Ocena merytoryczna projektów składanych przez przedsiębiorców

W obecnym okresie programowania pomocy unijnej w Polsce środki dla przedsiębiorców

prawie w całości będą alokowane poprzez działania pomocowe przewidziane w ramach

drugiego priorytetu („Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw”) Sektorowego Programu

Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W ramach tego obszaru pomocy

unijnej wsparcie przewidziano zarówno dla dużych przedsiębiorstw, jak i pochodzących z

sektora MSP (Małe i Średnie Przedsiębiorstwa). Obejmuje on cztery działania pomocowe:

- Działanie 2.1 - Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez

doradztwo (finansowanie usług doradczych);

- Działanie 2.2 - Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej

przedsiębiorstw (finansowanie inwestycji oraz wyjazdów na targi zagraniczne i misje

handlowe);

- Działanie 2.3 - Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez

inwestycje (finansowanie projektów inwestycyjnych)

- Działanie 2.4 - Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania przedsiębiorstw

do

wymogów

ochrony

środowiska

(wsparcie

projektów

związanych

z

dostosowaniami do unijnych wymogów ochrony środowiska).

Rozstrzygnięto już kilka konkursów dotyczących pierwszych rund aplikacyjnych wybranych

działań pomocowych w ramach drugiego priorytetu SPO WKP. Wielu naszych klientów

podpisało umowy o dofinansowanie projektów, a nasz bank bierze udział w ich obsłudze

finansowej. Wiemy jednak, że część beneficjentów, pomimo przejścia etapów oceny

formalnej i techniczno-ekonomicznej spotkało się z odmową podpisania umów o

dofinansowanie projektów. W większości przypadków, o odrzuceniu wniosków zdecydowała

ich ocena merytoryczna. Powodem takiego stanu rzeczy może być fakt , iż w związku z

ogromną ilością wymogów formalnych związanych z aplikowaniem o pomoc unijną, wielu

przedsiębiorców skupia się głównie na kwestiach proceduralnych, tracąc tym samym

właściwą perspektywę kompleksowej oceny zgłaszanych projektów.

Etapy oceny projektów

Wszystkie projekty składane przez przedsiębiorców oceniane są pod kątem formalnym,

techniczno-ekonomicznym i merytorycznym. W ramach oceny kryteriów formalnych i

Usunięto:

techniczno ekonomicznych nie przewidziano punktowania wniosku. Żeby wniosek mógł

znaleźć się w puli konkursowej projektów wszystkie kryteria formalne i techniczno-

ekonomiczne muszą zostać bezwzględnie spełnione. O samej ocenie końcowej wniosku

zadecydują więc wyłącznie punktowane kryteria merytoryczne.

Ocena formalna sprowadza się w praktyce do sprawdzenia terminowości, kompletności i

poprawności wniosku oraz wymaganych załączników złożonych przez beneficjenta. Bada się

ponadto czy status beneficjenta umożliwia mu aplikowanie o pomoc w ramach danego

programu pomocowego. Jak wspomniano ocena ta jednak zaledwie umożliwia przejście do

kolejnego etapu ewaluacji projektu – oceny techniczno-ekonomicznej.

W ramach oceny techniczno-ekonomicznej sprawdzana jest przede wszystkim tzw.

wykonalność projektu. Projekt jest więc analizowany pod kątem technicznym, tzn. czy

beneficjent posiada wystarczającą wiedzę i doświadczenie do zrealizowania projektu zgodnie

z przedłożonymi we wniosku założeniami i harmonogramem. Z kolei w ramach oceny

ekonomicznej, badane są podstawy finansowe projektu tzn. czy beneficjent posiada lub

będzie posiadał w momencie rozpoczęcia realizacji przedsięwzięcia wystarczającą ilość

środków finansowych na prefinansowanie wkładu unijnego i współfinansowanie kosztów

projektu.

Wkład finansowy beneficjenta do projektu nie powinien mieć wyłącznie charakteru czysto

deklaratywnego. Jeżeli przedsiębiorca zamierza sfinansować projekt ze środków własnych

pożądane jest załączenie do wniosku wyciągu z rachunku bankowego, dokumentującego

posiadane środki finansowe. Wyciąg taki każdy podmiot obsługiwany przez PKO BP S.A.

może otrzymać praktycznie „od ręki”. Jeżeli jednak przedsiębiorca zamierza lub jest

zobligowany wymogami formalnymi programu do sfinansowania części kosztów projektu ze

źródeł zewnętrznych, nieodzowne staje się załączenie promesy lub umowy kredytowej. W

przypadku wybranych projektów polecaliśmy naszym klientom również finansowanie

przedsięwzięć w drodze leasingu. Umowa leasingu podpisana z Bankowym Funduszem

Leasingowym PKO BP w pełni umożliwiała projektodawcom pozytywne przejście oceny

ekonomicznej projektu.

Ocena merytoryczna

Spełnienie kryteriów merytorycznych przesądza tak naprawdę o dofinansowaniu projektu ze

środków unijnych. Ocena merytoryczna jest punktowana. Punkty są przyznawane

proporcjonalnie do spełnionych przez beneficjenta warunków szczegółowych (o charakterze

jakościowym i ilościowym). Maksymalna liczba punktów, które może uzyskać projekt waha

się w zależności od konkretnego działania pomocowego w przedziale od 86 do 172.

Minimalna wymagana ilość punktów niezbędna do tego, aby projekt znalazł się na liście

rankingowej to najczęściej 51% górnego pułapu. Znalezienie się na liście rankingowej nie jest

jednak tożsame z otrzymaniem dotacji - otrzymają ją wyłącznie projekty najwyżej ocenione.

W interesie beneficjenta leży zatem nie tylko przekroczenie progu 50% możliwych do

uzyskania punktów, ale i zdobycie jak największej ich ilości. Umożliwi to znalezienie się na

wyższej pozycji na liście rankingowej i tym samym zwiększy prawdopodobieństwo

otrzymania dotacji. Jedynym wyjątkiem w rankingowaniu projektów jest działanie 2.4

(związane z inwestycjami ekologicznymi), gdzie zastosowany mechanizm oceny

merytorycznej w znacznej części uzależniony jest od jakości wszystkich zgłoszonych

projektów. Ocena odbywa się poprzez wyliczenie tzw. wskaźnika kosztów i korzyści i

porównanie jego wartości dla wszystkich aplikujących

Kryteria merytoryczne

Dobór kryteriów merytorycznych wpływających na ocenę projektu jest różny dla każdego

przewidzianego działania pomocowego. Przed wszystkim w odmienny sposób będą oceniane

projekty o charakterze „miękkim” (np. projekty związane z usługami doradczymi lub z

wyjazdami na targi zagraniczne), niż przedsięwzięcia o charakterze twardym (inwestycyjne).

Generalnie zidentyfikować można kryteria, które praktycznie występują przy ocenie każdego

projektu realizowanego przez przedsiębiorstwo oraz kryteria oddające specyfikę danego

działania pomocowego występujące incydentalnie.

Najważniejsze kryteria merytoryczne o charakterze ogólnym

Niewątpliwie jednym z najważniejszych kryteriów oceny projektu, który pojawia się prawie

w każdym działaniu pomocowym jest ocena tzw. trwałości projektu w czasie. Na trwałość

projektu oceniający będzie patrzył m.in. poprzez tzw. wskaźniki produktu, rezultatu i

oddziaływania. Przez produkt należy rozumieć nabyte środki trwałe, wartości niematerialne i

prawne lub usługi, które beneficjent częściowo sfinansuje ze środków publicznych w ramach

realizacji projektu (np. zakup maszyn, urządzeń, patentów, technologii, „know how”,

oprogramowania etc.). Rezultat to bezpośredni i natychmiast mierzalny efekt wynikający z

pozyskania produktu (np. rozszerzenie asortymentu oferowanych produktów i usług,

podniesieni ich jakości etc.). Oddziaływanie należy postrzegać w dłuższym horyzoncie

czasowym jako efekty realizacji projektu występujące po przeprowadzeniu projektu (np.

pozyskanie nowych rynków zbytu dzięki zwiększeniu asortymentu produkcji i zwiększenia jej

jakości). Niekiedy w praktyce niezwykle trudno wydzielić kategorie rezultatu i

oddziaływania. Produkty, rezultaty i oddziaływania muszą mieć możliwość pomiaru. Idealną

sytuacją jest ich pełna kwantyfikowalność (możliwość wyrażenia liczbowego), co w praktyce

niekiedy bywa niezwykle trudne. Przykładowa kwantyfikacja produktu, celu i rezultatu może

wyglądać następująco (odpowiednio do ww. przykładów: liczba i wartość zakupionych

maszyn, liczba nowych produktów lub usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, liczba

nowych kontrahentów pozyskanych na nowych dla podmiotu rynkach zbytu).

Przy opracowywaniu podstaw projektu bardzo ważne jest umiejętne dobranie wskaźników w

taki sposób, aby otrzymać jak największą ilość punktów i jednocześnie uwiarygodnić, iż

zakładane wskaźniki są możliwe do osiągnięcia. Z drugiej strony nie warto też „przeholować”

z ilością wskaźników i wyśrubowaniem przyjmowanych przez nie planowanych wartości

ponieważ przedsiębiorca będzie zobligowany raportować nt. osiąganych rezultatów

związanych z wdrażanym projektem.

Istotnym kryterium wpływającym na ocenę merytoryczną projektu jest również wielkość

przedsiębiorstwa. W działaniach przeznaczonych zarówno dla dużych przedsiębiorców, jak i

pochodzących z sektora MSP (Małych i średnich przedsiębiorstw) dodatkowe punkty

rankingowe mogą uzyskać mniejsze podmioty. Wynika to z chęci sterowania pomocą dla

przedsiębiorców i tendencji do alokowania większej ilości środków pomocowych w sektorze

MSP.

Dodatkowe punkty rankingowe przyznawane są również za wielkość wdrażanej inwestycji (w

ujęciu wartościowym) oraz ilość nowych miejsc pracy, która powstanie w wyniku

przeprowadzenia projektu. Ocena wzrostu zatrudnienia w wyniku realizacji projektu jest

dokonywana poprzez porównanie stanu wyjściowego liczby pracowników i wzrostu

zatrudnienia wynikającego z realizacji projektu. Należy jednak pamiętać, aby wykazać we

wniosku aplikacyjnym związek pomiędzy realizacją projektu i wzrostem zatrudnienia w

przedsiębiorstwie (np. zwiększenie zatrudnienia musi być uzasadnione ekonomicznie).

W ramach kryteriów merytorycznych ocenia się również często wysokość wkładu własnego

beneficjenta. Ci przedsiębiorcy, którzy zdecydowani są wnioskować o niższą stopę

dofinansowania projektu, niż przewidziano w wytycznych i tzw. mapie pomocy regionalnej

mają szansę uzyskać dodatkowe punkty preferencyjne. Najczęściej za każde obniżenie

wnioskowanej stopy dofinansowania otrzymuje się proporcjonalnie dodatkowe punkty

rankingowe. Skutkuje to jednak tym, iż przedsiębiorca musi ponieść większe koszty związane

z realizacja projektu ze środków własnych.

Wspomniana mapa pomocy regionalnej wiąże się istotnie z kolejnym aspektem oceny

merytorycznej tj. lokalizacją projektu. Lokalizacja projektu zgodnie z mapą pomocy

regionalnej w wybranych działaniach będzie wpływać na wysokość możliwej do uzyskania

stopy dofinansowania projektu. Ponadto, w przypadku projektów zlokalizowanych w

określonych obszarach (np. w gminach w których podstawowy podatkowy dochód wynosi nie

więcej niż 75% średniej krajowej lub w gminach zagrożonych wysokim bezrobociem

strukturalnym) beneficjent ma szansę uzyskać dodatkowe punkty rankingowe.

Punktowany jest również często udział przedsiębiorcy w innych programach i projektach

pomocowych (np. programach przedakcesyjnych PHARE, SAPARD, programach

pomocowych Banku Światowego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego

Banku Odbudowy i Rozwoju etc.). Wielu naszych klientów, którzy uczestniczyli w

specjalnym programie Komisji Europejskiej i EBOiR wdrażanym w PKO BP uzyskało w tej

kategorii dodatkowe punkty rankingowe. Udział w tego typu projektach uwiarygodnia

przedsiębiorcę jako podmiot, który jest w stanie efektywnie wykorzystać i rozliczyć

otrzymaną pomoc zewnętrzną.

Kategorią, która jest często premiowana dodatkowymi punktami rankingowymi jest

posiadanie przez przedsiębiorcę certyfikatów jakości z serii ISO 9000 lub ISO 14000. Normy

z serii ISO 9000 są międzynarodowymi standardami zarządzania przedsiębiorstwem

produkcyjnym lub usługowym, które zapewniają wysoką i powtarzalną jakość procesu

świadczenia usług lub produkcji. Normy z serii ISO 14000 dotyczą tzw. zarządzania

środowiskowego czyli minimalizacji negatywnego wpływu na środowisko przedsiębiorstwa

w ramach produkcji i świadczenia usług. Dodatkowe punkty można niekiedy uzyskać za

krajową lub międzynarodową nagrodę oraz wyróżnienie przyznane projektodawcy.

Bardzo ważny przy ocenie merytorycznej jest również aspekt poziomu innowacyjności

projektu. Przez innowacyjny

,

należy rozumieć taki projekt

,

który przyczyni się do wdrożenia

technologii produkcji, sposobu świadczenia usługi (innowacja procesowa) lub samego

produktu czy usługi (innowacja produktowa), które będą miały charakter nowatorski na

określonym obszarze (np. wdrażany w ramach projektu produkcyjny proces technologiczny

nie był na danym obszarze dotychczas stosowany). Najbardziej premiowana jest

innowacyjność w skali międzynarodowej, w mniejszym stopniu w skali kraju (obszar Polski)

oraz skali regionu. Niekiedy poza obszarem geograficznym zakresu innowacji uwzględnia się

również „wiek” wdrażanego rozwiązania innowacyjnego. Im rozwiązanie innowacyjne jest

„młodsze” tym więcej punktów rankingowych ma szansę uzyskać przedsiębiorca. Dodatkowe

punkty rankingowe beneficjent może uzyskać w przypadku zastosowania technologii

informatycznych i komunikacyjnych (ang. ICT; Information and Communication

Technologies) w ramach realizacji projektu (np. zakupiona nowoczesna linia produkcyjna jest

sterowana komputerowo).

W ostatnim etapie oceny merytorycznej każdego projektu pod uwagę będą brane tzw. Polityki

horyzontalne UE. Związane są one z ochroną środowiska, wyrównywaniem szans kobiet i

mężczyzn oraz rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Jeżeli projekt przyczynia się

pozytywnie do realizacji polityk horyzontalnych (np. projekt dotyczy wdrożenia nowej i

mniej uciążliwej dla środowiska technologii, właścicielem wnioskującego podmiotu jest

kobieta, przeprowadzenie projektu przyczyni się do informatyzacji i szybszego obiegu

informacji pomiędzy przedsiębiorstwami) to beneficjent ma szansę uzyskać dodatkowe

punkty rankingowe za wpływ na każdy z wymienionych obszarów.

Kryteria szczegółowe

Kryteria te, jak wspomniano mają za zadanie ułatwić ocenę projektów zgłaszany w ramach

konkretnych działań pomocowych i tym samym oddać ich specyfikę. Zetknie się z nimi zatem

wyłącznie przedsiębiorca aplikujący w ramach konkretnego działania programu. Kryteria

takie pojawiają się np. w przypadku podziałania 2.2.2 dotyczącego Wsparcia w zakresie

internacjonalizacji przedsiębiorstw poprzez wsparcie udziału polskich przedsiębiorców w

targach i wystawach za granicą oraz wyjazdowych misjach gospodarczych związanych z

udziałem w zagranicznych imprezach targowo-wystawienniczych. W ramach oceny tego typu

wniosków bada się m.in. czy targi na które wybiera się przedsiębiorca znajdują się na tzw.

priorytetowych listach dotowanych oraz kierunek geograficzny wyjazdowej misji

gospodarczej. Kryteria te stanowią jednak zdecydowaną mniejszość i znakomita większość

oceny merytorycznej projektów odbywa się poprzez szerzej opisane kryteria

„wystandaryzowane”.

„Selekcja i sprzedaż” projektu firmy

Kryteria oceny można podzielić na te o charakterze bezwzględnie obiektywnym (często da się

je jednoznacznie wyrazić liczbowo), jak i nieco „subiektywnym”, w ramach których bardzo

wiele zależeć będzie od tego w jaki sposób projekt zostanie „sprzedany” oceniającym. Do

obiektywnej grupy kryteriów należą np. lokalizacja inwestycji, wzrost zatrudnienia w wyniku

realizacji projektu, doświadczenie przedsiębiorcy w realizacji projektów dofinansowanych ze

źródeł pomocowych, posiadane certyfikatów jakości etc. Przykładem kryteriów

subiektywnych, niejednoznacznych w ocenie jest np. ocena trwałości projektu w czasie w

szczególności poprzez wskaźniki niekwantyfikowalne.

Generalnie, przed przystąpieniem do opracowywania dokumentacji projektowej i założeń

przedsięwzięcia przedsiębiorca powinien bardzo dokładnie zapoznać się z kryteriami

merytorycznymi i przypisaną im punktacją w działaniu, w ramach którego zamierz aplikować

o pomoc. Wszystkie kryteria merytoryczne obowiązujące w ramach poszczególnych działań

pomocowych zamieszczone są w Uzupełnieniu Programu (SPO WKP). Wnikliwe zapoznanie

się z kryteriami umożliwi potencjalnemu beneficjentowi wstępną ocenę projektu z punktu

widzenia wymogów programu pomocowego. Jeżeli projekt ten na bazie wstępnej oceny

otrzyma mniej niż połowę punktów rankingowych przewidzianych w danym działaniu,

beneficjent nie ma praktycznie szans na uzyskanie jego wsparcie ze środków unijnych. W

takim przypadku zdecydowanie lepiej zmodyfikować założenia projektu lub zmienić sam

przedmiot projektu i próbować aplikować w ramach innego działania pomocowego. Będąc

konsekwentnym w takiej selekcji projektów dojść możemy do pewnego paradoksu. Przy

ubieganiu się o dotację bowiem bardzo często zdarzyć się może, że projekt najefektywniejszy

z punktu widzenia rozwoju firmy, może nie być najbardziej optymalnym wyborem z punktu

widzenia możliwości uzyskania dotacji.

Dobrym przykładem ilustrującym ten paradoks są firmy świadczące usługi transportowe.

Priorytetowym obszarem rozwoju większości z nich w Polsce jest niewątpliwie poszerzanie

bazy transportowej. Tego typu inwestycje są jednak w większości przypadków wykluczone z

możliwości ubiegania się o dofinansowanie z funduszy strukturalnych. Nie ma naturalnie

żadnych formalnych przeciwwskazań do ubiegania się przez firmę transportową o

dofinansowanie projektu związanego np. z informatyzacją obszaru związanego z logistyką

przewozów czy usługami doradczymi. Cele, które pragnie osiągnąć Komisja Europejska oraz

władze odpowiedzialne za wdrażanie programów pomocowych w kraju członkowskim nie

zawsze muszą być spójne z potrzebami określonego sektora przedsiębiorstw czy

poszczególnej firmy. Wytyczne unijne zawiązane z adresowaniem i alokacją pomocy są

zawsze wypadkową założeń realizacji polityki regionalnej w danym okresie programowania i

sugestii władz danego kraju.

Krzysztof Wąsowski

Departament Integracji Europejskiej i Finansowania Handlu