Bogurodzica

"BOGURODZICA"

1)
Bogurodzica, Dziewica, Bogiem slawienna Maryja!
Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena Maryja,
Zisci nam, spusci nam, Kyrie elejson.
2)
Twego dziela Krzciciela, Bozycze,
Uslysz glosy, napeln mysli czlowiecze,
Slysz modlitwe, jaz nosimy,
A dac raczy, jegoz prosimy,
A na swiecie zbozny pobyt,
Po zywocie rajski przebyt,
Kyrie elejson.
3)
Nas dla wstał z martwych Syn Boży,
Wierzyż w to człowiecze zbożny,
Iż przez trud Bog swoj lud odjął diablej strożej.


4)
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego,
Śmierć podjął, wspominął człowieka pirwego.

5)
Jenże trudy cirzpiał zawierne,
Jeszcze był nie prześpiał zaśmierne,
Aliż sam Bog z martwych wstał.

6)
Adamie, ty Boży kmieciu,
Ty siedzisz u Boga w wiecu,
Domieściż twe dzieci, gdzie krolują anjeli.

7)
Tegoż nas domieściż, Jezu Chryste miły,
Bychom z Tobą byli,
Gdzież się nam radują szwe niebieskie siły.


8)
Była radość, była miłość, było widzienie
Tworca anjelskie bez końca,
Tuć się nam zwidziało diable potępienie.

9)
Ni śrzebrzem, ni złotem
Nas diabłu otkupił,
Swą mocą zastąpił.

10)
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć sobie
Ręce, nodze obie.
Kry święta szła z boka na zbawienie tobie.

11)
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy,

Cirzpiał za nas rany,
Swą świętą krew przelał za nas, krześcijany.

12)
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima,
Diabłu ją otyma,
Gdzie to sam kroluje, k sob[ie] ją przy[i]ma.

13)
Maryja dziewice, prośmy synka twego
Króla niebieskiego,
Aza nas uchowa ote wszego złego.

14)
Amen...

... tako Bog Daj,
Bychom szli szwyćcy w raj.

* * *

TEKST BOGURODZICY,
TRANSKRYPCJE TEKSTU I PRZEKŁAD ŁACIŃSKI NA PODSTAWIE: BOGURODZICA. OPRACOWAŁ
J. WORONCZAK,

WSTĘP JĘZYKOZNAWCZY: E. OSTROWSKA. OPRACOWANIE MUZYKOLOGICZNE: H. FEICHT,
WROCŁAW 1957;
BIBLIOTEKA PISARZÓW POLSKICH SERIA A NR 1.

Bogurodzica.mp3

Bogurodzica śpiewana przez braci Opatów z Tyńca

[

do przesłuchania potrzebny jest "windows player"]

To najstarsza ze znanych polskich pieśni religijnych. Powstała ona najprawdopodobnie
w okresie XIII - XIV wieku.

Legenda z XV wieku przypisuje jej autorstwo św. Wojciechowi.

"Bogurodzica" uważana jest za jeden z najważniejszych zabytków językowych i
arcydzieł polskiej liryki średniowiecznej.
W okresie XIV -

XVI wieku jako pieśń narodowa jest powszechnie znana; śpiewana w

rożnych momentach dziejowych,
np. podczas koronacji ( w okresie Jagiellonów ) czy przed wyruszeniem do bitwy ( np.
1410 rok - pod Grunwaldem )
Śpiewano ją również przy okazji różnych uroczystości i wydarzeń rodzinnych, takich jak
zaręczyny, wesela, chrzciny.

Pieśń tę nazywano wyznaniem wiary Polaków i katechizmem narodowym.

Bogurodzica, średniowieczna polska pieśń religijna, zachowana w różnych odpisach
rękopiśmiennych z XV i pierwszej polowy XVI w. Najstarszy jest tzw. tekst krakowski I,
pochodzący z 1407 roku. Druk w tzw. Statucie Łaskiego (Kraków, 1506), jest najstarszym
drukowanym polskim tekstem poetyckim.

Tekst krakowski I obejmuje dwie zwrotki, z których pierwsza skierowana jest do Matki
Boskiej, druga do Chrystusa, obie zakończone refrenem "Kyrje eleison". Tekst krakowski II
(1408) liczy 14 zwrotek, zaś tekst warszawski (2 polowa XV w.) - 19. Zwrotki pierwotne
poszerzono tam o pieśni wielkanocną i pasyjną, a w późniejszych tekstach o litanijne
wezwania do różnych świętych. Według Długosza, Bogurodzice śpiewano jako "Carmen
patrium" 1410 pod Grunwaldem; była również hymnem koronacyjnym pierwszych
Jagiellonów. Znaczenie to straciła w końcu XVI w. Z zapomnienia wydobył Bogurodzice
patriotyczny nurt poezji XIX-wiecznej; tradycje Bogurodzicy jako pieśni grunwaldzkiej
utrwalił też Sienkiewicz w "Krzyżakach".

Pochodzenie Bogurodzicy stanowi zawiły problem, którym zajmowali się wybitni badacze
kultury i języka. Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, ale koncepcja ta
została dawno uznana za nierealną, gdyż biskup czeski przebywał w Polsce zbyt krótko, by
poznać dobrze język polski i pisać w nim.

Współczesna porównawcza analiza językowa Bogurodzicy z pokrewnymi jej pieśniami
narodowymi w Czechach, pozwala wnioskować o jej polskim pochodzeniu, dopuszcza jednak
czeskie inspiracje kulturowe. Dostrzegając pokrewieństwa części Bogurodzicy z hymnami
łacińskimi, a także związków treści dwóch pierwszych zwrotek z ikonografią bizantyjską oraz
języka utworu z wpływami staro-cerkiewno-słowiańskimi i ruskimi, Julian Krzyżanowski
sugerował, ze pieśń ta powstała u schyłku XIV w., czyli w początkach panowania
Władysława Jagiełły. Jak pamiętamy zachowało się sześć XVI-wiecznych przekazów
rękopiśmiennych Bogurodzicy. Tak twierdzi Jerzy Woronczak. Dodajmy, że autorzy "Nowego
Korbuta" mówią o dziewięciu odpisach, wliczając do nich rękopis Jana Herburta z XVI w. Ze
wszystkich odpisów jedynie tzw. Tekst krakowski I liczy 9 wersów. Miał on być sporządzony
w 1407 r. Przez ks. Macieja z Grochowa, wikariusza kcyńskiego, lub też - jak twierdzi
Stanisław Urbańczyk - przez kierownika chóru z pobliskiego Gniezna.

Zdaniem profesora kopista miała być człowiekiem starszym, wielkopolaninem, doskonale
znającym zapis nutowy. Już w momencie spisania był to utwór powszechnie znany, co
potwierdza również amplifikowany tekst krakowski II, liczący 13 zwrotek, a znajdujący się w
rękopisie zawierającym łaciński traktat Wilhelma Horborcha z 1408 r. Potwierdzają to także
Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza, gdzie odnaleźć można
wiadomość o funkcji, jaką pieśń ta wówczas pełniła. Wiemy że była "pieśnią ojczystą"
(carmen patrium), rodzajem hymnu narodowego. I to właściwie wszystko, co można
stwierdzić z całą odpowiedzialnością.

Dalej już rozpoczynają się spory.

Po pierwsze - o czas powstania. Najwięcej zwolenników zyskała teza o XIII-wiecznym
rodowodzie pieśni. Niektórzy badacze jak np. Stanisław Urbańczyk uważał Bogurodzicę za
utwór XIV-wieczny. Jest też spora grupa uczonych, którzy nawiązują do tradycji łączącej
czas powstania tego zabytku z początkami chrześcijaństwa. Hipotezy ich obejmują okres
najwcześniejszy w dziejach kultury polskiej, a więc czasy przedchrześcijańskie, przełomowy
wiek X, aż po XII stulecie. Tak więc spory o czas powstania Bogurodzicy obejmują okres co
najmniej 400 lat. Jest natomiast rzeczą zadziwiającą, że wśród owej wielości hipotez można
dopatrzyć się pewnej prawidłowości, swoistej polaryzacji poglądów. Językoznawcy - może z
wyjątkiem Stanisława Urbańczyka - starają się przesunąć granicę możliwie jak najdalej

wstecz. Literaturoznawcy - przeciwnie, próbują przybliżyć ją ku współczesności.

Po drugie - nie ustalono dotychczas autorstwa najstarszej części pieśni, owych dziewięciu
spornych wersów. Wskazywano zresztą nierzadko nawet dwóch autorów. Mniej więcej od
XVI stulecia zaczęto uważać Bogurodzicę za dzieło św. Wojciecha. Przynajmniej z tego
okresu zachowały się przekazy łączące tę pieśń z kultem biskupa-męczennika. Ale i
wówczas, w XVI wieku, w wieku reformacyjnych przeobrażeń doktrynalnych Kościoła
Katolickiego i replik potrydenckich nie brakowało polemistów, przeciwników, którzy - jak np.
Krzysztof Kraiński - odmawiali słuszności tej wówczas utrwalonej w świadomości ogółu
tezie, przyrównując Bogurodzicę - za Grzegorzem z Żarnowca - do płaszcza żebraczego, bo
"jako płaszcz żebraczy z odmiennego płacia jest zlatany, tak i ta Bogurodzica papieska z
dziwnego, odmiennego, różnego i rozmaitego płacia jest uszyta". Bogurodzica jest
arcydziełem. Jak każde arcydzieło zajmuje całością i szczegółami. Zdumiewa i zachwyca.

Bogurodzica jest trudna. Można ją umieć na pamięć, wspak i w poprzek, a mimo to wciąż
czegoś w niej nie dostrzec, co potem nagle okaże się zupełnie proste. Jest trudna nie tylko
za względu na archaiczną materię wyrazową. Ma także trudną formułę retoryczą

Bogurodzica jest utworem niezwykłym. Niemal od połowy XVI stulecia poddawany był mniej
lub bardziej przekonywującym interpretacjom, nierzadko kontrowersyjnym czy wręcz
tendencyjnym. Najczęściej tekst Bogurodzicy stawał się obiektem zainteresowania
kaznodziejów (Jakub Wujek, Fabian Birkowski), hagiografów, szczególnie najwybitniejszych
z nich - Piotra Skargi, polemistów religijnych bądź katolickich, bądź też protestanckich,
wreszcie literatów. Współczesny czytelnik z pewnością przypomni ciekawe uwagi
Bogurodzicy wygłaszane przez Adama Mickiewicza czy Cypriana Norwida. I chociaż wiele
było prób rozwiązania zagadek jakie kryje w sobie ten utwór, to jednak w odczuciu
historyków literatury jawi się on nam jako dzieło w rzeczy samej nieznane.

Bogurodzica znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej Sygnatura: Rkps 1619a

Bibliografia

R. Mazurkiewicz : Bogurodzica - miedzy pieśnią i ikoną, "Znak", 1983, nr 5-6

J.Malicki : Legat wieku rycerskiego : studia staropolskie, Wrocław 1989

E. Ostrowska, Bogurodzica, [w:] O artyzmie średniowiecznych zabytków językowych (Bogurodzica. Kazania

Świętokrzyskie, "Posłuchajcie, bracia miła"), Kraków 1967, s. 7, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego" CLIV,

Prace Językoznawcze z. 20

> > >

Kliknij -

Wróć do początku strony - do góry

< < <