1/

63

Temat 1: 

 

DOCHÓD  NARODOWY 

 

 

RUCH

 

OKR

Ęś

NY

 

W

 

GOSPODARCE 

 

Schemat  ruchu  okręŜnego  w  gospodarce

  pokazuje  przepływy 

rzeczowe (czynniki produkcji oraz dobra i usługi) i pienięŜne, 
dokonujące  się  między  czterema  grupami  podmiotów 
gospodarczych:  

♦

 

gospodarstwami domowymi,  

♦

 

przedsiębiorstwami,  

♦

 

państwem, 

♦

 

zagranicą.  

Schemat  ten  ilustruje  podstawowe  współzaleŜności  występu-
jące w gospodarce.

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

C – M

 

I

 

G

 

 

przedsi

ę

biorstwa

 

X

 

T

e

 

S

b

 

T

d

 

D

 

B

 

 

pa

ń

stwo

 

gospodarstwa 

domowe

 

S

 

M

 

Y – produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

 

produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji 

Y

d

 – dochód rozporz

ą

dzalny

 

C + I + G + X – M – T

e

 + S

b

 

Y – T

e

 + S

b

 

Y = C + I + G + X – M

 

Y

d

 = Y + B + S

b

 – T

d

 – T

e

 – D

 

 

2/

63

 

OZNACZENIA 

 

Y 

 

produkt krajowy brutto w cenach rynkowych 

Y

d

 

 

dochód rozporządzalny

 

C 

 

konsumpcja

 

I 

 

inwestycje

 

S 

 

oszczędności

 

X 

 

eksport

 

M 

 

import

 

G 

 

wydatki państwa na dobra i usługi

 

S

b

 

 

transfery (subsydia) dla przedsiębiorstw

 

B 

 

transfery dla gospodarstw domowych

 

T

d

 

 

podatki bezpośrednie

 

T

e

 

 

podatki pośrednie

 

D 

 

dochody państwa z tytułu własności

 

F 

 

dochody netto z własności i pracy za granicą 
przekazane do kraju 

Z 

 

zapasy

 

A 

 

amortyzacja

 

 

 

PODSTAWOWE

 

POJ

Ę

CIA 

 

Produkt krajowy brutto (PKB)  

 









 

Miara  wielkości  produkcji  wytworzonej  przez  czynniki 
wytwórcze  zlokalizowane  na  terytorium  danego  kraju, 
niezaleŜnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez 
obywateli  danego  kraju  oraz  przez  cudzoziemców);  w 
określonym okresie (np. roku). 

 

PKB  obejmuje  tylko  produkcję  rejestrowaną  statys-
tycznie  i  przechodzącą  przez  rynek  (pominięte  zostają 
np.  produkty  i  usługi  wykonane  we  własnym  zakresie  i 
na  własne  potrzeby  w  gospodarstwie  domowym  jak 
równieŜ  efekty  działalności  gospodarczej  tzw.  szarej 
strefy). 

   

 

 

3/

63

 

 

Produkt narodowy brutto (PNB)  

 









 

Miara  dochodów  osiąganych  przez  obywateli  danego 
kraju  (łącznie  z  dochodami  osiągniętymi  za  granicą,  a 
przekazanymi do kraju). 

 

Dobra finalne

  

 









 

Dobra nabyte przez ostatecznego uŜytkownika. Są to: 



 

dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych, 



 

dobra  inwestycyjne  dla  przedsiębiorstw  (np.  ma-
szyny), 



 

dobra nabywane przez sektor państwowy, 



 

dobra  przeznaczone  na  eksport  (z  potrąceniem 
importu).

 

 
 

Dobra pośrednie 

 









 

Dobra  częściowo  przetworzone,  zuŜywane  przy  pro-
dukcji innych dóbr, np. surowce. 

 
 

Wartość dodana 

 









 

Przyrost  wartości  dóbr  w  wyniku  określonego  procesu 
produkcji. 

 
 

Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny 

 

Produkt globalny – ZuŜycie środków produkcji =  

= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB 

 
 

 

   

 

   

 

   

 

   

 

 

4/

63

METODY

 

LICZENIA

 

PKB 

 

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto: 

 

PKB to suma wydatków na dobra finalne  
(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych). 

 

W celu obliczenia w ten sposób PKB, naleŜy dodać do siebie: 



 

wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),  



 

wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),  



 

wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G), 



 

wydatki netto zagranicy (X – M). 

 
 

 

PKB = Y = C + I + G + X – M 

 

 
 

Nie  sprzedana  część produkcji tworzy przyrost  zapasów 
(

∆∆∆∆

Z).  Zmianę  zapasów  moŜna  włączyć  do  szeroko 

rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową 
pozycję  (

∆∆∆∆

Z)  w  równaniu  PKB,  które  przyjęłoby 

wówczas następującą postać:

 

 

PKB = Y = C + I + 

∆∆∆∆

Z + G + X – M 

 
PKB to suma wartości dodanej. 

 

W  gospodarce  wartość  dóbr  finalnych  jest  równa  sumie 
wartości dodanej. 
 
PosłuŜmy się następującym schematem:

 

 
 
 

 

 

 

5/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

Koszty  rzeczowe  są  wynikiem  zuŜywania  dóbr  pośrednich 
kolejnych rzędów. 

 

Gdy  schodzimy  „w  głąb”  procesów  produkcji  dóbr,  których 
wartość  wlicza  się  do  PKB,  w  końcu  okazuje  się,  Ŝe 
wytworzenie  dóbr  pośrednich  kolejnego  rzędu  nie  powoduje 
powstania kosztów rzeczowych. 

 
 
 
 
PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

 

 

W  gospodarce  wartość  dóbr  finalnych  jest  równa  sumie 
dochodów właścicieli czynników produkcji. 

 
 
 
 
 

 

Koszty rzeczowe 

2

 

Warto

ść

 dodana 

1

 

Koszty rzeczowe 

1

 

Warto

ść

 dodana 

2

 

WARTO

ŚĆ

 DOBRA FINALNEGO

 

Warto

ść

 dodana 

n

 

Koszty rzeczowe 

n

 = 0

 

np. samochód 

np. gotowe karoserie 

np. stal 

 

6/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Gdy  schodzimy  „w  głąb”  procesów  produkcji  dóbr,  których 
wartość  wlicza  się  do  PKB,  w  końcu  okazuje  się,  Ŝe 
wytworzenie  dóbr  pośrednich  kolejnego  rzędu  nie  powoduje 
powstania kosztów rzeczowych. 

 

WNIOSEK: 

 

Pomijając  pewne  techniczne  szczegóły,  trzy  przedstawione 
metody dają identyczny wynik. Czyli: 

 
wartość dóbr finalnych =  
= suma wartości dodanej =  
= suma dochodów właścicieli czynników produkcji =  
= PKB 

Koszty rzeczowe 

n

 = 0

 

Koszty rzeczowe 

2

 

Płaca

 

Koszty rzeczowe 

1

 

WARTO

ŚĆ

 DOBRA FINALNEGO

 

Zysk

 

Płaca

 

Zysk

 

Płaca

 

Zysk

 

 

7/

63

 

INNE

 

MIERNIKI

 

DOCHODU

 

NARODOWEGO 

 

Produkt narodowy i produkt krajowy 

 

Produkt krajowy brutto (PKB)

 









 miara produkcji wytworzo-

nej w kraju (przez obywateli i ewent. przez cudzoziemców). 

 

Produkt  narodowy  brutto  (PNB)

 







 

miara  dochodów 

osiąganych  przez  obywateli  danego  kraju  (łącznie  z 
dochodami  osiągniętymi  za  granicą,  a  przekazanymi  do 
kraju). 

 

PNB = PKB + dochody netto z własności i pracy za granicą (F) 

 

Produkt brutto i netto 

 

PKN 





 

produkt krajowy netto

 

PNN 





 

produkt narodowy netto 

 

PKN = PKB – amortyzacja (A) 

PNN = PNB – amortyzacja (A) 

 

Dwa systemy cen 

 

PKB i PNB liczymy zwykle w cenach realizacji, tzn. w cenach 
rynkowych,  łącznie  z  podatkami  pośrednimi  (np.  VAT). 
MoŜna je takŜe liczyć w cenach czynników produkcji, tzn. po 
odjęciu podatków pośrednich i dodaniu subsydiów. 

 

(podatki pośrednie – subsydia = podatki pośrednie netto) 

 

PKB

w cenach rynkowych 

= PKB

w cenach czynników produkcji 

+

 

 + podatki pośrednie (T

e

) – subsydia (S

b

) 

 

PNN

w cenach czynników produkcji 

= PNN

w cenach rynkowych 

–

 

 

8/

63

– podatki pośrednie (T

e

) + subsydia (S

b

) 

 
 
 
Dochód narodowy 

 

Produkt  narodowy  netto  w  cenach  czynników  produkcji  to 

dochód narodowy (DN)

. 

 

DN = PNN

w cenach czynników produkcji

 = 

       = PNB

w cenach rynkowych

 – amortyzacja – podatki pośrednie + 

          + subsydia 

 
PoniŜsze  rysunki  przedstawiają  sposoby  obliczania  róŜnych 
mierników z rachunku dochodu narodowego: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Podatki 

po

ś

rednie 

netto

 

 

G 

 
 

I 

 

 

X – M 

 
 
 
 

C 

 

 
 

 

F

 

 

F

 

 

Amorty-

zacja

 

PNN w 

cenach 

rynkowych

 

PKB w 

cenach 

rynkowych

 

PNB w 

cenach 

rynkowych

 

Wynagro-

dzenia  
i płace

 

Dochody z 

pracy na 

własny rach

 

Zyski

 

Dochód z 

czynszów

 

Dochód 

narodowy 

(DN) 

=  

PNN 

w cenach 

czynników 

produkcji

 

 

9/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

DOCHÓD

 

NOMINALNY

 

I

 

REALNY 

 

NaleŜy  odróŜniać  wzrost  dochodu  nominalnego  (w  cenach 
bieŜących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).  
 
Do  przeliczenia  PKB  na  ceny  stałe  stosuje  się  odpowiedni 
wskaźnik cen – tzw. 

deflator PKB

. 

 
 

 

 
 
 
lub: 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Nominalny PKB

 

Deflator PKB

 

Realny PKB =

 

××××

 100,

 

Nominalny PKB

 

Realny PKB

 

Deflator PKB =

 

××××

 100.

 

 

 

Ceny czynników produkcji

 

Ceny rynkowe

 

 

 

+ podatki po

ś

rednie 

 

  – subsydia

 

Brutto

 

Netto

 

      

– amortyzacja

 

Krajowy

 

Narodowy

 

+ dochody netto  
   z własno

ś

ci i pracy  

   za granic

ą

    

   przekazane do kraju

 

 

10/

63

Chodzi tu o produkt krajowy 
brutto w cenach rynkowych. 

SPOSÓB

 

OBLICZANIA

 

PKB

 

W

 

POLSCE 

 

Rocznik  Statystyczny  GUS  zawiera  następujące  dane  z 
rachunku dochodu narodowego dla Polski za 1998 r.: 

 

1.  Produkcja globalna 

1 068 410,8 mln zł 

2.  ZuŜycie pośrednie 

586 165,8 mln zł 

3.  Podatki od produktów minus 

dotacje do produktów 

(T

e

 – S

b

)

 

 

67 221,7 mln zł 

4.  SpoŜycie 

(C + G)

 

433 466,6 mln zł 

5.  Akumulacja 

(I + 

∆∆∆∆

Z)

 

145 005,1 mln zł 

6.  Eksport towarów i usług 

(X)

 

155 873,8 mln zł 

7.  Dochód netto z zagranicy 

(F)

 

–4 115,6 mln zł 

8.  Import towarów i usług 

(M)

 

184 878,8 mln zł 

9.  Wartość dodana brutto (1 – 2) 

482 245,0 mln zł 

10.  PKB (1 – 2 + 3) 

549 466,7 mln zł 

 

 
 
 
Oprócz metody przedstawionej w tabeli, PKB moŜna obliczyć 
równieŜ według innej formuły, co daje ten sam wynik: 
 

PKB

w cenach rynkowych

 = C + I (+ 

∆∆∆∆

Z) + G + X – M = 

= SpoŜycie + Akumulacja + Eksport – Import = 

= 433 466,6 + 145 005,1 + 155 873,8 – 184 878,8 = 549 466,7 mln zł 

 

PKB

w cenach producenta

 = C + I (+ 

∆∆∆∆

Z) + G + X – M – T

e

 + S

b

 = 

= SpoŜycie + Akumulacja + Eksport – Import – Podatki                  

od produktów minus dotacje do produktów = 482 245,0 mln zł 

 

 

PNB

w cenach rynkowych

 = PKB

w cenach rynkowych

 + Dochód netto                        

z zagranicy = 549 466,7 – 4 115,6 = 545 351,1 mln zł

 

 

Warto

ść

 dodana brutto to inaczej produkt 

krajowy brutto w cenach producenta. 

 

11/

63

Temat 2: 

 

RÓWNOWAGA  MAKROEKONOMICZNA 

 

 
W  tej  części  będziemy  posługiwać  się  krótkookresowym 

keynesowskim  (popytowym)

  modelem  gospodarki,  nazwanym 

tak  od  nazwiska  brytyjskiego  ekonomisty  Johna  Maynarda 
Keynesa. 
 
Według  tego  modelu  ceny  i  płace  są  stałe,  a  gospodarka 
posiada wolne moce produkcyjne (tzn. produkcja dostosowuje 
się  bez  przeszkód  do  popytu).  Pozwala  to  pominąć  na  razie 
podaŜową stronę gospodarki. 
 
 

KONSUMPCJA

 

I

 

OSZCZ

Ę

DNO

Ś

CI 

 

Wielkość  popytu  konsumpcyjnego  zaleŜy  dość  ściśle  od 
poziomu  dochodów  rozporządzalnych  ludności,  które  są 
przeznaczane na konsumpcję lub na oszczędności. 

 
Funkcja 

konsumpcji 

pokazuje 

wielkość 

wydatków 

konsumpcyjnych  ludności  (C)  w  zaleŜności  od  poziomu 
globalnych  dochodów  (Y).  Zakładamy  dla  uproszczenia,  Ŝe 
zaleŜność ta ma charakter liniowy. 

 

 

 

Gospodarka zamknięta bez państwa

 

 

 

W  gospodarce  zamkniętej  bez  budŜetu  państwa  dochody 
rozporządzalne są równe dochodowi narodowemu: 

 

Y

d

 = Y 

 

 

 

 

12/

63

K

ONSUMPCJA

 

 

Funkcja konsumpcji wyraŜa się wzorem: 

 

C = C

0

 + cY

d

 = C

0

 + cY 

 

C  

 

wielkość konsumpcji  

C

0

  

 

konsumpcja autonomiczna 

c 

 

krańcowa skłonność do konsumpcji 

 

Krańcowa  skłonność  do  konsumpcji  (c)

 

to  odsetek  przyrostu 

dochodu wydawany na konsumpcję. 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Nachylenie 

funkcji 

konsumpcji 

zaleŜy 

od 

krańcowej 

skłonności do konsumpcji. 

 

PołoŜenie  funkcji  konsumpcji  (jej  odległość  od  osi  odciętych) 
zaleŜy od wielkości konsumpcji autonomicznej. 

 
O

SZCZĘDNOŚCI

 

 
Nie skonsumowana część dochodu stanowi oszczędności (S).  
 
Funkcji konsumpcji 

C = C

0

 + cY

d

 = C

0

 + cY

 odpowiada 

funkcja 

oszczędności

: 

)

 

(

 

Konsumpcja (C) 

Dochód (Y) 

C = C

0

 + cY

 

Funkcja konsumpcji 

{

 

Konsumpcja autonomiczna (C

0

)

 

 

13/

63

 

S = –C

0

 + sY

d

 = –C

0

 + sY

 

 

S 

 

wielkość oszczędności  

C

0

  

 

konsumpcja autonomiczna 

s 

 

krańcowa skłonność do oszczędzania 

 

Krańcowa skłonność do oszczędzania (s)

 

to odsetek przyrostu 

dochodu przeznaczany na oszczędności. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

K

ONSUMPCJA A OSZCZĘDNOŚCI

 

 

PoniewaŜ  dochód  moŜe  być  przeznaczony  tylko  na 
konsumpcję albo na oszczędności, zatem: 

 

c + s = 1 

 
 

 
 
 

Kra

ń

cowa skłonno

ść

 

do konsumpcji 

+ 

1

 

Kra

ń

cowa skłonno

ść

 

do oszcz

ę

dzania 

= 

)

 

(

 

Oszcz

ę

dno

ś

ci (S) 

Dochód (Y) 

{

 

– Konsumpcja autonomiczna (–

C

0

)

 

S = –C

0

 + sY

 

Funkcja oszcz

ę

dno

ś

ci 

 

14/

63

 
PoniŜszy rysunek pokazuje zaleŜność pomiędzy konsumpcją a 
oszczędnościami. 
 

Przyjęte wartości liczbowe są następujące: 

 

C

0

 = 10 

c = 0,7 

s = 0,3 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

Gospodarka zamknięta z budŜetem państwa

 

 

 

W  gospodarce  zamkniętej  z  budŜetem  państwa  dochody 
rozporządzalne są mniejsze od dochodu narodowego: 

 

Y

d

 = (1 – t)Y 

 

t 

  stopa podatkowa netto 

 

 

Funkcja konsumpcji wyraŜa się wzorem: 

 

 

C 

 10 

Y 

C = 10 + 0,7Y

 

S 

  –10 

Y 

S = –10 + 0,3Y 

 

15/

63

C = C

0

 + cY

d

 = C

0

 + c(1 – t)Y 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

Wniosek: 

Istnienie  budŜetu  państwa  zmniejsza  nachylenie  funkcji 
konsumpcji.

 

 

 

Analogicznie, funkcja oszczędności wyraŜa się wzorem: 

 

S = –C

0

 + sY

d

 = –C

0

 + s(1 – t)Y 

 

 

 

Gospodarka otwarta z budŜetem państwa 

 

 

Otwarcie  gospodarki  nie  zmienia  postaci  funkcji  konsumpcji 
ani funkcji oszczędności. 

 

Funkcja konsumpcji oraz funkcja oszczędności jest taka sama 
jak w gospodarce zamkniętej z budŜetem państwa. 

 
 
 
 

 









 

  C = C

0

 + cY 

Konsumpcja (C) 

Dochód (Y) 

   C = C

0

 + c(1 – t)Y 

Funkcja konsumpcji 
w gospodarce bez 
bud

Ŝ

etu pa

ń

stwa.

 

Funkcja konsumpcji 
w gospodarce z 
bud

Ŝ

etem pa

ń

stwa. 

 

16/

63

INWESTYCJE

 

 

 

Popyt  inwestycyjny  przedsiębiorstw  wiąŜe  się  z  zamierzonym 
(planowanym)  powiększeniem  zasobów  kapitału  trwałego  i 
zapasów.  ZaleŜy  więc  od  przewidywanego  wzrostu  popytu  na 
ich produkty, a nie od bieŜącego poziomu produkcji.  

 

Zakładamy, Ŝe inwestycje (I) są

 

wielkością autonomiczną

 

i nie 

zaleŜą od bieŜącej produkcji i dochodu. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

WYDATKI

 

PA

Ń

STWA

 

I

 

PODATKI 

 

Wydatki  państwa  na  dobra  i  usługi  (G)

  są  wielkością 

autonomiczną i nie zaleŜą od bieŜącej produkcji i dochodu. 

 

Podatki netto (NT)

 zmieniają się wraz ze zmianami dochodu: 

 

NT = tY 

 
t 







  stopa podatkowa netto. 

 

Podatki netto to podatki minus płatności transferowe. 
 

Inwestycje (I) 

     I

 

Dochód (Y) 

 

17/

63

 

Saldo budŜetu państwa = 

= dochody budŜetowe – wydatki państwa  

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

EKSPORT

 

I

 

IMPORT 

 

Eksport  (X)

  jest  wielkością  autonomiczną  i  nie  zaleŜy  od 

bieŜącej produkcji i dochodu. 
 

Import (M)

 zmienia się wraz ze zmianami dochodu: 

 

M = mY 

 
m  





  krańcowa skłonność do importu 

Krańcowa  skłonność  do  importu  (m)

  obrazuje,  jaką  część 

kaŜdej  dodatkowej  jednostki  dochodu  narodowego  podmioty 
krajowe chcą wydać na dodatkowy import. 

 

 
 
 
 
 
 

Wydatki pa

ń

stwa (G), 

podatki netto (NT) 

Dochód (Y) 

Y

0

 

G 

NT = tY 

 

 

 

 

 

Gdy dochód narodowy 
jest wi

ę

kszy ni

Ŝ

 Y

0

, 

wyst

ę

puje  

nadwy

Ŝ

ka bud

Ŝ

etowa  

(G < NT).

 

Gdy dochód narodowy 
jest mniejszy ni

Ŝ

 Y

0

, 

wyst

ę

puje  

deficyt bud

Ŝ

etowy  

(G > NT).

 

Gdy dochód narodowy 
jest równy Y

0

, 

wyst

ę

puje  

równowaga bud

Ŝ

etowa  

(G = NT).

 

 

18/

63

 

Bilans handlowy = eksport (X) – import (M) 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

POPYT

 

GLOBALNY 

 

 

Gospodarka zamknięta bez państwa

 

 

 
W  gospodarce  zamkniętej  bez  budŜetu  państwa  występują 
dwa składniki popytu globalnego (AD): 

 

 

popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C), 

 

 

popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I). 

 

 

AD = C + I 

 

 
 

 
 

 

Eksport (X), 

import (M) 

Dochód (Y) 

Y

0

 

X

 

M = mY

 

.............................
.. 
......................... 
.................... 
............... 
.......... 
..... 

............................ 
...................... 
................. 
............ 
....... 
.. 
 

... 

........ 

............ 

.................. 

........................

 

. 

...... 

.......... 

................ 

.....................

 

Gdy dochód 
narodowy jest 
mniejszy ni

Ŝ

 Y

0

, 

wyst

ę

puje  

nadwy

Ŝ

ka handlowa  

(eksport > import).

 

Gdy dochód 
narodowy jest równy 
Y

0

, bilans handlowy 

wynosi zero.

 

Gdy dochód 
narodowy jest 
wi

ę

kszy ni

Ŝ

 Y

0

, 

wyst

ę

puje  

deficyt handlowy  
(eksport < import).

 

 

19/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Nachylenie  linii  popytu  globalnego  zaleŜy  od  krańcowej 
skłonności  do  konsumpcji  (c),  a  jej  odległość  od  początku 
układu  współrzędnych  zaleŜy  od  konsumpcji  autonomicznej 
(C

0

) oraz od inwestycji (I). 

 

 

 

 

 

Gospodarka zamknięta z budŜetem państwa

 

 

 
W gospodarce zamkniętej z budŜetem państwa występują trzy 
składniki popytu globalnego (AD): 

 

 

popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C), 

 

 

popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I), 

 

 

popyt państwa na dobra i usługi (G). 

 

 

AD = C + I + G 

 

 

 

 

 
 
 
 

 

Popyt globalny (AD) 

(I) 

Dochód (Y) 

Popyt globalny (AD = C + I) 

Konsumpcja (C) 

{

 

{

 

Inwestycje (I) 

Konsumpcja autonom. (C

0

) 

 

20/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W gospodarce zamkniętej z budŜetem państwa krzywa popytu 
globalnego  ma  mniejsze  nachylenie  niŜ  w  gospodarce 
zamkniętej  bez  państwa,  poniewaŜ  istnienie  państwa 
zmniejsza nachylenie funkcji konsumpcji, a przez to – krzywej 
popytu globalnego. 
 
 
 

 

 

Gospodarka otwarta z budŜetem państwa

 

 

 
W gospodarce otwartej z budŜetem państwa występują cztery 
składniki popytu globalnego (AD): 

 

 

popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C), 

 

 

popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I), 

 

 

popyt państwa na dobra i usługi (G), 

 

 

popyt netto zagranicy — eksport minus import (X – M). 

 

 

AD = C + I + G + X – M 

 

 
 
 

 

 









 

Popyt globalny (AD) 

(I) 

Dochód (Y) 

Popyt globalny  
w gospodarce zamkni

ę

tej  

z bud

Ŝ

etem pa

ń

stwa  

(AD = C + I + G) 

Popyt globalny  
w gospodarce zamkni

ę

tej 

bez bud

Ŝ

etu pa

ń

stwa 

{

 

{

 

Wydatki pa

ń

stwa (G) 

Konsumpcja autonom. (C

0

) 

+ inwestycje (I) 

 

21/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W  gospodarce  otwartej  z  budŜetem  państwa  krzywa  popytu 
globalnego  ma  mniejsze  nachylenie  niŜ  w  gospodarce 
zamkniętej  z  budŜetem  państwa,  poniewaŜ  import,  który  jest 
wprost  proporcjonalny  do  dochodu,  zmniejsza  wielkość 
popytu globalnego. 
 

 

RÓWNOWAGA

 

PRODUKCJI

 

I

 

POPYTU 

 

Równowaga  makroekonomiczna

 

(przy  stałych  cenach  i 

płacach)  występuje  wówczas,  gdy  globalny  popyt  równa  się 
globalnej  podaŜy,  tzn.  gdy  suma  planowanych  globalnych 
wydatków  jest  równa  dokładnie  wartości  wytworzonej 
produkcji. 

 

I

LUSTRACJA GRAFICZNA

:

 

 

Linia 45 ° jest zbiorem punktów, które przybierają taką samą 
wartość  na  obu  osiach.  Wszystkim    tym  punktom  odpowiada 
zrównanie się produkcji (oznaczonej na osi poziomej) i popytu 
globalnego (oznaczonego na osi pionowej). 

 

 

Popyt globalny (AD) 

(I) 

Dochód (Y) 

Popyt globalny  
w gospodarce otwartej  
z bud

Ŝ

etem pa

ń

stwa  

(AD = C + I + G + X – M) 

Popyt globalny  
w gospodarce zamkni

ę

tej 

z bud

Ŝ

etem pa

ń

stwa

 

Popyt globalny  
w gospodarce zamkni

ę

tej 

bez bud

Ŝ

etu pa

ń

stwa 

{

 

{

 

Wydatki pa

ń

stwa (G) 

Konsumpcja autonom. (C

0

) 

+ inwestycje (I) 

{

 

Eksport (X) 

 

22/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Punkt przecięcia krzywej AD i linii 45° (punkt E) jest jedynym 
punktem, w którym popyt globalny AD jest równy dochodowi.  

 

Punkt  E  jest  punktem  równowagi

,  w  którym  planowane  wy-

datki  są  równe  faktycznej  produkcji  i  faktycznemu 
dochodowi.  

 

Y

0

 to wielkość dochodu odpowiadająca równowadze. 

Z

APIS ALGEBRAICZNY

: 

 

 

Gospodarka zamknięta bez państwa

 

 

 

 

Popyt globalny  =  Produkcja (dochód) 

 

 

C + I  =  C + S 

 

Warunek równowagi: 

 

 
 
 

 

 

Gospodarka zamknięta z budŜetem państwa

 

 

 

 

Popyt globalny  =  Produkcja (dochód) 

 

 

I = S

 

(I – S) = 0

 

        lub 

Popyt globalny (AD) 

(I) 

Y

0

 

Dochód, produkcja 

Linia 45

°

 

Popyt globalny 
(AD)

 

E 

Punkt równowagi 

 

23/

63

 

 

C + I + G  =  C + S + NT 

 

Warunek równowagi: 

 

 
 
 

 

 

Gospodarka otwarta z budŜetem państwa

 

 

 

 

Popyt globalny  =  Produkcja (dochód) 

 

 

C + I + G + X – M  =  C + S + NT 

 

Warunek równowagi: 

 

 
 

K

IEDY NIE WYSTĘPUJE RÓWNOWAGA

?

 

 

Gdy  produkcja  jest  mniejsza  niŜ  Y

0

  (np.  na  poziomie  Y

1

), 

wówczas występuje nadwyŜka popytu (

luka inflacyjna

). 

 
Gdy  produkcja  jest  większa  niŜ  Y

0

  (np.  na  poziomie  Y

2

), 

wówczas występuje nadwyŜka podaŜy (

luka deflacyjna

). 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 









 

I + G = S + NT

 

(I – S) + (G – NT) = 0

 

        lub 

I + G + X = S + NT + M

 

(I – S) + (G – NT) + (X – M) = 0

 

        lub 

Popyt globalny (AD) 

(I) 

Y

1

 

Y

0

 

Dochód, produkcja 

Linia 45

°

 

Popyt globalny 
(AD)

 

E 

Y

2

 

Luka deflacyjna

 

Punkt równowagi 

Luka inflacyjna 

C 

D 

A 

B 

 

24/

63

 

W przypadku nadwyŜki popytu maleją zapasy i pojawiają się 
przymusowe  oszczędności.  W  przypadku  nadwyŜki  podaŜy 
rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności. 
 
W  gospodarce  o  giętkich  cenach  nierównowaga  moŜe  być 
zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek). 
 
NadwyŜka  popytu  (luka  inflacyjna)  grozi  przyspieszeniem 
inflacji.  NadwyŜka  podaŜy  (luka  deflacyjna)  skłania  produ-
centów do zmniejszenia produkcji. 

 
 
 

 

MNO

ś

NIK 

 

MnoŜnik  informuje,  o  ile  zmieni  się  globalny  popyt,  a  co  za 
tym  idzie  –  poziom  produkcji,  w  wyniku 

zmiany 

autonomicznego  składnika  popytu  globalnego  (konsumpcji 
autonomicznej  C

0

,  inwestycji  I,  wydatków  państwa  G, 

eksportu X) o jednostkę. 

 

MnoŜnik  jest  większy  od  1,  poniewaŜ  zmiana  wydatków 
autonomicznych (np. inwestycyjnych) pociąga za sobą zmiany 
w dochodach i wydatkach konsumentów. 

 

Przy poniŜszych wzorach na mnoŜnik przyjęto oznaczenia: 
c  —  krańcowa skłonność do konsumpcji 
s  —  krańcowa skłonność do oszczędzania 
t  —  stopa podatkowa netto 
m  —  krańcowa skłonność do importu 

 

 

Gospodarka zamknięta bez państwa

 

 

 

 

 

25/

63

 

 

 

 

Gospodarka zamknięta z budŜetem państwa

 

 

 

 
 

 

 

 

Gospodarka otwarta z budŜetem państwa

 

 

 
 
 

 
PRZYKŁAD 

 

W gospodarce otwartej z budŜetem państwa: 

 



 

krańcowa skłonność do konsumpcji (c) = 0,8; 



 

stopa podatkowa netto (t) = 0,2; 



 

krańcowa skłonność do importu (m) = 0,1. 

 

Jak  się  zmieni  wielkość  produkcji  gdy  inwestycje  wzrosną  o 
200 000 zł? 
 

Rozwiązanie: 

 

 
 
 
 
Zatem wzrost inwestycji spowoduje wzrost produkcji o: 

 

200 000 zł 

××××

 2,17 = 434 000 zł 

 

MnoŜnik = —————— = —————————— = —— = 2,17 

1 

1 – c + ct + m 

1 

0,46 

1 – 0,8 + 0,8 

××××

 0,2 + 0,1 

1 

 

MnoŜnik = ————— = –———— 

1

 

1 – c(1 – t)

 

1

 

1 – c + ct

 









 

MnoŜnik = ——————— = —————— 

1

 

1 – c(1 – t) + m

 

1

 

1 – c + ct + m

 

 

MnoŜnik = ——— = — 

1

 

1 – c 

1

 

s 

 

26/

63

Ilustracja graficzna: 

 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

PARADOKS

 

ZAPOBIEGLIWO

Ś

CI 

Wzrost inwestycji  

o 200 000 zł 

Wzrost produkcji  

o 434 000 zł 

Popyt globalny (AD) 

Dochód, produkcja 

Linia 45

°

 

AD 

E’

 

AD’

 

E

 

 

27/

63

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

AD 

C 

 C

0

 

 C

1

 

Y 

S, 

I 

  –C

0

 

  –C

1

 

Y 

Y

1

 

Y

0

 

S  

I  

S’

  

C 

C’ 

Y 

Linia 45

°

 

AD 

AD’

 

Y

1

 

Y

0

 



 



 



 

1. Wielkość produkcji zapewniająca równowagę wynosi Y

0

.

 

2. Gospodarstwa domowe zmieniają plany i 

zaczynają 

oszczędzać mniej

 przy kaŜdym poziomie dochodu 

(konsumpcja autonomiczna rośnie z C

0

 do C

1

).

 

4. Funkcja konsumpcji przesuwa się 
w górę – z połoŜenia C do połoŜenia 
C’ (rys. 2).  

 

3. Funkcja oszczędności przesuwa 
się w dół – z połoŜenia S do 
połoŜenia S’ (rys. 1).  

 

5. Krzywa popytu globalnego 
przesuwa się w górę – z połoŜenia 
AD do połoŜenia AD’ (rys. 3). 

 

 

7. Przy wielkości produkcji Y

1

, 

funkcji oszczędności S’ oraz funkcji 
inwestycji I 

wielkość oszczędności

 

jest dokładnie taka sama

 

jak na 

początku (tzn. przy wielkości 
produkcji Y

0

, funkcji oszczędności S 

oraz funkcji inwestycji I). 

 

6. Poziom produkcji odpowiadający 
równowadze wzrasta z Y

0

 do Y

1

 

(działa mnoŜnik) – por. rys. 3. 

 

 

28/

63

MNO

ś

NIK

 

ZRÓWNOWA

ś

ONEGO

 

BUD

ś

ETU 

 

MnoŜnik  zrównowaŜonego  budŜetu

 

to  mechanizm  polegający 

na  tym,  Ŝe  wzrost  wydatków  państwa,  któremu  towarzyszy 
taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji. 

 

 

Temat 3: 

 

PIENI

Ą

DZ, BANKI, POLITYKA PIENI

Ęś

NA 

 

 

PIENI

Ą

DZ 

 
 

Definicja 

 

Pieniądz  to  powszechnie  akceptowany  w  danym  kraju 
środek  płatniczy,  słuŜący  do  regulowania  róŜnego  typu 
zobowiązań. 

 
 

Funkcje 

 

Trzy główne funkcje pieniądza są następujące: 

 

♦

 

środek wymiany i płatności 

(za  pośrednictwem pieniądza  ludzie dokonują wy-miany 

dóbr 

i 

usług 

oraz 

spłacają 

inne 

wzajemne 

zobowiązania) 

 

♦

 

jednostka rozrachunkowa 

(w  pieniądzu  wyraŜone  są  ceny  i  prowadzone  roz-

liczenia) 

 

♦

 

środek przechowywania wartości (tezauryzacji) 

     

 

     

 

 

29/

63

(pieniądz  jest  jedną  z  form  gromadzenia  i  przecho-
wywania bogactwa) 

 

 

 

Rodzaje pieniądza 

 

NaleŜy  przede  wszystkim  odróŜnić  dwie  postacie 
pieniądza: 

 

♦

 

pieniądz gotówkowy 

(banknoty i bilon) 

 

♦

 

pieniądz bezgotówkowy 

(pieniądz  mający  formę  zapisu  na  rachunku 
bankowym,  którego  podstawą  moŜe  być  depozyt 
klienta  lub  kredyt  udzielony  przez  bank;  płatności 
dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku, 
karty kredytowej itp.) 

 

Poza tym rozróŜniamy: 

 

♦

 

pieniądz towarowy 

(jednostka  pieniądza  warta  jest  tyle,  ile  wart  jest 
materiał, z którego została wykonana, np. złoto) 

 

♦

 

pieniądz symboliczny 

(jednostka  pieniądza warta jest więcej niŜ materiał, z 
którego  została  wykonana,  o  czym  informuje 
umieszczony na niej znak-symbol, np. banknot) 

 

Niby-pieniądz  (quasi-pieniądz)

 

to  aktywa,  które  są 

prawie  tak  samo  dobre  jak  pieniądz;  jest  to  środek 
przechowywania  wartości,  który  moŜna  łatwo  zamienić 
na pieniądz, ale który sam pieniądzem nie jest, np. wkład 
w towarzystwie budowlanym. 
 

     

 

 

30/

63

Karty  kredytowe  to  substytuty  pieniądza

 

—  spełniają 

tylko  niektóre  jego  funkcje.  Mogą  słuŜyć  do  zapłaty  za 
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie moŜe 
być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów. 

 

Agregaty pienięŜne 

 

Istnieją węŜsze i szersze definicje pieniądza stosowane do 
ilości pieniądza w obiegu — tzw. agregaty pienięŜne. 
 
 

M0

 

(baza monetarna, zasób pieniądza wielkiej mocy) 

= 

gotówka w obiegu + rezerwy gotówkowe banków 

 
 

M1

 

= 

gotówka w obiegu + wkłady na Ŝądanie 

 
 

M2

 

= 

gotówka w obiegu + wkłady na Ŝądanie +  

+ wkłady terminowe 

 
 

Agregaty M1 i M2 mogą być liczone w dwojaki sposób: 

 

 

tylko w walucie krajowej, 

 

 

z uwzględnieniem takŜe wkładów w walutach obcych. 

 

Oprócz  wymienionych,  istnieją  jeszcze  szersze  miary 
podaŜy pieniądza — takie jak np. agregat M3 czy M4.  

     

 

 

31/

63

 

Uwaga:

  w  podręczniku  baza  monetarna  jest  niekiedy 

oznaczana symbolem H. 

 

BANKI 

 
 

Bank centralny 

 

Kontrolę  nad  całością  obiegu  pienięŜnego  w  gospodarce 
sprawuje bank centralny.  

Pięć podstawowych funkcji banku centralnego to: 



 

emisja pieniądza gotówkowego, 



 

kontrola obiegu pienięŜnego, 



 

refinansowanie i kontrola banków komercyjnych, 



 

zarządzanie  długiem  państwowym  i  finansowanie 
deficytu budŜetowego, 



 

rozliczenia międzypaństwowe z zagranicą. 

 
 

Banki komercyjne 

 

Obok  banku  centralnego,  który  stanowi  podstawę 
systemu  finansowego  kaŜdego  państwa,  głównym 
ogniwem  współczesnego  systemu  finansowego  są  banki 
komercyjne.  

Główne ich funkcje obejmują: 



 

pośredniczenie  w  rozliczeniach  finansowych  między 
jednostkami gospodarczymi, 



 

gromadzenie  wkładów  oszczędnościowych  i  przecho-
wywanie powierzonych rezerw pienięŜnych, 

     

 

     

 

 

32/

63



 

udzielanie  kredytów  jednostkom  gospodarczym  i 
gospodarstwom domowym. 

 

MNO

ś

NIK

 

KREACJI

 

PIENI

Ą

DZA 

 
Banki  komercyjne  nie  tylko  gromadzą  oszczędności  i 
zamieniają je na kredyty.  

 

Pełnią  one  jeszcze  jedną  bardzo  waŜną  funkcję:  udzielając 
kredytów  na  sumy  wielokrotnie  przekraczające  wartość 
trzymanych  rezerw,  banki  komercyjne  wytwarzają  (kreują) 
dodatkowy pieniądz.  

 

Intensywność tego efektu wyraŜa mnoŜnik kreacji pieniądza: 

 
 
 
 
 

 

c

p

  —  stosunek  gotówki  w  obiegu  pozabankowym  (C)  do 

wkładów na Ŝądanie (D) 

c

b

  —  stopa rezerw gotówkowych banków – stosunek rezerw 

gotówkowych banków (R) do wkładów na Ŝądanie (D) 

 

Innymi słowy:     c

p

 = —     c

b

 = — 

 

Interpretacja: 

MnoŜnik  kreacji  pieniądza  informuje,  o  ile  zmieni  się  podaŜ 
pieniądza M1  w wyniku zmiany bazy monetarnej o jednostkę 
(np. o 1 zł). 

 
MoŜna więc zapisać: 
 
 
 

MnoŜnik kreacji pieniądza = ————

 

c

p

 + 1

 

c

p

 + c

b

 

R 

C 

D 

D 

PodaŜ pieniądza (M1) =  ————  

××××

  Baza monetarna (M0)

 

c

p

 + 1

 

c

p

 + c

b

 

 

33/

63

 

 

PODA

ś

 

PIENI

Ą

DZA 

 
 

Od czego zaleŜy podaŜ pieniądza? 

 

Zgodnie ze wzorem  

 
 
 

na podaŜ pieniądza ma wpływ: 

♣

 

stopa rezerw gotówkowych banków (c

b

), 

♣

 

ilość  gotówki  w  obiegu  oraz  ilość  gotówki  w  bankach 
(M0), 

♣

 

stosunek  gotówki  do  wkładów  bankowych  w  sektorze 
pozabankowym (c

p

). 

 

PodaŜ pieniądza nie zaleŜy od stopy procentowej. 

 

 

Kontrola podaŜy pieniądza przez bank centralny 

 

1. Rezerwy obowiązkowe 

 

Stopa  rezerw  obowiązkowych

  jest  to  minimalna  relacja 

rezerw 

gotówkowych 

do 

wkładów, 

jaką 

muszą 

utrzymywać  banki  komercyjne  na  mocy  decyzji  banku 
centralnego. 

 
Im wyŜsza stopa rezerw obowiązkowych, tym podaŜ pie-
niądza  jest  mniejsza  (poniewaŜ  parametr  c

b

  jest 

większy). 

 

     

 

     

 

M1 =  ————  

××××

  M0

 

c

p

 + 1

 

c

p

 + c

b

 

 

34/

63

2. Stopa dyskontowa 

 

Stopa  dyskontowa 

jest  to  stopa  procentowa  stosowana 

przez  bank  centralny  przy  udzielaniu  poŜyczek  bankom 
komercyjnym. 
 

Im  wyŜsza  stopa  dyskontowa,  tym  podaŜ  pieniądza  jest 
mniejsza (poniewaŜ parametr c

b

 jest większy). 

 

3. Operacje otwartego rynku 

 

Operacje otwartego rynku 

występują wtedy, kiedy bank 

centralny  zmienia  wielkość  bazy  monetarnej,  kupując 
lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku. 
 

Gdy  bank  centralny  kupi  na  otwartym  rynku  papiery 
wartościowe, wówczas zwiększy się baza monetarna, a co 
za tym idzie — podaŜ pieniądza. 

 

Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery 
wartościowe,  wówczas  zmniejszy  się  baza  monetarna,  a 
co za tym idzie — podaŜ pieniądza. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wykres 

Na  wykresie  przedstawiającym  rynek  pieniądza  krzywa 
podaŜy  pieniądza  jest  pionowa,  poniewaŜ  podaŜ 
pieniądza nie zaleŜy od stopy procentowej. 

 

 
 
 
 
 
 
 
 

 

     

 

Krzywa poda

Ŝ

y pieni

ą

dza

 

M

S

 

Stopa procentowa (R

n

) 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

 

35/

63

POPYT

 

NA

 

PIENI

Ą

DZ 

 

Dla  uproszczenia  zakładamy,  Ŝe  istnieją  tylko  dwa  rodzaje 
aktywów: 

♦

 

pieniądz

,  który  jest  środkiem  wymiany,  ale  nie  przynosi 

dochodów w postaci odsetek; 

♦

 

obligacje

,  symbolizujące  wszystkie  pozostałe  aktywa 

przynoszące  odsetki,  ale  które  nie  są  bezpośrednio 
środkiem płatności. 

 
 

 

Koszty oraz korzyści trzymania pieniądza 

 

Zastanowimy  się  tutaj,  w  jaki  sposób  ludzie  powinni 
podzielić swój majątek między pieniądze i obligacje. 
 
 

Koszty związane z trzymaniem pieniądza

 

 

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych moŜliwoś-
ci)  posiadania  pieniądza  są  odsetki  utracone  w  wyniku 
trzymania  aktywów  finansowych  w  postaci  pieniędzy 
(gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji. 

 

Miarą  kosztu  trzymania  pieniądza  jest  zatem  wysokość 
nominalnej stopy procentowej. 

 

Krzywa  MC  symbolizująca  koszt  krańcowy  utrzymywa-
nia pieniądza jest pozioma, poniewaŜ koszt alternatywny 
kaŜdej trzymanej złotówki jest taki sam. 

 

Np. koszt związany z trzymaniem w kieszeni dwudziestej 
złotówki  jest  wyznaczony  poziomem  nominalnej  stopy 
procentowej w Polsce i pokrywa się dokładnie z kosztem 
np.  czterysta  osiemdziesiątej  czwartej  złotówki,  która 
wpłacona do banku przyniosłaby takie same odsetki. 

     

 

     

 

 

36/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

Motywy trzymania pieniądza

 

 

Motyw  transakcyjny

 

trzymania  pieniądza  oznacza,  Ŝe 

ludzie  trzymają  pieniądze,  poniewaŜ  planują  zakupy 
róŜnych  dóbr,  a  momenty  przypływu  gotówki  nie 
pokrywają się w czasie z momentami wydatków. 

 

Motyw przezorności

 

trzymania pieniądza polega na tym, 

Ŝe  ludzie  z  góry  decydują  się  trzymać  pewien  zasób 
pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. 

 

Motyw  portfelowy 

trzymania  pieniądza  wynika  z 

niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać aktywa o 
niskiej,  ale  pewnej  stopie  zysku  (np.  pieniądze  na 
rachunkach bankowych), niŜ inne aktywa o wysokiej, ale 
niepewnej stopie zysku. 

 

Krzywa  MB  symbolizująca  korzyść  krańcową  utrzymy-
wania  pieniądza  jest  malejąca,  poniewaŜ  korzyść  krań-
cowa zmniejsza się w miarę wzrostu zasobów pieniądza: 

najpilniejsze  transakcje  mogłyby  zostać  dokonane  przez 
niewiele 

banknotów 

stuzłotowych 

trzymanych 

w 

kieszeni,  korzyść  z  kaŜdej  kolejnej  złotówki  się 
zmniejsza. 

 

     

 

Stopa procentowa (R

n

) 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

MC 

Krzywa kosztu kra

ń

cowego  

trzymania pieni

ą

dza 

 

37/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Ile ludzie trzymają pieniędzy?

 

 

Ludzie  będą  trzymać  pieniądze  aŜ  do  momentu,  w 
którym  korzyść  krańcowa  z  utrzymywania  dodatkowej 
jednostki  pieniądza  zrówna  się  z  jego  kosztem  krań-
cowym (MB = MC). 

 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 

 

 

W  punkcie  E  korzyść  krańcowa  trzymania  pieniądza 
zrównuje się z kosztem krańcowym trzymania pieniądza.  

 

Zatem popyt na pieniądz będzie wynosił M

D

. 

 

     

 

Korzy

ść

 kra

ń

cowa 

trzymania pieni

ą

dza 

(MB), 

stopa procentowa (R

n

) 

Przeci

ę

cie krzywych MB oraz MC 

(pkt. E) pozwala ustali

ć

 optymaln

ą

 

wielko

ść

 popytu na realne zasoby 

pieni

ą

dza (M

D

).

 

 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

MB 

E 

M

D

 

MC 

Korzy

ść

 kra

ń

cowa 

trzymania pieni

ą

dza  

(MB)  

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

MB 

Krzywa korzy

ś

ci kra

ń

cowej 

trzymania pieni

ą

dza 

 

38/

63

 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

 

 

Wykres 

 

Na  wykresie  przedstawiającym  rynek  pieniądza  krzywa 
popytu  na  pieniądz  jest  malejąca,  poniewaŜ  popyt  na 
pieniądz rośnie wraz ze spadkiem stopy procentowej. 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

RÓWNOWAGA

 

NA

 

RYNKU

 

PIENI

Ą

DZA 

 

     

 

Stopa procentowa (R

n

) 

Krzywa popytu na pieni

ą

dz

 

M

D

 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

MB, 

R

n

 

M 

MB 

MB’ 

E 

M

D

 

M

D

1

 

R

n

2

 

R

n

1

 

MC 

MC’ 

E

1

 

E

2

 

M

D

2

 

Wzrost  nominalnej  stopy  procentowej  (z  R

n

1

  

do R

n

2

) powoduje przesuni

ę

cie krzywej kosztu 

kra

ń

cowego MC w gór

ę

 do poło

Ŝ

enia MC’. 

 
Popyt na pieni

ą

dz maleje (z M

D

 do M

D

1

). 

Wzrost  dochodu  realnego  (produk-
cji)  powoduje  przesuni

ę

cie  krzywej 

korzy

ś

ci kra

ń

cowej MB w prawo do 

poło

Ŝ

enia MB’. 

 
Popyt  na  pieni

ą

dz  ro

ś

nie  (z  M

D

  do 

M

D

2

). 

 

39/

63

Rynek  pieniądza  znajduje  się  w  równowadze  wówczas,  gdy 
popyt  na  realne  zasoby  pieniądza  jest  równy  realnej  podaŜy 
pieniądza (M

D

 = M

S

). 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

E 







  punkt równowagi na rynku pieniądza 

R

n

*  





  stopa procentowa zapewniająca równowagę  

M*  





  ilość pieniądza zapewniająca równowagę 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

MECHANIZM

 

POWROTU

 

DO

 

PUNKTU

 

RÓWNOWAGI 

 

 
 

   

 

Stopa procentowa (R

n

) 

M

S

  

E  

M

D

 

R

n

* 

M* 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

 

40/

63

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

A  

Stopa procentowa (R

n

) 

M

S

  

E*  

M

D

 

R

n

* 

M* 

Realne zasoby pieni

ą

dza 

(M) 

  C  

D  

M

D

 > M

S

 

R

n

2

 

B  

R

n

1

 

M

S

 > M

D

 

1.  Wysoka stopa procentowa 

 

 

Przy  wysokiej  stopie  procentowej  (np.  na  poziomie  R

n

1

)  wyst

ę

puje 

nadwy

Ŝ

ka poda

Ŝ

y pieni

ą

dza (M

S

 > M

D

). 

 

Nadwy

Ŝ

ka  poda

Ŝ

y  pieni

ą

dza  oznacza, 

Ŝ

e  na  rynku  obligacji  wyst

ę

-

puje nadwy

Ŝ

ka popytu. 

 

Nadwy

Ŝ

ka popytu na obligacje spowoduje, 

Ŝ

e ceny obligacji wzros-

n

ą

,  czyli  stopa  procentowa  (stopa  zysku  z  obligacji)  spadnie. 

Jedno-cze

ś

nie  w  wyniku  wzrostu  cen  obligacji,  wzro

ś

nie  popyt  na 

pieni

ą

dz. 

 

Przy stopie procentowej R

n

* wyst

ą

pi równowaga na rynku pieni

ą

dza 

i obligacji. 

2.  Niska stopa procentowa 

 

 

Przy  niskiej  stopie  procentowej  (np.  na  poziomie  R

n

2

)  wyst

ę

puje 

nadwy

Ŝ

ka popytu na pieni

ą

dz (M

D

 > M

S

). 

 

Nadwy

Ŝ

ka popytu na pieni

ą

dz oznacza, 

Ŝ

e na rynku obligacji wyst

ę

-

puje nadwy

Ŝ

ka poda

Ŝ

y. 

 

Nadwy

Ŝ

ka  poda

Ŝ

y  obligacji  spowoduje, 

Ŝ

e  ceny  obligacji  spadn

ą

, 

czyli  stopa  procentowa  (stopa  zysku  z  obligacji)  wzro

ś

nie.  Jedno-

cze

ś

nie w wyniku spadku cen obligacji, spadnie popyt na pieni

ą

dz. 

 

Przy stopie procentowej R

n

* wyst

ą

pi równowaga na rynku pieni

ą

dza 

i obligacji. 

 

41/

63

ZMIANY

 

STANU

 

RÓWNOWAGI 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

 
 
 
 

R

n

 

M

S

  

E  

M

D

 

R

n

* 

M* 

M 

M

S

1

 

M

1

 

E

1

 

R

n

1

 

1. Wzrost poda

Ŝ

y pieni

ą

dza 

 

Gdy bank centralny zwi

ę

ksza poda

Ŝ

 

pieni

ą

dza (np. zwi

ę

ksza baz

ę

 mone-

tarn

ą

  poprzez  operacje  otwartego 

rynku, zmniejsza stop

ę

 dyskontow

ą

 

lub  stop

ę

  rezerw  obowi

ą

zkowych), 

wówczas  krzywa  poda

Ŝ

y  pieni

ą

dza 

przesuwa  si

ę

  w  prawo  (z  poło

Ŝ

enia 

M

S

 do M

S

1

). 

 

Stopa  procentowa  spada  z  R

n

*  do 

R

n

1

.  Ilo

ść

  pieni

ą

dza  w  gospodarce 

zwi

ę

ksza si

ę

 z M* do M

1

. 

2. Spadek realnego dochodu 

 

Spadek  realnego  dochodu  zmniej-
sza korzy

ść

 kra

ń

cow

ą

 z utrzymywa-

nia  pieni

ą

dza.  Popyt  na  pieni

ą

dz 

spada,  krzywa  popytu  na  pieni

ą

dz 

przesuwa  si

ę

  w  lewo  (z  poło

Ŝ

enia 

M

D

 do M

D

2

). 

 

Stopa  procentowa  spada  z  R

n

*  do 

R

n

2

.  Ilo

ść

  pieni

ą

dza  w  gospodarce 

nie zmieni si

ę

. 

R

n

 

M

S

  

E  

M

D

3

 

M

D

 

R

n

* 

M* 

M 

R

n

3

 

3. Wzrost konkurencji mi

ę

dzy 

bankami 

 

Wzrost  konkurencji  mi

ę

dzy  banka-

mi, który wyrazi si

ę

 w trwałym wzro-

ś

cie  oprocentowania  wkładów  ban-

kowych,  zwi

ę

kszy  popyt  na  wkłady 

bankowe,  a  przez  to  popyt  na  pie-
ni

ą

dz i przesunie krzyw

ą

 popytu na 

pieni

ą

dz  w  prawo  (z  poło

Ŝ

enia  M

D

 

do M

D

3

). 

 

Stopa  procentowa  ro

ś

nie  z  R

n

*  do 

R

n

3

.  Ilo

ść

  pieni

ą

dza  w  gospodarce 

nie zmieni si

ę

. 

E

3

 

R

n

 

M

S

  

E  

M

D

2

 

M

D

 

R

n

* 

M* 

M 

R

n

2

 

E

2

 

 

42/

63

Temat 4: 

 

MODEL  IS–LM 

 

 

POPYT

 

GLOBALNY

 

A

 

STOPA

 

PROCENTOWA 

 

♦

 

Wzrost stopy procentowej zmniejsza popyt globalny. 

 

♦

 

Spadek stopy procentowej zwiększa popyt globalny. 

 
Uzasadnienie: 
 

♦

 

wysoka  stopa  procentowa  zmniejsza  popyt  inwestycyjny 
przedsiębiorstw  oraz  popyt  konsumpcyjny  gospodarstw 
domowych (drogie kredyty); 

 

♦

 

niska  stopa  procentowa  zwiększa  popyt  inwestycyjny 
przedsiębiorstw  oraz  popyt  konsumpcyjny  gospodarstw 
domowych (tanie kredyty). 

 
Spadek  stopy  procentowej  powoduje  przesunięcie  krzywej 
popytu globalnego w górę: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Linia 45

°°°°

 

AD

1

 

E

1

  

AD

0

 

E

0

  

Y

1

  

Y

0

  

AD 

Dochód (Y) 

AD

1

 









  Krzywa  popytu  globalnego 

odpowiadaj

ą

ca  ni

Ŝ

szej  stopie  pro-

centowej. 

AD

0

 









  Krzywa  popytu  globalnego 

odpowiadaj

ą

ca wy

Ŝ

szej stopie pro-

centowej. 

 

43/

63

 

RYNEK

 

DÓBR

 

A

 

RYNEK

 

PIENI

Ą

DZA

 

 

 

Mechanizm transmisyjny i efekt tłumienia 

 

Mechanizm  transmisyjny:

 

Zwiększenie  podaŜy  pieniądza  po-

woduje spadek stopy procentowej, zwiększenie popytu global-
nego (AD

0

 

 AD

1

) oraz wzrost dochodu i produkcji (Y

0

 

 Y

1

). 

 

Efekt tłumienia: 

W miarę wzrostu dochodu zwiększa się popyt 

na  pieniądz,  co  powoduje  wzrost  stopy  procentowej,  prze-
sunięcie nieco w dół krzywej popytu globalnego (AD

1

  

 AD

2

) 

oraz spadek dochodu i produkcji (Y

1

 

 Y

2

).  

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

  

 

PEŁNY MECHANIZM WYGL

Ą

DA NAST

Ę

PUJ

Ą

CO: 

 

(1) Wzrost realnej poda

Ŝ

y pieni

ą

dza (M

S

 









)  

(2)    Spadek stopy procentowej (R

n

 









) 

(3)    

 Wzrost konsumpcji i inwestycji (C 









 + I 









) 

(4)    

 

 Wzrost popytu globalnego (AD 









) 

(5)    

 

 

 Wzrost dochodu i produkcji (Y 









) 

(6)    

 

 

 

 Wzrost popytu na pieni

ą

dz (M

D

 









) 

(7)    

 

 

 

 

 Wzrost stopy procentowej (R

n

 









) 

(8)    

 

 

 

 

 

 Spadek konsumpcji i inwestycji (C 









 + I 









) 

(9)    

 

 

 

 

 

 

 Zmniejszenie popytu globalnego (AD 









) 

(10)   

 

 

 

 

 

 

 

Spadek dochodu i produkcji (Y 









) 

 

Linia 45

°°°°

 

AD

1

 

E

1

  

AD

0

 

E

0

  

Y

1

  

Y

2

  

Y

0

  

AD 

Dochód (Y) 

AD

2

 

E

2

  

 

EFEKT OSTATECZNY: 

 

AD

0

 









 AD

2 

 

Y

0

 









 Y

2