PODSTAWY
PODSTAWY
METROLOGII
METROLOGII
Wyk
Wyk
ł
ł
ad 1
ad 1
4
4
Gwinty i ko
Gwinty i ko
ł
ł
a z
a z
ę
ę
bate
bate
PODSTAWY
PODSTAWY
METROLOGII
METROLOGII
Wyk
Wyk
ł
ł
ad 1
ad 1
4
4
Gwinty i ko
Gwinty i ko
ł
ł
a z
a z
ę
ę
bate
bate
GWINTY
GWINTY
Tolerancje, pasowania gwint
Tolerancje, pasowania gwint
ó
ó
w
w
Pomiar gwint
Pomiar gwint
ó
ó
w
w
Podzia
Podzia
ł
ł
gwint
gwint
ó
ó
w
w
Ze wzgl
Ze wzgl
ę
ę
du na kszta
du na kszta
ł
ł
t powierzchni gwintu
t powierzchni gwintu
:
:
-
-
walcowe
walcowe
, sto
, sto
Ŝ
Ŝ
kowe
kowe
-
-
zewn
zewn
ę
ę
trzne, wewn
trzne, wewn
ę
ę
trzne,
trzne,
-
-
lewozwojne
lewozwojne
,
,
prawozwojne
prawozwojne
.
.
Ze wzgl
Ze wzgl
ę
ę
du na podzia
du na podzia
ł
ł
k
k
ę
ę
(skok)
(skok)
:
:
-
-
metryczne, calowe,
metryczne, calowe,
-
-
gwinty zwyk
gwinty zwyk
ł
ł
e, gwinty drobnozwojne,
e, gwinty drobnozwojne,
-
-
pojedyncze, wielokrotne.
pojedyncze, wielokrotne.
Ze wzgl
Ze wzgl
ę
ę
du na kszta
du na kszta
ł
ł
t zarysu
t zarysu
:
:
-
-
tr
tr
ó
ó
jk
jk
ą
ą
tne, trapezowe, okr
tne, trapezowe, okr
ą
ą
g
g
ł
ł
e.
e.
Parametry gwintu walcowego
Parametry gwintu walcowego
Ś
Ś
rednica zewn
rednica zewn
ę
ę
trzna
trzna
–
–
ś
ś
rednica wyobra
rednica wyobra
Ŝ
Ŝ
alnego walca opisanego
alnego walca opisanego
na wierzcho
na wierzcho
ł
ł
kach wyst
kach wyst
ę
ę
p
p
ó
ó
w gwintu zewn
w gwintu zewn
ę
ę
trznego (d) lub dnach
trznego (d) lub dnach
bruzd gwintu wewn
bruzd gwintu wewn
ę
ę
trznego (D).
trznego (D).
Ś
Ś
rednica wewn
rednica wewn
ę
ę
trzna
trzna
–
–
ś
ś
rednica wyobra
rednica wyobra
Ŝ
Ŝ
alnego walca wpisanego
alnego walca wpisanego
w dna bruzd gwintu zewn
w dna bruzd gwintu zewn
ę
ę
trznego (d1,d3) lub wierzcho
trznego (d1,d3) lub wierzcho
ł
ł
ki
ki
wyst
wyst
ę
ę
p
p
ó
ó
w gwintu wewn
w gwintu wewn
ę
ę
trznego (D1).
trznego (D1).
Ś
Ś
rednica podzia
rednica podzia
ł
ł
owa
owa
(d2, D2)
(d2, D2)
–
–
ś
ś
rednica walca, kt
rednica walca, kt
ó
ó
rego o
rego o
ś
ś
pokrywa si
pokrywa si
ę
ę
z osi
z osi
ą
ą
gwintu, a jego powierzchnia boczna przecina
gwintu, a jego powierzchnia boczna przecina
gwint w taki spos
gwint w taki spos
ó
ó
b,
b,
Ŝ
Ŝ
e szeroko
e szeroko
ść
ść
wyst
wyst
ę
ę
pu i bruzdy wzd
pu i bruzdy wzd
ł
ł
u
u
Ŝ
Ŝ
tworz
tworz
ą
ą
cej tego walca s
cej tego walca s
ą
ą
sobie r
sobie r
ó
ó
wne.
wne.
K
K
ą
ą
t gwintu
t gwintu
(
(
α
α
)
)
–
–
k
k
ą
ą
t mi
t mi
ę
ę
dzy r
dzy r
ó
ó
Ŝ
Ŝ
noimiennymi bokami zarysu (k
noimiennymi bokami zarysu (k
ą
ą
t
t
boku
boku
–
–
k
k
ą
ą
t mi
t mi
ę
ę
dzy bokiem zarysu a prostopad
dzy bokiem zarysu a prostopad
ł
ą
ł
ą
do osi gwintu).
do osi gwintu).
Podzia
Podzia
ł
ł
ka
ka
(P)
(P)
–
–
odleg
odleg
ł
ł
o
o
ść
ść
mi
mi
ę
ę
dzy dwoma odpowiadaj
dzy dwoma odpowiadaj
ą
ą
cymi sobie
cymi sobie
punktami najbli
punktami najbli
Ŝ
Ŝ
szych jednoimiennych bok
szych jednoimiennych bok
ó
ó
w gwintu.
w gwintu.
Skok
Skok
(
(
Ph
Ph
)
)
–
–
skok linii
skok linii
ś
ś
rubowej. W przypadku gwint
rubowej. W przypadku gwint
ó
ó
w
w
jednokrotnych skok gwintu r
jednokrotnych skok gwintu r
ó
ó
wny jest podzia
wny jest podzia
ł
ł
ce.
ce.
Posta
Posta
ć
ć
gwintu metrycznego
gwintu metrycznego
przyj
przyj
ę
ę
to symetryczny zarys nominalny o
to symetryczny zarys nominalny o
k
k
ą
ą
cie
cie
gwintu
gwintu
α
α
= 60
= 60
º
º
,
,
znormalizowano warto
znormalizowano warto
ś
ś
ci
ci
podzia
podzia
ł
ł
ek
ek
,
,
do oznaczania gwintu przyj
do oznaczania gwintu przyj
ę
ę
to
to
ś
ś
rednic
rednic
ę
ę
zewn
zewn
ę
ę
trzn
trzn
ą
ą
gwintu zewn
gwintu zewn
ę
ę
trznego
trznego
–
–
ś
ś
rednica znamionowa
rednica znamionowa
,
,
przyporz
przyporz
ą
ą
dkowano
dkowano
ś
ś
rednicom znamionowym
rednicom znamionowym
warto
warto
ś
ś
ci podzia
ci podzia
ł
ł
ek i na tej podstawie okre
ek i na tej podstawie okre
ś
ś
lono
lono
warto
warto
ś
ś
ci nominalne pozosta
ci nominalne pozosta
ł
ł
ych
ych
ś
ś
rednic,
rednic,
rozr
rozr
ó
ó
Ŝ
Ŝ
niono gwinty
niono gwinty
zwyk
zwyk
ł
ł
e
e
i
i
drobnozwojne
drobnozwojne
–
–
o
o
podzia
podzia
ł
ł
kach mniejszych od przyj
kach mniejszych od przyj
ę
ę
tej dla gwintu
tej dla gwintu
zwyk
zwyk
ł
ł
ego
ego
Zarys podstawowy gwintu
Zarys podstawowy gwintu
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
skr
skr
ę
ę
cenia L
cenia L
1
1
-
-
gwint zewn
gwint zewn
ę
ę
trzny
trzny
2
2
-
-
gwint wewn
gwint wewn
ę
ę
trzny
trzny
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
skr
skr
ę
ę
cenia gwintu
cenia gwintu
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
skr
skr
ę
ę
cenia L
cenia L
1
1
-
-
gwint zewn
gwint zewn
ę
ę
trzny
trzny
2
2
-
-
gwint wewn
gwint wewn
ę
ę
trzny
trzny
Uk
Uk
ł
ł
ad tolerancji i pasowa
ad tolerancji i pasowa
ń
ń
gwint
gwint
ó
ó
w metrycznych
w metrycznych
walcowych og
walcowych og
ó
ó
lnego przeznaczenia
lnego przeznaczenia
(PN
(PN
-
-
83/M
83/M
-
-
02113)
02113)
Obejmuje:
Obejmuje:
-
-
ś
ś
rednice
rednice
1 do 600 mm
1 do 600 mm
-
-
tolerancje
tolerancje
ś
ś
rednic
rednic
D
D
2
2
i
i
D
D
1
1
w gwintach
w gwintach
wewn
wewn
ę
ę
trznych,
trznych,
-
-
tolerancje
tolerancje
ś
ś
rednic
rednic
d
d
2
2
i
i
d
d
w gwintach zewn
w gwintach zewn
ę
ę
trznych,
trznych,
-
-
po
po
ł
ł
o
o
Ŝ
Ŝ
enia p
enia p
ó
ó
l tolerancji
l tolerancji
ś
ś
rednic gwint
rednic gwint
ó
ó
w,
w,
-
-
pola tolerancji normalne gwint
pola tolerancji normalne gwint
ó
ó
w w zale
w w zale
Ŝ
Ŝ
no
no
ś
ś
ci od
ci od
znormalizowanych d
znormalizowanych d
ł
ł
ugo
ugo
ś
ś
ci skr
ci skr
ę
ę
cenia
cenia
Pole tolerancji gwintu
Pole tolerancji gwintu
Dla gwint
Dla gwint
ó
ó
w wewn
w wewn
ę
ę
trznych: G, H
trznych: G, H
Dla gwint
Dla gwint
ó
ó
w zewn
w zewn
ę
ę
trznych: e, f, g, h
trznych: e, f, g, h
Zalecane pola tolerancji gwint
Zalecane pola tolerancji gwint
ó
ó
w
w
Dla gwint
Dla gwint
ó
ó
w wewn
w wewn
ę
ę
trznych
trznych
Dla gwint
Dla gwint
ó
ó
w zewn
w zewn
ę
ę
trznych
trznych
Ś
Ś
rednice tolerowane gwint
rednice tolerowane gwint
ó
ó
w
w
Tolerowana
ś
rednica gwintu
Szeregi tolerancji
przeznaczone dla danej
ś
rednicy
Warto
ść
tolerancji zale
Ŝ
y od:
d
4 6 8
podziałki, szeregu
D
1
4 5 6 7 8
tolerancji
D
2
4 5 6 7 8
Ś
rednicy
znamionowej,
d
2
3 4 5 6 7 8 9
podziałki, szeregu
tolerancji
Odchy
Odchy
ł
ł
ki podstawowe dla gwint
ki podstawowe dla gwint
ó
ó
w
w
Tolerancja
Tolerancja
ś
ś
rednicy podzia
rednicy podzia
ł
ł
owej
owej
Tolerancje
Tolerancje
ś
ś
rednicy wewn
rednicy wewn
ę
ę
trznej gwintu wewn
trznej gwintu wewn
ę
ę
trznego
trznego
Tolerancje
Tolerancje
ś
ś
rednicy wewn
rednicy wewn
ę
ę
trznej gwintu wewn
trznej gwintu wewn
ę
ę
trznego
trznego
Pomiary gwintu
Pomiary gwintu
POMIARY METOD
POMIARY METOD
Ą
Ą
TR
TR
Ó
Ó
JWA
JWA
Ł
Ł
ECZKOW
ECZKOW
Ą
Ą
Metoda
Metoda
tr
tr
ó
ó
jwa
jwa
ł
ł
eczkowa
eczkowa
Ś
Ś
rednice zunifikowane wa
rednice zunifikowane wa
ł
ł
eczk
eczk
ó
ó
w pomiarowych, mm
w pomiarowych, mm
KO
KO
Ł
Ł
A Z
A Z
Ę
Ę
BATE
BATE
Zasady tolerowania
Zasady tolerowania
i
i
pomiary k
pomiary k
ó
ó
ł
ł
z
z
ę
ę
batych
batych
Ko
Ko
ł
ł
a z
a z
ę
ę
bate walcowe
bate walcowe
Zarys odniesienia podstawowy
Zarys odniesienia podstawowy
Odchy
Odchy
ł
ł
ki zdefiniowane w ISO
ki zdefiniowane w ISO
Odchy
Odchy
ł
ł
ka podzia
ka podzia
ł
ł
ki
ki
Odchy
Odchy
ł
ł
ka zarysy z
ka zarysy z
ę
ę
ba
ba
Odchy
Odchy
ł
ł
ka ca
ka ca
ł
ł
kowita zarysu z
kowita zarysu z
ę
ę
ba
ba
Pomiar podzia
Pomiar podzia
ł
ł
ki
ki
przyporu
przyporu
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
Nominalna grubo
Nominalna grubo
ść
ść
z
z
ę
ę
ba po
ba po
ł
ł
uku
uku
zdefiniowana jest na okr
zdefiniowana jest na okr
ę
ę
gu podzia
gu podzia
ł
ł
owym
owym
jako po
jako po
ł
ł
owa podzia
owa podzia
ł
ł
ki
ki
Po
Po
ł
ł
uku okr
uku okr
ę
ę
gu o dowolnej
gu o dowolnej
ś
ś
rednicy,
rednicy,
Po ci
Po ci
ę
ę
ciwie
ciwie
Jako d
Jako d
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
pomiarowa
pomiarowa
Jako wymiar przez wa
Jako wymiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar ci
pomiar ci
ę
ę
ciwy
ciwy
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar przez wa
pomiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
lub kulki
lub kulki
Wymiar przez wa
Wymiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar d
pomiar d
ł
ł
ugo
ugo
ś
ś
ci
ci
pomiarowej
pomiarowej
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
pomiarowa
pomiarowa
W
W
k
k
Odchy
Odchy
ł
ł
ka bicia promieniowego
ka bicia promieniowego
F
F
r
r
Sprawdzanie wsp
Sprawdzanie wsp
ó
ó
ł
ł
pracy obustronnej
pracy obustronnej
Pomiar odchy
Pomiar odchy
ł
ł
ki kinematycznej
ki kinematycznej
Wsp
Wsp
ó
ó
ł
ł
praca ko
praca ko
ł
ł
a kontrolnego 1 z badanym 2
a kontrolnego 1 z badanym 2
Uk
Uk
ł
ł
ad tolerancji przek
ad tolerancji przek
ł
ł
adni i k
adni i k
ó
ó
ł
ł
z
z
ę
ę
batych
batych
Ustalono 13 klas dok
Ustalono 13 klas dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci (0
ci (0
-
-
12)
12)
Ustalono granice zakres
Ustalono granice zakres
ó
ó
w
w
ś
ś
rednicy podzia
rednicy podzia
ł
ł
owej d:
owej d:
5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000, 6000, 8000,
5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000, 6000, 8000,
10000
10000
Dla modu
Dla modu
ł
ł
u
u
m
m
n
n
: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70
: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70
Dla szeroko
Dla szeroko
ś
ś
ci uz
ci uz
ę
ę
bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160, 250,
bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160, 250,
400, 650, 1000
400, 650, 1000
Dla odchy
Dla odchy
ł
ł
ek z
ek z
ł
ł
o
o
Ŝ
Ŝ
onych i bicia ustalono 9 klas dok
onych i bicia ustalono 9 klas dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci
ci
Ustalono wzory obliczeniowe dla warto
Ustalono wzory obliczeniowe dla warto
ś
ś
ci dopuszczalnych
ci dopuszczalnych
poszczeg
poszczeg
ó
ó
lnych odchy
lnych odchy
ł
ł
ek dla 5 klasy dok
ek dla 5 klasy dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci, dla
ci, dla
pozosta
pozosta
ł
ł
ych klas obowi
ych klas obowi
ą
ą
zuje wsp
zuje wsp
ó
ó
ł
ł
czynnik V
czynnik V
2
2
Pomiar z zastosowaniem ko
Pomiar z zastosowaniem ko
ń
ń
c
c
ó
ó
wek:
wek:
-
-
specjalnych,
specjalnych,
-
-
kulistych
kulistych
Pomiar na mikroskopie z wykorzystaniem no
Pomiar na mikroskopie z wykorzystaniem no
Ŝ
Ŝ
yk
yk
ó
ó
w
w
-
-
podzia
podzia
ł
ł
ki
ki
-
-
ś
ś
rednicy podzia
rednicy podzia
ł
ł
owej
owej
KO
KO
Ł
Ł
A Z
A Z
Ę
Ę
BATE
BATE
Zasady tolerowania i pomiary k
Zasady tolerowania i pomiary k
ó
ó
ł
ł
z
z
ę
ę
batych
batych
Ko
Ko
ł
ł
a z
a z
ę
ę
bate walcowe
bate walcowe
Zarys odniesienia podstawowy
Zarys odniesienia podstawowy
Odchy
Odchy
ł
ł
ki zdefiniowane w ISO
ki zdefiniowane w ISO
Odchy
Odchy
ł
ł
ka podzia
ka podzia
ł
ł
ki
ki
Odchy
Odchy
ł
ł
ka zarysy z
ka zarysy z
ę
ę
ba
ba
Odchy
Odchy
ł
ł
ka ca
ka ca
ł
ł
kowita zarysu z
kowita zarysu z
ę
ę
ba
ba
Pomiar podzia
Pomiar podzia
ł
ł
ki
ki
przyporu
przyporu
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
Nominalna grubo
Nominalna grubo
ść
ść
z
z
ę
ę
ba po
ba po
ł
ł
uku
uku
zdefiniowana jest na okr
zdefiniowana jest na okr
ę
ę
gu podzia
gu podzia
ł
ł
owym
owym
jako po
jako po
ł
ł
owa podzia
owa podzia
ł
ł
ki
ki
Po
Po
ł
ł
uku okr
uku okr
ę
ę
gu o dowolnej
gu o dowolnej
ś
ś
rednicy,
rednicy,
Po ci
Po ci
ę
ę
ciwie
ciwie
Jako d
Jako d
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
pomiarowa
pomiarowa
Jako wymiar przez wa
Jako wymiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar ci
pomiar ci
ę
ę
ciwy
ciwy
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar przez wa
pomiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
lub kulki
lub kulki
Wymiar przez wa
Wymiar przez wa
ł
ł
eczki
eczki
Pomiar grubo
Pomiar grubo
ś
ś
ci z
ci z
ę
ę
ba
ba
–
–
pomiar d
pomiar d
ł
ł
ugo
ugo
ś
ś
ci
ci
pomiarowej
pomiarowej
D
D
ł
ł
ugo
ugo
ść
ść
pomiarowa
pomiarowa
W
W
k
k
Odchy
Odchy
ł
ł
ka bicia promieniowego
ka bicia promieniowego
F
F
r
r
Sprawdzanie wsp
Sprawdzanie wsp
ó
ó
ł
ł
pracy obustronnej
pracy obustronnej
Pomiar odchy
Pomiar odchy
ł
ł
ki kinematycznej
ki kinematycznej
Wsp
Wsp
ó
ó
ł
ł
praca ko
praca ko
ł
ł
a kontrolnego 1 z badanym 2
a kontrolnego 1 z badanym 2
Uk
Uk
ł
ł
ad tolerancji przek
ad tolerancji przek
ł
ł
adni i k
adni i k
ó
ó
ł
ł
z
z
ę
ę
batych
batych
Ustalono 13 klas dok
Ustalono 13 klas dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci (0
ci (0
-
-
12)
12)
Ustalono granice zakres
Ustalono granice zakres
ó
ó
w
w
ś
ś
rednicy podzia
rednicy podzia
ł
ł
owej
owej
d: 5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000,
d: 5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000,
6000, 8000, 10000
6000, 8000, 10000
Dla modu
Dla modu
ł
ł
u
u
m
m
n
n
: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70
: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70
Dla szeroko
Dla szeroko
ś
ś
ci uz
ci uz
ę
ę
bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160,
bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160,
250, 400, 650, 1000
250, 400, 650, 1000
Dla odchy
Dla odchy
ł
ł
ek z
ek z
ł
ł
o
o
Ŝ
Ŝ
onych i bicia ustalono 9 klas
onych i bicia ustalono 9 klas
dok
dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci
ci
Ustalono wzory obliczeniowe dla warto
Ustalono wzory obliczeniowe dla warto
ś
ś
ci
ci
dopuszczalnych poszczeg
dopuszczalnych poszczeg
ó
ó
lnych odchy
lnych odchy
ł
ł
ek dla 5
ek dla 5
klasy dok
klasy dok
ł
ł
adno
adno
ś
ś
ci, dla pozosta
ci, dla pozosta
ł
ł
ych klas
ych klas
obowi
obowi
ą
ą
zuje wsp
zuje wsp
ó
ó
ł
ł
czynnik V2
czynnik V2