Monter_sieci_komunalnych_713[03]_Z1_2_3_4_01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jerzy Marek Solan

Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci
komunalnych 713[03].Z1/2/3/4.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac przygotowawczych

w sieciach komunalnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Dokumentacja techniczna sieci komunalnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rodzaje sieci komunalnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Organizacja i likwidacja stanowiska do montażu sieci komunalnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Sporządzanie zapotrzebowania materiałowego oraz rozliczenie robocizny

i materiałów

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Proste prace murarskie i betoniarskie związane z montażem sieci komunalnych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Wykopy związane z montażem sieci komunalnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Przejścia rurociągów przez przeszkody terenowe

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik jest obudową dydaktyczną jednostki modułowej „Prace przygotowawczo-

zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych” i zawiera zbiór materiałów dla uczniów do
realizacji procesu uczenia się. Będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach prowadzenia
prac przygotowawczo-zakończeniowych przy budowie sieci komunalnych.

Poradnik zawiera:

−

Wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie ukształtujesz
podczas pracy z poradnikiem.

−

Materiał  nauczania,  który  obejmuje  niezbędne  wiadomości  teoretyczne  umożliwiające
samodzielne  przygotowanie  się  do  wykonania  ćwiczeń  i  zaliczenia  sprawdzianów.  Chcąc
dobrze  przygotować  się  do  ćwiczeń  wykorzystaj  oprócz  poradnika  wskazaną  literaturę  oraz
inne źródła informacji.

−

Zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania.

−

Ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne oraz
ukształtować umiejętności praktyczne.

−

Sprawdzian  postępów,  dzięki  któremu  określisz  zakres  posiadanej  wiedzy.  Zaliczenie  tego
sprawdzianu  z  wynikiem  pozytywnym  potwierdzi  Twoją  wiedzę  i  umiejętności  z  zakresu
jednostki  modułowej.  Wynik  negatywny jest wskazaniem do powtórzenia  materiału  nauczania
i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela.

−

Sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej.

−

Wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

„Prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych”, są jednostką

modułową  wspólną  dla  modułów  713[03].Z1  Technologia  montażu  sieci  wodociągowych,
713[03].Z2  Technologia  montażu  sieci  kanalizacyjnych,  713[03].Z3  Technologia  montażu  sieci
gazowych,  713[03].Z4 Technologia  montażu  sieci cieplnych  i  jej  umiejscowienie  na dydaktycznej
mapie programu nauczania zostało przedstawione na schemacie 1.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

713[03].Z1.07

Montaż i instalacja urządzeń

regulujących ciśnienie

wody w sieci

713[03].Z2

Technologia montażu sieci

kanalizacyjnych

713[03].Z2.06

Montaż sieci kanalizacyjnych

713[03].Z2.07

Montaż i instalacja pompowni

kanalizacyjnych

713[03].Z3.05

Montaż sieci gazowej

713[03].Z3

Technologia montażu sieci

gazowych

713[03].Z4.04

Montaż sieci cieplnej

713[03].Z1.06

Montaż sieci wodociągowej

713[03].Z4.05

Montaż i instalacja węzła

cieplnego

713[03].Z1/2/3/4.05

Montaż rurociągów żeliwnych,

kamionkowych i betonowych

713[03].Z1/2/3/4.04

Montaż rurociągów z tworzyw

sztucznych

Schemat układu jednostek modułowych

713[03].Z1/2/3/4.03

Montaż rurociągów stalowych

Moduł 713[03].Z1

Technologia montażu sieci

wodociągowych

713[03].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo –

zakończeniowe przy montażu

sieci komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[03].Z4

Technologia montażu sieci

cieplnych

713[03].Z3.06

Montaż i instalacja stacji

gazowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

posługiwać się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu prac budowlanych,

rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,

odczytywać i interpretować rysunki budowlane,

posługiwać się budowlaną dokumentacją techniczną,

wykonywać przedmiary i obmiary robót,

wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,

organizować stanowiska składowania i magazynowania,

transportować materiały budowlane,

wykonywać proste prace budowlane,

korzystać z różnych źródeł informacji,

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowej obowiązującej podczas prac
przygotowawczych przy montażu sieci komunalnych,

−

wykorzystać dokumentację techniczną dotyczącą montażu sieci komunalnych,

−

interpretować zapisy ujęte w opisie technicznym i rysunki dotyczące sieci komunalnych,

−

rozpoznać rodzaje sieci komunalnych,

−

zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonywania prac przygotowawczych
w sieciach komunalnych,

−

dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonywania prac przygotowawczych przy montażu
sieci komunalnych,

−

wykonać proste prace budowlane związane z montażem sieci komunalnych,

−

wykonać wykopy pod rurociągi i obiekty sieciowe,

−

zabezpieczyć miejsca wykonanych robót (wykopów),

−

przygotować dno wykopu do ułożenia określonych rurociągów sieciowych,

−

wykonać podsypkę pod rurociągi sieciowe,

−

ułożyć rurociągi w wykopach,

−

dobrać rodzaje zabezpieczenia ścian wykopu, w zależności od jego szerokości i rodzaju gruntu,
zgodnie z dokumentacją techniczną,

−

wykonać zabezpieczenie ścian wykopu, zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami,

−

dobrać rodzaje odwodnienia wykopu, w zależności od rodzaju gruntu, zgodnie z dokumentacją
techniczną,

−

wykonać odwodnienie wykopu,

−

wykonać przejście rurociągów sieciowych przez przeszkody terenowe,

−

zasypać wykop po wykonaniu sieci komunalnych,

−

wykonać izolacje termiczne, antykorozyjne i przeciwwilgociowe rurociągów i obiektów
sieciowych,

−

usunąć usterki i nieprawidłowości powstałe podczas wykonywania prac przygotowawczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac

przygotowawczych w sieciach komunalnych

4.1.1. Materiał nauczania

Zgodnie z polskim prawem a w szczególności Kodeksem Pracy jednym z podstawowych

obowiązków pracodawcy jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy swoim
pracownikom, gdyż ponosi on odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy.

Prawa i obowiązki pracownika

Pracownik ma prawo:

−

powstrzymać się od wykonania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom,

−

oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie usuwa
zagrożenia,

−

do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalenia się
z miejsca zagrożenia.

−

Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu się od
wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca pracy.

Do obowiązków pracownika należy:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach i instruktażu

z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
4) stosować środki ochrony zdrowotnej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim

i stosować się do wskazań lekarskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo

zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby
znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy [10, s. 11 – wypis z kodeksu pracy].

Środki ochrony indywidualnej, w jakie powinien być wyposażony pracownik przy układaniu

sieci komunalnych to:

−

odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,

−

środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,

−

środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony głowy: kask ochronny,

−

środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe,

−

sprzęt chroniący przed upadkiem do głębokiego wykopu: linki, szelki bezpieczeństwa [14, s. 53-57].

Podczas prac przygotowawczych i wykonawczych sieci komunalnych szczególną rolę

spełniają przepisy bhp i ochrony przeciwpożarowej.

−

Do najważniejszych zagrożeń należą:

−

zagrożenia przy pracach poniżej poziomu gruntu,

−

zagrożenia przy składowaniu rur nad wykopem,

−

zagrożenia przy cięciu i pracach spawalniczych,

−

zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi, ostrymi i wystającymi,

−

zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi,

−

zagrożenia porażenia prądem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe.

Prace poniżej poziomu gruntu to prace ziemne oraz związane z układaniem rurociągów.

Roboty ziemne powinny być poprzedzone wykonaniem szczegółowej dokumentacji technicznej,
która powinna zawierać sposób prowadzenia robót i sposób zabezpieczenia ścian wykopów.

Podstawowe zasady bezpiecznego wykonywania prac przygotowawczych:

−

wykop winien mieć bezpieczne zejście, jeżeli osiągnie głębokość większą niż 1 m;

−

odległość między zejściami do wykopu nie powinna przekraczać 20 m;

−

przy wydobywaniu urobku z wykopu sposobem mechanicznym pracownicy powinni
znajdować się w bezpiecznej odległości od sprzętu ciężkiego;

−

należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów;

−

należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie, gdyż
napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy wykopu,
a następnie rozluźnienie rozpór, załamanie obudowy i zawalenie się wykopu;

−

urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 1m od krawędzi wykopu;

−

każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia stanu
obudowy, a w szczególności stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym ulewnym
lub długotrwałym deszczu;

−

niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu jego
obudowy i możliwości jego zawalenia;

−

materiały rurowe i elementy uzbrojenia należy składować w odległości większej niż 1 m od
krawędzi wykopu, zabezpieczając je przed stoczeniem,

−

w przypadku składowania materiałów w stosach niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów
ze środka stosu oraz wspinanie się na stosy;

−

niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych;

−

przy opuszczaniu rur do wykopu należy używać odpowiedniego sprzętu, sprawdzając
wcześniej jego stan,

−

w  razie  dłuższej  przerwy  w  wykonywaniu  wykopu  lub  w  wypadku  zalania  go  przez  wody
opadowe  roboty  można  wznowić  dopiero  po  uprzednim  sprawdzeniu  stanu  obudowy  ścian
i zamocowania  rozpór.  Wszelkie  obluzowania  rozpór  należy  usuwać  przez  ponowne  ich
założenie.  Należy  również  sprawdzić,  czy  nie  nastąpiło  wymycie  gruntu  spoza  obudowy,
w razie stwierdzenia pustych przestrzeni za obudową należy nasypać świeżej ziemi i dobrze ją
ubić;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

maszyny stosowane podczas robót ziemnych należy eksploatować zgodnie z instrukcją obsługi,
do obsługi maszyn nie wolno dopuszczać pracowników nieprzeszkolonych;

−

przy wykonywaniu wykopów na placach, ulicach i w innych miejscach dostępnych dla ludzi,
należy w odległości od wykopu 1 m od wykop ustawić poręcze ochronne o wysokości h=1,1 m,
a w nocy ustawić światła ostrzegawcze koloru czerwonego;

−

przy wykonywaniu robót sprzętem zmechanizowanym należy wyznaczyć strefę niebezpieczną
min 6 m;

−

robotnikom nie wolno pracować bez kasków;

−

w wykopach głębokich wykonywanych z przerzucaniem ziemi na pomosty nie wolno ustawiać
robotników jednych nad drugimi, spadające, bowiem z góry bryły gruntu mogą zranić
robotników pracujących niżej;

−

opuszczanie lub podnoszenie rur o masie 250 kg może się odbywać wyłącznie za pomocą
odpowiednich urządzeń mechanicznych (nie ręcznie) i tylko pod nadzorem brygadzisty lub
majstra;

−

zabronione jest przebywanie osób pomiędzy ścianą wykopu a koparką, nawet w czasie jej
postoju;

−

zabronione jest zatrudnianie młodocianych w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m,
których szerokość jest mniejsza niż dwukrotna głębokość;

−

zabronione jest składowanie urobku i materiałów w odległości mniejszej niż 0,6 m od krawędzi
wykopu, jeżeli ściany jego są obudowane;

−

zabronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach stwarzających ryzyko narażenia na
bezpośrednie lub pośrednie promieniowanie podczerwone i nadfioletowe;

−

zabrania się przebywania w miejscach szczególnie narażonych na bezpośredni kontakt
człowieka

ruchomymi

elementami

maszyn,

oprzyrządowania

wyposażenia

technologicznego;

−

wymaga się stosowania osłon na częściach wirujących maszyn i urządzeń.

W czasie prac przygotowawczych i zakończeniowych pracodawca powinien zapewnić

pracownikom  odpowiednie  warunki  higieniczno-sanitarne,  zwłaszcza:  pomieszczenie  do
podgrzewania  i  spożywania  posiłków,  szatnię  na  odzież  własną  i  roboczą,  umywalnię  z  kabinami
natryskowymi,  suszarnię  odzieży  i  obuwia,  pomieszczenie  ustępowe.  W  przypadku  prowadzenia
robót  z  dala  od  zakładu  pracy  należy  zapewnić  pracownikom  przewóz  na  miejsce,  schronisko
przewoźne  lub  stałe  oraz  ustęp.  Prace  należy  prowadzić  z  zastosowaniem  niezbędnych  środków
techniczno-organizacyjnych  zapewniających  bezpieczeństwo  i  higienę  pracy,  przewidzianych
w projekcie organizacji robót lub w instrukcji technologicznej [10, s. 215, wypis z kodeksu].

Stanowiska pracy powinny być uporządkowane i dobrze oświetlone. Pomosty drewniane,

drabiny itp. powinny być prawidłowo wykonane i dostosowane do prowadzonych robót. Pod
żadnym pozorem nie wolno używać narzędzi zużytych ani uszkodzonych. Po zakończeniu pracy
narzędzia powinno się przechowywać w specjalnych torbach lub skrzynkach monterskich.

W czasie transportu urządzeń nie wolno pod nimi przechodzić ani przebywać. Ze względu na

bardzo  zróżnicowany  zakres  robót  prowadzonych  podczas  układania  przewodów  rurowych,  na
każdym stanowisku pracy należy zachować szczególną ostrożność. Po skończonej pracy stanowiska
powinny  być  uprzątnięte,  narzędzia  i  materiały  schowane  w  odpowiednich  pomieszczeniach,
a same  wykopy  pokryte  balami  lub  zabezpieczone  ogrodzeniem,  o  zmierzchu  zaś  i  w  nocy
oświetlone  światłami  ostrzegawczymi.  Przed  opuszczeniem  rur  do  wykopów  obowiązkowemu
sprawdzeniu  podlega  stan  lin,  łańcuchów,  wciągarek  itp.,  ponieważ  jakiekolwiek  ich  uszkodzenie
może  stać się przyczyną  groźnego  wypadku. Zrzucanie do wykopu narzędzi  jest niedopuszczalne,
podobnie  jak  przebywanie  pracowników  w  obrębie  pracujących  maszyn  lub  innych  urządzeń.
Druga  grupa  przepisów  dotyczy  zabezpieczeń  miejsca  pracy.  Dlatego  wykopy  zabezpiecza  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

barierami ochronnymi z czerwonym światłem w nocy.

Na ulicy muszą być ustawione odpowiednie

znaki  drogowe  ostrzegające  kierowców  o  prowadzeniu  robót  i  zwężeniu  jezdni  oraz  nakazujące
ograniczenie  prędkości.  Prowadząc  większe  roboty  trzeba  zamknąć  ruch  i  skierować  go  drogą
objazdową.  W  celu  umożliwienia  pieszym  przejścia  w  poprzek  wykopu  stosuje  się  kładki
z poręczami.  W  razie  potrzeby  przepuszczania  pojazdów  buduje  się  prowizoryczne  mostki
z barierami  ochronnymi  zaopatrzone  w  tabliczki  informujące  o  dopuszczalnym  obciążeniu
(np. 1,5 T).  Zarówno  kładki,  mosty  jak  i  tabliczki  powinny  być  w  nocy  oświetlone.  W  zimie
posypuje się je piaskiem w celu zabezpieczenia przed poślizgiem.

Osobną grupą niebezpieczeństw zagrażających głównie pracownikom jest obsuwanie się ścian

wykopu.  Należy,  więc  starannie  wykonać  obudowę  oraz  miejsca  schodzenia  i  wychodzenia
z wykopu,  które  powinno  odbywać  się  tylko  po  drabinach  ustawionych  nie  dalej  niż  10  m  od
stanowiska  pracy.  Przed  rozpoczęciem  pracy  należy  sprawdzić  stan  urządzeń  podnoszących:  lin,
łańcuchów, wciągarek, kubłów wykopowych, dźwigów itp., gdyż każde uszkodzenie ich może być
przyczyną poważnego kalectwa lub nawet śmierci osób pracujących w wykopie.

Podczas wykonywania robót z zastosowaniem koparek należy przestrzegać następujących

ogólnych zasad bezpieczeństwa pracy:

−

koparka powinna być ustawiona na terenie równym i poziomym,

−

nie należy dopuszczać do zbytniego zagłębiania się łyżki w grunt,

−

łyżkę można obracać dopiero po uprzednim jej wydobyciu z gruntu,

−

nie należy hamować gwałtownie mechanizmu obrotowego,

−

podczas załadunku urobku na środki transportowe łyżkę należy opuszczać możliwie jak
najniżej,

−

podczas pracy koparki należy uważać, aby na środku transportowym lub pomiędzy nim
a koparką nie znajdowali się ludzie,

−

podczas przerw w pracy łyżka koparki powinna znajdować się na ziemi [10, s.220 wypis
z kodeksu pracy].

Zagrożeniem pożarowym nazywa się wszystkie czynniki, które stwarzają sprzyjające warunki

do powstania pożaru i jego rozprzestrzeniania się, a także tworzenia się gazów i dymów trujących,
zagrażających życiu ludzi i zwierząt.

W celu zapobieżenia pożarom należy przestrzegać następujących zasad:

−

nie można zmieniać usytuowania zainstalowanych urządzeń gaśniczych i sygnalizacji
pożarowej, zastawiać i zwężać dróg ewakuacyjnych, wykorzystywać dróg ewakuacyjnych do
składowania materiałów,

−

należy przeszkolić pracowników z zakresu przepisów przeciwpożarowych obowiązujących
w danym zakładzie pracy lub na budowie,

−

w strefach zagrożenia wybuchem, w miejscach składowania materiałów niebezpiecznych nie
wolno używać otwartego ognia ani palić tytoniu,

−

łatwozapalne materiały i płyny o nieznanym składzie należy magazynować oddzielnie,

−

należy znać sposoby i zasady uruchamiania sygnalizatorów pożaru i straży pożarnej,

−

należy umieć posługiwać się podręcznym sprzętem gaśniczym.

Na terenie budowy sieci komunalnych stosuje się znaki bezpieczeństwa, które służą pracownikom,
osobom przebywającym na placu budowy oraz służbom ratowniczym (w przypadku zagrożeń
i wypadków) do ewakuacji i szybkiego dotarcia do sprzętu ratunkowego oraz informują
o zagrożeniach, nakazują sposoby postępowania, jak również ostrzegają

Do znaków bezpieczeństwa zalicza się również tablicę informacyjną budowy oraz tablice

z napisami informacyjnymi i ostrzegawczymi. Przy robotach ziemnych na placach budów, na
których odbywa się ruch kołowy, jest wymagane stosowanie znaków drogowych, stanowiących
odmianę znaków bezpieczeństwa [10, s. 24].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1 Znaki bezpieczeństwa [14, s. 23]

a) znak ostrzegawczy, b) zakaz zakazu c) znak nakazu, d) znak informacyjny

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie ogólne przepisy regulują zasady bezpieczeństwa przy pracach przygotowawczych

w sieciach komunalnych?

2. Jakie znasz przepisy bhp związane z wykonywaniem robót ziemnych?
3. Jakie są zasady bezpiecznego wykonywania prac w wykopie sposobem zmechanizowanym

i ręcznym?

4.  Jak należy zabezpieczyć wykop w miejscach przejść dla pieszych?
5.  Jak należy zabezpieczyć wykop w nocy?
6.  W jakich warunkach można zatrudnić pracownika młodocianego w wykopie?
7.  Jakie środki zapobiegawcze należy stosować w celu ochrony przeciwpożarowej?
8.  Kogo należy powiadomić w przypadku pożaru?
9.  W jakich miejscach nie wolno używać otwartego ognia?
10.  W jaki sposób składujemy łatwopalne materiały i płyny?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z wykonywaniem wykopów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu

wykopów,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające wykonywanie wykopów w gruntach różnej

kategorii,

3)  przeanalizować uzyskane informacje,
4)  wskazać, dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu wykopów,
5)  zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający wykonywanie wykopów w gruntach różnej kategorii,

–

zdjęcia lub ilustracje z miejsc wykonywania wykopów,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z zabezpieczaniem ścian wykopów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu

ścian wykopów,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac przy zabezpieczaniu ścian

wykopów i stosowania przepisów bhp,

3)  przeanalizować uzyskane informacje,
4)  wskazać, dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy zabudowie ścian wykopów,
5)  zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający prace przy zabudowie ścian wykopów i stosowanie przepisów bhp,

–

zdjęcia lub ilustracje prac przy zabudowie ścian wykopów i stosowaniu przepisów bhp,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj niezbędne zabezpieczenia zapewniające bezpieczeństwo ruchu osobom postronnym

przebywającym w otoczeniu miejsca wykonywania wykopów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się zasadami bhp przy wykonywaniu robót ziemnych,
2)  przeanalizować uzyskane informacje,
3)  na modelu rozmieścić barierki, odpowiednie znaki drogowe, mostki komunikacyjne itp.,
4)  uzasadnić przyjęte rozwiązania,
5)  wyniki swojej pracy przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model przedstawiający teren wykonywania wykopów (najkorzystniej jest przeprowadzić to
ćwiczenie w warunkach rzeczywistych lub na stanowisku symulacyjnym),

–

modele barierek, znaków drogowych, mostków komunikacyjnych itp.,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy?

2) podać szczegółowe przepisy bhp związane z wykonywaniem prac

przygotowawczych w sieciach komunalnych?

3) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. związane

wykonywaniem wykopów?

4) podać środki ochrony indywidualnej stosowane dla pracowników przy

wykonywaniu i zabezpieczaniu wykopów?

5) podać przepisy bhp związane z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu

osobom postronnym w otoczeniu miejsc wykonywania prac przy
wykonywaniu wykopów i deskowań?

6) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu wykopów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Dokumentacja techniczna sieci komunalnych

4.2.1. Materiał nauczania

Dokumentacja budowlana stanowi komplet materiałów umożliwiających wykonanie

określonego obiektu. Składa się ona z dwóch zasadniczych części:
–

prawnej,

–

technicznej
Dokumentacja prawna zawiera wszelkiego rodzaju dokumenty, przede wszystkim:

–

dowód stwierdzający prawo do dysponowania działką budowlaną,

–

decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,

–

opinie,

–

uzgodnienia,

–

pozwolenia, w tym pozwolenie na budowę.
Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu jest wydawana na pisemną prośbę

zainteresowanego  przez  wójta,  burmistrza  lub  prezydenta  miasta.  Przed  jej  otrzymaniem  trzeba
złożyć stosowny wniosek, w którym określa się granice, funkcje i sposób zagospodarowania terenu,
rodzaj  zabudowy,  zapotrzebowanie  na  wodę,  energię,  sposób  odprowadzenia  i  oczyszczenia
ścieków  itp.  Wymagane  jest  również  podanie  charakterystycznych  parametrów  technicznych
inwestycji.

W decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu otrzymuje się określenie:

–

wymagań dotyczących ochrony interesów osób trzecich,

–

linii rozgraniczających teren inwestycji,

–

rodzaju inwestycji,

–

warunków wynikających z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

–

warunków zabudowy i zagospodarowania terenu wynikających z przepisów szczegółowych,

–

warunków obsługi w zakresie infrastruktury technicznej,

–

okresu ważności decyzji.
Druga grupę niezbędnych dokumentów tworzą uzgodnienia z dostawcami wody, energii

elektrycznej, cieplnej, gazu i odbiorcami ścieków. Inwestor musi wystąpić z pisemnym wnioskiem
do wszystkich zainteresowanych zakładów o wydanie zgody i określenie wielkości dostaw danego
medium. W odpowiedzi otrzymuje tzw. warunki przyłączenia do sieci. Ostatnim niezbędnym
ogniwem jest dokumentacja geodezyjna w podziałce 1:1000 (tzw. mapa orientacyjna, obrazująca
działkę w terenie) i 1:500, będąca podstawą wykonania planu zagospodarowania działki.

W skład dokumentacji technicznej wchodzą:

–

karta tytułowa,

–

opis techniczny,

–

obliczenia,

–

plan orientacyjny,

–

plan sytuacyjny,

–

kosztorys,

–

rysunki.
Karta tytułowa zawiera podstawowe informacje o dokumentacji technicznej, np., czego

dotyczy,  kto  ją  wykonał  i  zatwierdził.  Opis  techniczny  zawiera  tekstowe  informacje  dotyczące
projektu.  Najczęściej  jest  w  nim  zawarta  podstawa  prawna  działań,  zakres  opracowania,
charakterystyka  obiektu,  opis  instalacji,  robót  montażowych,  prób  technicznych.  Obliczenia  są
podstawą bezpiecznej  i  ekonomicznej  eksploatacji danego obiektu. Wykonywane są  na podstawie
odpowiednich  norm.  Plan  orientacyjny  określa  położenie  działki.  Wykonuje  się  go  w  podziałce
1:1000.  Wymagane  jest  oznaczenie  kierunku  północy.  Podziałka  1:500  jest  stosowana  na  planach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sytuacyjnych, zwanych planami zagospodarowania terenu. Zaznacza się na nich dokładnie miejsce,
w  którym  ma  być  usytuowany  budynek,  ujęcie  wody  lub  podłączenie  do  sieci  wodociągowej,
zbiornik  bezodpływowy  lub  odprowadzenie  ścieków  do  kanalizacji,  śmietnik,  nasadzenia  drzew
i krzewów  oraz  sieci:  wodociągowa,  kanalizacyjna,  gazowa  i  ciepłownicza.  Rysunki
w dokumentacji  technicznej  są  niezbędne  do  wykonywania  poszczególnych  elementów  budynku
oraz  instalacji.  Składają  się  na  nie  rzuty  poszczególnych  kondygnacji,  schematy  i  rozwinięcia
instalacji,  rysunki  szczegółowe.  Podstawowa  podziałką  wykonawczą  jest  1:50.  W  odniesieniu  do
bardzo dużych obiektów możemy użyć skali 1:100.

Kosztorys zawiera zestawienie robót przewidzianych do wykonania, ich ilość, ceny

jednostkowe  i  całkowite.  Sporządza  się  go  na  podstawie  tzw.  przedmiaru robót,  w  którym  oblicza
się  ilość  robót  i  materiałów  potrzebnych  do  wykonania  danej  inwestycji.  W  ten  sposób  powstaje
tzw.  kosztorys  podstawowy.  Obliczenia  dotyczące  ilości robót  należy  sporządzić  w  sposób prosty
i zrozumiały pamiętając o stosowaniu właściwych jednostek.

Czytanie projektu należy rozpocząć od wnikliwej analizy jego opisu technicznego. Podstawą

opracowania tego dokumentu są:
–

projekt wykonawczy architektoniczno-budowlany,

–

projekt sieci sanitarnych,

–

uzgodnienia międzybranżowe,

–

obowiązujące normy i przepisy.
W opisie znajdziemy informacje dotyczące charakterystyki budynku, np. rodzaj zabudowy,

podpiwniczenia, liczbą kondygnacji. Dowiemy się o możliwości doprowadzenia wody
i odprowadzenia ścieków, a także sposobie zaopatrzenia w energię cieplną i paliwa gazowe
[16, s. 131].

Opracowanie dokumentacji technicznej sieci komunalnych obejmuje następujące etapy:

−

etap pierwszy zawiera założenia techniczno-ekonomiczne, w którym określa się przewidywane
koszty oraz ogólną koncepcję,

−

etap drugi to już projekt techniczny obejmujący opis techniczny, obliczenia i rysunki,
zawierające dokładne rozwiązania techniczne,

−

etap trzeci zawiera rysunki szczegółowe w różnych podziałkach.
Opis techniczny dokumentacji technicznej dotyczącej sieci komunalnych powinien zawierać

szczegółowe  wytyczne  określające  zakres  i  przebieg  prac  montażowych  przy  budowie  sieci
komunalnych,  rozwiązania  techniczne  dotyczące  zastosowanych  materiałów  rurowych,  uzbrojenia
i urządzeń  itp.  Część  obliczeniowa  zawiera  zazwyczaj  obliczenia  hydrauliczne  polegające  na
określeniu  obliczeniowych  przepływów,  doborze  średnic  przewodów,  wyznaczeniu  rzeczywistej
prędkości  przepływu  i  ewentualnie  określeniu  strat  ciśnienia.  Obliczenia  przeprowadza  się
w oparciu o obowiązujące normy i wytyczne.

Przewody sieci komunalnych opisuje się symbolami literowymi w zależności od rodzaju

zastosowanego materiału, a mianowicie; stal – stal, żel – żeliwo, kam. – kamionka, PVC –
polichlorek winylu, bet. – beton, że. – żelbet. W przypadku występowania innych niż wymienione
rodzajów materiałów, należy stosować ich pełną nazwę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Graficzne oznaczenia podstawowych obiektów i urządzeń sieci wodociągowych wg PN-85/B-01700 [16, s. 108]

Oznaczenie w podziałce

L.p.

Nazwa

od 1:200 do 1:1000

powyżej 1:1000 do 1: 100000

Ujęcie wody
powierzchniowej

Stacja uzdatniania wody

Stacja pomp

Stacja hydroforów

Przewód główny

Przejście przewodu
w konstrukcji ochronnej

Studzienka na uzbrojenie

Urządzenie odpowietrzające

Urządzenie odwadniające

10. Wodomierz

nie oznacza się

11.

Zawór (komora) redukujący
ciśnienie

12. Zawór bezpieczeństwa

nie oznacza się

13. Zasuwa

14. Wydłużka (kompensacja)

nie oznacza się

15. Hydrant podziemny

16. Hydrant nadziemny

17. Zdrój uliczny

1) Oznaczenie należy rysować wg podziałki rzutu obiektu lub urządzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Graficzne oznaczenia podstawowych obiektów i urządzeń sieci kanalizacyjnych wg PN-85/B-01700 [16, s. 108]

Oznaczenie w podziałce

L.p.

Nazwa

od 1:200 do 1:1000

powyżej 1:1000 do 1: 100000

Kanał (kolektor) ściekowy
lub ogólnospławny

2. Kanał (kolektor) deszczowy

Studzienka rewizyjna o rzucie
kołowym

nie oznacza się

Komora na połączeniu lub
rozgałęzieniu

5. Studzienka płucząca

nie oznacza się

6. Właz boczny do kanału

nie oznacza się

7. Zsyp śniegowy

nie oznacza się

8. Przewietrznik

nie oznacza się

9. Drzwi kanałowe

nie oznacza się

10. Zastawka pełnoprofilowa

nie oznacza się

11. Zasuwa kanałowa

nie oznacza się

12. Klapa zwrotna

nie oznacza się

13. Wpust uliczny

nie oznacza się

14.

Przejście kanałem w
konstrukcji ochronnej

nie oznacza się

15. Przelew burzowy, separator

nie oznacza się

16. Wlot rowu do kanału

nie oznacza się

17. Wylot kanału do rowu

nie oznacza się

18. Wylot kanału do odbiornika

19. Przepompownia ścieków

20. Oczyszczalnia ścieków

1) Oznaczenie należy rysować wg podziałki rzutu obiektu lub urządzenia

Tabela 3. Graficzne oznaczenia gazociągów i ich uzbrojenia stosowane na planach i mapach wg PN-69/B-01530 [16, s. 122]

Przedmiot oznaczenia

Oznaczenie

Przedmiot oznaczenia

Oznaczenie

Gazociąg ułożony
w ziemi

Kurek

Średnica gazociągu w
milimetrach

Rurociąg upustowy

Zmiana średnicy
gazociągu

Odwadniacz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmiana kierunku
gazociągu

Odwadniacz
zamykający

Rozgałęzienie
gazociągu

Filtr przeciwpyłowy

Skrzyżowanie
gazociągu

Kompensator

Spadek osi gazociągu

Sączek węchowy

Głębokość ułożenia osi
gazociągu w metrach

Latarnia uliczna

Zawór

Znacznik kilometrowy

Zasuwa

Znacznik pośredni

Tabela 4. Urządzenia i sieć zewnętrzna cieplna. Oznaczenia na mapach (wg PN-75/B-01420) [16, s. 126]

Oznaczenie w zależności od podziałki

Przedmiot oznaczenia

od 1:200 do 1:500

powyżej 1:1000 i mniejsza

Sieć cieplna kanałowa

Wodna o wysokich parametrach

Wodna o niskich parametrach

Parowa

Parowo kondensacyjna

II.

Sieć cieplna bezkanałowa

Wodna o wysokich parametrach

Wodna o niskich parametrach

Parowa

Parowo kondensacyjna

III.. Sieć cieplna napowietrzna

Przejście na estakadzie

Przejście na masztach

Przejście na słupach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku równoczesnego występowania na tym samym planie lub mapie dwóch lub kilku

rodzajów sieci komunalnych, należy stosować oznaczenia kolorowe np.:

−

niebieski – sieć wodociągowa,

−

żółty – sieć gazowa,

−

brązowy – sieć kanalizacyjna,

−

czarny – sieć ciepłownicza.
Część rysunkowa zawiera plan sytuacyjno-wysokościowy przedstawiający układ przewodów w

terenie wraz z uzbrojeniem i urządzeniami oraz profile podłużne przewodów sieci, na których
określane są spadki przewodów i ich położenie pod powierzchnią terenu (rzędne osi rurociągów lub
rzędne dna kanałów). Na profilach zaznacza się również uzbrojenie i urządzenia na sieci. W części
rysunkowej należy stosować właściwe oznaczenia graficzne uzbrojenia, opis średnic i materiałów
przewodów [16, s. 82-84]

Profile podłużne sieci komunalnych

Profil sieci wodociągowej zawiera informacje o położeniu przewodu. Pod zaznaczonymi

elementami umieszczony jest opis dotyczący rzędnych terenu, osi przewodu, kolizji, zagłębień,
spadków, średnic i długości.

Profil sieci gazowej zawiera informacje o położeniu przewodu. Pod zaznaczonymi elementami

umieszczony jest opis dotyczący rzędnych terenu, osi przewodu, kolizji, zagłębień, spadków,

średnic i długości.

Profil podłużny sieci cieplnej zawiera informacje o położeniu przewodu sieci cieplnej

w kanale. Pod zaznaczonymi elementami umieszczony jest opis dotyczący rzędnych terenu,
rzędnych dna kanału, osi przewodu, zagłębień, spadków, średnic i długości [16, s. 199].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykładowy profil kanalizacji sanitarnej

Rys. 2 Fragment sieci ściekowej kanalizacji rozdzielczej: a) plan sytuacyjny, b) profil podłużny kanału głównego

(kolektora) [4, s. 199].

1 – ulica, 2 – kanał główny (kolektor), 3 – kanał dopływowy (zbieracz), 4 – studzienka połączeniowa, 5 – granica

strefy, 6 – rzędne ( P – pokrywy włazu, D – dna kanału), 7 – kierunki spływu ścieków.

Profil kanalizacji sanitarnej przedstawia informacje o rzędnych, długościach, odległościach,

oznaczeniach, oraz średnicach i spadkach kanału [9, s. 199].

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką rolę spełnia dokumentacja techniczna?
2.  Jakie części składowe wchodzą w skład dokumentacji technicznej?
3.  W jakim celu stosuje się oznaczenia graficzne elementów sieci komunalnych?
4.  Jakie informacje zawiera część opisowa dokumentacji technicznej?
5.  Jakie informacje zawiera profil sieci wodociągowej?
6.  Jakie informacje zawiera profil sieci kanalizacji sanitarnej?
7.  Jakie informacje zawiera profil sieci cieplnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela scharakteryzuj sieć

komunalną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z oznaczeniami sieci komunalnych,
2)  zapoznać się z opisem technicznym,
3)  przeanalizować informacje zawarte na planie sytuacyjnym,
4)  zinterpretować informacje o położeniu przewodu sieci komunalnej na podstawie profilu sieci,
5)  wnioski zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna sieci komunalnej,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania dokumentacji technicznej?

2) rozróżnić rodzaje dokumentacji technicznej?

3) rozróżnić części składowe dokumentacji technicznej?

4) zinterpretować oznaczenia graficzne elementów sieci komunalnych?

5) odczytać niezbędne informacje zawarte w części opisowej dokumentacji

technicznej?

6) zinterpretować informacje zawarte na profilu sieci komunalnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rodzaje sieci komunalnych

4.3.1. Materiał nauczania

Zadaniem sieci komunalnych jest zapewnienie użytkownikom doprowadzenia wody,

odprowadzenia ścieków, doprowadzenia energii cieplnej oraz gazu.

Sieci komunalne to sieci:

−

wodociągowe,

−

kanalizacyjne,

−

ciepłownicze,

−

gazowe.

Wodociąg to zespół przewodów i urządzeń potrzebnych do podnoszenia, transportowania,

uzdatniania,  magazynowania  i  rozprowadzania  wody  do  picia,  celów  gospodarczych
i przemysłowych  o  wymaganych  ilościach,  właściwościach  odpowiadających  jej  przeznaczeniu
i odpowiednim ciśnieniu.
Rozróżnia się dwa rodzaje układów sieci wodociągowej:

−

sieć pierścieniową,

−

sieć rozgałęzioną.

Przewody występujące w układach wodociągowych to przewody:

−

tranzytowe,

−

magistralne,

−

rozdzielcze,

−

przyłącze domowe.

Ze względu na warunki pracy przewody sieci wodociągowej mogą być przewodami:

−

ciśnieniowym tłocznym,

−

grawitacyjnym ciśnieniowym,

−

grawitacyjnym bezciśnieniowym.
Zależnie od przeznaczenia rozróżnia się sieć wodociągową komunalną, przemysłową

i pożarową itp. [5, s. 196-198].

Odprowadzenie ścieków z miejsc ich powstawania i poddanie ich procesom oczyszczania jest

zadaniem systemu kanalizacyjnego, który składa się z:

−

instalacji kanalizacyjnych

−

sieci kanalizacyjnej wraz z przykanalikami,

−

pompowni ścieków,

−

oczyszczalni ścieków,

−

odbiornika ścieków.

Sieć kanalizacyjna jest to układ przewodów wraz z uzbrojeniem znajdujący się poza

budynkami, którego zadaniem jest odprowadzenie ścieków sanitarnych z budynków mieszkalnych,
zakładów  przemysłowych  oraz  ścieków  opadowych  z  terenu.  Na  terenach  gdzie  nie  ma  sieci
kanalizacyjnej  ścieki z  instalacji kanalizacyjnej  są odprowadzane do zbiorników  bezodpływowych
zwanych  potocznie  szambami,  skąd  okresowo  są  wywożone  wozami  asenizacyjnymi  do
oczyszczalni ścieków.

Kanalizacja może być kanalizacją:

−

konwencjonalną (grawitacyjną),

−

niekonwencjonalną (ciśnieniową i podciśnieniową).
Kanalizacja pełna może pracować jako jeden z trzech systemów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ogólnospławny,

−

rozdzielczy,

−

półrozdzielczy [4, s. 69].

Siecią gazową nazywamy zespół przewodów i urządzeń, których zadaniem jest dostarczenie

paliwa  gazowego  do  poszczególnych  odbiorców.  Na  dalekie  odległości  gaz  transportowany  jest
siecią  przesyłową  o  tzw.  wysokim  ciśnieniu.  W  obrębie  miast  musi  być  ono  zredukowane  do
średniego,  bądź  niskiego.  Ze  względu  na  panujące  w  przewodach  ciśnienie  możemy  gazociągi
podzielić na:

−

wysokoprężne,

−

średnioprężne,

−

niskoprężne.
Redukcja ciśnienia z wysokiego lub średniego do niskiego odbywa się w stacjach gazowych,

stacjach redukcyjnych lub w punktach redukcyjnych. Obiekty te jednocześnie zapewniają
utrzymanie stałego ciśnienia, tak bardzo potrzebnego dla prawidłowej pracy odbiorników.

Układ przewodów sieci gazowej może być:

−

rozgałęziony,

−

obwodowy,

−

mieszany.
Przewody sieci gazowej układamy w gruncie. Ich zagłębienie uzależnione jest od składu gazu

oraz od miejsca prowadzenia. Zakłada się, że zagłębienie przewodów sieci gazowej powinno wynosić
0,8 ÷1,0 m. Odległości przewodów od różnych obiektów określone są przepisami [3, s. 40-41].

Siecią ciepłowniczą nazywamy zespół przewodów i urządzeń, których zadaniem jest

przesyłanie ciepła ze źródła jego wytwarzania do odbiorcy, tzn. do węzłów ciepłowniczych.

Układ ciepłowniczy rozpoczyna się kotłownią, ciepłownią lub elektrociepłownią. Tam

następuje spalanie paliw i wytwarzania ciepła, które następnie jest przekazywane wodzie.

Gorący czynnik grzejny trafia do przewodów sieci ciepłowniczej, a następnie do węzłów. Tu,

w urządzeniach zwanych wymiennikami, następuje oddanie ciepła wodzie krążącej w instalacji c.o.
lub ciepłej wodzie użytkowej. Taki sposób zaopatrywania obiektów w ciepło nazywamy
ogrzewaniem zdalaczynnym.

Ze względu na funkcję przewody sieci ciepłowniczej można podzielić na:

−

tranzytowe,

−

magistralne,

−

odgałęzienia,

−

przyłącza.
Zadaniem przewodów tranzytowych jest jak najszybsze przesyłanie ciepła ze źródła do

dalszych  elementów sieci. Na odcinku tym, nie może być  żadnych odgałęzień  a  jego  maksymalna
długość  nie  powinna  przekraczać  0,5  km.  Przewody  magistralne  doprowadzają  ciepło  do
poszczególnych  sieci  odgałęźnych  lub  osiedlowych.  Budynki  z  siecią  łączą  się  przyłączem
ciepłowniczym [3, s. 163].

Rys. 3. Schemat układu ciepłowniczego [12, s. 265]

1 – sieć tranzytowa, 2 – sieć magistralna, 3 – sieć odgałęźna, 4 – przyłącze, 5 – indywidualny węzeł ciepłowniczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sieć ciepłownicza może być zaprojektowana w układzie:

−

promieniowym,

−

pierścieniowym,

−

mieszanym.

Na terenie miast i osiedli najczęściej stosuje się tzw. system dwuprzewodowy. Tworzą go dwa

równoległe przewody. Jednym z nich płynie gorący czynnik grzejny (przewód zasilający, a drugim
– czynnik schłodzony (przewód powrotny). Ciepło może być wykorzystane w sposób bezpośredni
do zasilania nagrzewnic, hydroelewatorów i instalacji c.o. Pośrednio zaś korzystają z niego
wymienniki c.o. i c.w.u.

Przewody sieci ciepłowniczej mogą być układane w gruncie (kanałowo i bezkanałowo) oraz nad

terenem. W pierwszym przypadku grubość przykrycia rury lub kanału powinna wynosić min. 0,4 m.
Prowadzenie  przewodów  ponad  terenem  stosowane  jest  wyjątkowo.  Bywa  ono  konieczne  na
obszarach  silnie  podmokłych,  pofałdowanych  lub  mających  gęste  uzbrojenie.  Czasami  za  wyborem
przemawiają  względy  ekonomiczne.  Z  tego  też  względu  coraz  częściej  stosowane  są  rury  tzw.
preizolowane, gdzie rurę przewodową pokrywa się sztywną pianką poliuretanową otoczoną ochronną
rurą polietylenową. Przewody te wyposażone są w automatyczny system alarmowy [12, s. 269].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest zadanie sieci komunalnych?
2.  Czym charakteryzuje się sieć wodociągowa i jaką pełni rolę?
3.  Jakie przewody występują w układach sieci wodociągowych?
4.  Jakie przewody mogą występować w sieciach wodociągowych ze względu na warunki pracy?
5.  Jaką rolę spełnia system sieci kanalizacyjnej?
6.  W jakich systemach może pracować sieć kanalizacyjna?
7.  Jaką rolę spełnia system sieci gazowniczych?
8.  Jak dzielimy gazociągi ze względu na ciśnienie?
9.  Jaki może być układ sieci gazowych?
10.  Jakie jest zadanie sieci ciepłowniczej?
11.  Jak dzielimy przewody sieci ciepłowniczej ze względu na ich funkcje?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, czym się charakteryzują się sieci komunalne na terenie miejscowości, w której

mieszkasz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami sieci komunalnych i ich charakterystyką,
2)  zapoznać się ze schematem sieci komunalnych danego terenu,
3)  określić, jakie zadania spełniają sieci komunalne na danym terenie,
4)  zidentyfikować i nazwać sieci komunalne na danym terenie,
5)  odczytać informacje przedstawione na mapach geodezyjnych,
6)  wyniki zapisać w zeszycie,
7)  zaprezentować wyniki grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opracowania zawierające charakterystyki sieci komunalnych,

−

schemat systemu sieci komunalnych danej miejscowości,

−

mapy geodezyjne z naniesionymi sieciami komunalnymi,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Porównaj poszczególne rodzaje sieci komunalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rodzajami systemów sieci komunalnych i ich charakterystyką,
2)  zapoznać się ze schematami i modelami poszczególnych systemów sieci komunalnych,
3)  określić cechy sieci komunalnych,
4)  zestawić cechy systemów sieci komunalnych formie porównania,
5)  wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
6)  zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opracowania zawierające charakterystyki systemów sieci komunalnych,

−

modele i schematy różnych systemów sieci komunalnych,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować rodzaje sieci komunalnych?



2) rozpoznać siec wodociągową?



3) scharakteryzować sieci kanalizacyjne?



4) zidentyfikować sieć gazową?



5) zidentyfikować sieć cieplną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Organizacja i likwidacja stanowiska do montażu sieci komunalnych

4.4.1. Materiał nauczania

Stanowiskiem pracy – nazywanym również stanowiskiem roboczym w pracach instalacyjnych

– nazywamy miejsce pracy montera sieci komunalnych, zespołu lub brygady na budowie lub
w warsztatach wraz ze swymi materiałami, urządzeniami i narzędziami potrzebnymi do wykonania
określonej czynności danego procesu produkcyjnego. Stanowiska pracy mogą być stałe lub
przenośne – na budowie spotykamy się ze stanowiskiem przenośnym.

Pracownicy po wykonaniu pracy w jednym miejscu przenoszą się na inne. Racjonalne

urządzenie  stanowiska  pracy  ma  duży  wpływ  na  bezpieczeństwo  pracy,  wielkość  wysiłku
fizycznego  pracownika,  wydajność  i  jakość.  Przed  rozpoczęciem  pracy  należy  przygotować
i ułożyć  na stanowisku  roboczym  potrzebne  materiały  i  narzędzia,  których  powinno być  tyle  –  ile
ich potrzeba w jednym dniu, lub do wykonania określonej czynności. Chodzenie w czasie pracy do
magazynu po  materiały  i  narzędzia demobilizuje pracownika, rozprasza jego uwagę i zabiera dużo
czasu.  Bardzo  ważnym  czynnikiem  jest  utrzymanie  stanowiska  pracy  we  właściwym  porządku
i czystości.  Materiały  należy  zamocowywać  w  urządzeniach  obróbczych  na  takiej  wysokości
i w takiej pozycji, żeby wysiłek pracownika był jak najmniejszy. Narzędzia i przyrządy pomiarowe
powinny  znajdować  się  w  oddzielnych  skrzynkach,  rury  i  inne  materiały  w  odpowiednich
miejscach. Odpadki rur i innych materiałów należy składować w oddzielnych pojemnikach.

Rys. 4.

Rozplanowanie stanowiska roboczego przy wykopie [9, s. 141]

Budowa sieci komunalnych powinna być prowadzona w trzech etapach:

−

etap 1: wykonanie prac przygotowawczych, wykopów, zabezpieczenia, podłoża, ewentualnie
ścian kanałów i komór,

−

etap 2: wykonanie montażu przewodów i prób szczelności,

−

etap 3: wykonanie podpór stałych, komór, przykrycie kanałów, zasypywanie wykopów
i wykonanie prac zakończeniowych.

Wskazane jest, aby etap 1 prac był bardziej zaawansowany niż etap 2, dzięki czemu zachowana

zostanie ciągłość prac montersko – spawalniczych. Prace etapu 1 powinny obejmować odcinek sieci
o  długości  150  –  250  m,  zależnie  od  konstrukcji  sieci  i  topografii  terenu.  Długość  ta  powinna
odpowiadać odcinkowi lub wielokrotności odcinka poddawanego próbom. Aby zapewnić właściwy
postęp  robót  należy  ustalić  odpowiednią  liczebność  brygad,  która  zależy  od  technologii,
pracochłonności  robót  i  wymaganych  kwalifikacji  robotników.  Należy  również  określić  liczbę
i rodzaj  sprzętu.  Przy  wykonywaniu  wykopów  należy  kontrolować  jakość  ich  wykonania.  W  tym
zakresie  trzeba  posługiwać  się  celownikami  umocowanymi  po  obu  stronach  obudowy  i  łatami
przezierniczymi, zwanymi krzyżami, ustawionymi między celownikami. Roboty ziemne mogą być
wykonane ręcznie lub mechanicznie. W razie ręcznego wykonywania na głębokość do 1,5 m ziemię
usuwa się jednym przerzutem, a przy g głębokości ponad 1,5 m należy stosować ręczne przerzuty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na  pomosty.  Z  głębokości  powyżej  3,0  m  ziemię  należy  usuwać  mechanicznie,  np.  przy  użyciu
trójnoga  z  zawieszonym  na  lince  stalowej  kubłem  o napędzie  ręcznym  lub  mechanicznym.  Ze
względu  na  zróżnicowany  zakres  robót  przy  wykonywaniu  prac  przygotowawczych  w  sieciach
komunalnych na każdym stanowisku należy zachować szczególną ostrożność[9, s. 140-141].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy stanowiskiem roboczym?
2.  Jak powinno być zorganizowane stanowisko robocze?
3.  Na co należy zwrócić uwagę przy organizacji stanowiska roboczego?
4.  Jak należy rozplanować stanowisko robocze przy wykonywaniu wykopu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz czynności związane z przygotowaniem i likwidacją stanowiska roboczego do montażu

sieci komunalnej (wskazanej przez nauczyciela).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przygotowania stanowiska roboczego do montażu

sieci komunalnych i jego likwidacją,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z czynnościami przy organizowaniu i likwidacji stanowiska

pracy do montażu danej sieci komunalnej,

3)  opisać przebieg czynności związanych z przygotowaniem stanowiska pracy,
4)  dobrać narzędzia i sprzęt potrzebne na stanowisku roboczym,
5)  dobrać materiały potrzebne na danym stanowisku roboczym,
6)  opisać czynności z likwidacją stanowiska roboczego,
7)  wnioski zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film przedstawiający organizację i likwidacje stanowiska roboczego do montażu sieci
komunalnych,

−

zdjęcia i schematy przedstawiające organizację i likwidacje stanowiska pracy,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel organizacji stanowiska pracy?



2) zorganizować stanowisko robocze do montażu sieci komunalnych?



3) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebne na stanowisku pracy do montażu

sieci komunalnych?



4) zlikwidować stanowisko pracy z do montażu sieci komunalnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Sporządzanie zapotrzebowania materiałowego oraz rozliczenie

robocizny i materiałów

4.5.1. Materiał nauczania

Znajomość zasad sporządzania zestawień materiałów jest bardzo istotna, szczególnie na

budowach  oddalonych  od  kierownictw  robót.  Wprawdzie  pełna  dokumentacja  projektowo-
kosztorysowa  zawiera  zestawienie  koniecznych  materiałów,  ale  dotyczących  całej  sieci.
Skorzystanie  z  tego  zestawienia  i  jednorazowe  sprowadzenie  na  budowę  materiałów  na  całą  sieć
z jednej  strony  wymagałoby  dużych  powierzchni  magazynowych  na  budowie,  a  z  drugiej
prowadziłoby  do  zgromadzenia  zbyt  dużych  zapasów  materiałów.  Z  różnych  względów  tak
prowadzona  gospodarka  materiałami  nie  jest  wskazana.  Dlatego  zamawia  się  materiały  na
określony rodzaj  bądź  fragment sieci komunalnych.  W związku z tym znajomość przez monterów
zasad opracowywania  zestawień  materiałów  jest  istotna. Zestawienie  materiałów  sporządzamy  dla
poszczególnych  rodzajów  robót.  Obliczenie  ilości  potrzebnych  materiałów  podstawowych  nie
nastręcza  trudności,  bo  ilości  te  otrzymujemy  na  podstawie  dokumentacji  technicznej.  Ilości
materiałów  pomocniczych  odczytujemy  z  katalogów.  Do  materiałów  podstawowych  zalicza  się
rury,  armaturę,  urządzenia,  itp.;  do  materiałów pomocniczych  –  haki,  podpory,  uchwyty, konopie,
sznur,  pokost  itd.  Wyliczone  materiały  wpisuje  się  w  tabelę,  zachowując  odpowiedni  układ.
Wpisane do tabeli materiały powinny  mieć wszystkie oznaczenia i ewentualnie podany numer PN.
Opisując inne materiały, np. armaturę, podaje się symbol w katalogu [11, s. 68].

Wśród stosowanej bazy normatywnej dla sieci komunalnych możemy wyróżnić:

1.  KNR 2-18  Zewnętrzne sieci wodociągowe i kanalizacyjne.
2.  KNR 2-19  Zewnętrzna sieć gazociągowa.
3.  KNR 2-20  Zewnętrzna sieć cieplna.
4.  KNR 2-20u1  Montaż sieci cieplnych z rur preizolowanych.
5.  KNNR4  Instalacje sanitarne i sieci zewnętrzne.

Jednostkowe nakłady rzeczowe zawarte w bazie normatywnej określane są dla ustalonych

jednostek obmiaru lub przedmiaru robót. Dlatego ilość robót należy określać w takich jednostkach
miary, dla których zostały określone normy kosztorysowe. Ustalając ilość robót należy stosować
zasady przedmiarowania zawarte w odpowiednich katalogach.

Podstawą ustalenia czasu pracy potrzebnego do wykonania określonego rodzaju i ilości robót

oraz ilości materiałów niezbędnych do wykonania zadania, rodzaju sprzętu i czasu jego pracy są
istniejące bazy normatywne oraz przedmiar lub obmiar robót.

Przedmiar robót sporządzany jest przed ich wykonaniem. Podstawą ustalenia rodzaju i ilości

robót  planowanych  do  wykonania  jest  dokumentacja  techniczna.  Obmiar  robót  sporządzany  jest
po  ich  wykonaniu.  Podstawą  ustalenia  rodzaju  i  ilości  robót  jest  ich  pomiar  z  natury.  Ilość  robót
podawana  jest  w  określonych  jednostkach  miary  np.  metr  sześcienny,  metr  kwadratowy,  metr
bieżący, tona, sztuka.

Do robót ziemnych zalicza się:

−

wycinanie drzew i karczowanie pni,

−

zdjęcie wierzchniej warstwy ziemi urodzajnej (humusu) lub darni,

−

wykonanie wykopów,

−

wykonanie zasypów,

−

wykonanie nasypów,

−

plantowanie terenu,

−

deskowanie ścian wykopów,

−

odwadnianie wykopów (pompowanie wody),

−

roboty ziemne branżowe (lotniskowe, hydrotechniczne, melioracyjne),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

darniowanie, humusowanie i brukowanie skarp,

−

umacnianie rowów i ścian kanałów elementami prefabrykowanymi i narzutem kamiennym,

−

ruszenie i odspajanie gruntów skalistych.
Do robót ziemnych zalicza się również związane z nimi prace pomiarowe, układanie

i rozbieranie  torów  i  rozjazdów  dla  środków  transportu  oraz  układanie,  utrzymanie  i  rozebranie
czasowych  dróg  kołowych  i  placów  z  płyt  żelbetowych  lub  żużla paleniskowego.  Jednostki  miary
robót  ziemnych  zależą  od  najbardziej  charakterystycznej  cechy  danej  roboty.  Na  przykład  zdjęcie
darni  lub  humusu  oraz  umocnienia  skarp  mierzy  się  w  jednostkach  powierzchni,  wykonanie
wykopów,  nasypów  i zasypów  obmierza  się  w  metrach  sześciennych,  wycinanie  drzew
i karczowanie pni – w sztukach, a pompowanie wody w godzinach.

Przed przystąpieniem do obliczania ilości robót ziemnych należy uzyskać informacje o:

kategorii gruntów, a w przypadku występowania różnych gruntów o udziale procentowym

gruntów poszczególnych kategorii w robotach ziemnych ogółem; kategorię gruntu ustala się
według danych projektu, badań geologicznych lub przy mniejszej ilości robót, protokolarnie, na
podstawie wykopów próbnych,

poziomie wody gruntowej, sposobach jego obniżania (w miarę potrzeby),intensywności

dopływu,

sposobach wykonania wykopów i nasypów oraz przemieszczania ziemi: zmechanizowany lub

ręczny, wykopy skarpowe albo ze ścianami pionowymi, umocnione.
Wszystkie wymagane informacje należy ustalić na podstawie protokołu danych wyjściowych

do kosztorysowania, projektu technicznego i projektu technologii i organizacji robót [11, s. 75].

Dla rurociągów stosuje się wykopy o ścianach pionowych oraz wykopy ze skarpami. Gdy

wykonuje się wykopy ręczne o ścianach pionowych dla rurociągów żeliwnych, stalowych,
kamionkowych i betonowych przyjmuje się szerokość dna wykopu zgodnie z ustaleniami
zawartymi w Katalogu Nakładów Rzeczowych 2-01.

Gdy wykonuje się wykopy ręczne ze skarpami

szerokość dna na potrzeby kosztorysowania tymczasowych wykopów liniowych ze skarpami
przeznaczonych dla rurociągów i kolektorów ustala się w zależności od wewnętrznej (nominalnej)
średnicy rurociągu – niezależnie od rodzaju rur, głębokości wykopu i kategorii gruntu [11, s. 79].

Przy zasypywaniu wykopów przyjmuje się, że objętość nadmiaru ziemi pozostałej po

zasypaniu fundamentów lub rurociągów i przeznaczonej do wywiezienia lub rozplantowania jest
równa objętości zajętej przez przewód w wykopie poniżej poziomu terenu (tzw. wypór konstrukcji).
Objętość ziemi przeznaczonej do zasypania wykopów tymczasowych należy obliczać jako różnicę
objętości wykonanego wykopu i „wyporu konstrukcji” [11, s. 80].

Wykopy pod rurociągi, przy budowie dróg i linii kolejowych, nasypy wałów, grobli i zapór

ziemnych itp. obmierza się na podstawie profilu podłużnego trasy oraz przekrojów poprzecznych.
Przekroje poprzeczne wykonuje się we wszystkich miejscach charakterystycznych trasy, takich jak
załamanie spadku na profilu podłużnym, zmiana szerokości dna wykopu, zmiana pochylenia skarp
itp. [11, s. 83].

Montaż sieci wod-kan, gazowych i cieplnych obejmuje elementy i roboty przy budowie

zewnętrznych sieci w miastach i poza ich granicami oraz roboty związane wykonaniem podłączeń
instalacji wewnętrznych z siecią zewnętrzną.

Długość rurociągów obmierza się w metrach mierzonych wzdłuż osi, zestawiając odrębnie

odcinki  rurociągów  w  zależności  od  rodzaju  rur  i  średnic.  Kształtki  –  z  wyjątkiem  rurociągów
z tworzyw  sztucznych  (PVC  i  polietylenu)  –  nie  włącza  się  do  długości  rurociągu,  a  obmierza  je
w sztukach.  Długość  rurociągów  z  PVC  i  polietylenu  obmierza  się  łącznie  z  kształtkami  po
zewnętrznej  stronie  łuku.  Elementy  uzbrojenia  sieci  dla  węzłów  obmierza  się  w  kompletach,
a pozostałą  armaturę  w  sztukach.  Przewierty  i  przeciski  obmierza  się  w  metrach,  podaje  sposób
wykonania, średnicę rur i kategorię gruntu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Długość kanałów obmierza się w metrach wzdłuż osi. Do długości kanałów nie włącza się

komór i studni rewizyjnych. Zwężki włącza się do przewodów większej średnicy. Podłoża pod
rurociągi sieci kanalizacyjnej obmierza się w metrach kwadratowych, a obetonowanie kanałów
w metrach sześciennych zużytego betonu [11, s. 121].

Robocizna może być rozliczana:

−

w akordzie,

−

według dniówki zadaniowej,

−

według płacy czasowej.
Wynagrodzenie akordowe – praca pracownika jest wprost proporcjonalna do ilości

wykonanych przez niego robót i osobistej stawki zaszeregowania.

Wynagrodzenie według dniówki zadaniowej – między pracownikiem lub brygadzistą

zawierana jest umowa określająca rodzaj i zakres robót do wykonania, termin rozpoczęcia oraz
zakończenia prac, ich pracochłonność, wysokość premii oraz warunki jej naliczania. Jeśli
pracownicy dotrzymają warunków umowy to premia zostanie im wypłacona według określonych w
umowie zasad.

Wynagrodzenie według płacy czasowej – płaca jest ustalana jako iloczyn ilości

przepracowanych godzin i stawki osobistego zaszeregowania pracownika. W tym przypadku
wysokość zarobków jest zależna od ilości wykonanych robót [11, s. 227].

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest różnica między obmiarem a przedmiarem robót?
2. W jakich jednostkach należy określać przedmiar dla rurociągów wodociągowych

i kanalizacyjnych?

3.  Jak wykonuje się przedmiar robót ziemnych?
4.  Jakie zasady obowiązują podczas mierzenia długości rurociągów sieci komunalnych?
5.  Który z omówionych sposobów wynagradzania jest niezależny od ilości wykonanych robót?
6.  Co jest podstawą określania ilości materiałów potrzebnych do wykonania zadania?
7.  Jakie zasady obowiązują podczas ustalania wartości materiałów pomocniczych?
8.  Jakie znasz rodzaje katalogów zawierające jednostkowe nakłady rzeczowe materiałów dla sieci

komunalnych?

9. Co jest podstawą ustalania rodzaju i czasu pracy sprzętu potrzebnego do wykonania

określonego zadania?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zgodnie umową pracownik jest rozliczany według płacy czasowej. Jego osobista stawka

zaszeregowania wynosi 7,20 zł/godzinę. W miesiącu maju przepracował 176 godzin. Oblicz
wysokość jego wynagrodzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze sposobami wynagradzania pracowników,
2)  przeanalizować zebrane informacje,
3)  obliczyć miesięczne wynagrodzenie pracownika w oparciu o dane zawarte w treści ćwiczenia,
4)  obliczenia i wynik zapisać w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi,

−

kalkulator,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zgodnie umową pracownik jest rozliczany w akordzie. Ułożył on 53,50 metra bieżącego rury

żeliwnej o średnicy nominalnej 300 mm na połączenia elastyczne śrubowe. Oblicz jego
wynagrodzenie wiedząc, że:

−

jego osobista stawki zaszeregowania wynosi 7,00 zł,

−

nakłady robocizny wynoszą 4,6324 r-g/m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze sposobami wynagradzania pracowników,
2)  zapoznać się z treścią odpowiedniej tablicy KNR 2-18,
3)  przeanalizować zebrane informacje,
4)  obliczyć wynagrodzenie pracownika w oparciu o dane zawarte w treści ćwiczenia,
5)  obliczenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

KNR 2-18 Zewnętrzne sieci wodociągowe i kanalizacyjne,

–

kalkulator,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Sporządź na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej

zapotrzebowanie materiałowe na wykonanie odcinka sieci wodociągowej.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią odpowiedniej tablicy KNR 2-18,
2)  przeanalizować dokumentację techniczną,
3)  przeanalizować zebrane informacje,
4)  obliczyć ilości materiałów potrzebnych do wykonania zadania,
5)  obliczenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

KNR 2-18 Zewnętrzne sieci wodociągowe i kanalizacyjne,

–

kalkulator,

–

literatura z rozdziału 6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać jednostki przedmiaru do określonych rodzajów robót?

2) scharakteryzować poszczególne sposoby wynagradzania pracowników?

3) posługiwać się katalogami zawierającymi jednostkowe nakłady rzeczowe?

4) dobrać rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do wykonania zadania?

5) dobrać rodzaj sprzętu potrzebnego do wykonania zadania?

6) obliczyć wynagrodzenie pracownika?

7) obliczyć czas pracy sprzętu potrzebnego do wykonania zadania

8) określić różnicę między obmiarem a przedmiarem robót?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6 Proste prace murarskie i betoniarskie związane z montażem sieci

komunalnych

4.6.1. Materiał nauczania

Wykonując proste prace murarskie i betoniarskie monter powinien znać i umieć rozpoznawać

narzędzia, materiały oraz wykonywać następujące czynności:
1)  podstawowe narzędzia i sprzęt murarski,
2)  podstawowe wiadomości o materiałach stosowanych do wykonywania zapraw i betonów,
3)  przygotowanie zapraw murarskich,
4)  ogólne zasady budowy murów,
5)  podstawowe zasady prowadzenia robót betoniarskich.

1.  Podstawowe narzędzia i sprzęt do robót murarskich

Podstawowe narzędzia i sprzęt do robót murarskich to: kielnia, młotek murarski, skrzynia do

zapraw, poziomnica, warstwomierz, czerpaki murarskie.

a)

Rys. 5. Podstawowe narzędzia murarskie. a) kielnia, b) młotek, c) poziomica wężowo - rurkowa,

d) poziomica z dwiema libellami [15, s. 49]

2. Podstawowe wiadomości o materiałach stosowanych do wykonywania zapraw i betonów

Podstawowym składnikiem zapraw i betonów są spoiwa, wypełniacze oraz woda.
Spoiwo jest materiałem wiążącym. Wśród podstawowych spoiw budowlanych możemy

wyróżnić: cement, wapno oraz gips.

Cementy produkowane są w różnych rodzajach i klasach. Podstawowe rodzaje cementu to:

portlandzki, portlandzki z dodatkami, pucolanowy i hutniczy. Produkowane są w 3 klasach: 32,5;
42,5; 52,5. Każdej klasie produkowana jest odmiana szybko twardniejąca oznaczona literką R:
32,5R; 42,5R; 52,5R.

Podstawowe rodzaje spoiw wapiennych to: wapno palone, wapno suchogaszone

(hydratyzowane), ciasto wapienne, wapno hydrauliczne, wapno pokarbidowe.

Spoiwa możemy podzielić na powietrzne i hydrauliczne. Spoiwa hydrauliczne wiążą zarówno

na powietrzu jak i pod wodą. Przykładem takich spoiw są wszystkie rodzaje cementu, wapno
hydrauliczne. Spoiwa powietrzne wiążą tylko wtedy, kiedy mają zapewniony dostęp powietrza.
Przykładem takich spoiw jest wapno palone, ciasto wapienne, wapno hydratyzowane.

Kruszywa stosowane do zapraw i betonów możemy podzielić na naturalne i łamane. Do

kruszyw naturalnych zaliczamy piaski, żwiry. Kruszywa łamane ze skał dzielą się na grysy
i tłucznie. Do zapraw murarskich stosowane są piaski o uziarnieniu do 2 mm. Do betonów stosuje
się mieszaninę kruszyw różnych frakcji. Dość powszechnie stosowana jest mieszanina piasków
i żwirów zwana pospółką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jako wodę do zapraw i betonów można stosować każdą wodę zdatną do picia z wyjątkiem

wody mineralnej. Woda jest konieczna w zaprawie w celu nadania jej odpowiedniej konsystencji
oraz umożliwienia przebiegu procesów chemicznych zachodzących podczas wiązania i twardnienia
spoiwa.

Woda łącząc się ze spoiwem tworzy zaczyn. Zależnie od rodzaju użytego spoiwa rozróżniamy

zaczyny: cementowy, wapienny, gipsowy, cementowo-wapienny, wapienno-gipsowy.

Zaprawa jest to mieszanina spoiwa, wody i piasku. Wśród powszechnie stosowanych zapraw

możemy wyróżnić: cementową, wapienną, gipsową, cementowo-wapienną, wapienno-gipsową.
Zapraw gipsowych nie stosuje się w środowisku wilgotnym. Gips w kontakcie z wodą traci swoje
właściwości.

Mieszanka betonowa jest to mieszanina spoiwa, wody, kruszyw różnych frakcji.
Beton jest to sztuczny kamień, który powstał w wyniku stwardnienia mieszanki betonowej.

3. Przygotowanie zapraw murarskich

Podczas prac murarskich towarzyszących wykonywaniu sieci komunalnych najczęściej

stosujemy  zaprawę  cementową,  rzadziej  cementowo-wapienną.  Jeśli  zależy  nam  na  szybkim
obsypaniu  kanału,  to  do  robót  murarskich  powinniśmy  zastosować  zaprawę  cementową  bądź
cementowo-wapienną  na  bazie  wapna  hydraulicznego.  Wszystkie  pozostałe  rodzaje  wapna  należą
do spoin powietrznych i zaprawy wykonane na ich bazie muszą mieć zapewniony dostęp powietrza,
aż  do  uzyskania  odpowiedniej  wytrzymałości.  Składniki  zapraw  mogą  być  dozowane  wagowo,
objętościowo  lub  wagowo-objętościowo. Zaprawy  mogą  być  przygotowywane  sposobem  ręcznym
lub  mechanicznym.  Podczas  ręcznego  lub  mechanicznego  przygotowywania  zaprawy  cementowej
w pierwszym etapie należy wymieszać składniki sypkie (do uzyskania jednolitej barwy) a następnie
stopniowo  dodawać  wodę  i  mieszać  aż  do  uzyskania  jednorodnej  zaprawy.  Zaprawę  cementową
należy  zużyć  w  ciągu  ok.  2  godzin  a  cementowo-wapienną  w  ciągu  ok.  5  godzin  od  momentu
wymieszania składników.

4.  Ogólne zasady budowy murów

W robotach murarskich towarzyszących wykonywaniu sieci komunalnych stosowane są

materiały o znacznej odporności na działanie wilgoci i wody.

Wykonując mury należy pamiętać o tym, że cegłę należy układać największą płaszczyzną

prostopadle  do  sił  ściskających.  Spoiny  pionowe  kolejnych  warstw  muru  nie  mogą  się  pokrywać.
Aby zachować  zasady  wiązania  część  cegieł  musimy  dociąć.  Należy  dążyć do tego,  aby  stosować
jak  najmniej  cegieł  ułamkowych.  Wśród  wiązań  murarskich  możemy  wyróżnić:  pospolite,
krzyżykowe, polskie oraz wielorzędowe. Zależnie od zastosowanego rodzaju wiązania w licu muru
otrzymamy charakterystyczny dla danego wiązania rysunek spoin.

Rys. 6. Układ cegieł w dwóch murach przenikających się pod kątem prostym: a) mury jednakowej grubości,

b) mury o zmienionej grubości [15, s. 69]

W przypadku robót sieciowych roboty murarskie najczęściej ulegają zakryciu. Szybkość

wykonania robót, szczelność muru, jego wytrzymałość decydują o doborze wiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas murowania kanałów należy przestrzegać następujących zasad:

−

budowę kanału należy rozpoczynać od wykonania fundamentu na odpowiednim podłożu;

−

do murowania kanału należy przystąpić po całkowitym stwardnieniu betonu w fundamencie;

−

w wykopie otwartym należy murować kanał w układzie poziomym;

−

w wykopie tunelowym należy kanał murować w układzie pionowym;

−

cegłę kanalizacyjną prostą i klinową przed jej użyciem do murowania należy oczyścić

i namoczyć;

−

przestrzeń między murem a pionową ścianą wykopu należy wypełniać dobrze ubitą pospółką,

mieszaniną żwiru lub tłucznia z piaskiem, w wykopach tunelowych przestrzeń tę należy
wypełnić chudym betonem;

−

w czasie murowania w ściany boczne należy wmurować prefabrykowane wpusty boczne;

−

murowanie ścian należy wykonywać przy użyciu szablonów (ustawianych w odległościach nie

większych niż 5 metrów) i sznurów wyznaczających poziom poszczególnych warstw cegły;

−

górne sklepienie kanału należy murować po ukończeniu ścian. Do murowania należy stosować

tzw. bębny sklepieniowe lub krążyny, na bębnach powinny być wcześniej wyznaczone kolejne
warstwy układanych cegieł, grubość spoin w pierścieniu licowym nie może być większa od
7 mm, a w ewentualnych pierścieniach zewnętrznych od 10 mm;

−

bębny sklepieniowe lub krążyny należy usuwać po zakończeniu murowania po uprzednim

zasypaniu dobrze ubitą ziemią na wysokość ok. 0,2 m powyżej klucza sklepienia. Dalsze
zasypywanie należy przeprowadzać nie wcześniej niż 24 godziny po zakończeniu murowania,
a zimą po 2 lub 3 dniach;

−

kanały betonowe i żelbetowe monolityczne mogą być wykonywane w gruntach

nieagresywnych lub słabo agresywnych. Kanały należy zabezpieczyć przed agresywnym
działaniem wód gruntowych i gruntów oraz ścieków;

−

kanały monolityczne należy wykonywać podobnie do kanałów murowanych, stosując w

miejsce szablonów odpowiednie formy;

−

w celu uzyskania odpowiedniej gładkości powierzchni wewnętrznych kanału formy powinny

być starannie wykonane, a deski, z których zostały wykonane, powinny być dokładnie
wygładzone;

−

usuwanie form i krążyn może następować dopiero po stwardnieniu betonu nie wcześniej niż po

7 dniach [15, s. 24-25].

5. Podstawowe zasady prowadzenia robót betoniarskich

Przestrzeganie zasad obowiązujących podczas przygotowywania mieszanki betonowej pozwoli

uzyskać  beton  o  odpowiednich  właściwościach.  Składniki  mieszanki  należy  dozować  ściśle
z recepturą.  Zmiana  ilości  lub  rodzaju  poszczególnych  składników  może  powodować  różne
negatywne  skutki.  Bardzo  ważne  jest  zachowanie  stosunku  ilości  wody  do  cementu.  Dość
powszechnym błędem jest dolewanie wody do mieszanki w celu zwiększenia jej ciekłości. Zmiana
stosunku  wody  do  cementu

prowadzi do: gorszych warunków ochrony stali, mniejszej odporności

na  działanie  środowisk  korozyjnych,  niższej  mrozoodporności,  wyższej  nasiąkliwości,  wyższej
porowatości  i niższej  wytrzymałości.  Jeśli  zachodzi  konieczność  zwiększenia  ciekłości  mieszanki
betonowej to należy zwiększyć  ilość zaczynu cementowego, czyli proporcjonalnie zwiększyć  ilość
wody i cementu.

Podczas układania mieszanki betonowej musimy dążyć do zachowania jej jednorodności.

Zrzucanie  mieszanki  ze  znacznej  wysokości  może  doprowadzić  do  segregacji  składników,  czyli
opadania  kruszywa  grubego  na  dno.  Mieszankę  betonową  należy  ułożyć  przed  rozpoczęciem
wiązania  cementu.  Aby  beton  osiągnął  oczekiwane  właściwości  układaniu  mieszanki  powinno
towarzyszyć  jej  zagęszczanie.  Mieszankę  możemy  zagęszczać  ręcznie  np.  poprzez  sztychowanie
lub mechanicznie za pomocą wibratorów lub łat wibracyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W początkowym okresie wiązania i twardnienia beton należy pielęgnować: chronić przed

nadmierną utrata wody, nadmiernym nasłonecznieniem, mrozem, ulewnym deszczem. W okresie
około siedmiu dni beton należy polewać wodą, można go chronić przykrywając go folią lub papą,
a w przypadku mrozów matami słomianymi.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy potrafisz wymienić podstawowe narzędzia i sprzęt do robót murarskich?
2.  Jakie są podstawowe składniki zapraw i betonów?
3.  Jakie są rodzaje i klasy cementu?
4.  Jakie są rodzaje spoiw?
5.  Jakie rodzaje kruszyw są stosowane do zapraw?
6.  Jakie zadania w zaprawach spełnia woda?
7.  Jakie rodzaje zapraw stosuje się w wykonawstwie sieci komunalnych?
8.  Jakimi sposobami przygotowujemy zaprawy murarskie?
9.  Jakimi zasadami należy się kierować przy budowie murów?
10.  Jakie są podstawowe zasady podczas murowania kanałów?
11.  Jakie podstawowe zasady obowiązują podczas przygotowywania betonu?
12.  Jakie zasady obowiązują podczas układania mieszanki betonowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw zalety i wady zapraw murarskich stosowanych podczas prac murarskich przy

wykonywaniu sieci komunalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się rodzajami zapraw murarskich stosowanych do prac murarskich przy

wykonywaniu sieci komunalnych,

2)  obejrzeć film przedstawiający rodzaje i zasady wykonywania i stosowania zapraw,
3)  określić dla poszczególnych rodzajów zapraw ich wady i zalety,
4)  zestawić cechy poszczególnych zapraw murarskich w tabeli stosując odpowiednie kryteria.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film przedstawiający rodzaje, zasady wykonywania i stosowania zapraw murarskich,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ sposoby wykonywania robót murarskich przy wykonywaniu sieci komunalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wykonywania robót murarskich,
2) przeanalizować modele, zdjęcia i rysunki przedstawiające wykonywanie robót murarskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) określić sposoby wykonywania robót murarskich dla poszczególnych rodzajów sieci

komunalnych,

4) zapisać w zeszycie wyniki swoich spostrzeżeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele murów z różnych cegieł i o różnych wiązaniach,

−

zdjęcia i rysunki przedstawiające wykonywanie robót murarskich,

−

literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić właściwości materiałów stosowanych do wykonywania zapraw

i betonów?

¨ ¨

2) rozróżnić rodzaje cementów?

¨ ¨

3) rozróżnić rodzaje spoiw?

¨ ¨

4) określić zasady przygotowywania zapraw murarskich?

¨ ¨

5) scharakteryzować sposoby wykonywania murów?

¨ ¨

6) określić możliwości zastosowania różnych materiałów do wykonywania murów?

¨ ¨

7) rozróżnić narzędzia i sprzęt do robót murarskich?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7 Wykopy związane z montażem sieci komunalnych

4.7.1. Materiał nauczania

O przydatności różnego rodzaju gruntów do wykonywania robót ziemnych decyduje suma

różnych  właściwości  fizycznych  i  mechanicznych,  takich  jak:  wilgotność,  spoistość,  tarcie
wewnętrzne,  gęstość  pozorna,  wytrzymałość  na  ściskanie  i  inne.  Właściwości  te  charakteryzują
grunty w zakresie: łatwości, bądź trudności odspajania od podłoża naturalnego, załadunku na środki
transportu  oraz  zagęszczania  się  podczas  kształtowania  nasypów.  Wypadkową  tych  właściwości
może  być  wartość,  określająca  procentowo  przyrost  objętości  gruntu  odspojonego  w  stosunku  do
tego  samego  gruntu  przed  odspojeniem;  im  mniejszy  przyrost,  czyli  grunt  o  strukturze
drobnoziarnistej,  tym  łatwiejszy  do  odspojenia,  załadunku  i  zagęszczenia,  im  większy  przyrost
objętości,  czyli  grunt  występujący  po  odspojeniu  w  większych  bryłach,  tym  trudniejsze  jest  jego
odspojenie i zagęszczenie.

W wykonawstwie robót ziemnych największe znaczenie ma podział gruntów ze względu na

trudności ich odspojenia. Podział taki obejmuje 16 kategorii gruntów.
Kategoria I dotyczy gruntów luźnych, takich jak piasek, torf, gleba uprawna. Następnie zawartość
gruntów wzrasta stopniowo, aż do skał o różnej twardości przy kategoriach od VI do XVI [5, s. 75].

Wykopy ze względu na swe wymiary dzieli się na:

−

szerokoprzestrzenne, o wymiarach dna w obu kierunkach przekraczających 1,5 m,

−

wąskoprzestrzenne, tj. o szerokości dna mniejszej od 1,5 m i przeważnie znacznej głębokości,

−

jamiste, których długość i szerokość jest mniejsza od 1,5 m.
Roboty ziemne to roboty budowlane polegające na wydobywaniu gruntu naturalnego, jego

przemieszczaniu na inne miejsce i nadawaniu mu kształtu, zgodnie z wymaganiami projektu.

Roboty ziemne prowadzi się podczas realizacji:

−

budowli podziemnych, np. zbiorników, tuneli, schronów,

−

fundamentów budowli naziemnych,

−

instalacji podziemnych, np. rurociągów, kabli,

−

podłoża pod nawierzchnie, np. dróg, linii kolejowych, lotnisk itp.,

−

kształtowania terenu, np. usypywania wałów, nasypów, tworzenia sztucznych wzniesień i dolin.
Budowa sieci komunalnych obejmuje następujące czynności:

1)  wytyczenie trasy,
2)  przygotowanie wykopu,
3)  wykonanie podsypki pod rurociąg,
4)  ułożenie przewodów,
5)  wykonanie złączy,
6)  wykonanie próby szczelności,
7)  zasypanie wykopu.
Wytyczenie trasy

Trasę rurociągów wytycza i oznacza służba geodezyjna w oparciu o projekt geodezyjny.

Podstawą trasowania osi rurociągów powinien być schemat sieci przewodów i węzłów ze
wszystkimi kształtkami i elementami uzbrojenia, odniesiony do stałych punktów terenowych.

Trasę rurociągów wyznacza się przez wbicie kołków osiowych z gwoździem na każdym

załamaniu trasy. Po wbiciu kołków osiowych, w celu umożliwienia odtworzenia osi rurociągu po
rozpoczęciu wykopu wbija się w pewnej odległości od niej kołki zwane świadkami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Rozmieszczenie kołków wyznaczających trasę rurociągu. [1, s. 74]

Krawędzie boczne wykopu wyznacza się przez odmierzenie od kołków osiowych, prostopadle

do osi trasy, wielkości równej połowie szerokości wykopu. W odmierzonych punktach wbija się
kołki krawędziowe i naciąga między nimi sznur lub cienki drut. Wyznaczone w ten sposób linie
krawędzi wykopu zaznacza się na powierzchni gruntu.

Wykonanie oraz umocnienie wykopów.

Przed przystąpieniem do wykonania wykopu należy zdjąć nawierzchnię i ułożyć ją po jednej

stronie  wykopu  w  stosy  w  celu  ponownego  użycia.  Stosy  z  usuniętą  nawierzchnią  powinny  się
znajdować  w  odległości  ok.  0,6  m  od  krawędzi  wykopu.  Wykop  może  być  wykonany ręcznie  lub
mechanicznie.  Przy  mechanicznym  wykonywaniu  wykopu  należy  posłużyć  się  koparką,  której
szerokość  łyżki  nie  przekracza  planowanej  szerokości  wykopu.  Należy  przy  tym  zadbać,  aby
koparka  była  efektywnie  wykorzystana.  Ziemię  wydobytą  z  wykopu  składa  się  po  przeciwnej
stronie  wykopu  niż  zdjętą  nawierzchnię,  pozostawiając  wzdłuż  krawędzi  wykopu  wolny  pas
szerokości 0,6÷1,0  m do transportu materiału, ustawienia w razie potrzeby odpowiedniego sprzętu
itp.  Wykop powinien  być  zabezpieczony  przed  wodami opadowymi  przez  wykonanie  niewielkich
rowków  odwadniających.  Nie  wolno  przy  tym  zasypywać  wpustów  ulicznych.  Wykopy  ze
skarpami  bez  umocnienia  można  wykonywać  w  gruntach  spoistych  bez  silnego  dopływu  wody
gruntowej, przy głębokości wykopu do 1,5 m oraz z dala od budynków. Zasadniczo we wszystkich
innych  wypadkach  wykop  należy  wykonać  o  ścianach  pionowych,  wzmocnionych  obudową
(deskowaniem).  Wykopy  powinny  być  wykonane bardzo  starannie,  ściany  boczne  pionowe,  a  dno
dostosowane  do  projektowanej  niwelety  przewodu.  W  tym  celu  ustawia  się  łaty  celownicze
(celowniki),  tj.  cienkie  deski  o  jednakowej  szerokości,  przybite  poziomo  do  dwóch  słupków,
prostopadle do osi wykopu, w odległości 20÷30 m od siebie. Prawidłowość wykonania dna wykopu
sprawdza  się  krzyżem  celowniczym  o  wysokości  odpowiadającej  przyjętej  wysokości  położenia
celowników  nad  dnem  wykopu,  ustawianym dla  kontroli  między dwoma celownikami.  Celowniki
powinny być przybite na takiej wysokości (0,0÷1,5 m), by można było łatwo, stanąwszy za jednym
z  nich,  sprawdzić  wzrokiem,  czy  wszystkie  leżą  na  jednym  poziomie  oraz  czy  górna  krawędź
ustawionego  między  nimi  krzyża  niwelacyjnego  pokrywa  się  z  górną  krawędzią  celowników.
Celowniki  powinny  być  dwukolorowe,  a  granica  obu  kolorów  powinna  się  znaleźć  nad  osią
przyszłego  przewodu.  Wbity  w  tym  miejscu gwóźdź umożliwia  przywiązanie  pionu  i  opuszczenie
go na dno w celu osiowego ułożenia przewodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Zasada sprawdzania osi kanału i głębokości wykopu [4, s. 199]

Niezależnie od tego, czy wykop wykonuje się mechanicznie czy ręcznie, powinien on być

odpowiednio  umocniony  przez  obudowę.  Bardzo  rzadko  zdarzają  się  przypadki  umożliwiające
wykonanie  wykopu  ze  skarpą  o  nachyleniu  odpowiadającym  rodzajowi  gruntu;  będą  to  przypadki
budowy  przewodów  na  otwartej  przestrzeni  (niezabudowanej),  o  głębokości  bardzo  niewielkiej  –
nieprzekraczającej 0,80  m. trzeba pamiętać, że  już przy tej głębokości  i szerokości równej  0,80  m
wykonanie  skarp  o  nachyleniu  1:1  podwaja  objętość  wydobytej  ziemi.  Wykonanie  wykopów
o ścianach  prostopadłych  podyktowane  jest  zarówno  mniejszą  kubaturą  takiego  wykopu
w porównaniu z wykopem ze skarpami, jak i niemożnością zajęcia tak szerokiego pasa terenu, jaki
byłby potrzebny na wykop ze skarpami.

Obudowa wykopu jest konieczne ze względu na bezpieczeństwo pracujących w wykopie

robotników i powinno być regułą. Nawet płytki wykop o głębokości 1 m w gruncie zwartym należy
u  góry  odeskować  choćby  1  balem.  Rozróżniamy  odeskowanie  wykopu  pełne  i  ażurowe  (luźne).
W gruntach  sypkich  i  słabych  wykonuje  się  obudowę  pełną,  tzn.  bale  (deski)  przylegają
bezpośrednio  do  siebie  na  całej  głębokości  wykopu.  Obudowa  luźna  tzw.  „w  drabinkę”,  czyli
z pozostawieniem  15÷20  cm  odstępów  między  balami,  może  być  wykonana  w  gruntach  zwartych
(III  kat.)  przy  głębokościach  nieprzekraczających  2  m  i  w  gruntach  bardzo  zwartych  (IV  kat.)
o głębokości  wykonania  nie  większej  niż  3  m.  Szerokość  wykopu  uzależnia  się  od  średnicy
przewodu, rodzaju  złączy  i  od  rodzaju  gruntu.  Szerokość wykopu  powinna  umożliwiać  swobodne
jego wykonanie oraz układanie przewodu i powinna być szersza od średnicy nominalnej przewodu,
co  najmniej  o 0,3÷0,4  m  z  każdej  strony.  Szerokość  wykopu  powiększa  się  o  grubość  obudowy
(zazwyczaj  o 0,1 m),  a  w  odniesieniu  do  gruntu  nawodnionego,  wymagającego  zastosowania
specjalnej  obudowy  (np.  ścianki  szczelnej),  o  następne  0,1  m.  Ostatecznie,  więc  przy  układaniu
przewodu  o średnicy  100  mm  szerokość  wykopu  bez  obudowy  powinna  wynosić  0,9  m,  wykopu
z obudową  –  1,0  m,  a  wykopu  wykonanego  w  gruntach  nawodnionych  –  1,1  m.  Jeżeli  średnica
przewodu  wynosi  400  mm,  to  szerokości  wynoszą  odpowiednio:  1,2  m,  1,3  m  oraz  1,4  m.
Szerokość  wykopu  na  łukach  powinna  być zwiększona tak, aby  kształtki  łukowe  łatwo się w  nim
mieściły  i  aby  w  miejscu  złączy  była  zachowana  niezbędna  wolna  przestrzeń  między  ścianą
wykopu a rurą. W miarę pogłębienia wykop powinien być deskowany przy odpowiednim rozparciu.
Zależnie od zwartości gruntu  jednorazowe pogłębianie (bicie) wynosić  może od 1  bala (tj. 20 cm)
do  4  (tj.  ok.80  cm);  przy  gruncie  sypkim  jednorazowo  pogłębia  się  wykop  na  szerokość  1  bala,
który  zakłada  się  natychmiast;  przy  gruntach  zwartych  można  jednorazowo  pogłębić  o ok.  80  cm,
zakładając  od  razu  4  bale.  Ziemię  z  urobku  do  głębokości  2  m  wyrzuca  kopacz  od  razu  na  górę,
a przy  głębokości  większej  –  najpierw  na  pomost  pośredni,  skąd  drugi  robotnik  wyrzuca  ją  na
powierzchnię terenu [1, s. 200].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Szerokość dna wykopu pod przewody rurowe[2, s.78]

Szerokość wykopów

Umocnionych

nieumocnionych

Średnice

wewnętrzne

przewodów

Pod przewody

[mm]

żeliwne i stalowe

[m]

kamionkowe,
betonowe itp.

[m]

żeliwne i stalowe

[m]

kamionkowe,
betonowe itp.

[m]

0,90

0,80

75-80

0,90

0,80

100

0,90

0,80

125

0,90

0,80

150

0,90

0,80

200

1,00

0,90

250

1,05

0,95

300

1,10

1,00

350

1,20

1,25

1,10

1,15

400

1,25

1,30

1,15

1,20

500

1,40

1,45

1,30

1,35

600

1,55

1,60

1,45

1,50

700

1,70

1,75

1,60

1,65

800

1,85

1,90

1,75

1,80

900

2,00

2,05

1,90

1,95

1000

2,15

2,10

2,00

2,05

1200

2,40

2,30

2,35

Wykonywanie obudowy wykopów

Umacnianie wykopów prowadzi się odcinkami zwanymi klatkami. Każda klatka stanowi pełną

obudowę długości równej długości elementów przyściennych: zazwyczaj 3,0; 4,0 lub 5 m.
Połączenie dwóch sąsiednich klatek powinno być należycie dopasowane i szczelne.

Technologia wykonywania obudowy wykopu zależy od warunków gruntowych i wodnych.

W gruntach zwartych normalnej wilgotności wykonanie obudowy obejmuje kolejno następujące
czynności:

−

Wykonanie wykopu nieumocnionego do głębokości 1÷1,5 m (zależnie od spoistości gruntu)
i wyrównania łopatą ścian.

−

Ułożenie po obu stronach wykopu bali przyściennych  i wykonanie rozparcia czasowego. Bale
układa  się  jeden  na  drugim  począwszy  od  dna  wykopu.  Po  ułożeniu  bali  przyściennych
podpiera  się  je  nakładkami  ustawionymi  pionowo  i  zabezpiecza  podporami  ustawionymi
skośnie.

−

Założenie  rozpór  stałych  i  usunięcie  podpór  czasowych.  Rozpory  stałe  dobija  się  młotkiem;
długość  ich  powinna  być  ściśle  dopasowana  do  szerokości  wykopu. Jednocześnie przystępuje
się  do  usuwania  podpór  założonych  czasowo.  Liczba  rozpór  i  nakładek  oraz  ich  rozstaw
w płaszczyznach pionowej  i poziomej zależy od szerokości i głębokości wykopu. Osie rozpór
powinny  być  prostopadłe  do  płaszczyzny  ścian  wykopu,  rozpory  zaś  i  nakładki  w  przekroju
poprzecznym  klatki  powinny  znajdować  się  w  jednej  płaszczyźnie  pionowej.  Podbijanie  pod
końce rozpór  wszelkiego  rodzaju podpór i podkładek  jest niedopuszczalne. Jeżeli rozpora  jest
luźna,  należy  ją  wymienić  na  dłuższą,  dopasowaną  do  szerokości  wykopu.  Po  rozparciu
obudowy dolne bale przyścienne przymocowuje się do nakładek klamrami ciesielskimi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby zabezpieczania wykopów

Najczęściej stosuje się obudowę skrzynkową składającą się z poziomych desek, pionowych

podkładek oraz rozpór poziomych.

Rys. 9. Obudowa skrzynkowa wykopu [4, s. 200]

1 – rozpory, 2 – deski poziome, 3 – brusy pionowe, 4 – miejsce do składowania materiałów, 5 – ziemia z wykopu

Obudowa pionowa z desek jest kosztowna i stosuje się ją wyłącznie w razie napływu wód

gruntowych do wykopu. W razie dużego napływu lepiej jednak stosować stalowe ścianki szczelne,
które po zakończeniu budowy przewodu można wyciągnąć i użyć ponownie. Obudowa skrzynkowa
składa się z desek grubości 40÷75 mm i długości 4÷5 m, podkładek (zazwyczaj 5x10 cm) i rozpór
średnicy 13÷16 cm. Podkładki przenoszą obciążenie z desek obudowy na rozpory drewniane lub
stalowe. Rozpory stalowe są bardzo dogodne w użyciu, gdyż pokręcając część gwintowaną
dostosowuje się je do różnej szerokości wykopów.

Obudowę rozpoczyna się po wykonaniu wykopu na głębokość 0,4 – 1,0 m w gruntach luźnych

(w  zależności  od  nawodnienia)  i  1,0–1,5  m  w  gruntach  zwartych.  Do  tego  celu  służą  bale
(o grubości  50–63  mm)  i  nakładki  świerkowe  lub  sosnowe  oraz  rozpory  drewniane  z  okrąglaków
(o średnicy  14–20  cm)  bądź  stalowe  (rozkręcane).  Po  uzyskaniu  wyżej  określonych  głębokości
i wyrównaniu  do  pionu  ścian  wykopu  układa  się  wzdłuż  ścian  jeden  nad  drugim  4–5  bali,
przetrzymując  je  stalowymi  drążkami  –  łomami.  Następnie  w  połowie  bali  ustawia  pierwszą  parę
nakładek  i rozpiera  je rozporami.  W podobny sposób rozpiera  się dwiema  następnymi  nakładkami
końce  bali w odległości  10–15  cm  od  krawędzi  końcowych.  Ustawiając  pierwszy  bal  od  wierzchu
wykopu należy wysunąć go na ok. 5–10 cm nad powierzchnię terenu. Podczas dalszego pogłębiania
obudowę wykonuje się w podobny sposób zakładając nakładki na styk w stosunku do poprzednich.
Wyżej  omówioną  obudowę  wykonuje  się  w  gruntach  luźnych.  W  gruntach  zwartych  stosuje  się
obudowę poziomą ażurową

ub pełną w gruntach nawodnionych (niezależnie od rodzaju i kategorii)

obudowę pełną, którą dodatkowo zabezpiecza się węzłami ze słomy, zwanymi kotami [4, s. 200].

Rys. 10. Rozpory śrubowe: a) stalowa dwustronna, b) drewniana ze śrubą stalową [4, s. 201]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Zabezpieczenie obudowy w gruntach nawodnionych: a) węzeł ze słomy, b) sposób zabezpieczenia [9, s. 282]

Obecnie coraz częściej ściany obudowuje się wypraskami blaszanymi grubości 4 mm,

szerokości  0,20  m  i  długości  4  m  zastępującymi  bale  sosnowe.  Poziomo  ułożone  dyle  blaszane
umacnia  się,  co  najmniej  3  parami  pionowych  nakładek  z  bali  drewnianych  63  mm  i  rozpiera
rozporami  z  okrąglaków  o  średnicy  14  –  20  cm.  Pierwsze  rozpory  umieszcza  się  około  30  cm
poniżej poziomu terenu, następnie w odległości około 1,20 m od powierzchni i w miarę pogłębiania
wykopu  wobec  rosnącego  parcia  ziemi  coraz  gęściej. Rozpory  powinny  być dłuższe od  prześwitu
między nakładkami o 10–30 mm zależnie od rodzaju gruntu.

Rys. 12. Obudowa wykopu (zwarta, pozioma) i prawidłowo zaciosana rozpora [9, s. 283]

Rozpory ustawia się ukośnie, a następnie wbija na siłę do położenia poziomego. Podczas

wbijania  rozpory  następuje  sprężyste  odkształcenie  gruntu  za  deskowaniem,  odkształcenie  bali
deskowania  i  nakładek,  w  materiale  drzewnym obserwujemy  powstanie  zgłębień od  nacisku  czoła
rozpory.  Aby  rozpora  nie  strzępiła  się  na  końcach  w  czasie  wbijania,  krawędzie  powierzchni
czołowych  należy  odpowiednio  zaciosać.  W  tak  wykonanej  obudowie,  nawet,  gdy  grunt  zacznie
wysychać  i  wykop  się  rozszerzy,  nie  nastąpi  wypadanie  rozpór  grożące  zawaleniem  się  wykopu.
Z tej samej przyczyny stosowanie zbyt krótkich rozpór i opieranie ich na podkładkach i klinach jest
niedopuszczalne. W wykopach nie głębszych niż 3 m zamiast rozpór z okrąglaków wolno stosować
rozkręcane rozpory stalowe pod warunkiem codziennej ich kontroli i dokręcania [3, s. 282-284].

Rys. 13. Rozpora stalowa [9, s. 284]

Należy zwracać dużą uwagę na pionowe wykonanie ścian wykopu, gdyż przy ścianach

pochyłych pod wpływem parcia gruntu na deskowanie powstaje składowa pionowa siły
rozpierającej, która może wysunąć rozpory i spowodować katastrofę.

Wykopy na sieci ciepłowniczej wykonywane są jako otwarte ze zboczami bez umocnienia lub

otwarte o ścianach pionowych nie umocnionych lub umocnionych. Rodzaj wykopu zależy od
terenu, gdzie sieć jest wykonywana oraz od kategorii gruntu. Wykopy na sieci ciepłownicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonuje się mechanicznie, ograniczając prace ręczne do miejsc tzw. kolizji – skrzyżowań
z innymi przewodami uzbrojenia podziemnego.

Wykopy mechaniczne wykonuje się jako:

−

wykopy ze zboczami bez umocnienia ścian,

−

wykopy o ścianach pionowych z umocnieniem.
Koparkami przedsiębiernymi wykonuje się wykopy ciągłe o ścianach pionowych i ze

zboczami.

Koparki chwytakowe są używane do wykonywania wykopów w gruntach luźnych i średniej

spoistości oraz nawodnionych. Przy odpowiedniej wielkości chwytaka, koparki te mogą wybierać
ziemię w wykopach umocnionych.

Koparki zbierakowe stosuje się do wykonywania wykopów o większej objętości. Służą do

wykonywania wykopów o ścianach pionowych i ze zboczami, szczególnie w przypadku
składowania urobku z dala od wykopu [12, s.346].

Wykopy do gazociągów polietylenowych wykonuje się wg schematu

Głębokość wykopu W

stanowi sumę minimalnego przykrycia M

, średnicy zewnętrznej rury

i grubości podsypki G

= M

+ D

+ G

, m

Minimalne przykrycie rury powinno wynosić:

−

0,6m dla przyłączy gazowych,

−

0,8 m dla sieci ulicznej,

−

1,0 m przy układaniu w gruntach ornych z głęboką orką.
Minimalna szerokość wykopu:

−

+ 20 cm dla odcinków montowanych nad wykopem,

−

+ 40 cm dla odcinków montowanych w wykopie.

Rys. 14. Schemat wykopu do gazociągów z rur polietylenowych [1, s. 191]

1 – podsypka piaskowa, 2 – drut identyfikacyjny Cu 1,5 mm

Dy, 3 – gazociąg PE, 4 – nadsypka z piasku min.0,10 m,

5, 7 – zasypka gruntem rodzimym, 6 – taśma ostrzegawcza szerokości min. 10 cm (żółta).

Miejsce zakładania obejm do odgałęzień prowadzących do budynków należy poszerzyć do

wymiarów 1 x 1m. Jeżeli gazociąg ma być zgrzewany w wykopie, należy go podkopać w obszarze
zgrzewania na głębokość 0,2 m. Dno wykopu powinno być wyrównane, tak, aby rura na całej swej
długości (z wyjątkiem wgłębień na połączeniach) opierała się o podłoże. W gruntach kamienistych
należy wykonać podsypkę z piasku lub przesianej ziemi. Grubość podsypki powinna wynosić 5–10
cm, a w gruntach wybitnie kamienistych 15 cm [9, s. 191].

Podłoża pod kanały

Przed opuszczeniem rur należy przygotować odpowiednio ich podłoże i wymagane spadki

gwarantujące grawitacyjny przepływ ścieków z minimalną prędkością 0,8–1,0 m/s. Prędkość ta
zapewnia właściwe samooczyszczenie się kanałów. Dla rur kamionkowych i betonowych prędkość
maksymalna nie może przekroczyć 3 m/s. Spadki dna kanałów są stosunkowo małe i określone są
w

‰

(promilach) tj. 1–6

‰

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podłoże pod rury może być naturalne (w gruntach suchych i piaszczystych) z podsypki

żwirowo-piaskowej. Pod kanały o większym przekroju podłożem może być tłuczeń kamienny lub
beton [9, s. 285].

Rys 15. Ułożenie rur: a) na podłożu żwirowo-piaskowym, b) na podłożu betonowym [9, s. 286]

W gruntach piaszczystych i suchych, rury układa się bezpośrednio na dnie wykopu.

W pozostałych przypadkach należy wykonać podłoże sztuczne.

Rys. 16.

Podłoże sztuczne pod przewodami: a) piaskowe w gruncie twardym (skalistym), b) piaskowo-tłuczniowe na

gruncie słabym [5, s. 342]

Podłoża sieci ciepłowniczych

Rodzaj wykonywanego podłoża zależy od warunków hydrogeologicznych terenu tj.:

−

spoistości gruntu,

−

nieprzepuszczalności gruntu,

−

rodzaju występującej w gruncie wody (zawieszonej, zaskórnej lub gruntowej).
Podłoże betonowe z prefabrykatów lub betonu monolitycznego wykonuje się w gruntach

suchych  przepuszczalnych.  Podłoże  betonowe  z  podsypką  kamienną  lub  tłuczniową  stosuje  się
w gruntach  suchych  ze  średnią  przepuszczalnością.  Warstwa  podsypki  o  grubości  15–25  cm
z kamienia  lub  tłucznia  o  uziarnieniu  2  –  5  cm  umożliwia  zatrzymanie  wody  na  dnie  wykopu  na
okres  wsiąkania  w  grunt  rodzimy.  Podłoże  betonowe  z  podsypką  kamienną  lub  tłuczniową
i odwodnieniem  za  pomocą  sączka  stosuje  się  w  gruntach  suchych  nieprzepuszczalnych.  Woda
zbierająca  się  na  dnie  wykopu  odpływa  sączkami  do  studzienek  zbiorczych,  skąd  dostaje  się  do
sieci deszczowej lub kanalizacyjnej. Podłoże betonowe z podsypką kamienną lub tłuczniową oraz z
odwodnieniem  miejscowym  sączkami  i  izolacją  wodoszczelną  kanału  wykonuje  się,  jeśli  trzeba
ułożyć sieć ciepłowniczą w terenie z wodą gruntową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Rodzaje podłoży: a) podłoże betonowe z prefabrykatów lub betonu monolitycznego, b) podłoże betonowe

z podsypką kamienną lub tłuczniową, c) podłoże betonowe z podsypką kamienną lub tłuczniową i odwodnieniem za

pomocą sączka, d) podłoże betonowe z podsypką kamienną lub tłuczniową, odwodnieniem za pomocą sączka i izolacją

wodoszczelną kanału[12, s. 348]

Wykonuje się wówczas następujące elementy zabezpieczające:

−

warstwę drenażową z kamienia lub tłucznia o grubości 15–20 cm,

−

sączki odwadniające w 1 lub 2 ciągach ułożone poza gabarytem kanału,

−

warstwę chudego betonu o grubości około 5 cm,

−

izolację wodoszczelną z papy na lepiku lub folii na odpowiednim kleju położoną na suchej
powierzchni betonu dna i ściany kanału (luźne brzegi izolacji należy przykleić),

−

izolacje dociska się do ścian kanału, ścianką z cegły [12, s.348].

Odwodnienie wykopów

Dla odwodnienia wykopów stosuje się jedną z wymienionych metod:

−

pompowanie bezpośrednio z wykopu,

−

pompowanie ze studni depresyjnych,

−

filtrów igłowych,

−

elektroosmotyczne suszenie gruntu.
Wybór metody zależy od warunków gruntowo- wodnych, wielkości i kształtu wykopów itp.

Odwodnienie wykopu za pomocą bezpośredniego pompowania wody z wykopu powinno odbywać
się  tak,  aby  nie  pobierać  piasku  z  wodą.  Grozi  to  rozmyciem  gruntu,  szczególnie  spoza  obudowy
w konsekwencji  zawaleniem  się  wykopu.  Z  tego  powodu  studzienka  czerpalna  powinna  być
konstrukcja trwałą, pozostawioną po zasypaniu wykopu, dzięki  czemu  można  ją wykorzystać przy
ponownym odkryciu kanału przy jego przebudowie lub naprawie.

Rys. 18. Bezpośrednie odwodnienie dna wykopu: a) przekrój wykopu ze studzienką czerpalną, b

)

plan, c) szczegóły

ułożenia sączków w warstwie podsypki [6, s. 128]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Studnie depresyjne nie różnią się konstrukcją od innych studni do ujmowania wody. Różnica

sprowadza się jedynie do głębokości studni, która w wypadku odwadniania wykopów nie
przekracza zazwyczaj 15–20 m [6, s. 128].

Metoda odwadniania za pomocą drenażu polega na odprowadzeniu wody po dnie wykopu za

pomocą sączków drenarskich do miejsc niżej położonych, w których instaluje się studzienki
zbiorcze, skąd wypompowuje się wodę.

Rys. 19. Schemat odwodnienia wykopu za pomocą studni depresyjnych [6, s. 129]

W gruntach pylastych, których niewielka wodoprzepuszczalność uniemożliwia zastosowanie

jednej z dwu metod odwodnienia, stosuje się odwadnianie metodą próżniową zwaną inaczej metodą
litrów  igłowych.  Polega  ona  na  umieszczeniu  w  gruncie,  w  pobliżu  wykopu  szeregu  studzien
o małej  średnicy  (38-53  mm)  w  niewielkich  odstępach  od  siebie,  podłączeniu  ich  do  wspólnego
kolektora  i  wytworzeniu  w  tym  kolektorze  podciśnienia.  Działanie  sił  grawitacyjnych  i  próżni
powoduje odpływ wody z gruntu do instalacji. Studnie stosowane w tej metodzie składają się z rury
zawierającej w dolnej części filtr ze specjalnym zaworem. Noszą one nazwę filtrów igłowych.

Rys. 20. Fazy zabudowy filtrów igłowych [6, s. 130]

Rys. 21. Końcówki filtrów igłowych

różnych typów [6, s. 131]

a) w czasie wypłukiwania, b) w czasie pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Filtry igłowe zabudowuje się w grunt przez wpłukiwanie. Do rury filtru tłoczy się wodę, która

wypływa przez zawór wypłukując grunt wokół filtru. Dzięki temu następuje zagłębianie się filtru w
grunt.  W  końcowym  okresie  wypłukiwania  filtr  obsypuje  się  żwirem,  a  po  zakończeniu
wypłukiwania  otwór  wokół  rury  uszczelnia  się  plastycznym  iłem.  Następnie  podłącza  się  filtry
igłowe  do  wspólnego  kolektora  zakończonego  zbiornikiem  wyrównawczym.  Podłączona  do
zbiornika  pompa  próżniowa  wytwarza  w  nim  i  w  kolektorze  podciśnienie.  Zebrana  woda
wypompowywana jest z dolnej części zbiornika wyrównawczego specjalną pompą.

Rys. 22. Przekrój wykopu z zabudowanymi filtrami igłowymi [6, s. 132].

1 – wykop, 2 – filtr igłowy, 3 – kolektor zbiorczy, 4 – dynamiczne zwierciadło wody, 5 – statyczne zwierciadło wody.

Zasypywanie wykopów

Zagłębienie rurociągów sieci komunalnych powinno zabezpieczyć je przed przemarzaniem.

Ścieki  zamarzają  trudniej  niż  woda  czysta,  stąd  dopuszcza  się  minimalne  zagłębienie  kanału
wynoszące  1,4  m,  licząc  od  wierzchu  rury  do  obciążonej  powierzchni  jezdni.  Jest  to  zagłębienie
ekonomicznie optymalne; jednak na terenach płaskich ze względu na niezbędny minimalny spadek
kanału przeważnie stosuje się znacznie większe zagłębienia. W naszych warunkach klimatycznych
przewody wodociągowe, np. z rur PVC, układa się na głębokości 1,2; 1,4; 1,6 lub 1,8 m mierzonej
od  powierzchni  gruntu  do  wierzchu  rury  odpowiednio  przy  głębokości  zamarzania  (h  =  0,8;  1,0;
1,2; 1,4  m). Głębokość wykopów wynika z  założonej głębokości przewodów, która z kolei zależy
od głębokości przemarzania gruntu.

Po uzyskaniu pozytywnego wyniku prób szczelności przystępuje się do zasypywania

wykopów.  Grunt  wypełniający  zagłębienia  pod  złączami  powinien  być  bardzo  dokładnie  ubity
drewnianymi  ubijakami  ręcznymi,  a  boki  rur  podsypane  i  dobrze  ubite  do  połowy  ich  wysokości.
W miastach  zasypywanie  wykopów  wykonuje  się  ręcznie  lub  za  pomocą  lekkich  spycharek.
Zasypywaną do wykopów ziemię ubija się ręcznie lub mechanicznie warstwami, co 20 cm płytami
ubijającymi.  Najlepsze  wyniki  ubijania  osiąga  się  przy  jednoczesnym  zraszaniu  wodą.  Płyta
ubijająca jest wykonana z żelbetu i waży 0,3 – 1 tony. Podnoszenie i ubijanie płyty odbywa się za
pomocą  żurawia  samojezdnego.  Należy  pamiętać,  że  pierwszą  warstwę  20  cm  ubija  się  ręcznie
drewnianymi  ubijakami.  Dokładne  ubijanie  ziemi  chroni  przed  osiadaniem  nawierzchni  nad
rurociągiem. Do zasypywania wykopów nie wolno używać śmieci lub gruzu. W miarę zasypywania
usuwa  się  jednocześnie  obudowę  uzbrojenia.  Miejsca,  w  których  zainstalowane  jest  uzbrojenie
i inne punkty charakterystyczne dla rurociągu, powinny być naniesione na rysunki powykonawcze
rurociągów.  Do  obowiązków  wykonawcy  należy  ustawienie  tabliczek  informacyjnych,
umożliwiających  dokładne  zlokalizowanie  położenia  rurociągu  i  elementów    jego  uzbrojenia.
Tabliczki  mogą  być  umieszczane  na  ścianach  budynków  lub  na  specjalnych  słupkach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znacznikowych. Końcowym etapem budowy rurociągów sieci komunalnych jest porządkowanie
trasy i naprawa nawierzchni.

Zasypywanie wykopów głębokich np. przy budowie kanałów odbywa się z równoczesnym

usuwaniem jego obudowy. W gruntach niespoistych (sypkich) usuwamy (poczynając od dołu) po
jednym  balu  z  każdej  strony,  a  w  gruntach  spoistych  (zwartych),  gdzie  niebezpieczeństwo
zasypania  ludzi  jest  mniejsze  –  po  dwa  bale  z  każdej  strony.  Pierwszą  fazę  zasypywania
wykonujemy  ręcznie  warstwami  15–20  cm,  ze  zwróceniem  szczególnej  uwagi  na  staranne
obsypanie  i  równomierne  ubicie  ziemi  na  obwodzie  ułożonego  kanału.  Kiedy  warstwa  nasypanej
ziemi  osiągnie  grubość  50  cm  ponad  wierzch  zasypywanego  kanału,  dalsze  prace  mogą  odbywać
się  mechanicznie.  W  razie  układania  kanalizacji  pod  jezdnią  o  dużym  nasileniu  ruchu,  zasypka
wykopów  powinna  być  wykończona  warstwą  z  piasku,  starannie  zagęszczoną  przez  ubijanie
i polewanie  jej  wodą.  Niekiedy  wierzchnią  warstwę  zasypki  może  być  mieszanka  piaskowo-
cementowa.[11, s. 137-140].

Zasypywanie mechaniczne wykonuje się warstwami 20–40 cm z jednoczesnym zagęszczaniem

gruntu. Do mechanicznego zasypywania wykopów służą spycharki. Spycharki służą również do:

−

wyrównywania i oczyszczania terenu,

−

wykonywania wykopów płytkich do głębokości ok. 1,5 m,

−

rozgarniania mas ziemnych i zagęszczenia nasypów.

Do zagęszczania gruntu stosuje się ubijaki i zagęszczarki. Ubijaki mogą być ręczne,

pneumatyczne lub elektryczne. Zgęszczając ziemię w pobliżu przewodów, stosuje się ubijaki
lżejsze. Do zagęszczenia gruntów wilgotnych gliniastych i pylastych stosuje się zagęszczarki
wibracyjne [16, s. 154].

Aby zminimalizować naprężenia termiczne w czasie eksploatacji gazociągu polietylenowego

zasypywanie  wykopów  sieci  gazowej  z  rur  PE  należy  przeprowadzać  przy  możliwie  najniższych,
ale  dodatnich,  temperaturach  otoczenia.  Po  ułożeniu  rur  na  wyrównanej  podsypce  piaskowej,
wykonuje  się  nadsypkę  z  piasku  do  wysokości, co najmniej  10  cm  nad  górną krawędzią  rury.  Na
rurze  (5  cm  od  rury)  należy  ułożyć  taśmę  lokalizacyjną,  a  poszczególne  jej  odcinki  połączyć
zaciskami  i  zaizolować.  Pierwszą  warstwę  nadsypki  należy  ubić  ręcznie  drewnianymi  ubijakami
stopień  zagęszczenia  piasku  powinien  być  taki  sam  w  miejscach  podparcia  rury  jak  i  jej
wierzchołka.  Następne  warstwy  nadsypki  mogą  być  z  ziemi  z  wykopu  (bez  kamieni
i zanieczyszczeń) ubijanej warstwami o grubości 20 – 30 cm. Na wysokości 40 cm nad rurociągiem
należy  ułożyć  taśmę  znacznikową  z  tworzywa  sztucznego  o  szerokości  20  cm  w  kolorze  żółtym
[1, s. 191].

Przy zasypywaniu sieci cieplnej z rur preizolowanych należy na ustabilizowanej zasypce nad

każdym z rurociągów ułożyć taśmę ostrzegawczą oznaczającą trasę przebiegu sieci. Kolor taśmy
ustala lokalne przedsiębiorstwo geodezyjne. Podobnie postępuje się w przypadku gazociągów
i wodociągów [12, s. 346].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest zasada podziału gruntów na kategorie?
2.  Jakie czynności obejmuje budowa sieci komunalnych?
3.  W jaki sposób wytycza się trasę rurociągów?
4.  Jakie prace przygotowawcze należy wykonać przed przystąpieniem do wykonywania wykopu?
5.  W jaki sposób sprawdza się prawidłowość wykonania wykopu?
6.  Od czego zależy szerokość wykopu?
7.  Od czego zależy głębokość wykopu?
8.  Z jakich względów wykonujemy umocnienia wykopów?
9.  Jakie znasz rodzaje umocnienia wykopów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.  W jaki sposób układamy rurociągi w wykopie?
11.  Jakimi metodami odwadnia się wykopy?
12.  Jakie są zasady zasypywania wykopów?
13.  Jakie  sposoby  oznaczenia  położenia  przewodów  i  uzbrojenia  stosujemy  przy  budowie  sieci

komunalnych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej przedstawionej przez nauczyciela sporządź przedmiar

robót ziemnych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadami wykonywania wykopów,
2)  zapoznać się z dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela,
3)  rozpoznać rodzaj sieci komunalnej,
4)  określić rodzaj i kategorię gruntu,
5)  wykonaj przedmiar robót ziemnych zapisując wyniki w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja techniczna sieci komunalnej (przedstawiona przez nauczyciela),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania przedmiaru robót ziemnych,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Porównaj sposoby odwadniania wykopów.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z metodami odwadniania wykopów,
2)  obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające sposoby odwadniania wykopów,
3)  przeanalizować poszczególne sposoby odwadniania wykopów,
4)  porównać metody odwaniania wykopów,
5)  dobrać rodzaje odwadniania wykopu w zależności od rodzaju gruntu,
6)  omówić sposoby wykonywania odwodnienia wykopu,
7)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele odwodnień wykopów,

−

rysunki i filmy przedstawiające sposoby odwadniania wykopów,

−

Polskie Normy,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Opisz i porównaj procedury, jakie obowiązują przy zasypywaniu wykopów poszczególnych

sieci komunalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadami zasypywania wykopów poszczególnych sieci komunalnych,
2)  obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasypywanie wykopów,
3)  przeanalizować zasady zasypywania wykopów,
4)  zapoznać się ze sposobami oznakowania przewodów poszczególnych sieci komunalnych,
5)  dobrać sprzęt i narzędzia do zasypywania wykopów,
6)  omówić kolejno poszczególne etapy zasypywania wykopów,
7)  porównać procedury obowiązujące przy zasypywaniu wykopów,
8)  zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki i filmy przedstawiające zasypywanie wykopów,

−

Polskie Normy,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj wykop

z zabezpieczeniem.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonywania i umacniania wykopów,
2) zapoznać się z dokumentacja techniczną oraz instrukcją zawierającą zasady wykonywania

i umacniania wykopów,

3)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania umocnień wykopów,
4)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania wykopu i umocnień,
5)  dobrać materiały do obudowy wykopu,
6)  wykonać wykop pod rurociąg,
7)  zabezpieczyć wykop,
8)  dobrać  rodzaj  zabezpieczenia ścian  wykopu  w zależności  od  jego  szerokości  i  rodzaju  gruntu

zgodnie z dokumentacja techniczną,

9) wykonać zabezpieczenie ścian wykopu zgodnie z obowiązującymi przepisami,
10) zastosować przepisy bhp, ochrony ppoż. i przeciwporażeniowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do wykonywania wykopów tzw. „piaskownica” najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
komunalnych),

−

dokumentacja techniczna sieci komunalnych,

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania i zabezpieczania wykopów,

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do wykonania i zabezpieczania wykopów: łopaty, kilofy, koparka,

−

urządzenia i materiały potrzebna do wykonania i zabezpieczania wykopów: wypraski, rozpory,
nakładki,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj wykop

i ułóż w nim rurociąg.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonywania sieci kanalizacyjnej,
2) zapoznać się projektem technicznym oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku

do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi wykonywania
sieci kanalizacyjnej,

3) określić w kolejności czynności związane z wykonaniem wykopu i zabezpieczeniem wykopu

z przygotowaniem podłoża i ułożeniem rur w wykopie,

4)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5)  przygotować potrzebne do montażu materiały,
6)  wykonać wykop z zabezpieczeniem oraz przygotować jego dno i wykonać podsypkę,
7)  ułożyć rury w wykopie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne tzw. „piaskownica” (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane
w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci komunalnych),

−

dokumentacja techniczna sieci kanalizacyjnej,

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania sieci kanalizacyjnej,

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: łopaty, kilofy, koparka, poziomnica,

−

materiały potrzebne do montażu: rury kamionkowe, materiały uszczelniające: wypraski
blaszane, rozpory, rury, uszczelnienia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić kategorie gruntów?

2) wykorzystać dokumentacje techniczną dotyczącą sieci komunalnych?

3) dobrać sprzęt i narzędzia do wykonywania i zabezpieczania wykopów?

4) wykonać wykop i zabezpieczyć ściany wykopu?

5) dobrać rodzaje zabezpieczenia ścian wykopu w zależności od jego

szerokości i rodzaju gruntu?

6) przygotować dno wykopu do ułożenia określonych rurociągów sieciowych?

7) wykonać podsypkę pod rurociągi sieciowe?

8) dobrać rodzaje odwodnienia wykopu w zależności od rodzaju gruntu?

9) ułożyć rury w wykopie?

10) zasypać wykop i wykonać oznaczenia przy zasypywaniu poszczególnych

sieci

komunalnych?

11) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu wykopów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Przejścia rurociągów przez przeszkody terenowe

4.8.1. Materiał nauczania

Realizując budowę rurociągów napotkać można przeszkody terenowe, które utrudniają budowę

sieci komunalnych.

Do najważniejszych przeszkód należą:

−

skrzyżowania rurociągów z innymi rurociągami i przewodami,

−

skrzyżowania rurociągów z torami kolejowymi lub drogami publicznymi,

−

skrzyżowania rurociągów z rzekami.
W razie krzyżowania się rurociągów z istniejącymi przewodami wykonuje się przejścia nad lub

pod  tymi  rurociągami.  Do  wykonania  przejść  nad  rurociągami  nie  są  potrzebne  specjalne
konstrukcje  zabezpieczające.  W  przypadku  sieci  wodociągowej  należy  tylko  ocieplić  rurociąg,
jeżeli  jest  zbyt  płytko  zagłębiony.  Do  ocieplenia  rurociągów  stosuje  się  zazwyczaj  warstwę
izolacyjną  żużla  przykrytego  papą.  W  praktyce  grubości  warstw  izolacyjnych  można  przyjmować
według  stref  klimatycznych  oraz  głębokości  rurociągu.  Jeżeli  rurociągi  mają  być  układane  pod
istniejącymi  przewodami,  należy  te  ostatnie  podwiesić  w  miejscu  skrzyżowania.  Przy
skrzyżowaniach  wykopy  należy  wykonywać  szczególnie ostrożnie  i ręcznie, aby  nie spowodować
uszkodzenia istniejącego rurociągu. Jeżeli odległość przewodu między przeszkodą a rurociągami w
miejscu  skrzyżowania  jest  mniejsza  od  0,5  m,  rurociąg  należy  prowadzić  w  rurze  ochronnej.
Metoda wykopu otwartego pod torami polega na wykonaniu prowizorycznego mostu nad wykopem
w miejscu skrzyżowania konstrukcji odciążającej tory.

Rys. 23. Przejście sieci wodociągowej pod torem kolejowym w tunelu: 1 – konstrukcja tunelu, 2 – rury żeliwne

kołnierzowe. [6, s. 136]

Minimalna głębokość przykrycia dla różnych przewodów podziemnych

Rys. 24. Minimalne głębokości przykrycia różnych przewodów podziemnych [3, s. 58]

1 – kable telefoniczne rozdzielcze, 2 – kable telekomunikacyjne, 3 – kable elektroenergetyczne, 4 – kable

oświetleniowe, 5 – kanał ciepłowniczy, 6 – gazociąg, 7 – przewody wodociągowe, 8 – przewody kanalizacyjne.

Przeszkody terenowe można przekraczać podziemnie i nadziemnie. Przekraczanie przeszkód

terenowych podziemnie można wykonać wykopem otwartym lub za pomocą przebijaka
pneumatyczny tzw. kreta.

Przebijak pneumatyczny jest to urządzenie udarowe pracujące pod ciśnieniem sprężonego

powietrza podawanego z przewoźnego agregatu sprężarkowego. Przebijanie gruntu następuje na
skutek uderzeń bijaka w kowadełko umieszczone w dziobie urządzenia. Siła odrzutu, zwrócona

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeciwnie  do  ruchu  „kreta”,  jest  równoważona  przez  siłę  tarcia  zewnętrznych  części  przebijaka
o grunt.  Cząstki  gruntu  pod  wpływem  działania  krawędzi  tnących  przedniej  części  kreta  są
przesuwane  na  boki,  a  napotkane  przeszkody  rozbijane.  Przebijak  posiada  w  tylnej  części
urządzenie do  mocowania  rury  z  PE,  którą  wciąga podczas  ruchu do  przodu.  Przed rozpoczęciem
przebijania  należy  wykonać  otwory  –  wlotowy  i  wylotowy.  Urządzenie  układa  się  w  specjalnym
kanale  startowym,  gdzie  możliwe  jest  regulowanie  kierunku  i  pochylenia,  w  oparciu  o  wskazania
optycznego  przyrządu  celowniczego.  W  praktyce  przeciętne  długości  przebić  wynoszą  5-25  m.
maksymalna średnica wprowadzonego przewodu nie przekracza 250 mm [1, s. 200].

W miejscach skrzyżowań podziemnych gazociągu z drogami należy na gazociągu stosować

rurę ochronną. Odległość pozioma końca rury ochronnej od zewnętrznej krawędzi jezdni, mierzona
prostopadle do osi drogi, powinna być nie mniejsza niż podana w tabeli. Odległość pionowa
mierzona od zewnętrznej powierzchni rury ochronnej do powierzchni jezdni powinna wynosić nie
mniej niż:
–

gazociągi o ciśnieniu do 0,4 MPa:

−

dla autostrad i dróg ekspresowych

– 1,2 m,

−

dla dróg krajowych

– 1,0 m,

−

dla dróg lokalnych

– 0,8 m,

–

gazociągi o ciśnieniu powyżej 0,4 MPa:

−

dla autostrad dla dróg ekspresowych – 1,0 m,

−

dla pozostałych dróg

– 1,5 m.

Skrzyżowania nadziemne z drogami należy wykonać tak, aby prześwit pomiędzy najniższym

punktem gazociągu lub konstrukcji nośnej podtrzymującej gazociąg wynosił, co najmniej:

–

dla autostrad dla dróg ekspresowych – 5,0 m,

–

dla pozostałych dróg

– 4,75 m.

Rys. 25. Przekroczenie drogi krajowej gazociągiem z PE w rurze przeciskowej i ochronnej [1, s. 203]

1 – wypełnienie z pianki poliuretanowej, 2 – stalowa rura przeciskowa w izolacji polietylenowej, 3 – polietylenowa rura

ochronna, 4 – rura przewodowa

Rys. 26. Przykładowe przejście gazociągu stalowego pod drogą krajową [1, s. 205]

1 – gazociąg, 2 – rura ochronna, 3 – uszczelnienie rury ochronnej sznurem i asfaltem, 4 – płoza podpory gazociągu,

5 – płoza rury ochronnej, 6 – rura przejściowa, 7 – wypełnienie piaskiem wolnej przestrzeni, 8 – rura wydmuchowa,

9 – wzmocniona izolacja asfaltowa.

Końce rury ochronnej powinny być wyprowadzone poza zewnętrzną krawędź jezdni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wolna przestrzeń między gazociągiem a rurą ochronną powinna być szczelnie zamknięta

i może łączyć się z atmosferą tylko za pośrednictwem rury wydmuchowej.

Przestrzeń między rurą przeciskową a rurą ochronną należy wypełnić pianką poliuretanową,

piaskiem lub chudym betonem.

Odległość pozioma końca rury ochronnej lub przeciskowej od zewnętrznej krawędzi jezdni,

mierzona w kierunku prostopadłym do osi drogi, powinna być nie mniejsza niż:

−

– dla autostrad i dróg ekspresowych – 5,0 m

−

– dla dróg krajowych

– 5,0 m

−

– dla pozostałych dróg

– 0,5 m

Przy skrzyżowaniach z pozostałymi drogami dopuszcza się stosowanie rur ochronnych na

gazociągach polietylenowych w uzasadnionych wypadkach.

Skrzyżowanie z torami. W miejscach skrzyżowań podziemnych gazociągu z torami

kolejowymi lub tramwajowymi należy na gazociągu stosować rurę ochronną. Odległość pionowa
mierzona od główki szyny do zewnętrznej powierzchni rury ochronnej powinna wynosić, co
najmniej 1,5 m, a od dna rowu pobocznego odwadniającego tory nie mniej niż 0,5 m.

W skrzyżowaniach nadziemnych z torami odległość pionowa gazociągu od powierzchni górnej

krawędzi główki szyny powinna być taka, aby wraz z konstrukcją nośną gazociągu zabezpieczała
skrajnię kolejową [3, s. 109].

Rys. 27. Skrzyżowanie gazociągu z torami tramwajowymi lub kolejowymi [3, s. 60]

1 – rura ochronna, 2 – rura przejściowa, 3 – gazociąg, 4 – płoza gazociągu, 5 – płoza rury ochronnej, 6 – rura

wydmuchowa, 7 – kolumna wydmuchowa, 8 – zawór wydmuchowy

Skrzyżowania podwodne gazociągu z przeszkodami wodnymi powinny być zabezpieczone

przed wypłynięciem oraz zniszczeniem izolacji antykorozyjnej gazociągu. Brzegi przeszkody
wodnej powinny być umocnione na odcinku, co najmniej do 5,0 m z obu stron gazociągu, lecz nie
mniej niż szerokość wykopu. Odległość pionowa górnej ścianki gazociągu powinna wynosić, co
najmniej:

−

dla rzek, kanałów i potoków:

−

od dolnej warstwy ruchomej dna

– 1,0 m,

−

od dna skalistego

– 0,5 m,

−

dla rowów melioracyjnych (od poziomu dna lub jego przewidywanego pogłębienia – 0,5 m.

Skrzyżowania nadwodne gazociągu należy wykonać tak, aby prześwit gazociągu ponad

najwyższym poziomem wielkiej wody wynosił dla wszystkich cieków 1,0 m, a dla żeglownych
dodatkowo 1,5 m ponad skrajnię żeglugową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Skrzyżowanie gazociągu z przeszkodą wodną [3, s. 110]

1 – rura ochronna z PE, 2 – obciążniki betonowe, 3 – gazociąg z PE

Gazociąg w obrębie skrzyżowania z przeszkodą wodną, a także ułożony w gruntach

bagnistych, torfowych lub innych o małej gęstości, powinien być zabezpieczony przed
wypłynięciem. Jako obciążenie stosuje się np. worki z piaskiem lub obciążniki betonowe. Gazociąg
na odcinku przejścia przez przeszkodę wodną wykonuje się w rurze ochronnej.

Odległość pionowa górnej powierzchni gazociągu od dna powinna wynosić, co najmniej:

–

od przewidywanego poziomu pogłębienia dna rzeki

– 1,5 m,

–

od dna skalistego rzeki

– 0,5 m,

–

od dna rowu melioracyjnego

– 0,8 m.

Skrzyżowania podziemne gazociągów z przewodami wodociągowymi, gazowymi,

kanalizacyjnymi, nie mającymi połączenia z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, oraz z innymi
przewodami ciśnieniowymi powinny być wykonane z zachowaniem odległości pionowej między
zewnętrznymi ściankami gazociągu a wyżej wymienionymi przewodami nie mniejszej niż:
–

dla gazociągów o ciśnieniu do 0,4 MPa

– 1,5 m

–

dla gazociągów o ciśnieniu powyżej 0,4 do 2,5 MPa – 2,0 m

–

dla gazociągów o ciśnieniu do 2,5 MPa

– 6,0 m

W skrzyżowaniach nadziemnych gazociągów z innymi przewodami prześwit między

zewnętrzną powierzchnią gazociągu i zewnętrzną powierzchnią innych przewodów powinien
wynosić, co najmniej 0,15 m.

Kat skrzyżowania gazociągu z innymi przewodami powinien być nie mniejszy niż:

–

dla gazociągów ułożonych w ziemi bez rur ochronnych

– 15

–

dla gazociągów ułożonych w ziemi z zastosowaniem rur ochronnych

– 60

–

dla gazociągów nadziemnych

– 30

Skrzyżowania gazociągu z podziemnymi kablami elektroenergetycznymi i sygnalizacyjnymi

należy wykonać z zachowaniem pionowej odległości między zewnętrzną ścianką gazociągu
a kablem, co najmniej 0,15 m. Przy układaniu gazociągu pod kablem, kabel należy zabezpieczyć
rurą z tworzywa sztucznego na długości, co najmniej po 1,5 m od osi skrzyżowania w obie strony.
Odległość pionowa takiego kabla od gazociągu powinna wynosić, co najmniej 0,15 m.

Kąt skrzyżowania gazociągu z kablami nie powinien być mniejszy niż 15

Skrzyżowanie podziemne gazociągu z kablem telekomunikacyjnym nie ułożonym w kanale

kablowym należy wykonać z użyciem pustaka kablowego jako zabezpieczenie kabla; dotyczy to
skrzyżowania:
–

z gazociągiem o ciśnieniu powyżej 0,4 MPa, niezależnie od odległości pionowej między nimi;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

z gazociągiem o ciśnieniu do 0,4 MPa, gdy odległość pionowa między kablem a zewnętrzną
ścianką gazociągu wynosi 0,1 – 0,5 m; nie jest wymagane zabezpieczenie kabla przy odległości
pionowej powyżej 0,5 m.

Skrzyżowania gazociągu z podziemnym kanałem kablowym, mającym połączenie

z pomieszczeniami  dla  ludzi  i  zwierząt,  należy  wykonać  z  zastosowaniem  na  gazociągu  rury
ochronnej.  Odległość  pionowa  zewnętrznej  ścianki  rury  ochronnej  od  kanału  kablowego  powinna
wynosić,  co  najmniej  0,15  m.  Końce  rury  ochronnej  powinny  być  wyprowadzone  od  osi
skrzyżowania, mierząc prostopadle do kanału kablowego, na odległość, co najmniej:
– dla gazociągów o ciśnieniu do 0,4 MPa

– 2,0 m,

– dla gazociągów o ciśnieniu powyżej 0,4 MPa

– 10,0 m

[3, s. 109].

Rys. 29. Skrzyżowanie z kanałem ciepłowniczym [3, s. 111]

1 – uszczelnienie końcówek pianką poliuretanową, 2 – stalowa rura ochronna, 3 – pianka poliuretanowa, 4 – kanał c.o.

Przy przejściach sieci ciepłowniczej przez jezdnie, rzeki lub tory kolejowe rozwiązania

konstrukcyjne sprowadzają się do układania sieci na:

−

niskich lub wysokich słupach stalowych lub żelbetowych,

−

masztach,

−

estakadach ( pomostach).

Najtańszym z wymienionych rozwiązań są sieci na niskich słupach. Dodatkową zaletą jest

wygodny dostęp do przewodów, osprzętu na nim zamocowanego oraz szybsze i łatwiejsze
układanie sieci. Obsługa i konserwacja tych sieci jest wygodna i sprawna. Maszty i estakady stosuje
się, jeśli wymagane jest zachowanie większych odległości między sąsiadującymi słupami. Do sieci
nadziemnych zalicza się również przewody prowadzone w budynkach [12, s. 1272].

Przy przejściach kanałów sanitarnych pod różnymi przeszkodami, takimi jak: rzeki, tunele

podziemne,  inne kanały  stosuje się syfony. Są one wykonywane z  jednego  lub więcej przewodów
wygiętych  w  płaszczyźnie  pionowej  ku  dołowi  i  pracujących  pod  ciśnieniem.  Przy  minimalnych
przepływach  ścieków  przez  syfon  musi  być spełniony warunek,  aby  prędkość przepływu  nie  była
mniejsza od prędkości samooczyszczenia.

Rys. 30. Schemat syfonu [6, s. 113]

1 – kanał dopływowy, 2 – studzienka wlotowa (górna), 3 – krata, 4 – przewód syfonowy, 5 – studzienka wylotowa

(dolna), 6 – kanał odpływowy, 7 – zwierciadło małej wody, 8 – zwierciadło średniej wody, 9 – zwierciadło wielkiej wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody tworzące syfon mogą być wykonane z rur żeliwnych, stalowych lub żelbetowych

o średnicach  nie  mniejszych  od  0,15  m.  W  studzience wlotowej do syfonu  powinna  być  założona
krata  o  prześwicie  0,03–0,05  m,  której  zadaniem  jest  zatrzymanie  większych  zanieczyszczeń,
zamulających  przewody  syfonowe.  Dla  zapewnienia  ciągłości  pracy  syfonu  należy  zakładać,  co
najmniej dwa przewody, w tym jeden rezerwowy. Przejście z poziomu górnego ( od dna studzienki
wlotowej))  na  poziom  dolny  powinno  być  wykonane  bardzo  łagodnie,  aby  nie  wytwarzać  zbyt
burzliwego ruchu w syfonie. Przewody powinny być ułożone pod dnem rzeki na głębokości 0,5–1,5
m dla zabezpieczenia przed wypływem ruchu rumowiska (podnoszenie lub obniżanie dna rzeki) na
odkształcenie  przewodów  syfonowych.  We  wszystkich  syfonach  należy  przewidzieć  możliwość
odcięcia syfonu i odprowadzenia ścieków przewodem awaryjnym do odbiornika [6, s. 114].

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są cele stosowania rur ochronnych na rurociągach sieciowych?
2.  W jaki sposób instaluje się rurę ochronną na rurociągach?
3.  W jaki sposób wykonuje się przejście wodociągiem pod torami kolejowymi?
4.  W  jaki  sposób  wykonuje  się  skrzyżowanie  gazociągu  z  rur  stalowych  z  kablami

telekomunikacyjnymi?

5.  W jaki sposób wykonuje się skrzyżowanie gazociągów z rur PE z drogą?
6.  W jaki sposób wykonuje się skrzyżowanie gazociągów z rur PE z przeszkodami wodnymi?
7.  Na czym polega układanie rurociągów za pomocą przebijaka pneumatycznego (kreta)?
8.  Jakie  rozwiązania  konstrukcyjne  są  stosowane  przy  nadziemnych  przejściach  sieci

ciepłowniczej przez przeszkody terenowe?

9. W jaki sposób wykonuje się przejście kanału sanitarnego pod przeszkodą syfonem?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz procedurę wykonania przejścia sieci wodociągowej pod torami kolejowymi w tunelu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wykonywania przejścia wodociągów przez przeszkody terenowe,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przejście wodociągów przez przeszkody

terenowe,

3)  opisać czynności, jakie należy wykonać przy montażu tunelu,
4)  opisać czynności przy montażu wodociągu w tunelu,
5)  wskazać, na co należy zwrócić uwagę przy wykonywaniu przejściach sieci wodociągowej pod

torami kolejowymi w tunelu,

6) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model przejścia siecią wodociągową pod torami kolejowymi w tunelu,

−

film, zdjęcia, ilustracje przedstawiające przejście sieci wodociągowej pod torami kolejowymi
w tunelu,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Porównaj procedurę wykonania przejścia pod drogą krajową w rurach ochronnych gazociągiem

stalowym i gazociągiem z PE.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami przejścia gazociągów przez przeszkody terenowe,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające sposoby wykonywania przejścia przez

przeszkody terenowe gazociągiem z rur stalowych i PE,

3) opisać czynności, jakie należy wykonać przy przejściu gazociągu stalowego przez drogę

krajową,

4)  opisać czynności, jakie należy wykonać przy przejściu gazociągu z rur PE przez drogę krajową,
5)  porównać sposoby wykonywania rur ochronnych,
6)  zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele przejść pod drogą krajową w rurach ochronnych gazociągiem stalowym i gazociągiem
z PE,

−

film, zdjęcia ilustracje przedstawiające przejście pod drogą krajową gazociągiem stalowym
i z rur PE,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Porównaj procedurę wykonania przejścia sieci ciepłowniczej na niskich i wysokich słupach

żelbetowych.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rozwiązaniami konstrukcyjnymi przy prowadzeniu sieci ciepłowniczej

nadziemnie,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające wykonanie sieci cieplnej nadziemne,
3) opisać czynności, jakie należy wykonać przy prowadzeniu sieci ciepłowniczej na niskich

słupach żelbetowych,

4) opisać czynności, jakie należy wykonać przy prowadzeniu sieci ciepłowniczej na wysokich

słupach żelbetowych,

5) porównać sposoby wykonywania sieci cieplnej na niskich i wysokich słupach,
6) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

modele sieci ciepłowniczej nadziemnej,

−

film, zdjęcia, ilustracje przedstawiające przejście nadziemne siecią cieplną,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić sposoby przejścia rurociągów przez przeszkody terenowe?

2) scharakteryzować przejścia wodociągów pod torami kolejowymi w tunelu?

3) scharakteryzować rury ochronne na gazociągu stalowym?

4) scharakteryzować rury ochronne na gazociągu PE?

5) omówić rozwiązania konstrukcyjne przy nadziemnym prowadzeniu sieci

cieplnej?

6) omówić sposoby przejścia kanału pod przeszkodą syfonem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Izolacja rurociągów sieciowych: ciepłochronna, antykorozyjna,

przeciwwilgociowa

4.9.1. Materiał nauczania

Izolacja przewodów sieci ciepłowniczej i ciepłej wody użytkowej powinna chronić przed

stratami ciepła i przenikaniem wilgoci. Dobra izolacja powinna być:

−

odporna na działanie wysokiej temperatury i wilgotności,

−

odporna na uszkodzenia mechaniczne,

−

wykonana w sposób prosty, a jednocześnie łatwy do naprawy.
Najczęściej stosowanymi obecnie materiałami izolacyjnymi są maty z waty szklanej lub wełny

mineralnej.  Inny  sposób  izolowania  rurociągów  –  to  zastosowanie  półcylindrycznych  otulin
z pianki  poliuretanowej  lub  krylaminowej.  Temperatura  powierzchni  zewnętrznej  dobrze
wykonanej  izolacji  nie  powinna  być  wyższa  niż  50

C. Oprócz przewodów sieci ciepłowniczej

izoluje się również armaturę[12, s. 297].

Rys. 31. Izolacja cieplna przewodów sieci ciepłowniczych sztywną pianką poliuretanową [12, s. 300]

Wśród nowych technologii montażu przewodów ciepłowniczych należy wymienić rury

preizolowane.  Każdy  element  rury  preizolowanej  składa  się  z  atestowanej  rury  stalowej
(wewnętrznej)  ze  szwem,  izolacji  cieplnej  wykonanej  z  pianki  poliuretanowej,  rury  zewnętrznej
(obudowy)  wykonanej  z  twardego  polietylenu  oraz  z  przewodów  elektronicznego  systemu
alarmowego wykonanych z miedzi. Uzupełnieniem przewodów prostych są rury zakrzywione łatwo
gnące się służące do omijania przeszkód terenowych bez użycia kolan [3, s. 190].

Rys. 32. Rury preizolowane: a) prosta; 1 – rura stalowa przewodowa ze szwem, 2 – pianka poliuretanowa, 3 – rura

zewnętrzna z polietylenu o dużej gęstości, 4 – przewód alarmowy, b) łatwo gnąca [3, s. 191]

Rury stalowe wodociągowe zabezpiecza się przed korozją poprzez stosowanie izolacji

przeciwkorozyjnej:
–

od wewnątrz – powłoka asfaltowa,

–

od zewnątrz – oprócz powłoki asfaltowej stosuje się owijanie taśmą Denso nasyconą asfaltem.
Gazociągi stalowe powinny być zabezpieczone przed korozją zewnętrzną przez jednoczesne

zastosowanie powłok ochronnych izolacyjnych i ochrony elektrochemicznej.

Ochrona gazociągów przed korozja polega na odizolowaniu metalu od gruntu warstwą

izolacyjna (ochrona bierna) i ograniczeniu lub odprowadzeniu prądów błądzących (ochrona
czynna). Gazociąg powinien stawiać prądom błądzącym jak największy opór elektryczny. Starannie
wykonana izolacja jest dobrym dielektrykiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nowa technologia wykonywania zabezpieczeń antykorozyjnych (ochrony biernej) polega na

nałożeniu na oczyszczoną rurę stalową wielowarstwowej powłoki pokrywającej powierzchnię rury.

Tak nałożoną izolację poddaje się działaniu podwyższonej temperatury, w wyniku, czego

wszystkie warstwy izolacji stapiają się z sobą, tworząc jednorodną masę o dużej przyczepności do
rury i wytrzymałości mechanicznej. Izolacja jest odporna na przebicie prądem przy napięciu 25 kV.

Do zabezpieczenia przed korozją przewodów wodociągowych i gazowych ułożonych w ziemi

używa się następujących rodzajów powłok ochronnych (ochrona bierna):
ZM

– powłoka asfaltowa zewnętrzna,

ZO1  – powłoka asfaltowa zewnętrzna z pojedynczą przekładką nasyconą asfaltem,
ZO2  – powłoka asfaltowa zewnętrzna z podwójną przekładką nasyconą asfaltem,
ZO3  – powłoka asfaltowa zewnętrzna z potrójną przekładką nasyconą asfaltem,
WM  – powłoka asfaltowa wewnętrzna.

Zastosowanej powłoce odpowiada oznaczenie barwne na obwodzie rury w pobliżu jej końca,

np. dla ZO2 będzie to pasek szerokości 50 mm barwy czerwonej, a dla ZO3 – barwy zielonej.

Materiałami do wykonywania powłok antykorozyjnych są:

–

asfalty wysokotopliwe,

–

asfaltoza (asfalt rozpuszczony w benzynie do lakierów),

–

welony z włókna szklanego grubości 0,6–0,8 mm,

–

lepiki,

–

taśma Denso, tj. osnowa bawełniana przesycona masą plastyczną.
Powłoki ZM i WM wykonuje się na zimno – przez malowanie lub natryskiwanie asfaltozy,

albo na gorąco – przez natryskiwanie lub zanurzanie w rozpuszczonym asfalcie rury ogrzanej do
ok. 200

Powłoki ZO1, ZO2, ZO3 wykonuje się po wyschnięciu powłoki ZM przez nawijanie

przekładki z  nasyconego asfaltem welonu z włókna  szklanego. Po wykonaniu powłok rury  maluje
się  mleczkiem  wapiennym,  co  zapobiega  sklejaniu  się  rur  np.  podczas  magazynowania  ich  na
słońcu.  Końców  rur  na  długości  200  mm  nie  owija  się  przekładką  z  welonu  ze  względu  na
spawanie.

Dobór izolacji antykorozyjnych. Zależnie od stopnia agresywności gleby, w której będą

ułożone przewody, stosuje się następujące izolacje:
–

normalną,

–

wzmocnioną,

–

specjalnie wzmocnioną.
Izolację normalną (np. typu ZM) stosuje się do przewodów ułożonych glebie piaszczystej

i suchej. Izolacje wzmocniona (typu ZO1 i ZO2) stosuje się do przewodów ułożonych w glebach
o podwyższonej i wysokiej agresywności (gleby gliniaste, torfiaste o znacznej kwasowości) oraz na
odcinkach przejść przez linie kolejowe i przy skrzyżowaniach z innymi przewodami i kanałami.

Izolację specjalnie wzmocnioną stosuje się na odcinkach przejść przez rzeki, kanały, bagna

oraz glebę o wysokiej agresywności. Izolację taką stanowią powłoki typu ZO3, wzmocnione
dodatkowo podwójnymi warstwami asfaltu (między poszczególnymi przekładkami welonu
szklanego) oraz podwójna powłoką ZM.

Omówione izolacje zakłada się w hutach albo na terenie budowy.

Ze względu na agresywność wody gruntowej zewnętrzne powierzchnie kanału  z  rur betonowych
pokrywa  się  powłoka  bitumiczną.  Powłokę  bitumiczna  należy  nakładać  dopiero  po  stwierdzeniu
zaprawy  cementowej  na  stykach.  Jeżeli  beton  jest  wilgotny  to  pierwsza  warstwę  izolacji
bezpośrednio na betonie należy wykonać z emulsji bitumicznej i dopiero potem stosować bitum na
gorąco [6, s. 136].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elektrochemiczne metody ochrony przed korozją (ochrona czynna).

Ochrona drenażowa. Prądy błądzące odprowadza się

ze stref anodowych gazociągu przez

przewodniki  do  kabli  powrotnych  linii  trakcyjnych.  Ochrona  drenażowa  znajduje  zastosowanie
w przypadku,  kiedy  potencjał  chronionej  części  gazociągu  jest większy  od  potencjału  szyn.  Wadą
tego  typu  ochrony  jest  konieczność  częstej  kontroli  i  ręcznego  włączania  urządzeń-  jest  rzadko
stosowana.

Ochrona katodowa. W rurociągu z uszkodzoną izolacją przepływ prądu następuje od stref

anodowych do katodowych, przy czym strefy anodowe ulegają korozji. Jeżeli cały rurociąg będzie
katodą  w  stosunku  do  ziemi,  działanie  korozyjne  nie  nastąpi.  W  praktyce  ochronę  katodową
przeprowadza się w sposób przedstawiony na rysunku poniżej. Dodatni biegun prądu stałego łączy
się z anodą, która stanowi zespól rur  lub szyn stalowych wbitych w ziemię. Prąd płynie od anody
przez wilgotną ziemię a następnie do rury przez miejsca wolne od izolacji. Po przejściu przez rurę
prąd  przepływa  izolowanym  przewodem  do  ujemnego  bieguna  źródła  prądu.  Stosując  ochronę
katodową  należy  pamiętać  o  innych  przewodach  metalowych  znajdujących  się  w  pobliżu
gazociągu.  Zabezpieczenie,  bowiem  jednego  przewodu  może  przyspieszyć  zniszczenie  sąsiednich
przewodów.  W  zależności  od  potrzeb  ochrona  katodowa  może  nieć  mniejszy  lub  większy  zasięg.
Ochronie  może  podlegać  rurociąg  na  całej  długości,  jego  część  najbardziej  narażona  na  działanie
prądów  błądzących  lub  miejsce,  gdzie  zauważono  większe  uszkodzenia  powierzchni.  Odcinki
rurociągów nie objęte ochroną powinny być oddzielone za pomocą wkładek izolacyjnych.

Rys. 33. Schemat stacji ochrony katodowej [1, s. 178]

1 – gazociąg, 2 – punkt wypływu prądu, 3 – regulator prądu ochronnego, 4 – prostownik, 5 – przyrządy pomiarowe,

6 – uziemienie anodowe, 7 – izolowane przewody łączące

Ochrona protektorowa. Konieczny do ochrony prąd czerpie się z dużego ogniwa

galwanicznego,  w  którym  rolę  katody  odgrywa  powierzchnia  rury,  anodę  zaś  stanowi  bardziej
elektroujemny  metal  (Zn  lub  Mg).  Dodatni  biegun  prądu  znajduje  się  na  chronionej  powierzchni,
a ujemny  na  anodzie,  która  ulega  stopniowemu  niszczeniu.  Ponieważ  moc  wytwarzana  przez
ogniwo jest niewielka izolacja ochronna składa się z szeregu protektorów rozmieszczonych wzdłuż
rurociągu [1, s. 177-179].

Rys. 34. Schemat ochrony protektorowej [1, s. 179]

1 – gazociąg, 2 – protektor, 3 – izolowane przewody, 4 –

wyprowadzenie pomiarowe, 5 – zasypka (gips z gliną

w stosunku 1:4)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednym z zasadniczych warunków trwałości podziemnych przewodów ciepłowniczych jest

zabezpieczenie  ich przed zatopieniem wodami gruntowymi  lub powierzchniowymi;  powoduje ono
uszkodzenia  izolacji  cieplnej  i  zewnętrzną korozję  przewodów.  Próby  wykonania wodoszczelnych
konstrukcji  kanałów  do  przewodów  ciepłowniczych  układanych  poniżej  zwierciadła  wód
gruntowych nie dały pomyślnych wyników. Uzyskanie wodoszczelności kanałów na dużej długości
jest  bardzo  trudne.  Powstanie  chociażby  jednego  nieszczelnego  miejsca  w  izolacji  wodoszczelnej
powoduje zatopienie przewodów ciepłowniczych. Jedynym pewnym rozwiązaniem  jest ustawienie
urządzeń  odwadniających  wzdłuż  przewodów  sieci  w  celu  obniżenia  poziomu  wód  gruntowych.
Przy małej  infiltracji  i  niewysokim poziomie wód wystarczy zastosować podłoże ze żwiru bez rur
odwadniających  lub  jedną  rurą  odwadniającą.  Przy  jednostronnym  napływie  wód  gruntowych
można  ułożyć  jedną  rurę  odwadniającą  od  strony  wody  gruntowej.  W  razie  większego  wydatku
i wysokiego  poziomu  wody  wskazane  jest  zastosowanie  dwóch  rur  odwadniających  –  z  obydwu
stron przewodów ciepłowniczych [3, s. 262].

Większość kanałów i komór sieci ciepłowniczych wykonuje się obecnie jako konstrukcje

betonowe  lub  żelbetowe.  Pod  wpływem  działania  wód  gruntowych  lub  opadowych
zanieczyszczonych  związkami  agresywnymi  konstrukcje  te  ulegają  korozji.  Metody  zapobiegania
korozji konstrukcji betonowych i żelbetowych są następujące:
1)  niedopuszczanie do kondesacji pary wodnej wewnątrz i na zewnątrz komory lub kanału,
2)  zabezpieczanie przed agresywnym działaniem wód gruntowych przez:

–

zastosowanie odpowiedniego betonu (odpowiedni dobór cementu, kruszywa i szczelność
betonu, np. elementy układane w środowisku kwaśnym należy wykonać z cementu
hutniczego),

–

impregnację wgłębną i powierzchniową środkami antykorozyjnymi,

–

malowanie konstrukcji masami bitumicznymi lub farbami i lakierami,

–

stosowanie warstw ochronnych z asfaltów lub tworzyw sztucznych;

3) obniżenie poziomu wód gruntowych przez zastosowanie drenażu należy zaznaczyć, że trasa

kanału ciepłowniczego powinna przebiegać powyżej poziomu wód gruntowych.

Warunkiem zabezpieczenia stali zbrojeniowej przed korozją jest stosowanie masy betonowej

szczelnej, dobrze przylegającej do stali, otulającej pręty zbrojenia na grubość od 3 do 5 cm.

Właściwa ochrona elementów betonowych i żelbetowych przed korozją stanowi jednocześnie

zabezpieczenie przed uszkodzeniem i przedwczesnym zużyciem elementów sieci ciepłowniczej
[3, s. 260].

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest cel wykonywania izolacji ciepłochronnej?
2.  Z jakich elementów składa się rura ciepłownicza preizolowana?
3.  Na czym polega korozja rurociągów sieciowych?
4.  Na czym polega ochrona rurociągów stalowych przed korozją?
5.  Jakie są rodzaje ochrony antykorozyjnej gazociągów?
6.  w jaki sposób zabezpiecza się kanały z rur betonowych przed korozją?
7.  Czym różni się ochrona antykorozyjna czynna od biernej?
8.  Jakie są rodzaje ochrony antykorozyjnej przewodów wodociągowych?
9.  Jakie są sposoby zabezpieczania przeciwwilgociowego przewodów ciepłowniczych?
10.  Na czym polega ochrona konstrukcji betonowych i żelbetowych przed korozją?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż izolacji cieplnej przewodów zasilania i powrotu sieci ciepłowniczych sztywną

pianką poliuretanową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu i izolacji cieplnej rurociągów,
2) zapoznać się z projektem technicznym oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na

stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
wykonywania izolacji sieci cieplnej,

3)  określić kolejność czynności związanych z montażem izolacji przewodów ciepłowniczych,
4)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5)  przygotować niezbędne do montażu materiały,
6)  ocenić stan techniczny materiałów,
7)  wykonać montaż izolacji cieplnej,
8)  usunąć nieprawidłowości powstałe przy montażu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do montażu izolacji ciepłochronnej (najkorzystniej by ćwiczenie
zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci cieplnej),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania izolacji ciepłochronnej,

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zestaw narzędzi monterskich,

−

materiały potrzebne do montażu: taśmy, pianka poliuretanowa, płaszcz, obejmy,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj izolację przeciwwilgociową rury betonowej na podstawie przedstawionej przez

nauczyciela dokumentacji technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi wykonywania izolacji przeciwwilgociowej rury

betonowej kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na

stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
wykonywania izolacji przeciwwilgociowej rury betonowej,

3)  określić kolejność czynności związanych z izolacją przeciwwilgociową rury betonowej,
4)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5)  przygotować niezbędne do montażu materiały,
6)  wykonać izolację przeciwwilgociową rury betonowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do montażu ochrony czynnej gazociągów (najkorzystniej by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy sieci
kanalizacyjnej),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania izolacji przeciwwilgociowej rury betonowej,

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: pędzle, wiadra, palniki do podgrzewania,

−

materiały potrzebna do montażu: materiały izolacyjne,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj izolację antykorozyjną odcinka przewodu stalowego wodociągowego na podstawie

dokumentacji technicznej wskazanej przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu izolacji antykorozyjnej przewodów

stalowych wodociągowych,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz z instrukcją zawierającą przepisy bhp na

stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
wykonywania izolacji antykorozyjnej wodociągu,

3) określić kolejność czynności związanych z montażem izolacji antykorozyjnej przewodu

wodociągowego,

4)  dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5)  przygotować materiały niezbędne do montażu,
6)  wykonać montaż izolacji antykorozyjnej przewodu wodociągowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko symulacyjne do montażu izolacji antykorozyjnej przewodu wodociągowego
stalowego (najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy sieci wodociągowej),

−

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi wykonywania izolacji antykorozyjnej sieci wodociągowej,

−

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zestaw narzędzi monterskich,

−

materiały potrzebne do montażu: materiały do izolacji antykorozyjnej.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel wykonywania izolacji ciepłochronnej rurociągów sieci

cieplnej?

2) dobrać materiały do wykonywania izolacji ciepłochronnej rurociągów

sieci cieplnej?

3) scharakteryzować rurę ciepłowniczą preizolowaną?

4) określić, na czym polega korozja rurociągów stalowych sieciowych?

5) określić, na czym polega ochrona rurociągów stalowych przed korozją?

6) wykonać izolację przeciwwilgociowa rury betonowej?

7) dobrać rodzaj ochrony antykorozyjnej dla rurociągów stalowych?

8) wykonać ochronę antykorozyjną przewodu wodociągowego stalowego?

9) zabezpieczyć przeciwwilgociowo przewody ciepłownicze?

10) określić metody ochrony konstrukcji betonowych i żelbetowych przed

korozją?

11) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu izolacji ciepłochronnych,

antykorozyjnych i przeciwwilgociowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna z nich

jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem a następnie
ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na później

i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W czasie prac przygotowawczych i zakończeniowych pracodawca nie musi zapewnić:

pracownikom:
a)  szatni na odzież własną i roboczą.
b)  pomieszczenia na spożywanie posiłków.
c)  bezpłatnego wyżywienia.
d)  przewozu na miejsce pracy.

2. Przedstawiony na rysunku znak jest znakiem:

a)  zakazującym.
b)  ostrzegającym.
c)  nakazującym.
d)  informacyjnym.

3. Które z podanych środków ochrony indywidualnej stosuje się do ochrony głowy w czasie

wykonywania prac w wykopie:
a)  kask ochronny.
b)  tarcza spawalnicza.
c)  maska wentylacyjna.
d)  nauszniki przeciwhałasowe.

4. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia sieci komunalnej przedstawia:

a) studzienkę rewizyjną o rzucie kołowym.
b) klapę zwrotną.

c) przewietrznik.
d) przelew burzowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Profil podłużny sieci komunalnej nie zawiera informacji dotyczących:

a)  rzędnych terenu i osi przewodu.
b)  spadków sieci.
c)  średnic i długości sieci.
d)  przebiegu trasy sieci.

6. Do przewodów sieci komunalnych nie zaliczymy:

a)  przyłącza gazu płynnego.
b)  przyłącza wodociągowego.
c)  przyłącza kanalizacji sanitarnej.
d)  przyłącza ciepłowniczego.

7. Roboty ziemne nie obejmują:

a)  wykonanie wykopu.
b)  wykonanie podsypki pod rurociągi.
c)  wykonania zasypki wykopu.
d)  wykonania próby szczelności rurociągu.

8. Szerokość wykopu nie zależy:

a)  od głębokości.
b)  od średnicy przewodu.
c)  od rodzaju złączy.
d)  od rodzaju gruntu.

9. Aby obliczyć koszty bezpośrednie pracy sprzętu, należy czas jego pracy przemnożyć przez:

a)  cenę benzyny.
b)  cenę najmu sprzętu.
c)  stawkę zaszeregowania operatora.
d)  stawkę za m

wykopu.

10. Wykop należy rozpoczynać od najniższego punktu, aby:

a)  uwzględnić kategorię gruntu.
b)  umożliwić mechaniczne wykonanie wykopu.
c)  zapewnić grawitacyjny odpływ wody z wykopu w dół po jego dnie.
d)  uwzględnić skrzyżowanie z innymi przewodami.

11. Wykonując wykopy pod sieć zewnętrzną w gruntach nawodnionych, odwodnienie wykopu

następuje po:
a)  ułożeniu podsypki piaskowej.
b)  wykonaniu robót ziemnych.
c)  ułożeniu przewodów.
d)  zasypaniu wykopów.

12. Ile wynosi zagłębienie wykopu opisanego rzędnymi 255,10 / 252,50 m.n.p.m.:

a)  2,10.
b)  3,10.
c)  3,60.
d)  2,60.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Zagęszczenie osypki wokół ułożonego kanału powinno odbywać się warstwami o grubości:

a) 0,10

0,15 m.

b) 0,15

0,20 m.

c) 0,20

0,25 m.

d) 0,25

0,30 m.

14. Przy budowie sieci zewnętrznej w gruntach nawodnionych wykonuje się:

a)  obudowę wykopu pełną poziomą.
b)  obudowę wykopu pełną pionową.
c)  obudowę wykopu ażurową.
d)  obudowę wykopu jak w gruntach suchych i obniżenie zwierciadła wody gruntowej.

15. Podaj koszt robocizny wykonania wykopu liniowego o wymiarach: 100,0 m długości, 1,0 m

szerokości, 1,5 m głębokości przy stawce 30,0 zł za 1 m

wykopu

a)  3 000,00 zł.
b)  4 000,00 zł.
c)  4 500,00 zł.
d)  5 000,00 zł.

16. Rurociągów ochronnych nie stosujemy przy skrzyżowaniu z drogą:

a)  autostradą.
b)  ekspresową.
c)  powiatową.
d)  krajową.

17. Syfonów nie stosuje się przy przejściach pod przeszkodami:

a)  wodociągiem.
b)  kanałem sanitarnym.
c)  gazociągiem.
d)  siecią cieplną.

18. Izolację cieplną chroniącą przed stratami ciepła wykonuje się dla rurociągów:

a)  sieci wodociągowej.
b)  sieci kanalizacyjnej.
c)  sieci gazowej.
d)  sieci cieplnej.

19. Do elektrochemicznej ochrony rurociągów stalowych przed korozją zaliczamy:

a)  izolację polietylenową.
b)  izolacje powłokami asfaltowymi.
c)  ochronę katodową.
d)  malowanie farbami antykorozyjnymi.

20. Materiałem stosowanym do izolacji właściwej rur preizolowanych jest:

a)  wata szklana.
b)  wełna mineralna.
c)  wata bazaltowa.
d)  pianka poliuretanowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

.......................................................................................................................................

Prace przygotowawczo – zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bąkowski K., Gazyfikacja WN-T Warszawa 1996.
2.  Dindorf L., Technologia robót sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. WSiP Warszawa 1976.
3.  Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. WSiP Warszawa 1996.
4.  Heidrich Z., Roman M., Tabernacki T.: Wodociągi i kanalizacja WSiP Warszawa 1980.
5.  Heidrich Z.: Kanalizacja. WSiP Warszawa 1999.
6.  Heidrich Z.: Wodociągi. WSiP Warszawa 1999.
7.  Katalogi Nakładów Rzeczowych.
8.  Katalogi  techniczne  producentów  i  dystrybutorów  materiałów  do  budowy  sieci  komunalnych

oraz informacje zawarte na stronach internetowych tych firm.

9. Kieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP

Warszawa 1996.

10. Kodeks pracy.
11. Kowalczyk Z., Loska F.: Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP Warszawa

1999.

12.  Krygier K., Seweryn J. : Ogrzewnictwo Wentylacja Klimatyzacja WSiP Warszawa 1997.
13.  Polskie Normy.
14.  Roj-Chodacka  A.:  Przestrzeganie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska pracy. Budownictwo 2 KOWEZ Warszawa 2002.

15. Urban L.,: Technologia Murarstwo i Tynkarstwo. WSiP Warszawa 1995.
16. Wasilewski Z: Rysunek zawodowy. Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP

Warszawa 1999.