie  istoty  oraz  przebiegu  dziedziczenia  płci  u  pszczół. 

Analizuje tok rozumowania uczniów oraz wyjaśnia niezrozumiałe kwestie. 

 
Podsumowanie zajęć 
Uczniowie dostają do rozwiązania zadanie napisane na tablicy np. gdzie matka o określonym 
genotypie  ze  względu  na  allele  płci  np.:  d,  e,  podczas  lotu  godowego  została  unasieniona 
8 trutniami  z  róŜnymi  genami  płci.  Uczniowie  maja  za  zadanie  wypisać  wszystkie  genotypy 
potomstwa tej matki, oraz wskazać diploidalne trutnie. Uczniowie obliczają równieŜ procent 
przeŜywalności czerwiu od tej matki. 
 
Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności (5 min.) 

− 

metoda obserwacji czynności i zachowania uczniów i poszczególnych grup podczas pracy 
na lekcji, 

− 

ocena  prawidłowości  i  zaangaŜowania  w  wykonywanie  poleceń,  zgłaszaniu  problemów, 
próby udzielenia odpowiedzi. 

 
Opis metody 
Czytanie 

według 

metody 

pięciu 

kroków 

naleŜy 

do 

metod 

porządkujących 

i wykorzystujących  informacje,  często  z  róŜnych  źródeł.  Zalecane  jest  regularne  stosowanie 
tej metody. Kolejne czynności uczniów: 
1  krok  –  uczniowie  pobieŜnie  przeglądają  tekst;  zapoznają  się  z  tytułem  podrozdziału, 
przeglądają  wyróŜnienia,  analizują  schematy  i  ilustracje  (jest  to  bardzo  waŜne  w  wypadku 
analizy tekstów biologicznych), 
2 krok – przygotowują pytania do tekstu; 
3  krok  –  ponownie,  lecz  tym  razem  dokładnie,  czytają  cały  tekst.  W  trakcie  czytania 
korzystają  z  pytań  przygotowanych  wcześniej.  Czynią  takŜe  kilkusekundowe  przerwy,  aby 
w

 

pamięci wyodrębnić istotę prezentowanego w tekście zagadnienia; 

4 krok – streszczają (ustnie lub lepiej pisemnie) analizowane fragmenty tekstu; 
5  krok-  powtarzają  w  pamięci  informacje  zamieszczone  w  tekście  lub  sporządzają  zwięzłe 
notatki.  Aby  ułatwić  uczniom  stosowanie  tej  metody  w  praktyce,  naleŜy  przynajmniej  na 
etapie jej wdraŜania wręczyć uczniom instrukcje: 
Opis metody: technika czytania według metody pięciu kroków 
Ź

ródło:  Brudnik  E.,  Moszyńska  A.,  Owczarska  B.  „Ja  i  mój  uczeń  pracujemy  aktywnie” 

Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000 
 
Instrukcja dla ucznia 
1.  PobieŜne przejrzenie tekstu. 

Przejrzyj nagłówki, wyróŜnienia w treści, podkreślenia, a jeśli jest to ksiąŜka, przeczytaj 
spis treści. Chodzi o to, abyś uzyskał ogólny pogląd na treść i strukturę ksiąŜki. 

2.  Postawienie pytań do tekstu. 

Zastanów  się,  czego  moŜesz  się  dowiedzieć  z  tekstu,  na  jakie  pytania  znajdziesz  w  nim

 

odpowiedź. Zadaj te pytania. Gdy juŜ będziesz miał wprawę w czytaniu, wystarczy, Ŝe

 

te 

pytania zapamiętasz. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

9

3.  Dokładne czytanie. 

Teraz dopiero przeczytaj tekst uwaŜnie. Przypomnij sobie pytania i cel czytania. W czasie 
lektury rób krótkie, kilkusekundowe przerwy, aby tekst ci się utrwalił. 

4.  Streszczenie poszczególnych części tekstu. 

Po  przeczytaniu  kaŜdego  fragmentu  przerwij  i  zastanów  się,  co  przeczytałeś  i  czy 
wszystko rozumiesz. Streść dany fragment w kilku słowach. MoŜesz to zrobić ustnie lub 
pisemnie. Jeśli chcesz; -moŜesz-odtwarzać treść-głośno. 

5.  PobieŜne przejrzenie tekstu. 

Na  zakończenie  jeszcze  raz  powtórz  najwaŜniejsze  informacje  zawarte  w  tekście:  Weź 
pod  uwagę  pytania,  które  ułoŜyłeś;  rozpoczynając  ćwiczenie,  i  odpowiedzi,  które 
odnalazłeś  w czasie  lektury.  MoŜesz  to  zadanie  wykonać  w  pamięci.  Jednak  byłoby 
dobrze, gdybyś zwłaszcza na początku wykonywał krótkie notatki 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

10

Scenariusz zajęć 2 

 
Osoba prowadząca 

............................................................... 

Modułowy program nauczania:  

Technik pszczelarz 321[04] 

Moduł:  

Chów i hodowla pszczół 321[04].Z3 

Jednostka modułowa:  

Prowadzenie  prac  związanych  z  hodowlą  pszczół 
321[04].Z3.04 

Temat:   Tworzenie mieszańców z wykorzystaniem zjawiska heterozji u pszczół. 

Cel ogólny:  Charakteryzować  tworzenie  mieszańców  z  wykorzystaniem  zjawiska  heterozji 

u pszczół. 

 
Po zajęciach edukacyjnych uczeń powinien umieć: 

− 

zdefiniować termin: mieszaniec, wybujałość cech, uŜytkowość pszczół, heterozja, 

− 

wymienić cechy gospodarczo waŜne u pszczół, 

− 

wyjaśnić sposób obserwacji wybujałości cech u pszczół, 

− 

wybrać sposób prezentacji dokonywania doboru par do kojarzeń, 

− 

uzasadnić potrzebę tworzenia mieszańców u których moŜe zachodzić zjawisko heterozji, 

− 

analizować zjawisko heterozji z genetycznego punktu widzenia.

 

 
Metody nauczania–uczenia się: 

− 

pogadanka, 

− 

pokaz z objaśnieniem, 

− 

dyskusja dydaktyczna, 

− 

metoda aktywizująca – metoda projektu.  

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

− 

praca indywidualna, 

− 

praca w parach lub grupach 3–4-osobowych. 

 
Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna. 
 
Środki dydaktyczne 

− 

foliogramy: ilustracji tworzenia mieszańców z wykorzystaniem zjawiska heterozji, 

− 

informator o hodowli pszczół w Polsce wydane przez Krajowe Centrum Hodowli Pszczół 
w Polsce, 

− 

wyniki oceny terenowej pszczół wydane przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, 

− 

tekst źródłowy. 

 
Przebieg zajęć 
1.  Nauczyciel  wyjaśnia  uczniom  cele  zajęć.  Prowadzi  pogadankę  o  konieczności  oraz 

sposobie  poprawy  cech  uŜytkowych  u  pszczół.  Zachęca  uczniów  do  wypowiedzi 
i uzupełnia  je.  Podsumowuje  pogadankę.  Wyjaśnia  znaczenie  terminów  mieszaniec, 
wybujałość cech, uŜytkowość pszczół, heterozja. 

2.  Poleca  dokonać  indywidualnie  lub  parami  analizy  „Informatora  o  hodowli  pszczół 

w Polsce” oraz „Wyników terenowej oceny pszczół”. Wyznacza limit czasowy ok. 5 min. 

3.  Uczniowie  samodzielnie  czytają  i  analizują  otrzymane  materiały.  Następnie  w  grupach 

wymieniają miedzy sobą zdobyte informacje. Zapisują postawione pytania. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

11

4.  Nauczyciel  tłumaczy  zgłaszane  przez  uczniów  problemy.  Prezentuje  i  objaśnia  schemat 

na  foliogramie  przedstawiający  mechanizm  powstawania  zjawiska  heterozji  Rozmawia 
z uczniami na temat efektywności hodowli pszczół w Polsce. 

5.  Nauczyciel  prosi  o  przygotowanie  projektu  tworzenia  mieszańców  pszczół 

z wykorzystaniem zjawiska heterozji. Uczniowie pracując w grupach w formie pisemnej 
określają  cele  swojego  projektu,  wymieniają  cechy  uŜytkowe  pszczół,  które  będą 
doskonalone,  opracowują  do  nich  metodyki  oceny  cech,  posługując  się  „Informatorem 
o hodowli  pszczół  w  Polsce”  wybierają  linie  pszczół  do  swoich  projektów,  określają 
zasady  dokonywania  doboru  pszczół  do  kojarzeń.  Uzasadniają,  dlaczego  oczekują 
otrzymania efektu heterozji. 

 
Zakończenie zajęć 
Wybrane grupy prezentują swoje projekty 
 
Praca domowa 
Opracuj projekt tworzenia mieszańców pszczół z wykorzystaniem zjawiska heterozji. 
 
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach 

− 

metoda obserwacji czynności i zachowania uczniów i poszczególnych grup podczas pracy 
na zajęciach, 

− 

ocena prawidłowość i pomysłowość wykonania projektu. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

12

5.  ĆWICZENIA

 

 

 

5.1.  Podstawy genetyki w tym genetyki pszczół

 

 
5.1.1.  Ćwiczenia

 

 

Ćwiczenie 1 

Przeprowadź analizę kojarzenia świnek morskich o czarnej krótkiej sierści. Otrzymano od 

nich  potomstwo  o  sierści:  czarnej  krótkiej  –  250,  czarnej  długiej  –  87,  białej  krótkiej  –  82, 
białej długiej – 24. 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania ćwiczenia. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia. 
 
Uczeń powinien: 

1)  określić alle dominujące i recesywne, 
2)  oznaczyć allele symbolami, 
3)  ustalić genotypy rodziców, 
4)  wykonać  schematyczny  rysunek  przedstawiający  rozmieszczenie  alleli  barwy  i  długości 

sierści na chromosomach w komórce diploidalnej, 

5)  podać treść prawa, które wyjaśnia wynik efektów tego kojarzenia, 
6)  zaprezentować wyniki ćwiczenia. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

– 

pogadanka, 

– 

pokaz z objaśnieniem, 

– 

metoda projektów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

tablice poglądowe: I prawo Mendla, II prawo Mendla, 

− 

foliogramy I prawo Mendla, II prawo Mendla, 

− 

schemat kariogramu świnki morskiej, 

− 

rzutnik do foliogramów. 

 
Ćwiczenie 2 

Matka  pszczela  o  genotypie  X

b

X

c

  podczas  lotu  godowego  została  unasieniona  przez  10 

trutni, które posiadały geny płci.  
 

 

 

 

 

Trutnie    

 

Potomstwo 

 

 

1. a   

 

.........................  .................... 

 

 

2. b  

 

.........................  .................... 

 

 

3. b  

 

.........................  .................... 

 

 

4. e  

 

.........................  .................... 

 

 

5. c  

 

.........................  .................... 

 

 

6. g  

 

.........................  .................... 

 

 

7. b  

 

.........................  .................... 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

13

 

 

8. k  

 

.........................  .................... 

 

 

9. c  

 

.........................  .................... 

 

 

10. a 

 

.........................  .................... 

Które z diploidalnego potomstwa tej matki będą diploidalnymi trutniami, oraz jaki będzie 

odsetek śmiertelności diploidalnego czerwiu tej matki. 

− 

ś

miertelności czerwiu diploidalnego ......................................, 

− 

przeŜywalności czerwiu    

 

 

.....................................  

 

Wskazówki do realizacji

 

Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania ćwiczenia. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)  określić genotypy diploidalnego potomstwa tej matki, 
2)  zaznaczyć osobniki homozygotyczne pod względem alleli płci, 
3)  obliczyć  odsetek  potomstwa  homozygotycznego  i  heterozygotycznego  pod  względem 

genów płci, 

4)  obliczyć śmiertelność i przeŜywalność czerwiu diploidalnego, 
5)  wykonać  schematyczny  rysunek  przedstawiający  rozmieszczenie  alleli  płci  w  komórce 

diploidalnej. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

– 

pogadanka, 

– 

pokaz z objaśnieniem, 

– 

metoda projektów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

tablica poglądowa: Determinacja płci u pszczół, 

− 

foliogramy praw Mendla, kariogramów, 

− 

rzutnik do foliogramów, 

− 

arkusz z przygotowanym schematem ćwiczenia. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

14

5.2.  Praca hodowlana nad pszczołami 

 
5.2.1.  Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Określ  róŜnicę  selekcyjną,  spodziewany  postęp  hodowlany  w  populacji  pszczół,  gdzie 

ś

rednia  wydajność  miodowa  wynosi  15  kg  miodu,  natomiast  średnia  wydajność  miodowa 

w stadzie  wyselekcjonowanym  wynosi  25  kg.  Oszacowany  współczynnik  odziedziczalności 
wynosił h

2

 = 0,2 dla wydajności miodowej. Jak naleŜy interpretować uzyskane wyniki? 

 

Wskazówki do realizacji

 

Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania zadania. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)  obliczyć róŜnicę selekcyjną, 
2)  obliczyć spodziewany postęp hodowlany, 
3)  obliczyć wydajność miodową następnego pokolenia, 
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

– 

pogadanka, 

– 

pokaz z objaśnieniem, 

– 

metoda projektów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

tabele ze schematami dowolnego przykładu I i II prawa Mendla, 

− 

schemat krzywej Gaussa dla rozkładu normalnego, 

− 

prosty kalkulator, 

− 

foliogramy, 

− 

rzutnik do foliogramów. 

 
Ćwiczenie 2 

Narysuj  schemat  krzyŜowania  wypierającego  do  5  pokolenia  mieszańców  włącznie. 

Określ przy kaŜdym pokoleniu udział dziedziczności linii wypierającej i wypieranej. 

 

Wskazówki do realizacji

 

Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania zadania. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien:  

1)  wybrać  z  Informatora  o  hodowli  pszczół  w  Polsce  linie  pszczół  z  cechami  do  wyparcia 

oraz linię wypierającą, 

2)  narysować schematycznie etapy poszczególnych kojarzeń, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

15

3)  obliczyć na kaŜdym etapie kojarzeń udział genów linii wypieranej i wypierającej, 
4)  obliczyć udział genów rasy wypieranej w końcowym efekcie kojarzeń, 
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

− 

pogadanka, 

− 

pokaz z objaśnieniem, 

− 

metoda projektów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

foliogramy ze schematami mejozy i mitozy, 

− 

informator o hodowli pszczół w Polsce, 

− 

prosty kalkulator, 

− 

rzutnik do foliogramów. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

16

5.3.  Pasieki hodowlane 

 
5.3.1.  Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Podejmij  próbę  napisania  celów  programu  hodowlanego  krzyŜowniczego  wraz 

z uwzględnieniem cech, które podlegają doskonaleniu korzystając z poniŜszego schematu. 

Program hodowlany krzyŜowania pszczół dla linii hodowlanej ..................... 

Cel pracy hodowlanej: 
Celem programu jest wyhodowanie matek pszczelich przydatnych do produkcji pszczelarskiej 
w  pasiekach  usytuowanych  w  zmiennych  klimatycznie  warunkach  kształtowanych 
........................... (teren województwa .....................).  
Obszar ten charakteryzuje się ......................................  
Główny poŜytek stanowi tu .......................................... 
ZałoŜeniem programu jest uzyskanie ...................................... 
Matki uŜytkowe rozprowadzane będą głównie w okolicach. 
 
Cechy uŜytkowe podlegające doskonaleniu w trakcie realizacji programu: 
Miodność – .................................. .(z uwzględnieniem wykorzystania jakich poŜytków) 
Rozwój – ........................, (np.: pozwalający na wykorzystywanie poŜytków wczesnych), 
Sposób zachowania wskazujący na łagodność lub złośliwość pszczół ........... (np. pozwalający 
na pracę nawet w czasie złej pogody), 
Rojliwość  –  (np.:  uzyskanie  pszczół  nierojliwych  lub  o  małej  rojliwości,  łatwej  do 
opanowania po zastosowaniu prostych zabiegów przeciwrojowych), 
Zimotrwałość – (np.: dobra nawet podczas bardzo ostrych zim, lub po wykorzystaniu poŜytku 
spadziowego), 
Siła rodzin – ............... (np.: utrzymująca się podczas całego sezonu na poziomie co najmniej 
2 korpusów wielkopolskich). 

 
Wskazówki do realizacji

 

Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania zadania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien:  

1)  określić cele hodowlane dla doskonalonych mieszańców linii pszczół, 
2)  określić warunki środowiskowe w których pszczoły będą uŜytkowane, 
3)  określić kryteria stawiane doskonalonym cechom, 
4)  zaproponować  dodatkowe  cechy  które  mogłyby  być  uwzględnione  w  danym  programie 

hodowlanym, 

5)  zaprezentować program hodowlany. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

− 

pogadanka, 

− 

pokaz z objaśnieniem, 

− 

metoda projektów. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

17

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

wzór przykładowego standardu hodowlanego z KCHZ, 

− 

informator o hodowli pszczół w Polsce, 

− 

wyniki terenowej oceny pszczół z ostatnich lat, 

− 

propozycje wzoru programu hodowlanego krzyŜowniczego z KCHZ. 

 

Ćwiczenie 2 

Podejmij  próbę  opracowania  metodyki  oceny  cech  w  stacjonarnej  ocenie  pszczół  do 

programu hodowlanego. Uzupełnij metodykę o własne informacje, oraz opracuj metodykę dla 
pozostałych cech uŜytkowych pszczół. 

 
Metodyka  stacjonarnej  oceny  wartości  uŜytkowej  i  hodowlanej  linii  hodowlanej  pszczół 

pochodzącej z krzyŜowania, o nazwie ........................... 
Metodyka  zakłada  obserwację  cech  od  jesieni  roku  poprzedzającego  ocenę  do  końca  sezonu 
pasiecznego w danym roku i ich ocenę w skali ............. punktowej. 
Miodność, rozwój, zimotrwałość, skłonność do rójki, siła rodziny w sezonie oraz zachowanie 
wskazujące  na  łagodność  lub  złośliwość  punktowane  są  wg  stopnia  nasilenia  się  tych  cech 
zgodnie ze wskazanymi kryteriami oceny. 
Ocena cech. 
1.  Miodność: 

Częstotliwość obserwacji: 

− 

kaŜdorazowo przy miodobraniu.  
Kryteria: 

− 

ilość  miodu  towarowego  określana  w  sposób  ilościowy  na  podstawie  kilogramów 
odebranego miodu z ula, 

− 

odnotowanie terminów i rodzajów występowania poŜytków, 

− 

.............................................................................................. 

Skala ocen w pkt. 
3 pkt. – ilość miodu powyŜej 15%(?) od średniej dla grupy,  
2 pkt. – ilość miodu w granicach +/-(?) „średniej dla grupy, 

1 pkt. – ilość miodu poniŜej 15%(?) średniej dla grupy. 

Tendencje poŜądane: 

− 

jak  największa  ilość  miodu  odebranego  z  poszczególnych  poŜytków,  szczególnie 
z ..................................................................................................... 
Tendencje niepoŜądane: 

− 

......................................................................................................................  

Rozwój 

Częstotliwość obserwacji: 

− 

w okresie .................................... 

− 

w okresie ........................................... (lub innego poŜytku w tym samym czasie)  

Kryteria: 

porównanie  rozwoju  na  okres  najwcześniejszych  poŜytków  na  podstawie  przyrostu  ....... 

liczby plastrów obsiadanych przez pszczoły: 

− 

liczby plastrów z czerwiem, 

− 

liczonych w pełnych plastrach obustronnie , z dokładnością do 1/2 plastra. 

Skala ocen: 
3 pkt – przyrost ilości czerwiu powyŜej 15%(?) od średniej dla grupy,  
2 pkt. – przyrost ilości czerwiu w granicach +/-(?) średniej dla grupy, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

18

1 pkt. – przyrost ilości czerwiu poniŜej 15%(?) średniej dla grupy. 
Ewentualnie kryterium dodatkowe: 
siła na podstawie liczby korpusów obsiadanych w okresie ostatniego pomiaru: 

− 

„++” duŜa siła (3 korpusy), 

− 

„ +” średnia siła (2 korpusy), 

− 

„-” słaba siła (1 korpus). 

 

Wskazówki do realizacji

 

Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i sposób wykonania zadania. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien:  

1)  określić metodykę dla doskonalonych mieszańców linii pszczół, 
2)  określić kryteria i pułapy selekcyjne dla cech uŜytkowych, 
3)  określić dodatkowe kryteria stawiane doskonalonym cechom, 
4)  zaproponować  metodykę  dla  dodatkowych  cech,  które  mogłyby  być  uwzględnione 

w danym programie hodowlanym, 

5)  zaprezentować metodyki i kryteria doskonalonych cech programu hodowlanego. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

− 

pogadanka, 

− 

pokaz z objaśnieniem, 

− 

metoda projektów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

− 

wzór przykładowego standardu hodowlanego z KCHZ, 

− 

informator o hodowli pszczół w Polsce, 

− 

wyniki terenowej oceny pszczół z ostatnich lat, 

− 

propozycje wzoru programu hodowlanego krzyŜowniczego z KCHZ, 

− 

propozycje metodyki oceny cech pszczół. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

19

6.  EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

 

 

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego  

 
TEST 1 
Test  dwustopniowy  do  jednostki  modułowej

 

„Prowadzenie  prac 

związanych z hodowlą pszczół” 

 
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

− 

zadania 1, 2, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 17, 18, 20 są z poziomu podstawowego, 

− 

zadania 3, 4, 5, 9, 13, 14, 16, 19 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt  
 

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 

Proponuje  się  następujące  normy  wymagań  –  uczeń  otrzyma  następujące 
oceny szkolne:

 

− 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

− 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,  

− 

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,  

− 

bardzo  dobry  –  za  rozwiązanie  18  zadań,  w  tym  co  najmniej  7  z  poziomu 
ponadpodstawowego. 

 

Klucz odpowiedzi: 1.  a,  2.  c,  3.  d,  4.  b,  5.  a,  6. c, 7. b, 8. a, 9. a, 10. b, 11. a, 

12. a, 13. d, 14. a, 15. a, 16. b, 17. a, 18. b, 19. b, 20. d. 

 
Plan testu 
 

Nr 

zad. 

Cel operacyjny  

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1 

Określić miejsce umieszczenia 
informacji genetycznej 

B 

P 

a 

 

2 

Określić liczbę chromosomów 
posiadanych przez pszczoły 

A 

P 

c 

3 

Opisać sposób determinacji płci 
u pszczół 

C 

PP 

d 

4 

Przewidzieć skutki determinacji płci 
u pszczół. 

C 

PP 

b 

5 

Zastosować II Prawo Mendla 

D 

PP 

a 

6 

Zdefiniować I prawo Mendla 

A 

P 

c 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

20

7 

Określić działanie genów na organizm 

B 

P 

b 

8 

Określić czynniki wpływające na cechy 
ilościowe 

B 

P 

d 

9 

Przewidzieć działanie genów 
kumulatywnych 

D 

PP 

a 

10  Obliczyć % brakowania pasieki 

B 

P 

b 

11 

Oceniać róŜne sposoby oceny wartości 
hodowlanej u pszczół 

B 

P 

a 

12  Obliczyć róŜnicę selekcyjną 

B 

P 

a 

13 

Ocenić znaczenie cech uŜytkowych 
pszczół 

C 

PP 

d 

14 

Wyznaczać niekorzystne cechy 
u pszczół. 

C 

PP 

a 

15 

Określić sposób selekcjonowania 
pszczół 

C 

P 

a 

16  Obliczyć postęp hodowlany u pszczół 

C 

PP 

b 

17 

Opisać, na czym polega tworzenie linii 
czystych 

B 

P 

a 

18  Określić termin hodowli pszczół 

B 

P 

b 

19 

Określić, jaką rolę mają pasieki 
hodowlane  

D 

PP 

b 

20 

Określić instytucję odpowiedzialną za 
hodowlę pszczół w Polsce  

B 

P 

d 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

21

Przebieg testowania 

 
Instrukcja dla nauczyciela

 

1.  Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzenia  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem  co  najmniej 

jednotygodniowym. 

2.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów 
3.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań. 
4.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia 
5.  Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.  
6.  Wszelkie wątpliwości wyjaśnij. 
7.  Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test. 
 

Instrukcja dla ucznia  

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.  
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej 

rubryce  znak  X.  W  przypadku  pomyłki  naleŜy  błędną  odpowiedź  zaznaczyć  kółkiem,  
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową. 

4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
5.  Test zawiera 20 zadań, do kaŜdego pytania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko 

jedna jest prawdziwa.  

6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
7.  Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego kiedy zostanie Ci wolny czas. 

8.  Na rozwiązanie testu masz 40 minut. 

Powodzenia! 

 

Materiały dla ucznia:

 

– 

instrukcja, 

– 

zestaw zadań testowych, 

– 

karta odpowiedzi. 

 
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

 

 
1.  Informacja genetyczna zawarta w DNA zaleŜy od 

a)  rodzaju zasad azotowych w kolejnych nukleotydach DNA. 
b)  białek histonowych. 
c)  rodzaju zasad azotowych w kolejnych nukleotydach RNA. 
d)  grupy fosforanowej i cukrowej. 

 
2.  Ile chromosomów posiada diploidalna komórka pszczoły 2n 

a)  8. 
b)  16. 
c)  32. 
d)  46. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

22

3.  Diploidalny truteń powstaje, gdy 

a)  zygota posiada dwa geny kumulatywne. 
b)  zygota ma dwa geny dominujące. 
c)  zygota ma dwa róŜne geny płci. 
d)  zygota ma dwa takie same geny płci. 

 
4.  Matka  posiadająca  geny  płci  d  i  e  została  unasieniona  trutniami  z  genem  płci  e.  Jaki  % 

larw diploidalnych zginie 
a)  25%. 
b)  50%. 
c)  75%. 
d)  100%. 

 
5.  Po  skrzyŜowaniu  homozygoty  i  heterozygoty  w  pokoleniu  F1  w  fenotypie  ujawnią  się 

cechy w stosunku liczbowym 
a)  1:1. 
b)  1:2. 
c)  1:3. 
d)  1:4. 

 
6.  Pierwsze prawo Mendla nosi nazwę 

a)  niezaleŜnego dziedziczenia cech. 
b)  determinacji płci. 
c)  czystości gamet. 
d)  współdziałania genów nieallelicznych. 

 
7.  Gdy  jedna  cecha  organizmu  jest  uwarunkowana  działaniem  wielu  róŜnych  genów 

mówimy o 
a)  współdziałaniu genów allelicznych. 
b)  współdziałaniu genów nieallelicznych. 
c)  epistazie. 
d)  heterozji. 

 
8.  Cechy ilościowe z reguły zaleŜą od 

a)  jednej pary genów. 
b)  alleli dominujących. 
c)  alleli recesywnych. 
d)  wielu par genów. 

 
9.  JeŜeli  miodność  u  pszczół  zaleŜałaby  tylko  od  3  par  alleli,  które  działają  w  sposób 

kumulatywny  i  kaŜdy  z  genów  oznaczałby  4  kg  miodu  to  wydajność  miodowa  rodziny 
pszczelej wynosiłaby 
a)  32 kg miodu. 
b)  24 kg miodu. 
c)  16 kg miodu. 
d)  12 kg miodu. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

23

10.  W  200  pniowej  pasiece  wybrakowano  20  rodzin  pszczelich,  czyli  wymieniono  w nich 

matki. Jaki będzie % brakowania w tej pasiece 
a)  10. 
b)  20. 
c)  40. 
d)  50. 

 
11.  Najlepszym sposobem oceny wartości hodowlanej pszczół jest ocena na podstawie 

a)  potomstwa. 
b)  rodowodu. 
c)  rodzeństwa. 
d)  uŜytkowości własnej rodzeństwa. 

 
12.  Pasiek, w której jest prowadzona praca hodowlana ma średnią wydajność miodową 30 kg 

miodu,  przeprowadzono  selekcję  i  średnia  wydajność  miodowa  w  grupie 
wyselekcjonowanych pni wynosi 35 kg miodu. RóŜnica selekcyjna to 
a)  5 kg. 
b)  10 kg. 
c)  30 kg. 
d)  35 kg. 

 
13.  NajwaŜniejszą gospodarczo cechą uŜytkową pszczół jest 

a)  łagodność pszczół. 
b)  rojliwość pszczół. 
c)  zimotrwałość. 
d)  wydajność miodowa. 

 
14.  Gospodarczo niekorzystną cechą pszczół jest 

a)  skłonność do rabunków. 
b)  długowieczność pszczó. 
c)  wydajność woskowa. 
d)  obfitość gromadzenia pyłku. 

 
15.  Selekcja niezaleŜna polega na 

a)  doskonaleniu kilku cech jednocześnie. 
b)  kolejnym po sobie doskonaleniu cech. 
c)  wyborze najlepszych osobników. 
d)  wyborze osobników o określonym wskaźniku. 

 
16.  Średnia  wydajność  miodowa  w  pasiece  wynosiła  20  kg  natomiast  róŜnica  selekcyjna 

10 kg, h

2

= 0,2. Jaki będzie spodziewana wydajność miodowa w tej pasiece w następnym 

pokoleniu 
a)  30 kg miodu. 
b)  22 kg miodu. 
c)  20 kg miodu. 
d)  2 kg miodu. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

24

17.  Tworzenie czystych linii pszczół polega na 

a)  ujednolicaniu genetycznym. 
b)  mieszańcowaniu. 
c)  krzyŜowaniu szczytowym. 
d)  wykorzystaniu zjawiska heterozji. 

 
18.  Hodowla pszczół to 

a)  wybór najlepszych osobników na rodziców przyszłego pokolenia. 
b)  zespół zabiegów zmierzających do poprawy załoŜeń dziedzicznych pszczół. 
c)  prowadzenie kontrolowanego doboru pszczół do kojarzeń. 
d)  przekazywanie załoŜeń dziedzicznych. 

 
19.  Status pasieki hodowlanej mają 

a)  pasieki produkujące matki pszczele. 
b)  pasieki realizujące programy hodowlane. 
c)  pasieki inseminujące matki pszczele. 
d)  pasieki prowadzące trutowiska. 

 
20.  Zgodę na prowadzenie ksiąg i rejestrów dla linii hodowlanych wydaje 

a)  hodowca matek pszczelich. 
b)  Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. 
c)  Polski Związek Pszczelarzy. 
d)  Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

25

KARTA ODPOWIEDZI 

 

 

Imię i nazwisko.......................................................................................... 

 
Prowadzenie prac związanych z hodowlą pszczół

 

 
Zakreśl poprawną odpowiedź. 

 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1 

 

a 

b 

c 

d 

 

2 

 

a 

b 

c 

d 

 

3 

 

a 

b 

c 

d 

 

4 

 

a 

b 

c 

d 

 

5 

 

a 

b 

c 

d 

 

6 

 

a 

b 

c 

d 

 

7 

 

a 

b 

c 

d 

 

8 

 

a 

b 

c 

d 

 

9 

 

a 

b 

c 

d 

 

10   

a 

b 

c 

d 

 

11   

a 

b 

c 

d 

 

12   

a 

b 

c 

d 

 

13   

a 

b 

c 

d 

 

14   

a 

b 

c 

d 

 

15   

a 

b 

c 

d 

 

16   

a 

b 

c 

d 

 

17   

a 

b 

c 

d 

 

18   

a 

b 

c 

d 

 

19   

a 

b 

c 

d 

 

20   

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

26

Test 2 
Test  dwustopniowy  do  jednostki  modułowej

 

„Prowadzenie  prac 

związanych z hodowlą pszczół” 

 
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

− 

zadania 1, 2, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 17, 19 są z poziomu podstawowego, 

− 

zadania 3, 4, 5, 8, 9, 13, 15, 16, 18, 20 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt  
 

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 

Proponuje  się  następujące  normy  wymagań  –  uczeń  otrzyma  następujące 
oceny szkolne:

 

− 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

− 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,  

− 

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu ponadpodstawowego,  

− 

bardzo  dobry  –  za  rozwiązanie  18  zadań,  w  tym  co  najmniej  8  z  poziomu 
ponadpodstawowego. 

 

Klucz odpowiedzi:  1. a, 2. b, 3. a, 4. b, 5. a, 6. a, 7. c, 8. b, 9. a, 10. b, 11. d, 

12. b, 13. b, 14. c, 15. a, 16. b, 17. d, 18. a, 19. b, 20. a. 

 
Plan testu 
 

Nr 
zad. 

Cel operacyjny  
(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1 

Zdefiniować pojęcie allelu 

A 

P 

a 

2 

Określić liczbę chromosomów 
posiadanych przez pszczoły 

A 

P 

b 

3 

Przewidzieć skutki specyficznego 
sposobu determinacji płci u pszczół 

D 

PP 

a 

4 

Przewidzieć skutki specyficznego 
sposobu determinacji płci u pszczół 

C 

PP 

b 

5 

Zastosować II Prawo Mendla 

C 

PP 

a 

6 

Zdefiniować II prawo Mendla 

A 

P 

a 

7 

Określić działanie genów na organizm 

B 

P 

c 

8 

Określić czynniki wpływające na cechy 
ilościowe 

C 

PP 

b 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

27

9 

Przewidzieć działanie genów 
kumulatywnych 

C 

PP 

a 

10  Obliczyć % brakowania pasieki 

B 

P 

b 

11 

Oceniać róŜne sposoby oceny wartości 
hodowlanej u pszczół 

B 

P 

d 

12  Obliczyć róŜnicę selekcyjną 

B 

P 

b 

13 

Ocenić znaczenie cech uŜytkowych 
pszczół 

D 

PP 

b 

14 

Wyznaczać waŜne gospodarczo cechy 
uŜytkowe u pszczół 

C 

P 

c 

15 

Określić znaczenie selekcji w pracy 
hodowlanej 

C 

PP 

a 

16  Obliczyć postęp hodowlany u pszczół 

C 

PP 

b 

17 

Opisać, na czym polega krzyŜowanie 
twórcze 

B 

P 

d 

18 

Określić, na czym polegają programy 
genetycznego doskonalenia pszczół 

C 

PP 

a 

19  Wymieniać etapy pracy hodowlanej  

B 

P 

b 

20 

Określić podgatunki pszczół objęte 
programem genetycznego doskonalenia  

C 

PP 

a 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

28

Przebieg testowania 

 
Instrukcja dla nauczyciela

 

1.  Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzenia  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem  co  najmniej 

jednotygodniowym, 

2.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów, 
3.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań, 
4.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia, 
5.  Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli, 
6.  Wszelkie wątpliwości wyjaśnij 
7.  Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test. 
 

Instrukcja dla ucznia  

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.  
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej 

rubryce  znak  X.  W  przypadku  pomyłki  naleŜy  błędną  odpowiedź  zaznaczyć  kółkiem, 
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową, 

4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
5.  Test zawiera 20 zadań, do kaŜdego pytania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko 

jedna jest prawdziwa.  

6.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
7.  Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 

na później i wróć do niego kiedy zostanie Ci wolny czas. 

8.  Na rozwiązanie testu masz 40 minut. 

Powodzenia! 

 
Materiały dla ucznia:

 

– 

instrukcja, 

– 

zestaw zadań testowych, 

– 

karta odpowiedzi. 

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.  Allel to 

a)  jedna z kilku form genu zajmującego dane miejsce w chromosomie. 
b)  tylko gen dominujący. 
c)  tylko gen recesywny. 
d)  komplet genów danego organizmu. 

 
2.  Ile chromosomów posiada haploidalna komórka pszczoły 1n 

a)  8. 
b)  16. 
c)  32. 
d)  46. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

29

3.  Dzięki posiadaniu pojedynczego zestawu chromosomów truteń 

a)  eliminuje z populacji geny letalne. 
b)  zwiększa przeŜywalność czerwiu. 
c)  zwiększa wydajność miodową. 
d)  zwiększa postęp hodowlany. 

 
4.  Matka  posiadająca  geny  płci  a  i  b  została  unasieniona  trutniami  z  genem  płci  b.  Jaki  % 

powstanie  trutni  diploidalnych,  które  zostaną  zjedzone  przez  pszczoły  w  okresie 
larwalnym 
a)  25%. 
b)  50%. 
c)  75%. 
d)  100%. 

 
5.  Po  skrzyŜowaniu  podwójnej  homozygoty  z  podwójną  heterozygotą  w  pokoleniu  F1 

w fenotypie ujawnią się cechy w stosunku liczbowym 
a)  4:0. 
b)  3:1. 
c)  1:1. 
d)  1:2:1. 

 
6.  Drugie prawo Mendla nosi nazwę 

a)  niezaleŜnego dziedziczenia cech. 
b)  determinacji płci. 
c)  czystości gamet. 
d)  współdziałania genów nieallelicznych. 

 
7.  Gdy jeden gen maskuje działanie genu innej pary nieallelicznej mówimy o 

a)  współdziałaniu genów allelicznych. 
b)  współdziałaniu genów nieallelicznych. 
c)  epistazie. 
d)  heterozji. 

 
8.  Wartość cech ilościowych w duŜej mierze zaleŜy od wpływu czynników 

a)  genetycznych. 
b)  środowiskowych. 
c)  mutagennych. 
d)  klimatycznych. 

 
9.  JeŜeli  miodność  u  pszczół  zaleŜałaby  tylko  od  4  par  alleli,  które  działają  w  sposób 

kumulatywny  i  kaŜdy  z  genów  oznaczałby  4  kg  miodu  to  wydajność  miodowa  rodziny 
pszczelej wynosiłaby 
a)  32 kg miodu. 
b)  24 kg miodu. 
c)  16 kg miodu. 
d)  12 kg miodu. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

30

10.  W  200  pniowej  pasiece  wybrakowano  50  rodzin  pszczelich,  czyli  wymieniono  w  nich 

matki. Jaki będzie % brakowania w tej pasiece 
a)  20. 
b)  25. 
c)  50. 
d)  75. 

 
11.  Najgorszym sposobem oceny wartości hodowlanej pszczół jest ocena na podstawie 

a)  potomstwa. 
b)  rodowodu. 
c)  rodzeństwa. 
d)  uŜytkowości własnej rodzeństwa. 

 
12.  Pasiek, w której jest prowadzona praca hodowlana ma średnią wydajność miodową 20 kg 

miodu,  przeprowadzono  selekcję  i  średnia  wydajność  miodowa  w  grupie 
wyselekcjonowanych pni wynosi 30 kg miodu. RóŜnica selekcyjna to 
a)  5 kg. 
b)  10 kg. 
c)  30 kg. 
d)  50 kg. 

 
13.  Przez wydajność miodową u pszczół naleŜy rozumieć 

a)  ilość zgromadzonego przez rodziny miodu. 
b)  ilość odebranego z rodziny miodu. 
c)  ilość miodu pozostawioną na zimę. 
d)  ilość zuŜytego przez rodzinę miodu. 

 
14.  Coraz większego znaczenia gospodarczego nabiera cecha 

a)  skłonność do rójki. 
b)  zimotrwałość. 
c)  odporność na choroby. 
d)  tempo czerwienia matki. 

 
15.  Selekcja w pracy hodowlanej to 

a)  wybór najlepszych osobników na rodziców przyszłego pokolenia. 
b)  usunięcie z pasieki rodzin najgorszych. 
c)  wybór matek o największej masie. 
d)  ocena produkcyjności rodzin. 

 
16.  Średnia  wydajność  miodowa  w  pasiece  wynosiła  30  kg  natomiast  róŜnica  selekcyjna 

10 kg, h

2

= 0,2. Jaki będzie spodziewana wydajność miodowa w tej pasiece w następnym 

pokoleniu 
a)  40 kg miodu. 
b)  32 kg. 
c)  30 kg miodu 
d)  2 kg miodu. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

31

17.  KrzyŜowanie twórcze jest to 

a)  wypieranie niekorzystnych cech. 
b)  uszlachetnianie pszczół. 
c)  krzyŜowanie szczytowe. 
d)  tworzenie nowych linii pszczół. 

 
18.  Programy genetycznego doskonalenia zwierząt maja za zadanie 

a)  utrzymanie i doskonalenie linii w czystości genetycznej. 
b)  wytworzenie odpowiedniego do warunków środowiskowych mieszańca. 
c)  niedopuszczenie do zmieszańcowania się pszczół. 
d)  uzyskanie efektu heterozji. 

 
19.  W zakres hodowli pszczół wchodzą 

a)  uzyskiwanie produktów pszczelich. 
b)  ocena wartości uŜytkowej, hodowlanej, selekcja, dobór. 
c)  sztuczne unasienia matek pszczelich. 
d)  prowadzenie kontrolowanego kojarzenia pszczół. 

 
20.  Programem  ochrony  zasobów  genetycznych  zwierząt  w  Polsce  objęte  są  niektóre  linie 

podgatunku pszczoły 
a)  środkowo-europejskiej. 
b)  włoskiej. 
c)  kaukaskiej. 
d)  kraińskiej. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

32

KARTA ODPOWIEDZI 

 

 

Imię i nazwisko.......................................................................................... 

 
Prowadzenie prac związanych z hodowlą pszczół

 

 
Zakreśl poprawną odpowiedź.  

 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1 

 

a 

b 

c 

d 

 

2 

 

a 

b 

c 

d 

 

3 

 

a 

b 

c 

d 

 

4 

 

a 

b 

c 

d 

 

5 

 

a 

b 

c 

d 

 

6 

 

a 

b 

c 

d 

 

7 

 

a 

b 

c 

d 

 

8 

 

a 

b 

c 

d 

 

9 

 

a 

b 

c 

d 

 

10   

a 

b 

c 

d 

 

11   

a 

b 

c 

d 

 

12   

a 

b 

c 

d 

 

13   

a 

b 

c 

d 

 

14   

a 

b 

c 

d 

 

15   

a 

b 

c 

d 

 

16   

a 

b 

c 

d 

 

17   

a 

b 

c 

d 

 

18   

a 

b 

c 

d 

 

19   

a 

b 

c 

d 

 

20   

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

33

7. LITERATURA

 

 
1.  Balerstet J. (praca zbiorowa): Biologia 2, Zakres podstawowy. Operon, Gdynia 2003 
2.  Brudnik  E.,  Moszyńska  A.,  Owczarska  B.  „Ja  i  mój  uczeń  pracujemy  aktywnie”. 

Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000 

3.  Hodowla pszczół (praca zbiorowa). PWRiL, Warszawa 1996 
4.  Maciejowski J.: Genetyka i zasady pracy hodowlanej, Wyd. III. PWRiL, Warszawa 1980 
5.  Prabucki J. (red.): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998 
6.  Ustawa o organizacji hodowli i rozrodu zwierząt gospodarskich z dnia 20 sierpnia 1997 r. 

oraz  nowelizacji.  Tekst  jednolity  Ustawy,  uwzględniający  wszystkie  nowelizacje,  jakich 
dokonano  do  końca  2002.(Dziennik  Ustaw  z  2002  r  Nr  207  poz.  1762.  Następna 
nowelizacja została dokonana w 2004 r. Dz. U. Nr 91 poz. 866 

7.  Rozporządzenia  Ministra  Rolnictwa  i  Gospodarki  śywnościowej  z  dnia  5  maja  1999  r. 

w sprawie  zakresu  i  metod  prowadzenia  oceny  uŜytkowej  i  hodowlanej  zwierząt  oraz 
sposobu oznakowania i identyfikacji zwierząt do celów hodowlanych Dz. U. Nr 47 poz. 
470 oraz z 2002 r. Nr 169 poz. 1389 

8.  Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 sierpnia 2002 r. w sprawie 

ksiąg i rejestrów zwierząt hodowlanych oraz programu hodowlanego Dz. U. Nr 150 poz. 
1244