mgr in . Andrzej Boczkowski 
Przewodnicz

cy Sekcji Instalacji 

i Urz

dze



 Elektrycznych SEP 

 

Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. 

Wybrane wymagania dla instalacji 

modernizowanych lub nowo budowanych 

Bezpiecze



stwo  u



ytkowania  instalacji  elektrycznych  sprowadza  si



  do  zapewnienia 

ochrony przed nast



puj



cymi podstawowymi zagro



eniami: 

 

pora



eniem pr



dem elektrycznym, 

 

pr



dami przeci



eniowymi i zwarciowymi, 

 

przepi



ciami ł



czeniowymi i pochodz



cymi od wyładowa



 atmosferycznych, 

 

skutkami cieplnymi. 

Skuteczno



  ochrony  przed  wy



ej  wymienionymi  zagro



eniami  zale



y  od  zastosowanych,  

w instalacjach elektrycznych, rozwi



za



 oraz 



rodków technicznych. 

Miar



  skuteczno



ci  tej  ochrony  jest  liczba 



miertelnych  wypadków  pora



e



  pr



dem 

elektrycznym  oraz  liczba  po



arów,  b



d



cych  nast



pstwem  wad  lub  nieprawidłowej 

eksploatacji instalacji elektrycznych. 

Z  przeprowadzonych  analiz  wynika, 



e  liczba 



miertelnych  wypadków  pora



e



  pr



dem 

elektrycznym  w  ci



gu  roku,  przypadaj



ca  na  jeden  milion  mieszka



ców  w  Polsce 

zmniejszyła  si



  z  9,5  w  latach  1980 

÷

  1985  do  6,6  w  latach  1991 

÷

  1999  z  tendencj



 

dalszego zmniejszania si



 w nast



pnych latach. Jednak nadal liczba 



miertelnych wypadków 

pora



e



 pr



dem elektrycznym jest w Polsce 3 

÷

 4-krotnie wi



ksza ni



 w krajach Zachodniej 

Europy. 

Liczba 



miertelnych 

wypadków 

poza 

statystycznym 

miejscem 

pracy, 

spowodowanych  pora



eniem  pr



dem  elektrycznym,  w  stosunku  do  ogółu 



miertelnych 

wypadków pora



e



 pr



dem elektrycznym wynosi w Polsce około 86 %. 

Wynika z tego, 



e niebezpiecze



stwo 



miertelnych pora



e



 pr



dem elektrycznym wyst



puje 

przede  wszystkim  w  mieszkaniach  i  budynkach  mieszkalnych  oraz  w  gospodarstwach 
rolniczych i ogrodniczych. 

Nadal  najwi



cej  wypadków  odnotowuje  si



  na  wsi,  prawie  dwukrotnie  wi



kszy  wska



nik 



miertelnych  wypadków  w  stosunku  do  wypadków  w  mie



cie.  Równie  cz



ste  s



  przypadki 

powstania  po



arów,  spowodowane  niesprawn



  instalacj



  elektryczn



.  Procentowy  udział  

w ogólnej liczbie po



arów w budynkach, spowodowanych niesprawn



 instalacj



 elektryczn



, 

według danych za 2000 rok jest na poziomie 14,2 %. 

Zasadniczy wpływ na du

 

 liczb



 



miertelnych pora



e



 pr



dem elektrycznym oraz po



arów 

w Polsce ma na ogół zły stan techniczny instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych,  
w  tym  w  mieszkaniach  i  budynkach  mieszkalnych  oraz  w  gospodarstwach  rolniczych  
i  ogrodniczych,  a  tak



e  stosowanie  niedoskonałych  i  niewystarczaj



cych 



rodków  ochrony 

przed zagro



eniami w tych instalacjach, a mianowicie: 

 

powszechne  stosowanie  układu  sieci  TN-C  w  instalacjach  elektrycznych  z  przewodami  
o  małych  przekrojach  (1,5 

÷

  10  mm

2

)  przewa



nie  aluminiowymi,  zwi



kszaj



cymi 

mo



liwo



  uszkodze



  mechanicznych  i  przerw,  szczególnie  w  przewodach  ochronno-

neutralnych PEN wyst



puj



cych w tym układzie sieci. St



d wynikaj



ce cz



sto przypadki 

pojawiania  si



  na  obudowach  metalowych  odbiorników  napi



  dotykowych  wy



szych  

od  dopuszczalnych  długotrwale.  Równie



  pojawianie  si



  na  przewodzie  PEN  napi



cia 

niekorzystnego  dla  u



ytkowanych  odbiorników,  wywołanego  przepływem  przez  ten 

przewód  pr



du  wyrównawczego,  spowodowanego  zaistnieniem  asymetrii  pr



dowej  

w instalacji, 

 

2

 

stosowanie  układu  sieci  TT,  nie  zawsze  gwarantuj



cego  skuteczno



  ochrony 

przeciwpora



eniowej,  głównie  z  uwagi  na  do



  cz



sto  wyst



puj



ce  trudno



ci  w 

zapewnieniu  wymaganych  rezystancji  uziemie



  oraz  przypadki  przerw  w  przewodach  

uziemiaj



cych, 

 

powszechne  u



ytkowanie  bezpieczników  topikowych,  jako  urz



dze



  samoczynnego 

wył



czenia.  Stosowanie  wył



czników  nadpr



dowych  było  znikomo  małe.  Przy  doborze 

bezpieczników  topikowych,  korzystanie  z  współczynników  „k”,  zamiast  z  charakterystyk 
czasowo-pr



dowych,  powoduj



cych  rzeczywiste  czasy  samoczynnego  wył



czenia, 

wielokrotnie dłu



sze od czasów wymaganych, 

 

niestosowanie  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych),  a  tak



e  bardzo 

cz



sto poł



cze



 wyrównawczych głównych, 

 

niestosowanie ochrony przed dotykiem po



rednim (ochrony dodatkowej) w pomieszcze-

niach  o  podłodze 



le  przewodz



cej,  przeznaczonych  na  stały  pobyt  ludzi,  pomimo 

wyst



powania  w  tych  pomieszczeniach  metalowych  uziemionych  rur  i  grzejników 

centralnego ogrzewania oraz metalowych rur wodoci



gowych i gazowych. Dopuszczenie 

mo



liwo



ci  stosowania  w  wy



ej  wymienionych  pomieszczeniach  odbiorników  klasy 

ochronno



ci “0”, 

 

niestosowanie wył



czników ochronnych ró



nicowopr



dowych, 

 

niestosowanie ograniczników przepi



, 

 

w  rozwi



zaniach  instalacji  elektrycznych  prowadzenie  przewodów  w  sposób  wyklucza-

j



cy ich wymienialno



, 

 

stosowanie  zbyt  małej  liczby  obwodów  odbiorczych  oraz  gniazd  wtyczkowych  i  wypu-
stów o



wietleniowych. 

W  Polsce,  w  miastach  i  na  wsi,  istnieje  ponad  11  milionów  mieszka



  oraz  ponad  2  miliony 

gospodarstw rolniczych i ogrodniczych. 

Instalacje  elektryczne  w  tych  obiektach,  z  wyj



tkiem  budowanych  w  ostatnich  latach,  

nie  odpowiadaj



  postanowieniom  obowi



zuj



cej  Polskiej  Normy  PN-IEC  60364  „Instalacje 

elektryczne w obiektach budowlanych” oraz postanowieniom Warunków Technicznych jakim 
powinny odpowiada

 budynki i ich usytuowanie.  

S



  to  instalacje  elektryczne  nie  w  pełni  sprawne,  b



d



ce 



ródłem  wy



ej  wymienionych 

zagro



e



. 

Istnieje  w  zwi



zku  z  tym  konieczno



  modernizacji  instalacji  elektrycznych  w  obiektach 

budowlanych,  w  tym  szczególnie  w  mieszkaniach  i  budynkach  mieszkalnych  oraz  w 
gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych. 

W  instalacjach  modernizowanych  lub  nowo  budowanych  nale



y  zapewni

  konieczno



 

realizacji  nowych,  preferowanych  rozwi



za



,  które  s



  obj



te  wymaganiami  obowi



zuj



cych 

przepisów,  to  jest  normy  PN-IEC  60364  oraz  Warunków  Technicznych  jakim  powinny 
odpowiada

 budynki i ich usytuowanie. 

Norma PN-IEC 60364 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych” jest zaktualizowan



 

wersj



  normy  PN/E-05009.  Norma  PN-IEC  60364  zawiera,  oprócz  powszechnie  znanych 

arkuszy normy PN/E-05009, które zostały zaktualizowane,  arkusze nowe dotycz



ce mi



dzy 

innymi  ochrony  instalacji  niskiego  napi



cia  przed  przej



ciowymi  przepi



ciami  i 

uszkodzeniami  przy  doziemieniach  w  sieciach  wysokiego  napi



cia,  obci

 

alno



ci  pr



dowej 

długotrwałej  przewodów,  instalacji  elektrycznych  w  przestrzeniach  ograniczonych 
powierzchniami  przewodz



cymi,  wymaga



  dotycz



cych  uziemie



  instalacji  urz



dze



 

przetwarzania  danych,  ochrony  przed  zakłóceniami  elektromagnetycznymi  w  instalacjach 
obiektów  budowlanych  oraz  układów  uziemiaj



cych  i  poł



cze



  wyrównawczych  instalacji 

informatycznych. 

 

3

Przytoczone przepisy ustalaj



 mi



dzy innymi nast



puj



ce wymagania: 

1. 

Układy sieci 

Norma  PN/E-05009,  a nast



pnie  PN-IEC  60364  wprowadziła  poj



cie  układów  sieci,  a 

jako 



rodek ochrony przed dotykiem po



rednim definiuje samoczynne wył



czenie zasilania w 

danym układzie sieci. Schematy układów sieci przedstawiono na rysunku nr 1. 

Dotychczas  w  kraju  najcz





ciej  stosowany  był  układ  sieci  TN-C.  W  układzie  tym  wyst



puje 

przewód ochronno-neutralny PEN. 

Zgodnie z postanowieniami normy w instalacjach elektrycznych uło



onych na stałe, przewód 

ochronno-neutralny  PEN  powinien  mie

  przekrój 



yły  nie  mniejszy  ni



  10  mm

2

  Cu  lub  

16 mm

2

 Al.  

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3  -  przewody  fazowe  pr



du  przemiennego;  N  -  przewód  neutralny;  

PE  -  przewód  ochronny;  PEN  -  przewód  ochronno-neutralny;  E  -  przewód 
uziemiaj



cy; Z - impedancja 

Rys. 1. 

Schematy stosowanych układów sieci TN (TN-C; TN-S; TN-C-S), TT oraz IT

 

4

W  zwi



zku  z  niewła



ciw



  relacj



  pomi



dzy  przekrojami  przewodu  PEN  i  przewodów 

fazowych  L,  w  odniesieniu  do  instalacji  elektrycznej  w  budynkach  (przekrój  przewodu  PEN  
w wi



kszo



ci przypadków mo



e kilkakrotnie przewy



sza

 przekroje przewodów fazowych L) 

oraz  d

 

eniem  do  poprawy  stanu  bezpiecze



stwa  przeciwpora



eniowego  u



ytkowników, 

konieczno



ci



 staje si



 stosowanie układu sieci TN-S lub TN-C-S. 

Układy te zapewniaj



 rozdzielenie funkcji przewodu ochronno-neutralnego PEN na przewód 

ochronny PE i neutralny N.  

Rozdzielenie  funkcji  przewodu  ochronno-neutralnego  PEN  na  przewód  ochronny  PE  
i  neutralny  N,  w  przypadku  układu  sieci  TN-C-S,  powinno  nast



powa

  w  zł



czu  lub  w 

rozdzielnicy głównej budynku, a punkt rozdziału powinien by

 uziemiony. 

Zapewnia  to  utrzymanie  potencjału  ziemi  na  przewodzie  ochronnym  PE  przył



czonym  do 

cz





ci  przewodz



cych  dost



pnych  urz



dze



  elektrycznych  w  normalnych  warunkach  pracy 

instalacji elektrycznej. 

Mo



liwie  licznie  uziemiane  powinny  by

  równie



  przewody  ochronne  PE  i  ochronno-

neutralne PEN.  

Wielokrotne  uziemianie  przewodu  ochronnego  PE  i  ochronno-neutralnego  PEN  w  układzie 
sieci  TN,  w  którym  stosowane  jest  samoczynne  wył



czenie  zasilania,  jako  ochrona  przed 

dotykiem po



rednim, powoduje: 

 

obni



enie  napi



cia  na  nieuszkodzonym  przewodzie  ochronnym  PE  poł



czonym  

z miejscem zwarcia,  

 

utworzenie  drogi  zast



pczej  pr



du  zwarciowego  w  przypadku  przerwania  przewodu 

ochronnego PE lub ochronno-neutralnego PEN, 

 

obni



enie  napi



cia  na  przewodzie  ochronnym  PE  lub  ochronno-neutralnym  PEN,  który 

został  przerwany  (odł



czony  od  punktu  neutralnego  sieci)  i  który  jest  jednocze



nie 

poł



czony z miejscem zwarcia. 

Instalacja  elektryczna  w  budynkach  powinna  by

  realizowana  w  układzie  sieci  TN-S 

(przewody  L1;  L2;  L3;  N;  PE).  Nie  wyklucza  to  stosowania  w  szczególnie  uzasadnionych 
przypadkach układu sieci TT lub IT. 

Mo



liwe s



 dwa rozwi



zania rozdzielnic (zł



cze, rozdzielnica główna) w układzie TN-C-S: 

 

z zastosowaniem czterech szyn zbiorczych, 

 

z zastosowaniem pi



ciu szyn zbiorczych. 

Rozwi



zania te przedstawiono na rysunku nr 2. 

 

Rys. 2. 

Rozdzielnice w układzie TN-C-S 

 

5

Rozdzielnica przedstawiona na rysunku nr 2a mo



e pracowa

 w układzie TN-C lub TN-C-S, 

natomiast  rozdzielnica  przedstawiona  na  rysunku  nr  2b  mo



e  pracowa

  we  wszystkich 

układach  TN  ,  a  tak



e  w  układach  TT  lub  IT,  po  odpowiednim,  dla  danego  układu  sieci, 

poł



czeniu lub rozł



czeniu szyny PE z szyn



 N. 

Na  rysunku  nr  3  przedstawiono  schemat  zasilania  pojedynczego  budynku  (indywidualnego 
odbiorcy)  poprzez  zestaw  przył



czeniowo-pomiarowy,  usytuowany  w  linii  ogrodzenia 

zewn



trznego  posesji.  Zestaw  ten  mie



ci  si



  w  zamkni



tej  oraz  zabezpieczonej  przed 

wpływami  atmosferycznymi  i  osobami  niepowołanymi  skrzynce.  Składa  si



  z  dwóch 

modułów,  
z  których  jeden pełni funkcj



  zako



czenia przył



cza, drugi  pełni funkcj



 zł



cza ko



cowego. 

Zestaw  umo



liwia  zainstalowanie  listwy  zaciskowej  do  podł



czenia  przewodów  przył



cza 

sieci  zasilaj



cej  i  przewodów  instalacji,  zabezpieczenia  przedlicznikowego  w  postaci 

rozł



cznika 

bezpiecznikowego 

lub 

wył



cznika 

nadpr



dowego 

selektywnego 

– 

zapewniaj



cych  selektywno



  w  działaniu  urz



dze



  zabezpieczaj



cych,  licznika  energii 

elektrycznej oraz ochrony przed przepi



ciami pochodz



cymi od wyładowa



 atmosferycznych 

i  ł



cze



  w  sieci  zasilaj



cej  (ograniczniki  przepi



  stanowi



ce  pierwszy  stopie



  ochrony 

przeciwprzepi



ciowej). 

Bardzo  wa



n



  rol



  w  ekwipotencjalizacji  cz





ci  przewodz



cych  jednocze



nie  dost



pnych  

w  budynku  pełni  uziemienie  przewodu  ochronnego  PE  instalacji  elektrycznej.  Okre



la  ono 

potencjał  strefy  ekwipotencjalnej  w  budynku.  Uziemienie  to  powinno  by

  wykonane  w 

budynku,  a  nie  z  dala  od  niego,  z  wykorzystaniem  przede  wszystkim  uziomu 
fundamentowego. 

Wła



ciwe  jest  w  zwi



zku  z  tym  rozwi



zanie  przedstawione  na  rysunku  nr  3,  na  którym 

rozdzielenie  przewodu  PEN  na  przewody  PE  i  N  wykonano  w  zestawie  przył



czeniowo-

pomiarowym ZPP, usytuowanym poza budynkiem, a przewód PE przył



czono do szyny PE 

w tablicy rozdzielczej odbiorcy TRO i uziemiono poprzez główn



 szyn



 uziemiaj



c



 budynku 

GSU. 

 

6

 

Oznaczenia:  SZ  –  sie

  zasilaj



ca  niskiego  napi



cia;  P  –  przył



cze;  ZPP  –  zestaw 

przył



czeniowo-pomiarowy;  LZ  –  listwa  zaciskowa;  RB  –  rozł



cznik 

bezpiecznikowy lub wył



cznik nadpr



dowy selektywny; L – przewody fazowe; 

O  –  ogranicznik  przepi



;  SU  –  szyna  uziemiaj



ca;  kWh  –  licznik  energii 

elektrycznej;  TRO  –  tablica  rozdzielcza  odbiorcy;  wlz  –  wewn



trzna  linia 

zasilaj



ca;  GSU  –  główna  szyna  uziemiaj



ca  budynku;  IK,  IW,  ICO,  IG  – 

instalacje  odpowiednio  w  kolejno



ci:  kanalizacyjna,  wodna,  centralnego 

ogrzewania,  gazowa;  KB  –  konstrukcja  metalowa  (elementy  metalowe 
konstrukcji)  budynku,  zwi



zane  na  przykład  z  fundamentem, 



cianami;  N, 

PEN,  PE,  E,  CC  –  przewody  odpowiednio:  neutralny,  ochronno-neutralny, 
ochronny, uziemiaj



cy, wyrównawczy. 

Rys. 3. 

Schemat zasilania w energi



 elektryczn



 pojedynczego budynku  

(indywidualnego odbiorcy) 

 

7

2. 

Poł

czenia wyrównawcze główne i dodatkowe (miejscowe) 

Zastosowanie  poł



cze



  wyrównawczych  ma  na  celu  ograniczenie  do  warto



ci 

dopuszczalnych  długotrwale  w  danych  warunkach 



rodowiskowych  napi



  wyst



puj



cych 

pomi



dzy ró



nymi cz





ciami przewodz



cymi. 

Ka



dy budynek powinien mie

 poł



czenia wyrównawcze główne. 

Poł



czenia  wyrównawcze  główne  realizuje  si



  przez  umieszczenie  w  najni



szej 

(przyziemnej)  kondygnacji  budynku  głównej  szyny  uziemiaj



cej  (zacisku),  do  której  s



 

przył



czone: 

 

przewody uziemiaj



ce, 

 

przewody ochronne lub ochronno-neutralne, 

 

funkcjonalne przewody uziemiaj



ce (w razie potrzeby), 

 

metalowe  rury  oraz  metalowe  urz



dzenia  wewn



trznych  instalacji  wody  zimnej,  wody 

gor



cej, 



cieków,  centralnego  ogrzewania,  gazu,  klimatyzacji,  metalowe  powłoki  i 

pancerze kabli elektroenergetycznych itp. 

 

metalowe elementy konstrukcyjne budynku, takie jak np. zbrojenia itp. 

Elementy  przewodz



ce  wprowadzane  do  budynku  z  zewn



trz  (rury,  kable)  powinny  by

 

przył



czone do głównej szyny uziemiaj



cej mo



liwie jak najbli



ej miejsca ich wprowadzenia. 

W  pomieszczeniach  o  zwi



kszonym  zagro



eniu  pora



eniem,  jak  np.  w  łazienkach 

wyposa



onych  w  wann



  lub/i  basen  natryskowy,  hydroforniach,  pomieszczeniach 

wymienników  ciepła,  kotłowniach,  pralniach,  kanałach  rewizyjnych,  pomieszczeniach 
rolniczych  i  ogrodniczych  oraz  przestrzeniach,  w  których  nie  ma  mo



liwo



ci  zapewnienia 

ochrony  przeciwpora



eniowej  przez  samoczynne  wył



czenie  zasilania  po  przekroczeniu 

warto



ci  napi



cia  dotykowego  dopuszczalnego  długotrwale  na  cz





ciach  przewodz



cych 

dost



pnych, powinny by

 wykonane poł



czenia wyrównawcze dodatkowe (miejscowe). 

Poł



czenia  wyrównawcze  dodatkowe  (miejscowe)  powinny  obejmowa

  wszystkie  cz





ci 

przewodz



ce jednocze



nie dost



pne, takie jak: 

 

cz





ci przewodz



ce dost



pne, 

 

cz





ci przewodz



ce obce, 

 

przewody  ochronne  wszystkich  urz



dze



,  w  tym  równie



  gniazd  wtyczkowych  i 

wypustów o



wietleniowych, 

 

metalowe konstrukcje i zbrojenia budowlane. 

Wszystkie  poł



czenia  i  przył



czenia  przewodów  bior



cych  udział  w  ochronie  przeciwpo-

ra



eniowej  powinny  by

  wykonane  w  sposób  pewny,  trwały  w  czasie,  chroni



cy  przed 

korozj



. 

Przewody  nale



y  ł



czy

  ze  sob



  przez  zaciski  przystosowane  do  materiału,  przekroju  oraz  

ilo



ci ł



czonych przewodów, a tak



e 



rodowiska, w którym poł



czenie to ma pracowa

. 

Na rysunku nr 4 przedstawiono przykład poł



cze



 wyrównawczych głównych w piwnicy oraz 

poł



cze



 wyrównawczych dodatkowych (miejscowych) w łazience budynku mieszkalnego. 

 

8

 

 

Oznaczenia:  CC - przewód wyrównawczy; E - przewód uziemiaj



cy 

Rys. 4. 

Poł



czenia wyrównawcze w budynku mieszkalnym - główne w piwnicy,  

oraz dodatkowe (miejscowe) w łazience 

Zale



no



ci  pomi



dzy  przekrojami  przewodów,  pełni



cych  ró



nego  rodzaju  funkcje,  podano  

w tablicach nr 1 i 2. 

 

9

Tablica 1.  Zale



no



ci pomi



dzy przekrojami przewodów 

Przekrój przewodu (mm

2

) 

fazowe-

go 

ochron- 

nego 

uziemiaj



- 

cego 

ochronno-

neutralnego 

wyrów- 

nawczego 

głównego 

wyrównawczego 

dodatkowego 

(miejscowego) 

wyrównaw-

czego 

nieuziemio-

nego 

S

L

 

S

PE

1)

 

S

E

1); 2)

 

S

PEN

 

S

CC

3)

 

S

CC

4)

 

S

CC

5)

 

S

CC

6)

 

≤

 4 

≥

 S

L

 

≥

 S

PE

 

≥

 4

7)

 

≥

 10 Cu 

≥

 16 Al 

≥

 6 

≥

 0,5 S

PE

 

≤

 10 

≥

 S

L

 

≥

 S

PE

 

≥

 10 Cu 

≥

 16 Al 

≥

 6 

≥

 0,5 S

PE

 

16 

≥

 16 

≥

 16 

≥

 16 

≥

 0,5 S

PE

 

25; 35 

≥

 16 

≥

 16 

≥

 16 

≥

 0,5 S

PE

 

≥

 50 

≥

 0,5 
S

L

 

≥

 S

PE

 

≥

 0,5 S

L

 

≥

 0,5 S

PE

8)

 

≥

 S

PE

 (min) 

≥

 0,5 S

PE

 

≥

 S

L

 

1)  Przekrój  ka



dego  przewodu  ochronnego  nie  b



d



cego  cz





ci



  wspólnego  układu 

przewodów lub jego osłon



 nie powinien by

 w 



adnym przypadku mniejszy ni



: 

− 

2,5 mm2 w przypadku stosowania ochrony przed mechanicznymi uszkodzeniami, 

− 

4 mm2 w przypadku niestosowania ochrony przed mechanicznymi uszkodzeniami. 

2)  Przewody uło



one w ziemi musz



 spełnia

 dodatkowo wymagania podane w tablicy nr 2. 

Tablica 2.  Wymagania dla przewodów uło



onych w ziemi 

 

Zabezpieczone przed 

mechanicznym 

uszkodzeniem 

Niezabezpieczone przed 

mechanicznym 

uszkodzeniem 

Zabezpieczone przed korozj



 

S

E

 

≥

 S

PE

 

S

E

 

≥

 16 mm

2

 Cu 

S

E

 

≥

 16 mm

2

 Fe 

Niezabezpieczone przed korozj



 

S

E

 

≥

 25 mm

2

 Cu 

S

E

 

≥

 50 mm

2

 Fe 

3)  Przekrój  S

CC

  nale



y  zawsze  ustala

,  bior



c  pod  uwag



  najwi



kszy  w  danej  instalacji 

przekrój przewodu ochronnego. 

4)  Dotyczy  przewodu  poł



czenia  wyrównawczego  dodatkowego,  ł



cz



cego  ze  sob



  dwie 

cz





ci przewodz



ce dost



pne. Przekrój wy



ej wymienionego przewodu nie powinien by

 

mniejszy  ni



  najmniejszy  przekrój  przewodu  ochronnego,  przył



czonego  do  cz





ci 

przewodz



cej dost



pnej. 

5)  Dotyczy  przewodu  poł



czenia  wyrównawczego  dodatkowego,  ł



cz



cego  cz





 

przewodz



c



  dost



pn



,  z  cz





ci



  przewodz



c



  obc



.  Przekrój  wy



ej  wymienionego 

przewodu  nie  powinien  by

  mniejszy  ni



  połowa  przekroju  przewodu  ochronnego, 

przył



czonego do cz





ci przewodz



cej dost



pnej. 

6)  Brak  jest  obowi



zuj



cych  danych.  Ze  wzgl



du  na  pełnion



  funkcj



,  uwa



a  si



,  



e przekrój tego przewodu nie powinien by

 mniejszy od przekroju przewodu fazowego. 

7)  Dotyczy współosiowej 



yły przewodu (kabla). 

8)  Przekrój  nie  musi  by

  wi



kszy  od  25  mm

2

  Cu,  lub  z  innego  materiału,  lecz  o  przekroju 

maj



cym tak



 obci

 

alno



 jak 25 mm

2

 Cu. 

 

10

Dane  przedstawione  w  tablicy  nr  1  odnosz



  si



  do  przewodów  ró



nego  przeznaczenia, 

wykonanych z takiego samego materiału. W przypadku stosowania przewodu o okre



lonym 

przeznaczeniu  z  innego  materiału  nale



y  tak  dobra

  jego  przekrój,  aby  została  zachowana 

odpowiednia przewodno



 elektryczna. 

W  szczególnych  przypadkach  mo



e  zachodzi

  konieczno



  indywidualnego  obliczenia 

przekrojów poszczególnych przewodów. 

Przewody  ochronne  PE,  ochronno-neutralne  PEN,  uziemiaj



ce  E  oraz  wyrównawcze  CC 

powinny  by

  oznaczone  dwubarwnie,  barw



  zielono-



ółt



,  przy  zachowaniu  nast



puj



cych 

postanowie



: 

 

barwa zielono-



ółta mo



e słu



y

 tylko do oznaczenia i identyfikacji przewodów maj



cych 

udział w ochronie przeciwpora



eniowej, 

 

zaleca  si



,  aby  oznaczenie  stosowa

  na  całej  długo



ci  przewodu.  Dopuszcza  si



 

stosowanie  oznacze



  nie  na  całej  długo



ci  z  tym, 



e  powinny  one  znajdowa

  si



  we 

wszystkich dost



pnych i widocznych miejscach. 

 

przewód ochronno-neutralny powinien by

 oznaczony barw



 zielono-



ółt



, a na ko



cach 

barw



  jasnoniebiesk



.  Dopuszcza  si



,  aby  wy



ej  wymieniony  przewód  był  oznaczony 

barw



 jasnoniebiesk



, a na ko



cach barw



 zielono-



ółt



. 

Przewód neutralny i 



rodkowy powinien by

 oznaczony barw



 jasnoniebiesk



 w sposób taki, 

jak opisany dla przewodów ochronnych. 

Bardzo  wa



ne  jest  rozró



nienie  poł



cze



  wyrównawczych  głównych  od  uziemie



.  Aby 

okre



lone  elementy  mogły  by

  wykorzystane  jako  uziomy,  musz



  one  spełnia

  okre



lone 

wymagania  i  musi  by

  zgoda  wła



ciwej  jednostki  na  ich  wykorzystanie.  Dotyczy  to  na 

przykład  rur  wodoci



gowych,  kabli  itp.  Niektóre  elementy  jak  np.  rury  gazu,  palnych  cieczy 

itp. nie mog



 by

 wykorzystywane jako uziomy. 

Natomiast wszystkie wy



ej wymienione elementy powinny by

 w danym budynku poł



czone 

ze  sob



  poprzez  główn



  szyn



  uziemiaj



c



,  celem  stworzenia  ekwipotencjalizacji.  

W  zwi



zku  z  powy



szym,  celem  wykonania  poł



cze



  wyrównawczych,  za  wystarczaj



ce 

uwa



a si



 zainstalowanie wstawki izolacyjnej na wprowadzeniu rury gazowej do budynku jak 

to przedstawiono na rysunku nr 4. 

3. 

Uziomy 

W  instalacjach  i  urz



dzeniach  elektrycznych  nale



y  wykorzystywa

  w  najszerszym 

zakresie przede wszystkim uziomy naturalne. 

Jako uziomy naturalne nale



y stosowa

: 

 

systemy  metalowych  rur  wodnych,  pod  warunkiem  uzyskania  w  tej  mierze  zgody 
jednostek eksploatuj



cych te systemy, 

 

metalowe  konstrukcje  budynków  oraz  zbrojenia  fundamentów  i 



cian.  W  przypadku 

wykorzystania  zbrojenia  fundamentu  jako  naturalnego  uziomu,  przewody  uziemiaj



ce 

nale



y  przył



cza

  co  najmniej  do  dwóch  wzdłu



nych  pr



tów  zbrojenia.  Poł



czenia  te 

nale



y wykonywa

 jako spawane, 

 

metalowe  powłoki  i  pancerze  kabli  elektroenergetycznych  pod  warunkiem  uzyskania  
w tej mierze zgody jednostek eksploatuj



cych te kable. 

W  przypadku  braku  lub  niemo



no



ci  wykorzystania  uziomów  naturalnych,  konieczne  jest 

wykonanie  uziomów  sztucznych.  Uziomy  sztuczne  nale



y  wykonywa

  ze  stali  ocynkowanej 

lub  pomiedziowanej,  a  tak



e  z  miedzi,  w  formie  ta



m,  rur,  kształtowników,  płyt  i  pr



tów 

uło



onych  w  ziemi  lub  w  fundamencie.  Elementy  metalowe  umieszczone  w  fundamencie 

stanowi



 sztuczny uziom fundamentowy. 

 

11

Na  rysunku  nr  5  przedstawiono  przykład  wykorzystania  zbrojenia  stopy  fundamentowej  
dla  celów  uziemienia,  a  na  rysunku  nr  6  przykład  wykonania  sztucznego  uziomu 
fundamentowego. 

 

Rys. 5. 

Przykład wykorzystywania zbrojenia stopy fundamentowej dla celów uziemienia 

 

Oznaczenia:  1 - grunt; 2- izolacja pionowa; 3 - wyprawa zewn



trzna; 4 - 



ciana piwniczna;  

5  -  tynk  wewn



trzny;  6-poł



czenie  (element  ł



czeniowy);  7  -  przewód 

uziemiaj



cy;  8  -  izolacja  pozioma;  9  -  uszczelnienie  przej



cia  przewodu 

uziemiaj



cego;  10  -  posadzka;  11  -  podło



e  betonowe;  12  -  warstwa  izolacji 

termicznej; 13 - grunt; 14 - sztuczny uziom fundamentowy (np. bednarka); 15 - 
warstwa  betonu  około  10  cm;  16  -  podkładka  dystansowa;  17  -  ława 
fundamentowa. 

Rys. 6. 

Przykład wykonania sztucznego uziomu fundamentowego 

 

12

Uziomy  sztuczne  pionowe  z  rur,  pr



tów  lub  kształtowników  pogr

 

a  si



  w  gruncie  w  taki 

sposób,  aby  ich  najni



sza  cz





  była  umieszczona  na  gł



boko



ci  nie  mniejszej  ni



  2,5  m, 

natomiast najwy



sza cz





 na gł



boko



ci nie mniejszej ni



 0,5 m pod powierzchni



 gruntu. 

Uziomy  sztuczne  poziome  z  ta



m  lub  drutów  układa  si



  na  gł



boko



ci  nie  mniejszej  

ni



 0,6 m pod powierzchni



 gruntu. 

Wymiary  powy



sze  uwzgl



dniaj



  zarówno  ochron



  uziomów  przed  uszkodzeniami 

mechanicznymi,  jak  i  zwi



kszanie  si



  ich  rezystancji  w  wyniku  zamarzania  i  wysychania 

gruntu. 

Trwał



 warto



 rezystancji uziomów zarówno naturalnych, jak i sztucznych nale



y zapewni

 

tak



e poprzez: 

 

odpowiednio  trwałe  poł



czenia  np.  poprzez  spawanie,  poł



czenia 



rubowe,  zaciskanie 

lub nitowanie, 

 

ochron



 antykorozyjn



 poł



cze



. 

4. 

Urz

dzenia ochronne ró nicowopr

dowe 

Jednym z najbardziej skutecznych 



rodków ochrony przeciwpora



eniowej jest ochrona 

przy  zastosowaniu  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych  (wył



czniki  ochronne 

ró



nicowopr



dowe, wył



czniki współpracuj



ce z przeka



nikami ró



nicowopr



dowymi). 

Urz



dzenia ochronne ró



nicowopr



dowe pełni



 nast



puj



ce funkcje: 

 

ochrona  przed  dotykiem  po



rednim  przy  zastosowaniu  wy



ej  wymienionych  urz



dze



, 

jako elementów samoczynnego wył



czenia zasilania, 

 

uzupełnienie  ochrony  przed  dotykiem  bezpo



rednim  przy  zastosowaniu  wy



ej 

wymienionych urz



dze



 o znamionowym ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 30 mA. 

 

ochrona  budynku  przed  po



arami  wywołanymi  pr



dami  doziemnymi  przy  zastosowaniu 

wy



ej  wymienionych  urz



dze



  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  

ni



 500 mA. 

Pr



d  zadziałania  urz



dzenia  ochronnego  ró



nicowopr



dowego  musi  zawiera

  si



  

w  granicach  0,5  I

∆

n

 

÷

  I

∆

n

,  gdzie  I

∆

n

  jest  znamionowym  ró



nicowym  pr



dem.  Urz



dzenia 

ochronne  ró



nicowopr



dowe  mo



na  stosowa

  we  wszystkich  układach  sieci  z  wyj



tkiem 

układu TN-C. 

Przykładowe  sposoby  zainstalowania  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych  w  po-

szczególnych układach sieci przedstawiono na rysunku nr 7. 

Przy  szeregowym  zainstalowaniu  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych,  celem 

zachowania  selektywno



ci  (wybiórczo



ci)  ich  działania,  urz



dzenia  powinny  spełnia

 

jednocze



nie warunki: 

 

charakterystyka  czasowo-pr



dowa  zadziałania  urz



dzenia  ochronnego  ró



nicowopr



-

dowego, zainstalowanego po stronie zasilania, powinna znajdowa

 si



 powy



ej charak-

terystyki  czasowo-pr



dowej  zadziałania  urz



dzenia  ochronnego  ró



nicowopr



dowego 

zainstalowanego po stronie obci



enia, 

 

warto



  znamionowego  ró



nicowego  pr



du  urz



dzenia  ochronnego  ró



nicowopr



do-

wego  zainstalowanego  po  stronie  zasilania  powinna  by

  równa  co  najmniej  trzykrotnej 

warto



ci  znamionowego  ró



nicowego  pr



du  urz



dzenia  ochronnego  ró



nicowopr



do-

wego zainstalowanego po stronie obci



enia. 

Równie



  przy  szeregowym  zainstalowaniu  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych, 

celem  zachowania  selektywno



ci  (wybiórczo



ci)  ich  działania,  w  obwodach  rozdzielczych 

mo



na  stosowa

  urz



dzenia  ze  zwłok



  czasow



,  jednak  nie  wi



ksz



  ni



  1  sekunda. 

Schemat takiego zastosowania przedstawiono na rysunku nr 8. 

 

13

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3;  -  przewody  fazowe  pr



du  przemiennego;  N  -  przewód  neutralny;  

PE  -  przewód  ochronny;  PEN  -  przewód  ochronno-neutralny;  E  -  przewód 
uziemiaj



cy; 

∆

I - urz



dzenie ochronne ró



nicowopr



dowe; Z - impedancja 

Rys. 7. 

Sposoby zainstalowania urz



dze



 ochronnych ró



nicowopr



dowych w 

poszczególnych układach sieci 

 

Oznaczenia:  t - zwłoka czasu zadziałania; 

-  symbol  zwłoki  czasowej; 

∆

I  -  urz



dzenie 

ochronne ró



nicowopr



dowe 

Rys. 8. 

Schemat zastosowania w obwodach wył



czników (urz



dze



) ochronnych 

ró



nicowopr



dowych ze zwłok



 czasow



 oraz bezzwłocznych 

S 

 

14

W  zale



no



ci  od  kształtu  przebiegu  pr



du  w  czasie  powoduj



cego  zadziałanie,  urz



dzenia 

ochronne ró



nicowopr



dowe dziel



 si



 na: 

 

urz



dzenia, których działanie jest zapewnione przy pr



dach ró



nicowych przemiennych 

sinusoidalnych oznaczone symbolem: 

 lub literowo AC, 

 

urz



dzenia, których działanie jest zapewnione przy pr



dach ró



nicowych przemiennych 

sinusoidalnych i pulsuj



cych stałych oznaczone symbolem: 

 lub literowo A. 

 

urz



dzenia, których działanie jest zapewnione przy pr



dach ró



nicowych przemiennych 

sinusoidalnych  i  pulsuj



cych  stałych  oraz  przy  pr



dach  wyprostowanych,  oznaczone 

symbolem: 

 lub literowo B. 

Wahania  napi



,  przepi



cia  atmosferyczne  lub  ł



czeniowe  mog



,  przez  ró



ne  pojemno



ci  

w  sieci,  spowodowa

  przepływ  pr



dów  upływowych,  które  z  kolei  mog



  by

  przyczyn



 

zadziałania  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych.  Zjawisko  to  mo



e  wyst



pi

  

w  odbiornikach  z  du



ymi  powierzchniami  elementów  lub  du

 

  liczb



  kondensatorów 

przeciwzakłóceniowych.  Do  odbiorników  tych  mo



na  zaliczy

  wielkopowierzchniowe 

elementy grzejne, oprawy 



wietlówkowe, komputery, układy rentgenowskie itp. 

Dla  unikni



cia  bł



dnych  zadziała



  nale



y  w  wy



ej  wymienionych  przypadkach  stosowa

 

urz



dzenia  ochronne  ró



nicowopr



dowe  z  podwy



szon



  wytrzymało



ci



  na  pr



d  udarowy, 

oznaczone symbolami: 

 lub 

 lub 

 , lub krótkozwłoczny 

 . 

Wył



czniki  ochronne  ró



nicowopr



dowe  musz



  by

  chronione  przed  skutkami  zwarcia.  

Na  tabliczce  znamionowej  wył



cznika  podawana  jest  jego  wytrzymało



  zwarciowa  oraz 

maksymalna  warto



  pr



du  znamionowego  wkładki  bezpiecznikowej  zabezpieczaj



cej  ten 

wył



cznik. Umieszczony na tabliczce znamionowej symbol 

 oznacza, 



e 

wył



cznik  wytrzymuje  pr



d  zwarciowy  10  000  A,  o  ile  jest  zabezpieczony  wkładk



 

bezpiecznikow



 100 A. 

Natomiast  symbol 

  oznacza, 



e  wył



cznik  wytrzymuje  pr



d  zwarciowy 

6000 A, o ile jest zabezpieczony wkładk



 bezpiecznikow



 63 A. 

Umieszczony  na  tabliczce  znamionowej  symbol 

  oznacza, 



e  wył



cznik  ochronny 

ró



nicowopr



dowy  mo



e  by

  stosowany  w  obni



onych  temperaturach  do  -25

o

  C,  np.  na 

terenach  budowy.  Przy  zastosowaniu  wył



czników  w  takich  warunkach  nale



y  przyj



 

rezystancj



 uziemienia równ



 0,8 warto



ci wymaganej dla normalnych warunków otoczenia, 

tj. dla zakresu temperatur od -5

o

 C do +40

o

 C. 

Oznaczenia wył



czników ochronnych ró



nicowopr



dowych podano w tablicy nr 3. 

Stosowanie  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych  o  znamionowym  ró



nicowym 

pr



dzie nie  wi



kszym ni



 30 mA w  obwodach zasilaj



cych gniazda  wtyczkowe na terenach 

budowy, w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych, łazienkach, basenach pływackich, na 
kempingach,  w  pojazdach  turystycznych,  w  przestrzeniach  ograniczonych  powierzchniami 
przewodz



cymi itp. nakazuj



 arkusze normy PN-IEC 60364 z grupy 700. 

Stosowanie  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych  o  znamionowym  ró



nicowym 

pr



dzie nie wi



kszym ni



 30 mA jest szczególnie zalecane w obwodach odbiorczych gniazd 

wtyczkowych u



ytkowanych przez osoby niewykwalifikowane lub niepoinstruowane. 

 

15

Tablica 3.  Oznaczenia wył



czników ochronnych ró



nicowopr



dowych 

Typ 

Oznaczenie 

Przeznaczenie 

AC 

 

Wył



cznik  reaguje  tylko  na  pr



dy  ró



nicowe 

przemienne sinusoidalne 

A 

 

Wył



cznik 

reaguje 

na 

pr



dy 

ró



nicowe 

przemienne  sinusoidalne,  na  pr



dy  pulsuj



ce 

jednopołówkowe, ze składow



 stał



 do 6 mA. 

B 

 

Wył



cznik 

reaguje 

na 

pr



dy 

ró



nicowe 

przemienne,  jednopołówkowe  ze  składow



  stał



 

do 

6 

mA  

i na pr



dy wyprostowane (stałe) 

G 

 

Wył



cznik  działa  z  opó



nieniem  minimum  10  ms 

(jeden  półokres)  i  jest  odporny  na  udary  8/20 

µ

s 

do 3000 A 

 

 

Wył



cznik  jest  odporny  na  udary  8/20 

µ

s  

do 250 A 

 

 

Wył



cznik  jest  odporny  na  udary  8/20 

µ

s  

do 750 A 

kV 

 

Wył



cznik  jest  odporny  na  udary  8/20 

µ

s  do  

3  kA  (do  300  mA)  i  do  6  kA  (300  i  wi



cej  mA). 

Minimalna  zwłoka  czasowa  10  ms  (80  ms  
przy I

∆

n) 

S 

 

Wył



cznik 

selektywny. 

Minimalna 

zwłoka 

czasowa  40  ms  (200  ms  przy  I

∆

n).  Odporny  

na udary 8/20 

µ

s do 5 kA 

-25oC 

 

Wył



cznik  odporny  na  temperatury  do  –25oC.  

Bez oznaczenia do –5oC. 

F 

 

Wył



cznik  na  inn



  cz



stotliwo



.  W  przykładzie  

na 150 Hz 

 

Wył



cznik  wytrzymuje  pr



d  zwarciowy  10  000  A, 

pod  warunkiem  zabezpieczenia  go  bezpieczni-
kiem topikowym gG 80 A 

 

16

5. 

Warunki  stosowania  urz

dze



  elektrycznych,  w  tym  opraw  o



wietleniowych  

o  okre



lonych  klasach  ochronno



ci,  zapewniaj

ce  ochron



  przed  pora eniem 

pr

dem elektrycznym 

Urz



dzenia  klasy  ochronno



ci  0,  w  tym  oprawy  o



wietleniowe  klasy  0,  mo



na 

stosowa

 jedynie: 

 

przy u



yciu separacji elektrycznej (tylko indywidualnej, dla jednego urz



dzenia) 

lub 

 

przy izolowaniu stanowiska. 

Urz



dzenia  klasy  ochronno



ci  I,  w  tym  oprawy  o



wietleniowe  klasy  I,  musz



  mie

  cz





ci 

przewodz



ce  dost



pne  przył



czone  do  przewodu  ochronnego  PE,  przy  zastosowaniu 

samoczynnego wył



czenia zasilania jako 



rodka ochrony przed dotykiem po



rednim. 

W  zwi



zku  z  powy



szym  do  gniazd  wtyczkowych  i  wypustów  o



wietleniowych  nale



y 

doprowadza

 przewód ochronny PE. 

Przy  takim  rozwi



zaniu  gniazd  i  wypustów  u



ytkownik  mo



e  stosowa

  urz



dzenia  klasy 

ochronno



ci  I,  w  tym  oprawy  o



wietleniowe  klasy  I.  Jednocze



nie  nale



y  propagowa

 

stosowanie urz



dze



, w tym opraw o



wietleniowych o II klasie ochronno



ci. 

6. 

Ochrona przed przepi



ciami atmosferycznymi lub ł

czeniowymi 

Konieczno



  stosowania  w  instalacjach  elektrycznych  ochrony  przeciwprzepi



ciowej 

podyktowana  jest  ograniczon



  odporno



ci



  na  przepi



cia  coraz  wi



kszej  liczby  urz



dze



 

elektrycznych, szczególnie urz



dze



 i systemów elektronicznych, telekomunikacyjnych itp. 



ródłem  przepi



  pojawiaj



cych  si



  w  instalacjach  mo



e  by

  bezpo



rednie  uderzenie 

piorunu w sie

 zasilaj



c



, lini



 transmisji sygnałów lub w budynek. 

Bez  zastosowania  odpowiednich  układów  ochronnych,  urz



dzenia  znajduj



ce  si



  w  obsza-

rze o promieniu 1,5 km od miejsca uderzenia piorunu mog



 ulec zniszczeniu.  



ródłem  przepi



  w  instalacjach  mog



  by

  równie



  same  urz



dzenia  elektryczne  tej 

instalacji.  S



  to  przepi



cia  wewn



trzne  spowodowane  operacjami  ł



czeniowymi  oraz  na 

skutek zwar

 w instalacjach. 

W  normie  PN-IEC  60364-4-443  podane  s



  kategorie  wytrzymało



ci  udarowej  (kategorie 

przepi



)  z  uwzgl



dnieniem  miejsca  zlokalizowania  okre



lonych  urz



dze



  w  instalacji. 

Zgodnie  z  powy



szym  wymagane  znamionowe  napi



cia  udarowe  wytrzymywane  urz



dze



, 

dla sieci trójfazowej o napi



ciu znamionowym 230/400 V, wynosz



: 

 

6 kV  dla  IV  kategorii wytrzymało



ci udarowej (kategorii przepi



), 

 

4 kV  dla  III kategorii wytrzymało



ci udarowej (kategorii przepi



), 

 

2,5 kV  dla  II kategorii wytrzymało



ci udarowej (kategorii przepi



), 

 

1,5 kV  dla  I kategorii wytrzymało



ci udarowej (kategorii przepi



). 

 

17

Poszczególne kategorie wytrzymało



ci udarowej (kategorie przepi



) dotycz



 nast



puj



cych 

elementów instalacji: 

 

kategoria  IV  dotyczy  urz



dze



  stosowanych  w  zł



czu  instalacji  elektrycznej  budynku  

lub w pobli



u zł



cza przed główn



 rozdzielnic



, 

 

kategoria  III  dotyczy  urz



dze



  rozdzielczych  i  obwodów  odbiorczych,  na  przykład: 

rozdzielnic  tablicowych,  wył



czników,  oprzewodowania,  a  w  tym  kabli,  przewodów 

szynowych,  puszek  ł



czeniowych,  ł



czników,  gniazd  wtyczkowych  w  instalacji  stałej, 

stacjonarnych silników przył



czonych trwale do instalacji stałej itp., 

 

kategoria  II  dotyczy  odbiorników,  na  przykład:  urz



dze



  gospodarstwa  domowego, 

elektrycznych narz



dzi przeno



nych lub podobnych odbiorników, 

 

kategoria I dotyczy urz



dze



 specjalnie chronionych. 

Ochron



 przed przepi



ciami atmosferycznymi lub ł



czeniowymi w instalacjach elektrycznych 

nale



y zapewni

 poprzez zastosowanie ograniczników przepi



 oraz poprawnie wykonanych 

poł



cze



 wyrównawczych. 

W  systemie  ochrony  przeciwprzepi



ciowej  szczególnie  wa



ny  jest  podstawowy  układ 

ochrony zainstalowany na pocz



tku instalacji. 

Tworz



ce  ten  układ  ograniczniki  przepi



  powinny  zapewni

  podstawow



  ochron



  przed 

wszelkiego  rodzaju  przepi



ciami  ł



czeniowymi,  awariami  w  sieci  elektroenergetycznej  oraz 

przepi



ciami  atmosferycznymi  nawet  w  przypadku  bezpo



redniego  uderzenia  piorunu  

w budynek. 

Ograniczniki  te  nale



y  instalowa

  bezpo



rednio  w  zł



czu  lub  w  rozdzielnicy  głównej. 

Ograniczniki  powinny  by

  wł



czone  mi



dzy  ka



dy  przewód  fazowy  i  uziom  oraz  mi



dzy 

przewód neutralny N i uziom, je



eli przewód N nie jest na pocz



tku instalacji uziemiony. 

Dla  wi



kszo



ci  urz



dze



  elektrycznych  ograniczenie  si



  tylko  do  ograniczników  tworz



cych 

podstawowy układ ochrony jest niewystarczaj



ce. Nale



y zastosowa

 w dalszych cz





ciach 

instalacji elektrycznej ograniczniki przepi



 tworz



ce dalsze stopnie ochrony odpowiednio do 

przyj



tej kategorii wytrzymało



ci udarowej (kategorii przepi



). 

Ograniczniki te nale



y instalowa

 w rozdzielnicach i tablicach rozdzielczych, a w przypadku 

urz



dze



  specjalnie  chronionych  w  gniazdach  wtyczkowych,  puszkach  instalacyjnych  lub 

bezpo



rednio w chronionym urz



dzeniu. Powinny by

 one wł



czone mi



dzy ka



dy przewód 

czynny (L1; L2; L3; N) i szyn



 uziemiaj



c



 lub przewód ochronny. 

Przy stosowaniu ochrony przeciwprzepi



ciowej wielostopniowej, dla zapewnienia koordynacji 

działania  poszczególnych  aparatów,  odległo



ci  pomi



dzy  ogranicznikami  przepi



  z 

iskiernikami (odgromniki) a ogranicznikami warystorowymi (ochronniki) powinny by

 od kilku 

do  kilkunastu  metrów.  Szczegółowe  zalecenia  w  tym  zakresie  podaj



  producenci 

ograniczników  przepi



.  W  innym  przypadku  konieczne  jest  zastosowanie  pomi



dzy  nimi 

dodatkowego aparatu w postaci tak zwanej „indukcyjno



ci sprz



gaj



cej”. 

Przykłady  rozmieszczenia  ograniczników  przepi



  w  instalacji  elektrycznej  w  zale



no



ci  

od układu sieci przedstawiono na rysunkach nr  9; 10; 11 i 12. 

 

 

18

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3;  -  przewody  fazowe  instalacji  trójfazowej;  N  -  przewód  neutralny;  

PE - przewód ochronny; 

Rys. 9. 

Przykład rozmieszczenia ograniczników przepi



 w układzie sieci TN-S 

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3;  -  przewody  fazowe  instalacji  trójfazowej;  N  -  przewód  neutralny;  

PE - przewód ochronny; 

Rys. 10. 

Przykład rozmieszczenia ograniczników przepi



 w układzie sieci TN-C-S 

 

19

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3;  -  przewody  fazowe  instalacji  trójfazowej;  N  -  przewód  neutralny;  

PE - przewód ochronny; 

Rys. 11. 

Przykład rozmieszczenia ograniczników przepi



 w układzie sieci TT 

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3  –  przewody  fazowe  instalacji  trójfazowej;  N  –  przewód  neutralny; 

PE – przewód ochronny 

Rys. 12. 

Przykład rozmieszczenia ograniczników przepi



 w układzie sieci IT 

 

20 

7. 

Instalacje  elektryczne  w  warunkach  zwi



kszonego  zagro enia  pora eniem 

pr

dem elektrycznym 

W  normie  PN-IEC  60364  przyj



to  zasad



, 



e  ogólne  postanowienia  normy  dotycz



 

normalnych  warunków 



rodowiskowych  i  rozwi



za



  instalacji  elektrycznych,  natomiast  

w  warunkach 



rodowiskowych  stwarzaj



cych  zwi



kszone  zagro



enie  wprowadza  si



 

odpowiednie  obostrzenia  i  stosuje  si



  specjalne  rozwi



zania  instalacji  elektrycznych. 

Obostrzenia  te  oraz  specjalne  rozwi



zania  instalacji  elektrycznych  okre



laj



  arkusze  normy 

PN-IEC 60364 z grupy 700. 

Obostrzenia te polegaj



 na: 

 

zakazie umieszczania urz



dze



 elektrycznych w okre



lonych miejscach (strefach), 

 

zakazie  stosowania  niektórych 



rodków  ochrony;  np.  barier,  umieszczania  poza 

zasi



giem  r



ki,  izolowania  stanowiska,  nieuziemionych  poł



cze



  wyrównawczych 

miejscowych, 

 

stosowaniu urz



dze



 o odpowiednich stopniach ochrony, 

 

konieczno



ci stosowania dodatkowych (miejscowych) poł



cze



 wyrównawczych, 

 

konieczno



ci  obni



enia  napi



cia  dotykowego  dopuszczalnego  długotrwale  w  okre



lo-

nych  warunkach  otoczenia  do  warto



ci  25  V  i  12  V  pr



du  przemiennego  oraz 

odpowiednio 60 V i 30 V pr



du stałego, 

 

konieczno



ci  stosowania  urz



dze



  ochronnych  ró



nicowopr



dowych  (wył



czniki 

ochronne  ró



nicowopr



dowe,  wył



czniki  współpracuj



ce  z  przeka



nikami  ró



nico-

wopr



dowymi)  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  ni



  30  mA  jako 

uzupełniaj



cego 



rodka ochrony przed dotykiem bezpo



rednim, 

 

kontroli stanu izolacji (doziemienia) w układach sieci IT. 

We  wszystkich  przypadkach,  gdy  powinna  by

  obni



ona  warto



  napi



cia  dotykowego 

dopuszczalnego długotrwale powinien by

 równie



 skrócony maksymalny dopuszczalny czas 

samoczynnego wył



czenia zasilania. 

W  przypadku  zasilania  napi



ciem  nie  przekraczaj



cym  napi



cia  dotykowego  dopuszczal-

nego długotrwale (równoczesna ochrona przed dotykiem bezpo



rednim i po



rednim) nale



y 

stosowa

 obwody SELV, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach obwody PELV. 

Miejsca  i  pomieszczenia  stwarzaj



ce  zwi



kszone  zagro



enie  oraz  stosowane  w  nich 



rodki 

ochrony i rozwi



zania instalacji elektrycznych przedstawione s



 poni



ej. 

7.1. 

Pomieszczenia wyposa one w wann



 lub/i basen natryskowy 

W wy



ej wymienionych pomieszczeniach wyró



nia si



 cztery strefy: 

 

strefa 0 jest wn



trzem wanny lub basenu natryskowego, 

 

strefa  1  jest  ograniczona  płaszczyznami:  pionow



  -  przebiegaj



c



  wzdłu



  zewn



trznej 

kraw



dzi  obrze



a  wanny,  basenu  natryskowego  lub  w  odległo



ci  0,60  m  od  prysznica  

w  przypadku  basenu  natryskowego  oraz  poziom



  -przebiegaj



c



  na  wysoko



ci  2,25  m 

od poziomu podłogi. 

 

strefa 2 jest ograniczona płaszczyznami: pionow



 -  przebiegaj



c



 w odległo



ci 0,60 m 

na  zewn



trz  od  płaszczyzny  ograniczaj



cej  stref



  1  oraz  poziom



  przebiegaj



c



  

na wysoko



ci 2,25 m od poziomu podłogi. 

 

strefa 3 jest ograniczona płaszczyznami: pionow



 -  przebiegaj



c



 w odległo



ci 2,40 m 

na  zewn



trz  od  płaszczyzny  ograniczaj



cej  stref



  2  oraz  poziom



  przebiegaj



c



  

na wysoko



ci 2,25 m od poziomu podłogi. 

Na  rysunkach  nr  13  i  14  przedstawiono  wymiary  wy



ej  wymienionych  stref  w  rzucie 

poziomym i pionowym. 

 

21 

 

 

Rys. 13. 

Wymiary stref (rzut poziomy), wymagane w pomieszczeniach wyposa



onych  

w wann



 lub basen natryskowy 

 

22 

 

Rys. 14. 

Wymiary stref (rzut pionowy), wymagane w pomieszczeniach wyposa



onych w  

wann



 lub basen natryskowy 

W  pomieszczeniach  tych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady  w  zakresie  ochrony 

przeciwpora



eniowej  oraz  instalowania  sprz



tu,  osprz



tu,  przewodów  i  odbiorników,  

a mianowicie: 

 

23 

 

wykonanie  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych),  ł



cz



cych  wszystkie 

cz





ci  przewodz



ce  obce  z  sob



  oraz  z  przewodami  ochronnymi.  Dotyczy  to  takich 

cz





ci  przewodz



cych  obcych  jak:  metalowe  wanny,  brodziki,  wszelkiego  rodzaju  rury, 

baterie,  krany,  grzejniki  wodne,  podgrzewacze  wody,  armatura,  konstrukcje  i  zbrojenia 
budowlane.  Przykład  wykonania  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych)  

w  łazience  przedstawiony  jest  na  rysunku  nr  4.  W  przypadku  zastosowania  w 
instalacjach  ciepłej  lub  zimnej  wody  u



ytkowej,  w  miejsce  rur  metalowych,  rur 

wykonanych  
z  tworzyw  sztucznych,  poł



czeniami  wyrównawczymi  nale



y  obj



  wszelkiego  rodzaju 

elementy  metalowe  mog



ce  mie

  styczno



  z  wod



  w  tych  rurach,  jak  na  przykład 

baterie i krany. 

 

instalowanie  gniazd  wtyczkowych  w  strefie  3  lub  w  odległo



ci  nie  mniejszej  ni



  0,60  m 

od otworu drzwiowego prefabrykowanej kabiny natryskowej, przedstawionej na rysunku 
nr 15. 

Gniazda  te  nale



y  zabezpiecza

  wył



cznikami  ochronnymi  ró



nicowopr



dowymi  

o znamionowym ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 30 mA albo zasila

 indywidualnie 

z  transformatora  separacyjnego  lub  napi



ciem  nie  przekraczaj



cym  napi



cia 

dotykowego dopuszczalnego długotrwale, 

 

Rys. 15. 

Prefabrykowana kabina natryskowa 

 

instalowanie  przewodów  wielo



yłowych  izolowanych,  w  powłoce  izolacyjnej  lub 

przewodów jedno



yłowych w rurach z materiału izolacyjnego, 

 

instalowanie  puszek,  rozgał





ników  i  odgał





ników  oraz  urz



dze



  rozdzielczych  

i sprz



tu ł



czeniowego poza strefami 0; 1 i 2, 

 

instalowanie w strefie 1 jedynie elektrycznych podgrzewaczy wody, a w strefie 2 jedynie 
opraw o



wietleniowych o II klasie ochronno



ci oraz elektrycznych podgrzewaczy wody, 

 

mo



liwo



  stosowania  w  strefie  0  napi



cia  o  warto



ci  nie  wi



kszej  ni



  12  V. 



ródło 

zasilania tego napi



cia powinno by

 usytuowane poza t



 stref



, 

 

mo



liwo



 zamontowania w podłodze grzejników pod warunkiem pokrycia ich metalow



 

siatk



 lub blach



, obj



t



 poł



czeniami wyrównawczymi dodatkowymi (miejscowymi), 

 

sprz



t  i  osprz



t  powinny  mie

  stopie



  ochrony  nie  mniejszy  ni



  IPX7  w  strefie  0,  

IPX5  w  strefie  1,  IPX4  w  strefie  2  (IPX5  w  strefie  2  w  łazienkach  publicznych),  
IPX1 w strefie 3 (IPX5 w strefie 3 w łazienkach publicznych). 

7.2. 

Baseny pływackie i inne 

W wy



ej wymienionych pomieszczeniach wyró



nia si



 trzy strefy: 

 

strefa 0 obejmuje wn



trza basenów, brodzików, fontann i kaskad wodnych, 

 

24 

 

strefa  1  jest  ograniczona  płaszczyznami:  pionow



  -  przebiegaj



c



  w  odległo



ci  2  m  

od  kraw



dzi  basenu  oraz  poziom



  -  przebiegaj



c



  na  wysoko



ci  2,5  m  nad 

powierzchni



  terenu  lub  inn



  powierzchni



,  na  której  mog



  przebywa

  ludzie.  Je



eli 

basen wyposa



ony jest w wie



e, trampoliny, bloki startowe lub 



lizgi, strefa 1 obejmuje 

przestrze



  zawart



  mi



dzy  płaszczyzn



  pionow



  otaczaj



c



  te  elementy  w  odległo



ci 

1,5 

m,  

a  płaszczyzn



  poziom



  przebiegaj



c



  na  wysoko



ci  2,5  m  nad  najwy



ej  poło



on



 

powierzchni



, na której mog



 przebywa

 ludzie, 

 

strefa 2 jest ograniczona płaszczyznami: pionow



 - przebiegaj



c



 w odległo



ci 1,5 m na 

zewn



trz  od  płaszczyzny  ograniczaj



cej  stref



  1  oraz  poziom



  -  przebiegaj



c



  

na  wysoko



ci  2,5  m  nad  powierzchni



  terenu  lub  inn



  powierzchni



,  na  której  mog



 

przebywa

 ludzie. 

W przypadku fontann nie przewiduje si



 strefy 2. 

Na  rysunkach  nr  16  i  17  przedstawiono  wymiary  wy



ej  wymienionych  stref,  z  uwzgl



dnie-

niem 



cian i stałych przegród oddzielaj



cych. 

 

Rys. 16.  

Wymiary stref basenów pływackich i brodzików 

 

Rys. 17.  

Wymiary stref basenów ponad ziemi



 

W  pomieszczeniach  tych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady  w  zakresie  ochrony 

przeciwpora



eniowej  oraz  instalowania  sprz



tu,  osprz



tu,  przewodów  i  odbiorników,  

a mianowicie: 

 

25 

 

wykonanie  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych),  ł



cz



cych  wszystkie 

cz





ci  przewodz



ce  obce  z  sob



  oraz  z  przewodami  ochronnymi.  Dotyczy  to  takich 

cz





ci przewodz



cych obcych jak: metalowe konstrukcje basenów, brodzików i fontann 

oraz  wszelkiego  rodzaju  rury,  baterie,  krany,  grzejniki  wodne,  podgrzewacze  wody, 
armatura, konstrukcje i zbrojenia budowlane, 

 

zastosowanie 



rodków ochrony dla poszczególnych stref basenów pływackich i fontann 

według zestawienia podanego w tablicy nr 4, 

 

dobór  i  monta



  wyposa



enia  elektrycznego  w  poszczególnych  strefach  basenów 

pływackich i fontann według zestawienia podanego w tablicy nr 5. 

 

26 

Tablica 4. 



rodki ochrony dla poszczególnych stref basenów pływackich i fontann 



rodki ochronne 

Zasilanie napi



ciem nie 

przekraczaj



cym napi



cia 

dotykowego dopuszczalnego 

długotrwale o warto



ci: 

Strefy 

dla pr



du 

przemiennego 

dla  

pr



du stałego 

Separacja 
elektryczna. 
Liczba 
zasilanych 
urz



dze



  

z obwodu 
separowanego 

Samoczynne 
wył



czenie zasi-

lania za pomoc



 

wył



cznika 

ochronnego ró



-

nicowopr



do-

wego o znamio-
nowym 
ró



nicowym 

pr



dzie I

∆

n 

Wymagania 
według 
nast



puj



cych 

punktów PN-IEC 
60364-7-702 

Stopie



 

ochrony 
według PN-IEC 
60364-7-702 
punkt 
702.512.2 

A 

12 V 

30 V 

Nie dotyczy 

Nie dotyczy 

702.471.3.1 

B 

50 V  

(12 V dla opraw 

o



wietleniowych) 

120 V 

(30 V dla opraw 

o



wietleniowych) 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.471.3.2 

S

tr

e

fa

 0

 

C 

50 V 

120 V 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.471.3.1 

IPX8 

A 

12 V 

30 V 

Nie dotyczy 

Nie dotyczy 

702.471.3.1 

B 

50 V 

120 V 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.471.3.2 

S

tr

e

fa

 1

 

E 

25 V 

60 V 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.53 

IPX5/4 

A 

50 V 

120 V 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.471.3.3 

B 

Nie obowi



zuje  Nie obowi



zuje  Nie obowi



zuje  Nie obowi



zuje 

702.32 

S

tr

e

fa

 2

 

D 

50 V 

120 V 

1 

I

∆

n 

≤

 30 mA 

702.53 

IPX2/4/5 

A - ogólnie 

B- tylko fontanny 

C - obwody zasilaj



ce urz



dzenia do stosowania wewn



trz basenów,  

gdy ludzie przebywaj



 poza stref



 0 

D - gniazda i ł



czniki 

E - gniazda i ł



czniki dla małych basenów pływackich 



ródła napi



cia zasilaj



cego zainstalowane poza strefami 0; 1 i 2.

 

 

27 

Tablica 5.  Dobór i monta



 wyposa



enia elektrycznego w poszczególnych strefach basenów 

pływackich i fontann 

Wyszczególnienie 

Dopuszczalne 

wyposa



enie 

w strefie 0 

Dopuszczalne 

wyposa



enie 

w strefie 1 

Dopuszczalne 

wyposa



enie 

w strefie 2 

Wymagania według 

nast



puj



cych 

punktów PN-IEC 

60364-7-702 

Uwagi 

Instalacje 
elektryczne 

Instalacji nie nale



y wykonywa



 w dost



pnych 

metalowych  osłonach.  Niedost



pne  metalowe 

osłony  instalacji  powinny  by



  przył



czone  do 

dodatkowego  poł



czenia  wyrównawczego. 

Zaleca  si



,  aby  przewody  były  uło



one  

w rurach z materiału izolacyjnego. 

702.522 

 

Puszki 
ł



czeniowe 

Nie 

Nie 

Wyj



tek sta-

nowi



 obwody 

wymienione  

w uwagach 

Tak 

702.522.24 

Dopuszcza si



 monta



 

puszek w strefie 1 dla 
obwodów zasilanych 
napi



ciem nie przekra-

czaj



cym napi



cia do-

tykowego dopuszczal-
nego długotrwale 

Urz



dzenia  

z wyj



tkiem 

gniazd i ł



czników 

Nie 

Nie 

Tak 

702.53 

 

Gniazda i ł



czniki 

Nie 

Tak 

Patrz uwagi 

Tak 

Patrz uwagi 

702.53 

Szczególne 



rodki 

ochrony w strefie 2. Dla 
małych basenów pły-
wackich w strefie 1 -  
co najmniej 1,25 m od 
strefy 0 i co najmniej  
0,3 m nad podłog



 

Inne urz



dzenia: 

 

 

 

 

 

− 

przewidziane  

do stosowania 
w basenach 
pływackich 

Tak 

Tak 

Tak 

702.55.1 

Szczególne 



rodki 

− 

elementy 

grzewcze 
umieszczone  
w podłodze 

Nie zwi



zane 

Tak 

Tak 

702.55.1 

Zasilane napi



ciem nie 

przekraczaj



cym na-

pi



cia dotykowego do-

puszczalnego długo-
trwale lub obudowane 
uziemion



 siatk



 me-

talow



 albo metalow



 

osłon



 przył



czon



 do 

dodatkowego poł



cze-

nia wyrównawczego 

− 

o



wietlenie 

podwodne 

Tak 

Nie dotyczy 

Nie dotyczy 

702.55.2 

Szczególne wymagania 

− 

dla fontann 

Tak 

Tak 

Nie okre



la 

si



 

702.55.3 

Szczególne wymagania 
w strefach 0 i 1 

− 

stałe  

wyposa



enie 

zainstalowane 
w strefie 1 

Nie dotyczy 

Tak 

Nie dotyczy 

702.55.4 

Szczególne wymagania 
w  przypadku opraw 
o



wietleniowych.  

Patrz poni



ej 

− 

o



wietlenie 

zainstalowane 
w strefie 1 

Nie dotyczy 

Tak 

Patrz uwagi 

Nie dotyczy 

702.55.4 

Szczególne wymagania 

 

28 

7.3. 

Tereny budowy i rozbiórki 

Zagospodarowanie  elektroenergetyczne  terenu  budowy  i  rozbiórki,  zapewniaj



ce 

skuteczn



 ochron



 przeciwpora



eniow



 wymaga aby: 

 

napi



cie  dotykowe  dopuszczalne  długotrwale  było  ograniczone  do  warto



ci  25  V  pr



du 

przemiennego lub 60 V pr



du stałego, 

 

gniazda wtyczkowe były zabezpieczone wył



cznikami ochronnymi ró



nicowopr



dowymi  

o znamionowym ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 30 mA (jeden wył



cznik powinien 

zabezpiecza

  nie  wi



cej  ni



  6  gniazd  wtyczkowych)  albo  zasilane  indywidualnie  

z  transformatora  separacyjnego  lub  napi



ciem  nie  przekraczaj



cym  napi



cia 

dotykowego dopuszczalnego długotrwale, 

 

do zasilania terenów budowy i rozbiórki był stosowany układ sieci TN-S lub TT, 

 

sprz



t  i  osprz



t  instalacyjny  był  o  stopniu  ochrony  co  najmniej  IP44,  a  urz



dzenia 

rozdzielcze o stopniu ochrony co najmniej IP43, 

 

preferowane było stosowanie na terenach budowy i rozbiórki odbiorników, narz



dzi oraz 

urz



dze



 o II klasie ochronno



ci, 

 

cała  instalacja  i  urz



dzenia  elektryczne  na  terenie  budowy  i  rozbiórki  były  zabezpie-

czone  wył



cznikiem  ochronnym  ró



nicowopr



dowym  selektywnym  o  znamionowym 

ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 500 mA dla zapewnienia selektywnej współpracy 

urz



dze



 zabezpieczaj



cych tak, jak to przedstawiono na rysunkach nr 18; 19 i 20.  

 

29 

 

Rys. 18 

Schemat elektryczny rozdzielnicy dla terenu budowy i rozbiórki. 

Zasilanie ze stacji transformatorowej w układzie TN-C-S 

 

30 

 

Rys. 19 

Schemat elektryczny rozdzielnicy dla terenu budowy i rozbiórki. 

Zasilanie ze stacji transformatorowej w układzie TN-S 

 

31 

 

Rys. 20 

Schemat elektryczny rozdzielnicy dla terenu budowy i rozbiórki. 

Zasilanie z sieci elektroenergetycznej niskiego napi



cia w układzie TN-C / TT 

Maj



c  na  uwadze  wy



ej  wymienione  zasady,  nale



y  w  zasilaniu  i  rozdziale  energii 

elektrycznej  na  terenie  budowy  i  rozbiórki  wyodr



bni

  cztery  strefy,  jak  to  zostało  podane 

poni



ej oraz przedstawione na rysunku nr 21. 

 

32 

 

Oznaczenia:  URZ



DZENIA  ZASILAJ



CE  -  stacje  transformatorowe,  zespoły  pr



dotwórcze, 

przył



cza,  tablice  zasilaj



ce;  S  -  wył



cznik  ochronny  ró



nicowopr



dowy 

selektywny;  RB  -  rozdzielnica  budowlana;  RD  -  rozdzielnica  d



wigowa;  

PP - przystawka pomiarowa 

Rys. 21. 

Przykład zagospodarowania elektroenergetycznego terenu budowy i rozbiórki 

z podziałem na strefy ochronne 

Strefa I 

Jest  to  strefa  zasilania  terenu  budowy  i  rozbiórki  energi



  elektryczn



  o  napi



ciu  do  1  kV 

pr



du  przemiennego  wraz  z  urz



dzeniami  rozdzielczymi,  pomiarowymi,  zabezpieczaj



cymi  

i ochronnymi całego terenu budowy i rozbiórki (zasilacz centralny). 

Energia elektryczna do urz



dze



 rozdzielczych nn mo



e by

 dostarczana z: 

 

sieci elektroenergetycznej nn napowietrznej lub kablowej, 

 

stacji transformatorowej, której integraln



 cz





ci



 s



 urz



dzenia rozdzielcze nn, 

 

zespołu pr



dotwórczego. 

Strefa  I  powinna  by

  wydzielona  i  w  przypadku  zasilania  lini



  napowietrzn



,  zwłaszcza 

powy



ej 1 kV, usytuowana na granicy terenu budowy i rozbiórki. 

Ogrodzenie  strefy  I  powinno  ogranicza

  dost



p  osobom  nieupowa



nionym,  a  wysoko



 

ogrodzenia  powinna  wynosi

  co  najmniej 2  m  i  wyró



nia

  si



  oznakowaniem  odpowiednimi 

tablicami ostrzegawczymi. 

Ochron



  przed  dotykiem  bezpo



rednim  powinna  zapewni

  izolacja  podstawowa  i  obudowy  

o stopniu ochrony co najmniej IP43. 

 

33 

Ochron



  przed  dotykiem  po



rednim  powinno  zapewnia

  samoczynne  wył



czenie  zasilania. 

Dla  napi



cia  230/400  V  samoczynne  wył



czenie  zasilania  powinno  nast



powa

  w  czasie 

krótszym  ni



  0,2  s,  wynikaj



cym  z  ograniczenia  dla  terenu  budowy  i  rozbiórki  napi



cia 

dotykowego dopuszczalnego długotrwale do warto



ci 25 V pr



du przemiennego i 60 V pr



du 

stałego. 

Celowe  jest  zabezpieczenie  całego  terenu  budowy  i  rozbiórki  wył



cznikiem  ochronnym 

ró



nicowopr



dowym  selektywnym  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  ni



 

500  mA,  zainstalowanym  w  linii  zasilaj



cej  urz



dzenia  rozdzielcze  nn.  Wył



cznik  ten 

zapewnia  prawidłow



  ochron



  przed  dotykiem  po



rednim  nie  tylko  dla  urz



dze



 

rozdzielczych  nn,  ale  równie



  linii  zasilaj



cych  strefy  II,  obudów  rozdzielnic  strefy  III  i  jest 

rezerwowym urz



dzeniem ochronnym dla strefy IV. 

Strefa II 

Strefa  ta  obejmuje  linie  zasilaj



ce  napowietrzne,  kablowe  lub  przewody  oponowe.  Ochron



 

przed dotykiem bezpo



rednim (podstawow



) w strefie II stanowi izolacja przewodów i kabli, 

a  przed  dotykiem  po



rednim  (dodatkow



)  wył



cznik  ochronny  ró



nicowopr



dowy  

selektywny zainstalowany w strefie I. 

Linie  powinny  by

  prowadzone  mo



liwie  najkrótszymi  trasami,  najlepiej  bez  skrzy



owa



  

z drogami transportowymi. 

Linie  zasilaj



ce  powinny  by

  zabezpieczone  przed  skutkami  zwar

  i przeci

 

e



  za  pomoc



 

urz



dze



 zabezpieczaj



cych. 

Zaleca si



 prowadzenie linii zasilaj



cych przewodami izolowanymi, przewodami oponowymi 

lub kablami podwieszonymi na słupach. 

Strefa III 

Strefa  ta  obejmuje  rozdzielnice  budowlane,  d



wigowe  i  przystawki  pomiarowe.  Ochron



 

przed  dotykiem  bezpo



rednim  powinna  zapewnia

  izolacja  podstawowa  i  obudowy  

o stopniu ochrony co najmniej IP43. Ochron



 przed dotykiem po



rednim powinno zapewnia

 

samoczynne  wył



czenie  zasilania  w  czasie  nie  przekraczaj



cym  0,2  s  dla  sieci  230/400  V. 

Rozdzielnice powinny by

 zabezpieczone przed skutkami zwar

 i przeci

 

e



. 

Strefa IV 

Strefa  ta  obejmuje  odbiorniki  o



wietleniowe,  narz



dzia  r



czne  (ruchome),  urz



dzenia 

budowlane. 

Dla tej strefy do ochrony przed dotykiem po



rednim mo



na wykorzystywa

: 

 

wył



czniki ochronne ró



nicowopr



dowe o I

∆

n

 

≤

 30 mA, 

 

transformatory separacyjne, 

 

napi



cie  nie  przekraczaj



ce  napi



cia  dotykowego  dopuszczalnego  długotrwale  

o warto



ci do 25 V pr



du przemiennego lub 60 V pr



du stałego, 

 

odbiorniki, narz



dzia i urz



dzenia o II klasie ochronno



ci. 

Przed  dotykiem  bezpo



rednim  chroni  izolacja  podstawowa  i  obudowy  o  stopniu  ochrony  

co najmniej IP44. 

Uzupełnieniem 

ochrony 

przed 

dotykiem 

bezpo



rednim 

s



 

wył



czniki 

ochronne 

ró



nicowopr



dowe o I

∆

n

 

≤

 30 mA. 

Kompleksowy  system  ochrony  przeciwpora



eniowej  na  terenie  budowy  i  rozbiórki  podano  

w tablicy nr 6. 

 

34 

Tablica 6. 

Ochrona przeciwpora



eniowa na terenie budowy i rozbiórki 

Ochrona przed dotykiem: 

Strefa 

Urz



dzenia  

wchodz



ce 

w skład strefy 

Równoczesna ochrona 

przed dotykiem  

bezpo



rednim  

i po



rednim 

bezpo



rednim 

po



rednim 

1 

2 

3 

4 

5 

Izolacja podstawowa. 
Obudowy o stopniu 

ochrony co najmniej 
IP43. 

Samoczynne wył



czenie 

zasilania w  czasie  
t  

≤

 0,2 s. 

I 

Stacje 
transformatorowe. 

Zespoły pr



dotwórcze. 

Przył



cza. 

Tablice zasilaj



ce. 

- 

Obsługa urz



dze



 tylko przez osoby uprawnione 

Izolacja przewodów  
i kabli. 

Samoczynne wył



czenie 

zasilania w czasie  
t 

≤

 0,2s (mo



na realizo-

wa



 za pomoc



 wył



cz-

nika ochronnego ró



ni-

cowopr



dowego selek-

tywnego, zainstalowa-
nego w strefie I). 

II 

Linie napowietrzne 
wykonywane: 

− 

przewodami izolo-
wanymi, 

− 

kablami podwiesza-
nymi, 

− 

przewodami opono-
wymi. 

- 

Obsługa urz



dze



 tylko przez osoby uprawnione 

III 

Rozdzielnice: 

− 

budowlane, 

− 

d



wigowe, 

− 

przystawki pomia-
rowe. 

- 

Izolacja podstawowa. 

Obudowy o stopniu 
ochrony co najmniej  
IP43. 

Wył



cznik ochronny ró



-

nicowopr



dowy selek-

tywny, zainstalowany  
w strefie I. 

IV 

Odbiorniki 
o



wietleniowe. 

Narz



dzia r



czne. 

Urz



dzenia budowlane. 

Obwody o napi



ciu nie 

przekraczaj



cym napi



cia 

dotykowego dopuszczal-
nego długotrwale o warto-



ci do 25 V pr



du prze-

miennego lub 60 V pr



du 

stałego. 

 

Izolacja podstawowa. 
Obudowy o stopniu 
ochrony co najmniej  
IP44. 
Uzupełnienie ochrony 
przy u



yciu wył



cznika 

ochronnego 
ró



nicowopr



dowego 

o I

∆

n 

≤

 30 mA. 

Wył



cznik ochronny ró



-

nicowopr



dowy  

o I

∆

n  

≤

 30 mA. 

Transformator 
separacyjny. 
Odbiorniki, narz



dzia  

i urz



dzenia o II klasie 

ochronno



ci. 

7.4. 

Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze 

S



 to pomieszczenia rolnicze i ogrodnicze, w których przebywaj



 zwierz



ta hodowlane. 

Dotyczy  to  takich  pomieszcze



  jak  stajnie,  obory,  kurniki,  chlewy,  szklarnie,  pomieszczenia 

przygotowania paszy, spichlerze, stodoły. 

W  pomieszczeniach  tych  oraz  na  zewn



trz  tych  pomieszcze



  obowi



zuj



  nast



puj



ce 

podstawowe  zasady  w  zakresie  wykonywanych  na  stałe  instalacji  elektrycznych,  a 
mianowicie: 

 

poczynaj



c  od  zł



cza  instalacj



  elektryczn



  nale



y  wykona

  w  układzie  sieci  TN-S  lub  

w szczególnie uzasadnionych przypadkach w układzie sieci TT, 

 

nale



y  wykona

  poł



czenia  wyrównawcze  dodatkowe  (miejscowe),  ł



cz



ce  wszystkie 

cz





ci  przewodz



ce  obce  z  sob



  oraz  z  przewodami  ochronnymi.  Dotyczy  to  takich 

cz





ci  przewodz



cych  obcych  jak:  metalowe  konstrukcje  pomieszcze



,  wszelkiego 

rodzaju  rury,  baterie,  krany,  przegrody,  ruszty,  poidła,  kanały,  koryta,  grzejniki  wodne, 
podgrzewacze  wody,  armatura  i  zbrojenia  budowlane.  Zaleca  si



  zainstalowanie  w 

podłodze  wy



ej  wymienionych  pomieszcze



  kraty  metalowej  poł



czonej  z  przewodem 

ochronnym, 

 

35 

 

napi



cie dotykowe dopuszczalne długotrwale nale



y ograniczy

 do warto



ci 25 V pr



du 

przemiennego lub 60 V pr



du stałego, 

 

obwody  zasilaj



ce  gniazda  wtyczkowe  nale



y  zabezpiecza

  wył



cznikami  ochronnymi 

ró



nicowopr



dowymi  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  ni



  30  mA. 

Zaleca  si



  równie



  zabezpieczanie  pozostałych  obwodów  odbiorczych  wy



ej 

wymienionymi wył



cznikami, 

 

ochron



  pomieszcze



  przed  po



arami,  wywołanymi  pr



dami  doziemnymi,  nale



y 

zapewni

  przez  zainstalowanie  na  pocz



tku  instalacji  elektrycznej  wył



czników 

ochronnych  ró



nicowopr



dowych  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  

ni



  500  mA.  Wył



czniki  te  pełni



  wówczas  w  instalacji  elektrycznej  funkcj



  ochrony 

przed  dotykiem  po



rednim  (jako  elementy  samoczynnego  wył



czenia  zasilania)  oraz 

funkcj



 ochrony przed po



arami, 

 

stopie



  ochrony  IP  urz



dze



  elektrycznych  nale



y  dobiera

  w  zale



no



ci  od  wpływów 



rodowiskowych w miejscu zainstalowania urz



dzenia, jednak nie mniejszy ni



 IP35, 

 

urz



dzenia  przeznaczone  do  awaryjnego  ł



czenia  lub  zatrzymania  nale



y  instalowa

  

w miejscach niedost



pnych dla zwierz



t, a równocze



nie łatwo dost



pnych dla obsługi, 

nawet w  warunkach utrudnionych, powstałych na skutek paniki w



ród zwierz



t. 

7.5. 

Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodz

cymi 

Przestrzenie  ograniczone  powierzchniami  przewodz



cymi  s



  to  przestrzenie,  w  oto-

czeniu  których  znajduj



  si



  głównie  metalowe  lub  przewodz



ce  cz





ci  i  wewn



trz  których 

dotkni



cie powierzchni



 ciała otaczaj



cych elementów przewodz



cych jest prawdopodobne, 

a mo



liwo



 przerwania tego dotyku jest ograniczona. 

Dotyczy  to  takich  przestrzeni  jak  hydrofornie,  wymiennikownie  ciepła,  kotłownie,  pralnie, 
kanały rewizyjne itp. 

W  przestrzeniach  tych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady  w  zakresie  ochrony 

przeciwpora



eniowej, a mianowicie: 

 

narz



dzia  r



czne  i  przeno



ne  urz



dzenia  pomiarowe  nale



y  zasila

  napi



ciem  nie 

przekraczaj



cym  napi



cia  dotykowego  dopuszczalnego  długotrwale  lub  indywidualnie  

z  transformatora  separacyjnego.  Zaleca  si



  stosowanie  urz



dze



  o  II  klasie 

ochronno



ci.  Je



eli  stosowane  jest  urz



dzenie  o  I  klasie  ochronno



ci,  to  powinno  ono 

mie

  co  najmniej  uchwyt  wykonany  z  materiału  izolacyjnego  lub  pokryty  materiałem 

izolacyjnym, 

 

lampy  r



czne  nale



y  zasila

  napi



ciem  nie  przekraczaj



cym  napi



cia  dotykowego 

dopuszczalnego długotrwale, 

 

urz



dzenia  zainstalowane  na  stałe  nale



y  chroni

  przez  zastosowanie  samoczynnego 

wył



czenia  zasilania,  wraz  z  wykonaniem  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych 

(miejscowych) albo zasila

 indywidualnie z transformatora separacyjnego lub napi



ciem 

nie przekraczaj



cym napi



cia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, 

 



ródła  napi



cia  zasilaj



cego  nale



y  instalowa

  na  zewn



trz  przestrzeni  ograniczonych 

powierzchniami przewodz



cymi, 

 

przy  stosowaniu  uziemie



  funkcjonalnych  niektórych  urz



dze



  zainstalowanych  

na  stałe  (np.  aparatów  pomiarowych  i  sterowniczych)  nale



y  wykona

  poł



czenia 

wyrównawcze dodatkowe (miejscowe), ł



cz



ce wszystkie cz





ci przewodz



ce dost



pne 

i cz





ci przewodz



ce obce z uziemieniem funkcjonalnym. 

 

36 

7.6. 

Urz

dzenia przetwarzania danych 

S



  to  urz



dzenia  sterowane  elektrycznie,  samodzielne  lub  zestawione  w  układy, 

słu

 

ce  do  gromadzenia,  przetwarzania  i  przechowywania  danych.  Je



eli  pr



d  upływowy 

tych  urz



dze



  jest  wi



kszy  ni



  10  mA,  w  celu  ochrony  przeciwpora



eniowej  urz



dzenia 

powinny  by

  przył



czone  do  instalacji  elektrycznej  według  jednego  z  trzech  nast



puj



cych 

podstawowych rozwi



za



: 

1.  Układy  ochronne  (uziemiaj



ce)  o  wysokiej  niezawodno



ci,  które  powinny  spełnia

 

nast



puj



ce wymagania: 

− 

je



eli  zastosowano  niezale



ne  (osobne)  przewody  ochronne,  przekrój  pojedynczego 

przewodu  ochronnego  nie  powinien  by

  mniejszy  ni



  10  mm

2

,  a  w  przypadku 

zastosowania  dwóch  równoległych  przewodów  ochronnych  ka



dy  z  nich  powinien 

mie

  przekrój  nie  mniejszy  ni



  4  mm

2

  i  by

  przył



czony  za  pomoc



  oddzielnych 

zacisków, 

− 

je



eli 



yła  przewodu  ochronnego  jest  prowadzona  w  jednym  przewodzie 

wielo



yłowym z 



yłami przewodów zasilaj



cych, suma przekrojów wszystkich 



ył nie 

powinna by

 mniejsza ni



 10 mm

2

. 

2.  Stała  kontrola  ci



gło



ci  poł



cze



  uziemionych  przewodów  ochronnych  oraz 

zastosowany 



rodek  lub 



rodki,  które  w  przypadku  wyst



pienia  przerwy  w  przewodzie 

ochronnym, spowoduj



 samoczynne wył



czenie zasilania urz



dzenia, 

3.  Zastosowanie  transformatora  dwuuzwojeniowego  celem  ograniczenia  drogi  przepływu 

pr



du upływowego i zmniejszenie do minimum mo



liwo



ci przerwy na tej drodze. Zaleca 

si



,  aby  obwód  wtórny  był  poł



czony  w  układzie  sieci  TN,  z  tym 



e  do  zastosowa



 

specjalnych mo



e by

 równie



 u



ywany układ sieci IT. 

W  przypadku  przył



czania  urz



dze



  do  przetwarzania  danych  do  układu  sieci  TT  

i  zabezpieczenia  obwodu  przez  wył



cznik  ochronny  ró



nicowopr



dowy  powinna  by

 

spełniona nast



puj



ca zale



no



: 

A

L

n

u

R

2

U

2

I

I

⋅

≤

≤

∆

 

(1) 

gdzie: 

I

u

 

− 

całkowity pr



d upływowy, 

I

∆

n

 

− 

znamionowy ró



nicowy pr



d wył



cznika ochronnego ró



nicowopr



dowego, 

R

A

 

− 

całkowita  rezystancja  uziomu  i  przewodu  ochronnego,  ł



cz



cego  cz





ci 

przewodz



ce dost



pne z uziomem, 

U

L

 

− 

napi



cie dotykowe dopuszczalne długotrwale. 

Cz





ci przewodz



ce dost



pne urz



dze



 do przetwarzania danych powinny by

 przył



czone 

do  głównej  szyny  uziemiaj



cej.  Niniejsze  wymaganie  powinno  by

  równie



  stosowane  

do metalowych obudów urz



dze



 o II lub III klasie ochronno



ci i do obwodów FELV, je



eli s



 

uziemione ze wzgl



dów funkcjonalnych. 

7.7. 

Kempingi i pojazdy wypoczynkowe 

S



 to kempingowe stanowiska postojowe, przyczepy i pojazdy turystyczne, przewo



ne 

domki wypoczynkowe oraz domki ruchome. 

Na  kempingowych  stanowiskach  postojowych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady 

w  zakresie  ochrony  przeciwpora



eniowej  oraz  instalowania  obwodów  rozdzielczych, 

urz



dze



 zasilaj



cych, gniazd wtyczkowych i sprz



tu ł



czeniowego, a mianowicie: 

 

urz



dzenie  (wyposa



one  w  odpowiedni



  ilo



  gniazd  wtyczkowych  ze  stykiem 

ochronnym)  zasilaj



ce  stanowisko  (stanowiska)  postojowe  powinno  by

  usytuowane  

w odległo



ci nie wi



kszej ni



 20 m od zł



cza odbiorczego pojazdu wypoczynkowego lub 

namiotu, znajduj



cego si



 na tym stanowisku, 

 

37 

 

gniazda  wtyczkowe  ze  stykiem  ochronnym,  o  pr



dzie  znamionowym  nie  wi



kszym  

ni



  16  A  (w  przypadkach  wi



kszego  obci

 

enia  mo



na  stosowa

  gniazda  o  pr



dzie 

powy



ej 16 A) powinny by

 instalowane w urz



dzeniu zasilaj



cym stanowisko postojowe 

na wysoko



ci 0,8 

÷

 1,5 m nad powierzchni



 ziemi i wyposa



one w indywidualne zabez-

pieczenia  przed  skutkami  pr



du  przet

 

eniowego  oraz  zabezpieczone  wył



cznikami 

ochronnymi ró



nicowopr



dowymi o znamionowym ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 

30 mA (jeden wył



cznik powinien zabezpiecza

 nie wi



cej ni



 6 gniazd wtyczkowych), 

 

obwody  rozdzielcze  powinny  by

  uło



one  w  ziemi  lub  prowadzone  napowietrznie  poza 

stanowiskami  postojowymi  i  zabezpieczone  przed  uszkodzeniami  mechanicznymi. 
Wy



ej  wymienione  obwody  nale



y  wykonywa

  kablami,  przewodami  oponowymi  lub 

przewodami napowietrznymi izolowanymi, 

 

sprz



t ł



cz



cy urz



dzenie zasilaj



ce ze zł



czem odbiorczym pojazdu wypoczynkowego 

lub  namiotu  powinny  stanowi

:  przeno



na  wtyczka  i  gniazdo  wtyczkowe  ze  stykiem 

ochronnym,  poł



czone  przewodem  oponowym  o  długo



ci  25  m  i  przekroju  dla  pr



dów 

znamionowych nie przekraczaj



cych: 

− 

16 A: 

2,5 mm

2

, 

− 

25 A: 

4 mm

2

, 

− 

32 A: 

6 mm

2

, 

− 

63 A: 

16 mm

2

, 

− 

100 A: 

35 mm

2

. 

W  pojazdach  wypoczynkowych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady  w  zakresie 

ochrony przeciwpora



eniowej oraz instalowania przewodów, sprz



tu, opraw o



wietleniowych 

i urz



dze



 rozdzielczych, a mianowicie: 

 

ochron



  przeciwpora



eniow



  przed  dotykiem  po



rednim  nale



y  realizowa

  przez 

zastosowanie  samoczynnego  wył



czenia  zasilania  wraz  z  wykonaniem  poł



cze



 

wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych).  Przekrój  przewodu  u



ytego  do  wy



ej 

wymienionych poł



cze



 nie powinien by

 mniejszy ni



 4 mm

2

, 

 

przewody  wielo



yłowe  gi



tkie  izolowane,  w  powłoce  izolacyjnej  typu  OW  lub  przewody 

jedno



yłowe  gi



tkie  typu  LgY-750  lub  sztywne  wielo



yłowe  typu  LY  nale



y  instalowa

  

w sposób zapewniaj



cy ich ochron



 przed uszkodzeniami mechanicznymi (prowadzenie 

przewodów  w  rurach  z  materiału  izolacyjnego  lub  na  uchwytach  izolacyjnych,  stosowa-
nie  tulejek  lub  pier



cieni  uszczelniaj



cych  przy  przechodzeniu  przez 



cianki).  Przekrój 



ył przewodów nie powinien by

 mniejszy ni



 1,5 mm

2

. Przewody ochronne jedno



yłowe 

powinny by

 izolowane tak jak przewody czynne. Poł



czenia przewodów powinny znaj-

dowa

  si



  w  specjalnie  do  tego  celu  przystosowanych  skrzynkach  (puszkach) 

chroni



cych  je  przed  uszkodzeniem.  Nie  nale



y  umieszcza

  przewodów  w  pobli



u  lub  

w pomieszczeniu (przedziale) przeznaczonym do umiejscowienia butli gazowej, 

 

zł



cze  odbiorcze  pojazdu  wypoczynkowego  nale



y  instalowa

  w  łatwo  dost



pnym 

miejscu  we  wn



ce  zamykanej  pokryw



  z  zewn



trz  pojazdu  oraz  tak  wysoko  jak  to  jest 

mo



liwe, ale nie wy



ej jak 1,8 m nad powierzchni



 ziemi, 

 

instalacj



  wn



trzow



  nale



y  wyposa



y

  w  wył



cznik  główny,  wył



czaj



cy  wszystkie 

przewody  czynne.  Wył



cznik  ten  nale



y  instalowa

  w  łatwo  dost



pnym  miejscu, 

wewn



trz pojazdu wypoczynkowego, 

 

ka



dy  obwód  odbiorczy  powinien  by

  zabezpieczony  przed  przet

 

eniem  za  pomoc



 

indywidualnego  zabezpieczenia.  Je



eli  jest  tylko  jeden  obwód  odbiorczy  urz



dzenie 

zabezpieczaj



ce mo



e słu



y

 jednocze



nie jako wył



cznik główny, 

 

zastosowany sprz



t i osprz



t instalacyjny nie powinien mie

 dost



pnych cz





ci metalo-

wych.  W  przypadku  instalowania  wy



ej  wymienionego  sprz



tu  i  osprz



tu  w  warunkach 

nara



enia  na  działanie  wilgoci  powinien  on  by

  wykonany  lub  osłoni



ty  tak,  aby  jego 

stopie



 ochrony nie był mniejszy ni



 IP55. 

 

38 

7.8. 

Pomieszczenia wyposa one w ogrzewacze do sauny 

W wy



ej wymienionych pomieszczeniach rozró



nia si



 cztery strefy: 

 

strefa 1, w której nale



y instalowa

 tylko urz



dzenia nale

 

ce do ogrzewaczy sauny, 

 

strefa 2, w której nie ma specjalnych wymaga



 dotycz



cych odporno



ci cieplnej urz



dze



, 

 

strefa  3,  w  której  urz



dzenia  powinny  mie

  wytrzymało



  ciepln



  co  najmniej  125

o

C,  

a izolacja przewodów powinna mie

 wytrzymało



 ciepln



 co najmniej 170

o

C, 

 

strefa  4,  w  której  nale



y  instalowa

  tylko  urz



dzenia  steruj



ce  ogrzewaczami  sauny 

(termostaty i wył



czniki termiczne) i przewody nale

 

ce do tych urz



dze



. Wytrzymało



 

cieplna powinna by

 taka, jaka jest wymagana w strefie 3. 

Powy



sze strefy przedstawiono na rysunku nr 22. 

 

b - skrzynka przył



czowa 

Rys. 22 

Strefy wyst



puj



ce w pomieszczeniach wyposa



onych w ogrzewacze do sauny 

W  pomieszczeniach  tych  obowi



zuj



  nast



puj



ce  podstawowe  zasady  ochrony  przeciw-

pora



eniowej  oraz  instalowania  sprz



tu,  osprz



tu,  przewodów  i  urz



dze



  elektrycznych,  

a mianowicie: 

 

instalowanie wył



cznie na zewn



trz pomieszcze



 aparatury nie wbudowanej w ogrzewa-

cze sauny, 

 

nie instalowanie w pomieszczeniach gniazd wtyczkowych, 

 

instalowanie przewodów wielo



yłowych izolowanych, w powłoce izolacyjnej lub przewo-

dów jedno



yłowych w rurach z materiału izolacyjnego, 

 

instalowane urz



dzenia elektryczne powinny mie

 stopie



 ochrony nie mniejszy ni



 IP24, 

 

urz



dzenia  elektryczne  nale



y  chroni

  przez  zastosowanie  samoczynnego  wył



czenia 

zasilania,  wraz  z  wykonaniem  poł



cze



  wyrównawczych  dodatkowych  (miejscowych)  

albo  zasila

  indywidualnie  z  transformatora  separacyjnego  lub  napi



ciem  nie  przekra-

czaj



cym napi



cia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, 

 



ródła napi



cia zasilaj



cego nale



y instalowa

 na zewn



trz pomieszcze



. 

 

39 

8. 

Instalacje elektryczne w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych 

W  mieszkaniach  i  budynkach  mieszkalnych  jako 



rodki  ochrony  przed  dotykiem 

bezpo



rednim nale



y stosowa

: 

 

izolowanie cz





ci czynnych (izolacja podstawowa), 

 

obudowy (osłony) o stopniu ochrony co najmniej IP2X, 

 

wył



czniki  ochronne  ró



nicowopr



dowe  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



k-

szym  ni



  30  mA,  szczególnie  w  pomieszczeniach  mieszkalnych,  jako  uzupełniaj



cy 



rodek ochrony przed dotykiem bezpo



rednim. 

Natomiast jako 



rodki ochrony przed dotykiem po



rednim nale



y stosowa

: 

 

samoczynne wył



czenie zasilania, 

 

urz



dzenia o II klasie ochronno



ci. 

W zwi



zku z powy



szym w mieszkaniach wymaga si



: 

 

wykonania  całej  instalacji  elektrycznej  w  mieszkaniu  jako  trójprzewodowej  (przewód 
fazowy L, przewód neutralny N i przewód ochronny PE) lub instalacji pi



cioprzewodowej 

(przewody fazowe L1; L2; L3; przewód neutralny N i przewód ochronny PE), 

 

zastosowania  we  wszystkich  pomieszczeniach  gniazd  wtyczkowych  ze  stykami 
ochronnymi, do których jest przył



czony przewód  ochronny PE, 

 

zastosowania  opraw  o



wietleniowych  o  I  lub  II  klasie  ochronno



ci  i  doprowadzenia  

do wszystkich wypustów o



wietleniowych przewodu ochronnego PE, 

 

wyeliminowania z mieszka



 wszystkich odbiorników o klasie ochronno



ci 0, 

 

zabezpieczenia  gniazd  wtyczkowych  w  łazience  wył



cznikami  ochronnymi  ró



nicowo-

pr



dowymi  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  ni



  30  mA.  Gniazda  te 

nale



y  instalowa

  nie  bli



ej  ni



  0,6  m  od  obrze



a  wanny,  brodzika  lub  otworu 

drzwiowego kabiny natryskowej, 

 

wykonania w łazience poł



cze



 wyrównawczych dodatkowych (miejscowych). 

Poniewa



  pr



dy  upływowe  w  mieszkaniach  s



  małe  (rz



du  2

÷

5  mA)  mo



liwe  jest 

zabezpieczanie  całej  instalacji  elektrycznej  w  mieszkaniu  wył



cznikiem  ochronnym 

ró



nicowopr



dowym o znamionowym ró



nicowym pr



dzie nie wi



kszym ni



 30 mA, zamiast 

zabezpieczania tym urz



dzeniem ochronnym tylko obwodu gniazd wtyczkowych w łazience. 

Wył



cznik ochronny ró



nicowopr



dowy powinien by

 umieszczony w obwodzie zasilaj



cym 

tablic



  mieszkaniow



,  aby  zabezpiecza

  tablic



  oraz  odchodz



ce  z  niej  obwody  gniazd 

wtyczkowych i o



wietlenia. 

Obwody  te  powinny  by

  zabezpieczone  przed  zwarciami  i  przeci

 

eniami  wył



cznikami 

nadpr



dowymi o charakterystyce B. 

Schemat  instalacji  elektrycznej  w  mieszkaniu  budynku  wielorodzinnego  przedstawiony  jest 
na rysunku nr 23. 

 

40 

 

Oznaczenia:  L1;  L2;  L3;  -  przewody  fazowe  instalacji  trójfazowej;  N  -  przewód  neutralny;  

PE - przewód ochronny;  W - wył



cznik nadpr



dowy; 

∆

I -  wył



cznik ochronny 

ró



nicowopr



dowy;  B  –  bezpiecznik  topikowy  lub  wył



cznik  nadpr



dowy 

selektywny; kWh - licznik energii elektrycznej; O

1

, O

2

 – ograniczniki przepi



 

Rys. 23. 

Przykładowy 

schemat 

instalacji 

elektrycznej 

w 

mieszkaniu 

budynku 

wielorodzinnego  z  zastosowaniem  wył



czników  nadpr



dowych  w  obwodach 

odbiorczych,  
z  licznikiem  energii  elektrycznej,  z  wył



cznikiem  (urz



dzeniem)  ochronnym 

ró



nicowopr



dowym  o  znamionowym  ró



nicowym  pr



dzie  nie  wi



kszym  ni



  30 

mA,  

 

41 

z  ogranicznikami  przepi



  oraz  zabezpieczeniem  przedlicznikowym  w  postaci 

bezpiecznika topikowego lub wył



cznika nadpr



dowego selektywnego 

Instalacje  elektryczne  w  całym  budynku  mieszkalnym  powinny  by

  wykonane  jako 

trójprzewodowe  (L;  N;  PE)  lub  pi



cioprzewodowe  (L1;  L2;  L3;  N;  PE).  Gniazda  wtyczkowe 

powinny by

 ze stykami ochronnymi ( o stopniu ochrony co najmniej IP2X). 

Przewody  ochronne  PE  nale



y  doprowadza

  do  styków  ochronnych  gniazd  wtyczkowych  

i do wszystkich wypustów o



wietleniowych. 

Pomi



dzy  zł



czem  a  szynami  rozdzielnicy  głównej  budynku  mo



na  zainstalowa

  wył



cznik 

ochronny ró



nicowopr



dowy selektywny na pr



d znamionowy wynikaj



cy z przewidywanego 

obci

 

enia  i  znamionowy  ró



nicowy  pr



d  nie  wi



kszy  ni



  500  mA.  Wył



cznik  ten  pełni 

wówczas  funkcj



  elementu  samoczynnego  wył



czenia  zasilania  w  ochronie  przed  dotykiem 

po



rednim oraz funkcj



 ochrony budynku przed po



arami wywołanymi pr



dami doziemnymi. 

W  pomieszczeniach  technicznych  lub  gospodarczych  budynku  mieszkalnego,  gdzie  mog



 

wyst



powa

  warunki  zwi



kszonego  zagro



enia  pora



eniem  pr



dem  elektrycznym  

(np.  pomieszczenia  pralni,  hydroforni  czy  w



złów  cieplnych)  nale



y  stosowa

  zasady 

ochrony przeciwpora



eniowej przedstawione w punktach 7.1 i 7.5. 

W  przypadku  modernizacji  wewn



trznej  linii  zasilaj



cej  w  istniej



cym  budynku  i  wykonania 

jej  w  układzie  pi



cioprzewodowym  oraz  konieczno



ci  przył



czenia  do  takiej  wlz  obwodów 

odbiorczych,  które  nie  zostały  jeszcze  w  cało



ci  zmodernizowane,  proponowane  jest 

rozwi



zanie  przedstawione  na  rysunku  nr  24.  W  tym  przypadku,  po  wykonaniu  całkowitej 

modernizacji  obwodów  odbiorczych  w  układzie  TN-S,  przewód  PEN  oznaczony  barw



 

zielono-



ółt



  stanie  si



  przewodem  ochronnym  PE,  poniewa



  b



d



  do  niego  przył



czone 

wył



cznie przewody PE obwodów odbiorczych. 

 

 

42 

Rys. 24 

Zasady  przył



czenia  obwodów  odbiorczych,  wykonanych  w  układzie  TN-S  

(po  modernizacji)  oraz  w  układzie  TN-C  (przed  modernizacj



),  do 

zmodernizowanej wewn



trznej linii zasilaj



cej 

9. 

Zasady  obliczania  obci

e



  wewn



trznych  linii  zasilaj

cych  w  budynkach 

mieszkalnych 

Dotychczas  obowi



zuj



ce  zasady  obliczania  obci

 

e



  wewn



trznych  linii  zasilaj



cych 

uzale



niały  moc  obliczon



,  jako  zapotrzebowanie  mieszkania,  od  liczby  izb  w  mieszkaniu  

(1  kW  na  izb



).  Przeprowadzone  przez  COBR  „Elektromonta



”  pomiary  nie  potwierdzały 

słuszno



ci tej zasady, a wr



cz wskazywały na wyra



n



 zale



no



 pobieranej mocy i energii  

od liczby osób, dla których mieszkanie zostało zaprojektowane i wybudowane. 

Analiza  przeprowadzanych  pomiarów  wykazała  jednoznacznie, 



e  zapotrzebowanie  mocy 

przez mieszkanie zale



y jednocze



nie od dwóch czynników: 

 

pierwszego  zale



nego  od  sposobu  w  jaki  zaspokajane  s



  podstawowe  potrzeby 

energetyczne mieszkania,  

 

drugiego  zale



nego  od  liczby  osób,  na  które  mieszkanie  zostało  zaprojektowane  

i wybudowane. 

Wzór na zapotrzebowanie mocy przez mieszkanie przyjmuje posta

: 

P2

M

P1

P

⋅

+

=

 

[kW] 

(2) 

gdzie: 

P 

 

ogólne zapotrzebowanie mocy przez mieszkanie [kW], 

P1 

 

stała  wielko



  mocy,  zale



na  od  sposobu,  w  jaki  s



  zaspokajane  podstawowe 

potrzeby  energetyczne  mieszkania.  Jest  to  moc  najwi



kszego  odbiornika  energii 

elektrycznej  
w mieszkaniu [kW], 

P2 

 

zapotrzebowanie  mocy  przez  jedn



  osob



  w  mieszkaniu  (w  obecnym  okresie 

równe  
1 kW na osob



), 

M 

 

liczba osób, na które mieszkanie zostało zaprojektowane, 

Dla  jednofazowego  oraz  trójfazowego  zasilania  mieszka



  współczynniki  jednoczesno



ci  k

j

 

przy doborze przewodów wewn



trznych linii zasilaj



cych podano w tablicy nr 7. 

Moc najwi



kszego odbiornika energii elektrycznej w mieszkaniu nale



y przewidywa

 zgodnie 

z poni



szymi zasadami: 

 

w mieszkaniach zgazyfikowanych z centraln



 gor



c



 wod



 u



ytkow



: pralka elektryczna 

2 kW lub kuchnia gazowo-elektryczna 4,7 kW, 

 

w  mieszkaniach  zgazyfikowanych  bez  centralnej  gor



cej  wody  u



ytkowej:  pralka 

elektryczna  2  kW,  kuchnia  gazowo-elektryczna  4,7  kW  lub  przepływowy  ogrzewacz 
wody  
18 kW, 

 

w  mieszkaniach  niezgazyfikowanych:  kuchnia  elektryczna  10  kW  lub  przepływowy 
ogrzewacz wody 18 kW, 

 

elektryczne  ogrzewanie  mieszkania  nale



y  obliczy

  mno

 

c  całkowit



  powierzchni



 

przez zapotrzebowanie mocy: 110 do 130 W na 1 m

2

 powierzchni, 

 

ogrzewacze  akumulacyjne  wody  (do  120  l)  maj



  moc  1,5  kW,  a  poniewa



  cz





ciowo 

pracuj



 w porze nocnej nie powinny by

 uwzgl



dniane w obliczeniach zapotrzebowania 

mocy, 

 

43 

 

obecnie  w  wi



kszo



ci  mieszka



  powinno  si



  przewidywa

  zasilanie  trójfazowe,  

co  wynika  z  zapotrzebowania  mocy  i  coraz  cz





ciej  wyst



puj



cej  potrzeby  na 

posiadanie  kuchni  gazowo-elektrycznej  lub  nawet  oddzielnych:  kuchni  gazowej  4-
palnikowej  
z piekarnikiem i kuchni elektrycznej 4-płytkowej z elektrycznym piekarnikiem. 

 

44 

Tablica 7.  Współczynniki  jednoczesno



ci  k

j

  przy  doborze  przewodów  wewn



trznych  linii 

zasilaj



cych 

JEDNOFAZOWE ZASILANIE MIESZKA



 

TRÓJFAZOWE ZASILANIE MIESZKA



 

Liczba mieszka



 zasilanych  

z jednej wewn



trznej linii 

zasilaj



cej lub jednego zł



cza 

Współczynnik  

jednoczesno



ci 

Liczba mieszka



 zasilanych z 

jednej wewn



trznej linii 

zasilaj



cej lub jednego zł



cza 

Współczynnik 

jednoczesno



ci 

1 - 3 

1,0 

1 

1,0 

4 - 6 

0,8 

2 

0,90 

7 - 9 

0,65 

3 

0,80 

10 - 12 

0,50 

4 

0,70 

13 - 15 

0,45 

5 

0,60 

16 - 18 

0,40 

6 

0,55 

19 - 21 

0,38 

7 - 8 

0,50 

22 - 24 

0,36 

9 - 10 

0,45 

25 - 27 

0,35 

11 - 12 

0,43 

28 - 33 

0,34 

13 - 14 

0,41 

34 - 39 

0,33 

15 - 16 

0,40 

40 - 45 

0,32 

17 - 18 

0,39 

46 - 50 

0,31 

19 - 20 

0,38 

51 - 60 

0,30 

21 - 25 

0,36 

61 - 80 

0,29 

26 - 30 

0,35 

81 - 100 

0,28 

31 - 35 

0,34 

101 i wi



cej 

0,27 

36 - 40 

0,33 

 

 

41 - 45 

0,32 

 

 

46 - 50 

0,31 

 

 

51 - 60 

0,30 

 

 

61 - 80 

0,29 

 

 

81 - 100 

0,28 

 

 

101 i wi



cej 

0,27 

Moc  zapotrzebowana  przez  wewn



trzn



  lini



  zasilaj



c



  wynika

  b



dzie  z  sumy  mocy 

zapotrzebowanych  przez  wszystkie  mieszkania  zasilane  z  danej  wlz,  pomno



onej  przez 

współczynnik jednoczesno



ci k

j

, odpowiedni dla tej liczby mieszka



 okre



lony w tablicy nr 7. 

10.  Rozwi

zania i wyposa enie instalacji elektrycznych 

W instalacjach elektrycznych nale



y stosowa

: 

 

zasad



  prowadzenia  tras  przewodów  elektrycznych  w  liniach  prostych  równoległych  

do kraw



dzi 



cian i stropów, 

 

rozwi



zania  zapewniaj



ce  mo



liwo



  wymiany  przewodów  i  kabli  elektrycznych  

bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku. 

W zwi



zku z powy



szym nale



y preferowa

 układanie kabli i przewodów: 

− 

w rurach i listwach instalacyjnych, 

− 

w kanałach instalacyjnych na



ciennych i podłogowych, 

 

45 

− 

w korytkach, 

− 

na drabinkach, wspornikach i uchwytach 

oraz  instalacje  wykonywane  przewodami  szynowymi  magistralnymi,  rozdzielczymi, 



lizgowymi i o



wietleniowymi. 

Wybór  okre



lonego  rozwi



zania  zale



y  w  głównej  mierze  od  potrzeb  u



ytkowych, 

rodzaju  pomieszcze



  i  wymaganej  w  nich  estetyki  oraz  zastosowanej  konstrukcji 

budowlanej obiektu, 

 

odpowiedni



  ilo



  obwodów  odbiorczych  (w  tym  gniazd  i  wypustów  o



wietleniowych) 

dostosowanych do perspektywicznego zapotrzebowania u



ytkowników na moc i energi



 

elektryczn



, 

 

zasad



  doboru  urz



dze



  zabezpieczaj



cych  przed  pr



dami  zwarciowymi  i  pr



dami 

przeci



eniowymi oraz jako elementów samoczynnego wył



czenia zasilania w ochronie 

przed  dotykiem  po



rednim  na  podstawie  charakterystyk  czasowo-pr



dowych  tych 

urz



dze



, z uwzgl



dnieniem selektywno



ci (wybiórczo



ci) ich działania, 

 



yły przewodów elektrycznych o przekrojach do 10mm

2

 wykonane wył



cznie z miedzi, 

 

główne pionowe ci



gi instalacji elektrycznych w budynku wielorodzinnym, zamieszkania 

zbiorowego  i  u



yteczno



ci  publicznej  prowadzone  poza  mieszkaniami  i  pomieszcze-

niami u



ytkowymi w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych, 

 

obwody  instalacji  elektrycznych  w  budynku  wielorodzinnym  prowadzone  w  obr



bie 

ka



dego mieszkania lub lokalu u



ytkowego, 

 

w instalacji elektrycznej w mieszkaniu wyodr



bnione obwody: 

− 

o



wietlenia,  

− 

gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, 

− 

gniazd wtyczkowych w łazience (w tym gniazdo wtyczkowe do pralki automatycznej), 

− 

gniazd wtyczkowych do urz



dze



 odbiorczych w kuchni, 

− 

obwody do odbiorników wymagaj



cych indywidualnego zabezpieczenia. 

Prowadzenie  instalacji  i  rozmieszczenie  urz



dze



  elektrycznych  powinno  zapewnia

 

bezkolizyjno



 

z 

innymi 

instalacjami 

(gazowymi, 

wodnymi, 

telekomunikacyjnymi, 

piorunochronnymi) w zakresie odległo



ci i ich wzajemnego usytuowania. 

Nale



y  tu  szczególnie  zapewni

  ochron



  przed  skutkami  pr



dów  indukowanych  w  we-

wn



trznych instalacjach przez pr



d piorunowy płyn



cy w przewodach zewn



trznej instalacji 

piorunochronnej. 

Pr



d  ten  mo



e  indukowa

  w  przewodz



cych  p



tlach  instalacji  wewn



trznej,  w  wyniku 

sprz

 

e



 magnetycznych, znaczne przepi



cia.  

Skutki działania tych pr



dów piorunowych mo



na złagodzi

 poprzez zastosowanie poł



cze



 

wyrównawczych  cz





ci  przewodz



cych  wewn



trznych  i  zewn



trznych  oraz  wł



czenie  tam, 

gdzie to konieczne ograniczników przepi



. 

11.  U ytkowanie instalacji elektrycznych 

Obowi



zek  zapewnienia  wymaganego  stanu  technicznego  instalacji  elektrycznych  

w budynkach obci



a: 

 

dostawc



 energii elektrycznej w zakresie układów pomiarowo-rozliczeniowych, 

 

wła



ciciela  lub  zarz



dc



  budynku  w  zakresie  oprzewodowania,  osprz



tu,  aparatury 

rozdzielczej i sterowniczej, urz



dze



 zabezpieczaj



cych oraz uziemienia, 

 

u



ytkownika  lokalu  w  zakresie  ł



czników  instalacyjnych,  gniazd  wtyczkowych, 

bezpieczników 

topikowych, 

wył



czników 

nadpr



dowych, 

wył



czników 

przeciwpora



eniowych  ró



nicowopr



dowych  oraz  odbiorników  energii  elektrycznej, 

stanowi



cych wyposa



enie lokalu.