POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
WYDZIAŁ BUDOWNICTWA I IN
Ż
YNIERII
Ś
RODOWISKA
Instrukcja do zaj
ęć
laboratoryjnych z przedmiotu:
MATERIAŁY BUDOWLANE
Ć
W I C Z E N I E NR 6 (6N)
Temat
ć
wiczenia:
Materiały z drewna i
drewnopochodne –
rozpoznawanie wad drewna i
oznaczanie wilgotno
ś
ci tarcicy
Białystok 2011
Materiały z drewna ... Instrukcja ćwiczenia nr 6
________________________________________________________________________________________________________________________
Strona 2 z 6
1.
Wprowadzenie
1.1.
Podstawowe pojęcia i określenia
DREWNO – surowiec drzewny otrzymywany ze ściętych drzew i formowany przez obróbkę w
różnego rodzaju sortymenty; są to substancje lignocelulozowe zawarte między rdzeniem i korą
RODZAJE DREWNA STOSOWANE W BUDOWNICTWIE: sosna, świerk, jodła, modrzew,
dąb, jesion, buk
TARCICA – materiał uzyskany z przetarcia wzdłużnego drewna okrągłego (kloców drewna)
TARCICA SZORSTKA – tarcica nie poddawana dodatkowej obróbce maszynowej o ustalonych
dopuszczalnych odchyłkach
TARCICA WSTĘPNIE OBROBIONA (krawędziaki) – tarcica poddawana dodatkowej obróbce
maszynowej o ustalonych dopuszczalnych odchyłkach
TARCICA NIEOBRZYNANA – materiał uzyskany z przetarcia jednokrotnego drewna okrągłego
(ma dwie płaszczyzny równoległe i nieobrobione boki)
TARCICA OBRZYNANA – otrzymywana przed dwukrotne przetarcie w tartaku drewna
okrągłego (ma cztery płaszczyzny równoległe – przekrój prostokątny)
WILGOTNOŚĆ jest jedną z najważniejszych właściwości wpływających na inne właściwości
techniczne drewna. Drewno świeże po ścięciu ma wilgotność większą niż 35%, drewno w stanie
powietrzno-suchym – 15 do 20%, zaś drewno przechowywane w pomieszczeniach suchych – 8 do
10%.
Dopuszczalna wilgotność drewna iglastego, stosowanego na elementy konstrukcyjne, zależna jest
od warunków eksploatacji i od przyjętej technologii wytwarzania. Wymagania dotyczące
wilgotności drewna w zależności od zastosowania podano w tabeli 3.
Tabela 3. Wilgotność drewna w zależności od zastosowania
Zastosowanie
Wilgotność w %
Konstrukcje chronione przed zawilgoceniem
do 20
Konstrukcje znajdujących się na otwartym powietrzu
do 23
Konstrukcje klejone zgodnie z wymaganiami technologii klejenia
do 15
Stolarka zewnętrzna
od 12 do 19
Stolarka wewnętrzna do budynków nieogrzewanych
od 12 do 16
Stolarka wewnętrzna do budynków ogrzewanych o temperaturze
pomieszczeń od 12°C do 21°C
od 9 do 13
Stolarka wewnętrzna do budynków ogrzewanych o temperaturze
pomieszczeń powyżej 21°C
od 6 do 10
Elementy posadzek z drewna litego oraz posadzki deszczułkowe
łączone (w czasie opuszczania zakładu producenta)
od 7 do 11
Wilgotność należy oceniać za pomocą elektrycznego wilgotnościomierza oporowego stosując
metodę opisana w PN-EN 13183-2:2004 lub metodą pojemnościową opisana w PN-EN 13183-3. W
przypadku sporu należy zastosować metodę suszarkowo-wagową opisaną w PN-EN 13183-1
(metoda niszcząca).
GRZYBY PASOŻYTUJĄCE W DREWNIE (wg PN-EN 844-10)
•
grzyby najbardziej szkodliwe: grzyb domowy właściwy (zwany też stroczkiem łzawym),
grzyb piwniczny (zwany gnilicą mózgowatą), grzyb domowy biały (zwany porzycą
inspektową)
Materiały z drewna ... Instrukcja ćwiczenia nr 6
________________________________________________________________________________________________________________________
Strona 3 z 6
•
grzyby mniej szkodliwe: wrośniak sosnowy, grzyb podkładowy (zwany twardziakiem
łuskowatym) siatkowiec płótowy (zwany grzybem słupkowym)
•
grzyby mało szkodliwe: grzyb składowy (zwany powłocznikiem olbrzymim)
KLASY WYTRZYMAŁOŚCI DREWNA
Zgodnie z normą PN-EN 338:2004 populację drewna można zaliczyć do określonej klasy
wytrzymałości, jeżeli wartości charakterystyczne wytrzymałości na zginanie i gęstości są większe
lub równe wartościom podanym w tablicy 1 dla tej klasy, a wartość charakterystyczna modułu
sprężystości przy zginaniu jest większa lub równa 95% wartości podanej w wymienionej tablicy dla
tej klasy wytrzymałości.
Tabela 1. Klasy wytrzymałości drewna konstrukcyjnego [3]
Topola i gatunki iglaste
Gatunki liściaste
C14
C16
C18
C20
C22
C24
C27
C30
C35
C40
C45
C50
D30
D35
D40
D50
D60
D70
Właściwości wytrzymałościowe (w N/mm
2
) – wartości charakterystyczne
Zginanie
f
m,k
14
16
18
20
22
24
27
30
35
40
45
50
30
35
40
50
60
70
Rozciąganie
wzdłuż włókien
f
t,0,k
8
10
11
12
13
14
16
18
21
24
27
30
18
21
24
30
36
42
Rozciąganie w
poprzek włókien
f
t,90,k
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
Ściskanie
wzdłuż włókien
f
m,k
16
17
18
19
20
21
22
23
25
26
27
29
23
25
26
29
32
34
Ściskanie w
poprzek włókien
f
c,0,k
2,0
2,2
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
3,1
3,2
8,0
8,4
8,8
9,7
10,5
13,5
Ścinanie
f
c,90,k
1,7
1,8
2,0
2,2
2,4
2,5
2,8
3,0
3,4
3,8
3,8
3,8
3,0
3,4
3,8
4,6
5,3
6,0
Właściwości sprężyste (w N/mm
2
) – wartości charakterystyczne
Średni moduł
sprężystości
wzdłuż włókien
E
0,mean
7
8
9
9,5
10
11
11,5
12
13
14
15
16
10
10
11
14
17
20
5% kwanty
modułu
sprężystości
wzdłuż włókien
E
0,05
4,7
5,4
6,0
6,4
6,7
7,4
7,7
8,0
8,7
9,4
10,0
10,7
8,0
8,7
9,4
11,8
14,3
16,8
Średni moduł
sprężystości w
poprzek włókien
E
90,mean
0,23
0,27
0,30
0,32
0,33
0,37
0,38
0,40
0,43
0,47
0,50
0,53
0,64
0,69
0,75
0,93
1,13
1,33
Średni moduł
odkształcenia
postaciowego
G
mean
0,44
0,5
0,56
0,59
0,63
0,69
0,72
0,75
0,81
0,88
0,94
1,00
0,60
0,65
0,70
0,88
1,06
1,25
Gęstość (w kg/m
3
)
Gęstość
charakterystyczna
ρ
k
290
310
320
330
340
350
370
380
400
420
440
460
530
560
590
650
700
900
Średnia gęstość
ρ
mean
350
370
380
390
410
420
450
460
480
500
520
550
640
670
700
780
840
1080
Właściwości zamieszczone w tablicy są określone dla wilgotności drewna odpowiadającej
temperaturze 20°C i wilgotności powietrza 65%.
1.2.
Wady drewna
Drewno jest materiałem o unikatowych cechach technicznych, który niestety ma wiele wad, które
zostały znormalizowane (PN-EN 844-8:2000 i PN-EN-9:2002)
Przy ocenie jakości okrąglaka należy brać pod uwagę także liczbę sęków znajdujących się na 1 m
długości sztuki lub skupienie oraz odległości między okółkami.
Materiały z drewna ... Instrukcja ćwiczenia nr 6
________________________________________________________________________________________________________________________
Strona 4 z 6
Tabela 2. Klasyfikacja wad drewna okrągłego
Grupa
Rodzaj
Odmiana
S
ę
k
i
w
ed
łu
g
st
o
p
n
ia
z
ar
o
śn
ię
ci
a
sęk otwarty
w
ed
łu
g
stopnia zarośnięcia z
otaczającym drewnem
sęk zrośnięty
sęk częściowo zrośnięty
sęk niezrośnięty
stanu zdrowotnego
sęk zdrowy
sęk nadpsuty
sęk zepsuty
stopnia zgrupowania
sęk pojedynczy
skupienie sęków
sęk zrośnięty
postaci występowania guz
róża
brewki
P
ę
k
n
ię
ci
a
p
o
ło
ż
en
ia
pęknięcie czołowe
kształtu
pęknięcie rdzeniowe
pęknięcie okrężne
pęknięcie boczne
przyczyny powstania
pęknięcie z przesychania
pęknięcie mrozowe
pęknięcie czołowo-boczne
głębokości
pęknięcie głębokie
pęknięcie niegłębokie
pęknięcie przechodzące
W
ad
y
k
sz
ta
łt
u
krzywizna
postaci występowania krzywizna jednostronna
krzywizna dwustronna
krzywizna wielostronna
zbieżystość
spłaszczenie
zgrubienie odziomkowe
napływy korzeniowe
rak
obrzęk
W
ad
y
b
u
d
o
w
y
zakorek
w
ed
łu
g
stopnia zarośnięcia
zakorek otwarty
zakorek zarośnięty
martwica zabitka
stopnia zarośnięcia
martwica (zabitka) otwarta
martwica (zabitka) zarośnięta
rdzeń mimośrodowy
wielordzeniowość
nierównomierna szerokość słojów
rocznych
pęcherz żywiczny (gniazdo) żywiczne)
Z
ab
ar
-
w
ie
n
ie
wewnętrzny biel
sinizna
brunatnica
Z
g
n
il
iz
n
a
w
ed
łu
g
s
to
p
n
ia
ro
zk
ła
d
u
zgnilizna twarda
w
ed
łu
g
położenia
zgnilizna zewnętrzna
zgnilizna wewnętrzna
zgnilizna rozproszona
zgnilizna miękka
zgnilizna zewnętrzna
zgnilizna wewnętrzna
zgnilizna rozproszona
U
sz
k
o
d
ze
-
n
ia
m
ec
h
a-
n
ic
zn
e
chodniki owadzie
w
ed
łu
g
głębokości
chodniki powierzchniowe
chodniki płytkie
chodniki głębokie
Materiały z drewna ... Instrukcja ćwiczenia nr 6
________________________________________________________________________________________________________________________
Strona 5 z 6
2.
Cel i zakres ćwiczenia laboratoryjnego
Celem ćwiczenia jest zapoznanie studenta z drewnem i materiałami drewnopochodnymi
stosowanymi w budownictwie, rozpoznawanie wad drewna oraz oznaczanie wilgotności tarcicy.
3.
Oznaczanie wilgotności tarcicy metodą suszarkowo-wagową
3.1.
Oprzyrządowanie stanowiska badawczego
•
waga z dokładnością ważenia 0,1g,
•
suszarka elektryczna umożliwiająca suszenie w temperaturze 103±2ºC
•
eksykator do utrzymywania stałej wilgotności
•
naczynie szklane lub torba z tworzywa (szczelnie zamykana)
3.2.
Przebieg realizacji eksperymentu
•
ważymy próbki laboratoryjne z dokładnością do 0,1g a otrzymane wyniki wpisuje my do
tabeli w sprawozdaniu,
•
wkładamy zważone próbki do suszarki i suszymy do stałej masy, tj. przy kolejnych
ważeniach wykonywanych w odstępie 2h różnica masy nie powinna być większa niż 1%;
suszenie nie powinno trwać dłużej niż 20h.
•
po wysuszeniu próbki laboratoryjne ważymy z dokładnością do 0,1g a otrzymane wyniki
wpisujemy do tabeli w sprawozdaniu,
•
wilgotność próbek b(
W
i
) obliczamy ze wzoru:
m
w
– masa próbki przed suszeniem, g,
m
d
– masa próbki po wysuszeniu, g,
a otrzymane wyniki wpisujemy do tabeli w sprawozdaniu,
•
ś
rednią wilgotność (
partii tarcicy obliczamy w % z dokładnością ze wzoru:
n – ilość desek kontrolnych, sztuki,
W
i
– wilgotność próbek, %,
a otrzymane wyniki wpisujemy do tabeli w sprawozdaniu.
3.3.
Wnioski
W oparciu o uzyskane wyniki należy dokonać oceny badanego materiału.
4.
Rodzaje, klasyfikacja materiałów i wyrobów z drewna i materiałów
drewnopochodnych
W oparciu o posiadane materiały rozpoznać i scharakteryzować (sklasyfikować) materiały i wyroby
przedstawione przez prowadzącego ćwiczenia (wypełnić tabelę 3 sprawozdania)
Materiały z drewna ... Instrukcja ćwiczenia nr 6
________________________________________________________________________________________________________________________
Strona 6 z 6
Literatura:
[1]
Szymański E.: Materiały budowlane. Tom I. Oficyna Wydawnicza WSFiZ w Warszawie,
Warszawa 2008.
[2]
Budownictwo Ogólne. Materiały i wyroby budowlane. Tom 1. Arkady, Warszawa 2007.
[3]
PN-EN 338:2004 Drewno konstrukcyjne. Klasy Wytrzymałości.
[4]
PN-EN 942:2008
[5]
PN-EN 408:2004 Drewno konstrukcyjne. Drewno konstrukcyjne lite i klejone warstwowo.
Oznaczanie niektórych właściwości fizycznych i mechanicznych.
[6]
PN-EN 13228:2004 Podłogi drewniane. Elementy posadzek z drewna litego oraz posadzki
deszczułkowe łączone.
[7]
PN-EN 13183-1:2004 Wilgotność sztuki tarcicy – część 1. Oznaczanie wilgotności metodą
susz arowo-wagową.
[8]
PN-EN 13183-2:2004 Wilgotność sztuki tarcicy. Część 2: Oznaczanie wilgotności za pomocą
elektrycznego wilgotnościomierza oporowego.
[9]
PN-EN 13183-3:2005 Wilgotność sztuki tarcicy – Część 3: Oznaczanie metodą pojemnościową
[10]
PN-EN 844-10:2001 Drewno okrągłe i tarcica. Terminologia. Terminy dotyczące przebarwień i
uszkodzeń grzybowych
[11]
PN-EN 844-8:2000 Drewno okrągłe i tarcica. Terminologia. Terminy dotyczące cech drewna
okrągłego
[12]
PN-EN 844-9:2002 Drewno okrągłe i tarcica. Terminologia. Część 9: Terminy dotyczące cech
tarcicy