Narząd wzroku
Wzrok, zmysł wzroku – zdolność do odbierania bodźców świetlnych ze środowiska oraz ogół
czynności związanych analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Narządem
wyspecjalizowanym do rejestrowania obrazu jest oko czyli gałka oczna otoczona aparatem
ochronnym (brwi, powieki, rzęsy i narząd łzowy). Przystosowanie oka do pełnienia tych
funkcji umożliwia:
rozpoznawanie kształtów,
ocenianie odległości położenia obiektów od oka,
rozróżnianie barw.
Narząd odbiorczy, czyli gałka oczna oraz ośrodki łączące gałkę oczną z ośrodkiem
wzrokowym w korze mózgu są odpowiedzialne za odbiór fal świetlnych i ich przetwarzanie
na wrażenie wzrokowe. Sama gałka oczna spełnia złożoną funkcję i zawiera:
układ optyczny
właściwe receptory wrażliwe na falę świetlną (pręciki i czopki)
drogi dla impulsów nerwowych w siatkówce.
Główną część narządu wzroku (organu) stanowi gałka oczna wraz z nerwem wzrokowym.
Jest ona zaopatrzona w szereg narządów pomocniczych.
Otacza ją oczodół zbudowany z kości, stanowiący ochronę dla wrażliwej na urazy gałki.
Spoczywa ona na miękkiej podściółce tłuszczowej, zwanej ciałem tłuszczowym oczodołu.
Głębokość oczodołu wynosi 45 mm, objętość 30 cm
3
, z czego gałka oczna zajmuje zaledwie
1/4 przestrzeni. Resztę zajmują: gruczoł łzowy, umiejscowiony w górno-zewnętrznej części
oczodołu i wydzielający łzy do sklepienia górnego spojówki, sześć mięśni zewnętrznych oka,
nerwy oraz naczynia krwionośne. Pozostałą część wypełnia tłuszcz oczodołu, który odgrywa
znaczną rolę w amortyzacji oka.
Powierzchnia zewnętrzna gałki chroniona jest z przodu przez powieki, które
zabezpieczają gałkę przed urazami mechanicznymi oraz nadmiarem światła. Powieki
rozprowadzają również łzy, które chronią przednią powierzchnię gałki przed wysychaniem
oraz zmywają z niej drobne ciała obce.
Na brzegach powieki górnej i dolnej znajduje się około100-150 rzęs, do ich mieszków
uchodzą gruczoły łojowe W pobliżu kąta przyśrodkowego (od strony nosa) obu powiek, na
ich tylnej krawędzi, znajdują się punkty łzowe (górny i dolny), stanowiące początek
kanalików łzowych. Łzy wytwarzane są przez gruczoł łzowy, natomiast odprowadzają je
drogi łzowe, otwierające się do jamy nosowej.
Uciskając lekko gałkę oczną wyczuwamy jej podatność, gdyż jej zawartość stanowią
części płynne lub galaretowate. Należą do nich ciecz wodnista i ciało szkliste. Ścianę gałki
ocznej stanowią trzy błony – wewnętrzna włóknista, środkowa naczyniowa i wewnętrzna,
zawierająca elementy światłoczułe. Wewnątrz gałki ocznej leży aparat załamujący promienie
świetlne.
Spojówka (worek spojówkowy) jest cienką, delikatną błoną śluzową, która wyściela tylną
powierzchnię obu powiek. Przechodzi ona następnie na gałkę oczną aż do rogówki, tworząc
przy przejściu fałdy, zwane załamkami górnym i dolnym. Spojówka jest ściśle zrośnięta z
podłożem tylko w jej części tarczkowej, w załamkach posiada fałdy, a na powierzchni
gałkowej jest lekko przesuwalna. Daje to możliwość swobodnych ruchów gałki ocznej. Słabe
unerwienie czuciowe spojówki pozwala na jej dotykanie i usuwanie niektórych ciał obcych z
jej powierzchni bez stosowania kropli znieczulających (w przeciwieństwie do silnie
unerwionej rogówki).
Budowa gałki ocznej
Gałka oczna ma postać prawie kulistą, o przeciętnym wymiarze osi przednio-tylnej 25 mm,
osi poziomej 23 mm, objętości 6,5 cm
3
i masie 7 g. Zbudowana jest z trzech błon:
1. zewnętrznej błony włóknistej (twardówka i rogówka),
2. środkowej naczyniowej (tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka)
3. wewnętrznej czuciowej (siatkówka).
Ad 1. Błona włóknista gałki nie ma jednolitej budowy. Jej większa część białawo zabarwiona
nosi nazwę twardówki, część przednia, przeźroczysta, stanowi rogówkę.
Twardówka – stanowi około 3/5 powierzchni błony włóknistej. U dzieci jest ona
niebieskawa, u osób dorosłych ma barwę szarawą , w wieku starczym nabiera odcienia
żółtawego.
Rogówka – jest gładka, lśniącą, przeźroczystą błoną, przez którą jest widoczna leżąca
do tyłu od niej tęczówka. Okrągła rogówka jest ja gdyby wprawiona w twardówkę na
podobieństwo szkła od zegarka.
Rogówka nie zawiera naczyń krwionośnych, a jest odżywiana w wyniku przenikania
płynów ze struktur sąsiednich. Charakteryzuje się natomiast obfitym unerwieniem. Swą
przeźroczystość zawdzięcza jednolitemu załamywaniu promieni świetlnych.
Uszkodzony nabłonek przedni regeneruje się z łatwością. Uszkodzenia głębsze grożą
niebezpieczeństwem powstania blizn, powodujących niedowidzenie.
Ad. 2. Naczyniówka –tylna, największa część błony naczyniowej; położona pomiędzy
siatkówką a twardówką gęsta sieć naczyń krwionośnych odżywiających i
dotleniających oko. W przedniej części oka naczyniówka przechodzi w ciało
rzęskowe i tęczówkę.
Tęczówka - widoczna przez rogówkę jako barwny krążek o średnicy nieco ponad
1 cm, w środku otwór o zmiennej średnicy zwany źrenicą. Obwód tęczówki łączy się
z ciałem rzęskowym. Zależnie od liczby komórek barwnikowych tęczówki otrzymują
barwę szarą, zielonkawą, brązową, czy prawie czarną.
Tęczówka zawiera dwa układy włókienek mięśniowych, które działając
antagonistycznie sprawiają, że działa ona jak przysłona i reguluje dopływ światła do
soczewki.
Ciało rzęskowe: Zbudowane jest z gładkomięśniowych nitek ścięgnistych,
tworzących mięsień rzęskowy, który przymocowany jest do powierzchni soczewki.
Jego skurcz i rozkurcz reguluje grubość soczewki, która ulega uwypukleniu bądź też
spłaszczeniu, dostosowując się do widzenia obrazów z różnej odległości – akomodacja
Produkuje ciecz wodnistą - jest wodnym płynem wypełniającym komorę przednią i
tylną gałki ocznej. Ciecz wodnista pomaga zapewnić właściwą wytrzymałość i stały
kształt powłok gałki ocznej. Jest ona również odpowiedzialna za ciśnienie
wewnątrzgałkowe.
AD. 3. Siatkówka - część oka, która jest elementem odbierającym bodźce wzrokowe. Jest
specyficznej budowy błoną znajdującą się wewnątrz gałki ocznej, na jej tylnej
powierzchni. Jest jednym z pierwszych elementów drogi wzrokowej.
Podstawowymi elementami budowy siatkówki są ułożone w kilka warstw komórki
nerwowe, które z mózgiem łączy nerw wzrokowy
Zmodyfikowane neurony: czopki i pręciki, są światłoczułymi receptorami. Pod
wpływem fali świetlnej w pręcikach i czopkach dochodzi do przemian chemicznych, a
następnie powstający impuls nerwowy przewodzony jest przez neurony do
odpowiednich ośrodków. Siatkówka ludzkiego oka zawiera ok. 6 mln czopków i 100
mln pręcików.
Pręciki są wrażliwe na natężenie światła i pozwalają na widzenie czarno-białe,
widzenie w ciemności, umożliwiają postrzeganie kształtu i ruchu.
Czopki skupiają się w centralnej części siatkówki i odpowiadają za widzenie barwne.
Zawierają trzy barwniki wrażliwe na światło niebieskie, zielone i czerwone. Czopki są
też odpowiedzialne za ostrość widzenia.
Na powierzchni siatkówki można wyróżnić dwa istotne obszary. Pierwszy, zwany jest
plamką żółtą. W obszarze tym występuje maksymalne zagęszczenie czopków,
pozbawiony jest on natomiast zupełnie pręcików . Plamka żółta jest miejscem o
największej ostrości widzenia.
Drugi punkt to plamka ślepa, która stanowi ujście włókien nerwowych z siatkówki, a
zarazem początek nerwu wzrokowego. Miejsce to jest całkowicie pozbawione
receptorów, przez co zupełnie niewrażliwe na światło i barwę. Choć w polu widzenia
istnieje miejsce gdzie nic nie widzimy, to jednak do naszej świadomości to nie dociera
ponieważ mózg uzupełnia brakującą informację
Droga wzrokowa – droga przenoszenia bodźców wzrokowych z siatkówki gałki
ocznej w głąb mózgu - aksony wszystkich komórek zwojowych tworzą nerw
wzrokowy, który przekazuje zebraną z siatkówki informacje o polu widzenia w głąb
mózgu, do kory wzrokowej na powierzchni przyśrodkowej płata potylicznego mózgu.
Ciało szkliste wypełnia centralną część oka pomiędzy soczewką a siatkówką i stanowi 2/3
objętości gałki ocznej. Jest to przezroczysta, galaretowata substancja w 99% składająca się z
wody, pozbawiona nerwów oraz naczyń krwionośnych. Rola ciała szklistego polega na
utrzymaniu kształtu oka; ciało szkliste bierze też udział w załamywaniu promieni świetlnych
oraz amortyzuje wstrząsy i ruchy; odgrywa też ważną rolę w regulacji ciśnienia
wewnątrzgałkowego. Z wiekiem następuje zwyrodnienie ciała szklistego, a związane z tym
zmiany fizykochemiczne powodują u wielu osób spostrzeganie jaśniejszych lub
ciemniejszych tworów, tzw. muszek latających. Także z wiekiem ciało szkliste obkurcza się i
może odłączyć się od tylnego bieguna oka. Zwyrodnienie włókienkowe i tworzenie się
pustych jam występuje u 34% ludzi pomiędzy 10 a 40 rokiem życia, odłączenie tylne ciała
szklistego pojawia się u 6% ludzi po 50 roku życia, natomiast między 60 a 70 rokiem życia aż
u 65% pacjentów.
Komory oka Przednia komora oka jest to przestrzeń ograniczona tylną powierzchnią
rogówki, przednią powierzchnią torebki soczewki razem z przednią powierzchnią tęczówki.
Tylna komora oka znajduje się za tęczówką, pomiędzy boczną częścią soczewki a ciałem
rzęskowym. Obie komory wypełnione są cieczą wodnistą, produkowaną przez ciało
rzęskowe. Wytworzona ciecz zbiera się najpierw w komorze tylnej, następnie szczeliną
między soczewką a tęczówką i dalej przez źrenicę przedostaje się do komory przedniej. Z
komory przedniej częściowo jest wchłaniana przez tęczówkę, a reszta odpływa przez tzw. kąt
przesączania, znajdujący się pomiędzy obwodową częścią rogówki a tęczówką. Tam też płyn
komory przedniej uchodzi do tzw. żył wodnych, aby ostatecznie dotrzeć do splotów żylnych
twardówkowo-nadtwardówkowych, opuszczających oko. Krążenie cieczy wodnej, a więc i
prawidłowa budowa komory przedniej i tylnej ma ogromne znaczenie w regulacji ciśnienia
śródocznego.
WADY WZROKU
Krótkowzroczność (miopia) jest
wadą, przy której dobrze
widzimy przedmioty znajdujące
się blisko, a widzenie
przedmiotów odległych jest
zawsze niewyraźne. Krótkowzroczność jest jedną z najczęściej spotykanych wad wzroku i ma
miejsce, gdy gałka oczna jest zbyt długa. Krótkowzroczność sprawia, że obraz ogniskuje się
przed siatkówką. Krótkowzroczność jest często dziedziczna.
Krótkowzroczność można korygować za pomocą soczewek rozpraszających. Korekcja
wymaga zastosowania soczewki „minusowej”.
Dalekowzroczność/nadwzrocz
ność (hyperopia) to wada
wzroku polegająca na tym, że
wyraźnie widzisz przedmioty
znajdujące się w dużej odległości, lecz niewyraźnie te znajdujące się blisko.
Nadwzroczność powstaje, gdy gałka oczna jest zbyt krótka w stosunku do mocy
ogniskowania światła przez soczewkę oczną i rogówkę. W takiej sytuacji promienie świetlne
skupiają się za siatkówką. Człowiek z dalekowzrocznością widzi odległe przedmioty
wyraźnie, natomiast przedmioty znajdujące się blisko są zamazane. Dalekowzroczność często
powstaje zaraz po urodzeniu i bywa dziedziczna.
Dalekowzroczność można korygować za pomocą soczewek skupiających. Korekcja wymaga
soczewki „plusowej”.
Astygmatyzm wada wzroku spowodowaną nieregularnym kształtem rogówki. Powierzchnia
rogówki u osób z astygmatyzmem ma wydłużony kształt, jak piłka do gry w rugby zamiast
idealnie okrągłego kształtu piłki futbolowej. Promienie świetlne przechodzące przez
wydłużoną rogówkę
załamują się nierówno,
co powoduje
powstawanie wielu
ognisk. W konsekwencji,
widzenie z większości
odległości jest nieostre.
Zaćma (cataracta): zmętnienie soczewki;
Jaskra: zespół chorób charakteryzujących się uszkodzeniem tarczy nerwu wzrokowego przez
zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe