Karol Marks i Fryderyk Engels

Manifest komunistyczny

rozdziały I – II

Bourgeois a proletariusze

Nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne wyrosłe z upadku społeczeństwa feudalnego nie zniosło 

różnic   klasowych,   zastąpiło   jedynie   dawne   formy   ucisku   nowymi.   Cechowy   sposób   produkcji 

przemysłowej nie zaspokajał wzrastającego zapotrzebowania na nowych rynkach. Jego miejsce zajęła 

manufaktura.   Podział   pracy   pomiędzy   korporacjami   cechowymi   ustąpił   miejsca   podziałom   pracy 

wewnątrz poszczególnego warsztatu. Z czasem także manufaktura przestała zaspokajać zapotrzebowanie 

na produkcję. Nastąpiła rewolucja za pomocą nowych środków: pary i maszyny. Wtedy też  miejsce 

manufaktury zajął wielki przemysł, jego miejsce z kolei przemysłowcy – milionerzy, nowocześni 

bourgeois. Władza państwowa zarządza interesami burżuazji. Klasa ta tworzy pomiędzy ludźmi stosunki 

na zasadzie nagiego i pozbawionego sentymentu interesu, wszystko sprowadza się do zapłaty gotówką. 

Największa wolność, to wolność handlu. Wcześniej  wyzysk klasowy był zawoalowany, bo osłonięty 

złudzeniami   religijnymi   i   politycznymi.   Zastąpił   go   wyzysk   jawny   i   bezpośredni.   Ciągłe 

rewolucjonizowanie narzędzi produkcji oraz stosunków produkcji, to podstawa bytu burżuazji. 

Niegdyś zapotrzebowanie na towary i usługi zaspokajano w ramach danego narodu, wystarczała 

produkcja krajowa.  W dobie rozwoju przemysłu, wytworzyły się potrzeby na produkty z innych, 

często odległych krajów. Taki stan rzeczy generuje wzajemne stosunki i współzależność narodów. 

Podobnie jak wytwory materialne poszczególnych krajów stają się wspólnym dobrem, tak samo dzieje się 

z wytworami duchowymi. Nie ma już literatury regionalnej czy światowej, a powstaje jedna literatura 

światowa. Mocnym punktem burżuazji jest tania cena jej towarów, co ułatwia handel nawet z najbardziej 

barbarzyńskimi   krajami.   W   taki   sposób   uzależnia   te   kraje   od   siebie.    Burżuazja   stworzyła   siły 

wytwórcze bardziej masowe niż te istniejące kiedykolwiek wcześniej.

Feudalne stosunki własności hamowały produkcję, dlatego też musiały zostać zniesione, a ich miejsce 

zajęła  wolna   konkurencja  z   odpowiadającym   jej   ustrojem   społecznym   i   politycznym   oraz 

ekonomicznym i politycznym panowaniem klasy burżuazji.  Robotnicy (proletariat) są towarem, tak 

samo jak każdy inny artykuł handlu, dopóki żyją i znajdują pracę, dopóki swą pracą pomnażają 

kapitał. Podobnie jak inne towary podlegają oni zmiennościom konkurencji, wahaniom rynku . Robotnik 

przestaje być samodzielny, a staje się dodatkiem do maszyny, wymaga się od niego najprostszych do 

nauczenia i najbardziej jednostajnych czynności. Koszt robotnika obejmuje jego utrzymanie, wyżywienie 

i przedłużenie gatunku.

Cena towaru ( w tym również pracy) równa jest kosztom jego produkcji. Im bardziej odpychająca praca, 

tym mniejsza płaca robocza, a im bardziej rośnie zastosowanie maszyn tym bardziej wzrasta ilość pracy 

wskutek zwiększenia ilości godzin pracy, bądź normy którą należy wyrobić w określonym czasie. Im 

bardziej rozwija się współczesny przemysł, tym bardziej praca mężczyzn wypierana jest przez pracę 

kobiet. Płeć i wiek nie ma znaczenia, istnieją tylko narzędzia pracy, które powodują różne koszty

Drobni przemysłowcy nie wytrzymują konkurencji z większymi kapitalistami, dlatego też staczają 

się w szeregi proletariatu. Ich zręczność traci na wartości, na rzecz nowych sposobów produkcji. W taki 

sposób proletariat rekrutuje się z wszelkich klas ludności. 

Robotnicy   walczą   z   burżuazją   nie   tylko   przeciwko   stosunkom   produkcji,   ale   także   przeciw 

narzędziom   produkcji,   niszczą   towary   zagraniczne   i   maszyny,   podpalają   fabryki,   usiłują   odzyskać 

minione stanowisko dawnego robotnika. Wraz ze wzrostem przemysłu wzrastają masy proletariackie, a 

ich siła rośnie. Kryzysy handlowe powodują wahania płacy roboczej, a doskonalenie maszyn czyni życie 

robotników niepewnym.

Robotnicy jednoczą się przeciwko burżuazji dla obrony swej płacy. W celu zabezpieczenia na 

wypadek buntów tworzą się stałe stowarzyszenia. Rosnące środki komunikacji sprzyjają jednoczeniu 

robotników z różnych miejscowości, to one tworzą pomiędzy nimi  łączność. Jednakże zaistniała potrzeba 

scentralizowania walk lokalnych w walkę ogólnokrajową, walkę polityczną – walkę klas. Konkurencja 

pomiędzy robotnikami sprzyja rozsadzaniu tych organizacji, a tym samym partii robotniczych. Odradzają 

się one wciąż na nowo, ruch proletariacki staje się silniejszy, potężniejszy. Część burżuazji przechodzi na 

stronę   proletariatu,   jest   to   część   bourgeois   –   ideologów.  Spośród   klas   przeciwstawiających   się 

burżuazji, tylko proletariat ma siłę rewolucyjną.  Proletariat jest nieodłącznym wytworem wielkiego 

przemysłu,   pozostałe   klasy   upadają   wraz   z   rozwojem   tego   przemysłu.   Stany   średnie   natomiast   są 

rewolucyjne tylko w obliczu dołączenia do szeregów proletariatu i są w stanie porzucić własny punkt 

widzenia na rzecz poglądów proletariatu w obronie nie obecnych, a przyszłych interesów.

Lumpenproletariat (najniższe warstwy starego społeczeństwa) natomiast skłonny jest sprzedawać się jako 

narzędzie knowań reakcyjnych, wskutek swojego położenia życiowego. 

Proletariusz   nie   posiada   własności,   jego   relacje   rodzinne   różnią   się   od   tych   burżuazyjnych.   Został 

ujarzmiony przez kapitał, a prawo, moralność i religia stanowią dla niego jedynie przejaw określonych 

interesów   burżuazji.  Proletariusze   muszą   zburzyć   stary   ład,   który   dotychczas   chronił   własność 

prywatną.  Ruch   proletariacki   jest   ruchem  olbrzymiej   większości   w   interesie   olbrzymiej   większości. 

Tylko wysadzenie w powietrze nadbudowy warstw społecznych będących wyżej w stosunku do niego 

pomoże mu się podnieść.

Proletariat każdego kraju musi rozprawić się z własną burżuazją.

Każde społeczeństwo opiera się na stosunku klas uciskających do klas uciskanych. Wcześniej 

chcąc   uciskać   pewną   klasę   trzeba   było   stworzyć   jej   warunki   sprzyjające   niewolniczemu   żywotowi. 

Nowoczesny robotnik nie idzie za postępem przemysłu, nie podnosi się powyżej warunków istnienia 

własnej   klasy,   staje   się   nędzarzem.   Burżuazja   jest   niezdolna   do   panowania,   gdyż   nie   zapewnia 

robotnikowi warunków niewolniczego życia, musi go żywić, zamiast być przez nią żywiona.

Podstawą egzystencji burżuazji jest tworzenie i pomnażanie kapitału, gromadzenie bogactwa przez osoby 

prywatne, a tego warunkiem jest praca najemna, która opiera się na konkurencji robotników pomiędzy 

sobą. Burżuazja przywłaszcza sobie produkty tworzone przez nich. Są oni podstawą jej istnienia.

Proletariusze a komuniści

Pojawia się pytanie o stosunek komunistów do proletariuszy.

Komuniści  nie są odrębną partią jeśli chodzi o partie robotnicze i nie wysuwają odrębnych niż 

proletariat   postulatów.  Różnią   się   jedynie   tym,   że   w   walkach   proletariuszy   wysuwają   na   czoło 

wspólne interesy całego proletariatu – niezależnie od narodowości oraz reprezentują stałe interesy 

ruchu jako całości na różnych etapach rozwoju, na których toczy się walka pomiędzy proletariatem 

a burżuazją.

Najbliższy ich cel nie różni się od innych partii robotniczych:

–

ukształtowanie proletariatu w klasę

–

obalenie panowania burżuazji

–

zdobycie władzy politycznej przez proletariat

Cechą  wyróżniającą   komunizm  jest  zniesienie   własności   burżuazyjnej,   a   nie   własności   w   ogóle. 

Burżuazyjna własność prywatna jest wyrazem wytwarzania i przywłaszczania produktów na zasadzie 

przeciwieństw klasowych i wyzysku jednych ludzi przez drugich.

Praca najemna nie stwarza proletariuszowi własności, stwarza ona kapitał – własność, która wyzyskuje 

pracę najemną. Własność ta może pomnażać się jedynie wówczas, gdy wytwarza nową pracę najemną,po 

to, by znów na nowo ją pozyskiwać. Kapitał jest efektem tylko i wyłącznie zbiorowej działalności wielu 

członków społeczeństwa, jest więc potęgą społeczną, nie osobistą.

Komuniści chcą znieść charakter przywłaszczenia produktów pracy, który sprawia, że robotnik żyje tylko 

po to aby pomnażać kapitał.

W   społeczeństwie   burżuazyjnym   działająca   jednostka   wyzbyta   jest   samodzielności   i 

indywidualności, za to indywidualność tą posiada kapitał. Komunistom chodzi o zniesienie burżuazyjnej 

indywidualności, burżuazyjnej samodzielności i burżuazyjnej wolności. Wolność owa obejmuje wolność 

handlu, kupna i sprzedaży. Z chwilą gdy upadnie handel, upadnie również i wolny handel.  Przez owo 

zniesienie   handlarstwa   komunizm   rozumie   zniesienie   burżuazyjnych   stosunków   produkcji   i   samej 

burżuazji.

Komunizm nie odbiera nikomu władzy przywłaszczania sobie produktów społecznych, odbiera 

jedynie   władzę   ujarzmiania   cudzej   pracy   za   pomocą   tego   przywłaszczenia.   W   społeczeństwie 

burżuazyjnym ci, którzy pracują nie dorabiają się niczego, a ci, którzy się dorabiają bogactw nie pracują. 

Trzeba znieść te nierówności poprzez zniesienie własności prywatnej. Zniesienie jej będzie jednoznaczne 

ze zniesieniem samej produkcji.

Kolejny postulat –  zniesienie wykształcenia klasowego, jest ono jednoznaczne ze zniesieniem 

wykształcenia w ogóle, dla olbrzymiej większości wykształcenie to ma za zadanie przysposobienie do 

spełniania roli maszyny. 

Następne postulaty:

Zniesienie rodziny –  rodzina opiera się na kapitale, dorobku prywatnym, istnieje ona tylko dla 

burżuazji,   jej  uzupełnieniem  jest   brak   rodziny   u   proletariuszy   i   prostytucja   publiczna.   Rodzina 

burżuazyjna   zniknie   wraz   z   zanikiem   swego  uzupełnienia,   a   oba   przestaną   istnieć   wraz   z   zanikiem 

kapitału.

Zniesienie wyzysku dzieci przez rodziców.

Zastąpienie wychowania domowego – społecznym. Wychowanie należy wyrwać spod wpływu 

klasy panującej.

Wspólność żon. W społeczeństwie burżuazyjnym żona sprowadzana jest do narzędzia produkcji, 

a małżeństwo burżuazyjne jest w istocie wspólnością żon (bourgeois rozporządzają córkami i żonami 

swych robotników oraz wzajemnie uwodzą małżonki w ramach własnej klasy). Komunizm chce znieść to 

położenie   kobiet   poprzez   postulat   wspólności   żon.   Zamiast   tej   zamaskowanej   wspólnoty,   chcą 

wprowadzić oficjalną i jawną.

Wraz z zanikiem obecnych stosunków produkcji zniknie również wynikająca z nich wspólność kobiet –  

czyli prostytucja oficjalna i nieoficjalna.

Zniesienie   ojczyzny,   narodowości   –  ograniczenia   narodowe   zanikają   już   w   społeczeństwie 

burżuazyjnym, w miarę rozwoju wolności handlu, rynku światowego. Panowanie proletariatu spotęguje 

jeszcze ten zanik.

Komunizm sprzeciwia się również całemu dotychczasowemu rozwojowi historycznemu – znosi 

wieczyste  prawdy (wolność,  sprawiedliwość  itp.),  religie,  moralność.  Należy zmienić  dotychczasową 

świadomość   społeczną.   Wspólne   formy   dotychczasowej   świadomości   zanikną   wraz   z   ostatecznym 

zanikiem przeciwieństwa klasowego.

Pierwszym etapem rewolucji robotniczej jest dojście do władzy proletariatu oraz wywalczenie 

demokracji. Panowanie to jest konieczne aby wyrwać z rąk  burżuazji cały kapitał, zgromadzić wszelkie 

narzędzia produkcji w rękach proletariatu i jak najszybciej zwiększyć siły wytwórcze. Na początku może 

to przybrać drastyczną formę wtargnięć w prawo burżuazyjnej własności.

W krajach najbardziej rozwiniętych zostaną zrealizowane następujące zarządzenia:

–

wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwowe

–

wysoki podatek progresywny

–

zniesienie prawa dziedziczenia

–

konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników

–

centralizacja kredytu w rękach państwa przy pomocy banku narodowego o kapitale państwowym i o 

wyłącznym monopolu

–

centralizacja środków transportu w rękach państwa

–

zwiększenie liczby fabryk, narzędzi produkcji, udostępnienie dla uprawy i ulepszenie gruntów wg 

jednolitego planu

–

przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych – zwłaszcza w rolnictwie

–

zespolenie rolnictwa z przemysłem, stopniowe usunięcie różnic między miastem a wsią

–

publiczne   bezpłatne   wychowanie   wszystkich   dzieci.   Zniesienie   pracy   fabrycznej   dzieci   w   jej 

dzisiejszej postaci. Połączenie wychowania z produkcją materialną.

Miejsce społeczeństwa burżuazyjnego zajmie zrzeszenie proletariuszy, zanikną klasy i przeciwieństwa. 

Swobodny rozwój każdej jednostki jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich.