Tech_tech_drewna_311[32]_Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Leszek Jaszczyk

Obróbka drewna tartacznego 311[32].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Manipulowanie dłużyc oraz wyrzynanie, sortowanie i znakowanie kłód

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przygotowanie kłód do przetarcia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Sporządzanie sprzęgów pił

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przecieranie kłód

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Wady przetarcia

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Obróbka materiałów bocznych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Zasady organizacji pracy w hali przetarcia

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Produkcja elementów przeznaczeniowych

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Tobie pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu manipulowania

dłużyc  oraz  wyrzynania,  sortowania  i  znakowania  kłód,  przygotowania  kłód  do  przetarcia,
sporządzania  sprzęgów  pił i przecierania kłód, a także obróbki materiałów bocznych. Zostaną
w  nim  przedstawione  również  zasady  organizacji  pracy  w  hali  przetarcia  drewna  oraz
zagadnienia produkcji elementów przeznaczeniowych.

Jednostka modułowa: Obróbka drewna tartacznego jest zasadniczą jednostką procesu

technologicznego przerobu drewna.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś posiadać,

aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej, które określają umiejętności, jakie opanujesz

w wyniku procesu kształcenia.

3. Materiał nauczania, który zawiera informacje niezbędne do realizacji zaplanowanych

szczegółowych celów kształcenia, umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−

ćwiczenia z opisem sposobu ich wykonania oraz wyposażenia stanowiska pracy,

−

sprawdzian postępów, który umożliwi sprawdzenie poziomu Twojej wiedzy po
wykonaniu ćwiczeń.

4. Sprawdzian osiągnięć w postaci zestawu pytań sprawdzających opanowanie umiejętności

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego jest dowodem umiejętności określonych w tej
jednostce modułowej.

5. Wykaz literatury dotyczącej programu jednostki modułowej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora  o  wyjaśnienie  i  ewentualne  sprawdzenie,  czy  dobrze  wykonujesz  daną  czynność.
Po  zrealizowaniu  celów  kształcenia  spróbuj  zaliczyć  sprawdzian  z  zakresu  jednostki
modułowej.  Wykonując  sprawdzian  postępów  powinieneś  odpowiadać  na pytania tak lub nie,
co  oznacza,  że  osiągnąłeś  cele  kształcenia  w  wyniku  zorganizowanego  procesu  nauczania-
uczenia się lub nie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w hali przetarcia surowca drzewnego jak również przy manipulacji

dłużyc, wyrzynaniu, sortowaniu i znakowaniu kłód musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy

oraz

instrukcji

przeciwpożarowych,

obowiązujących podczas poszczególnych rodzajów prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[32].Z1.06

Chemiczny przerób drewna

311[32].Z1.05

Technologia tworzyw

drzewnych

311[32].Z1.02

Obróbka drewna

tartacznego

311[32].Z1.04

Suszenie drewna

Moduł 311[32].Z1

Technologia przerobu

drewna

311[32].Z1.01

Dostawa i odbiór drewna

okrągłego

311[32].Z1.03

Sortowanie materiałów

tartych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować narzędzia pomiarowe zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

rozpoznawać gatunki drewna,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

posługiwać się normami,

−

wykonywać i odczytywać szkice, schematy i rysunki,

−

rozróżniać typowe części i zespoły maszyn,

−

sprawdzić oznaczenia, jakość i wymiary surowca,

−

określić przeznaczenie sortymentów drewna okrągłego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić i dobrać narzędzia do operacji technologicznych,

−

sprawdzić przeprowadzić manipulacje drewna okrągłego,

−

dokonać sortymentacji kłód iglastych i liściastych,

−

oznakować kłody,

−

zaprojektować przygotowanie kłód do przetarcia,

−

dobrać sposób przetarcia do określonego sortymentu drewna,

−

ustalić schematy sprzęgów pił,

−

rozwiązać zadania dotyczące sprzęgów pił,

−

wskazać warunki prawidłowego zawieszania pił w ramie pilarki ramowej pionowej,

−

zidentyfikować wady przetarcia i wskazać ich przyczyny,

−

zaplanować proces pozyskania materiałów tartych,

−

określić przydatność obrabiarek i urządzeń do przetarcia określonych sortymentów
surowca,

−

określić i dobrać sposoby transportu międzyoperacyjnego i międzywydziałowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Manipulowanie

dłużyc

oraz

wyrzynanie,

sortowanie

i znakowanie kłód

4.1.1. Materiał nauczania

Manipulacja dłużyc

Celem manipulacji dłużyc jest zaprojektowanie takiego ich podziału, aby można było

otrzymać kłody:

−

o możliwie jednolitym kształcie,

−

określonej jakości na całej ich długości,

−

o wymiarach dostosowanych do ich przeznaczenia,

co  pozwoli  uzyskać  jak  najbardziej  uzasadniony  pod  względem  technicznym  i  ekonomicznym
ich  dalszy  podział  na  materiały  tarte  w  hali  przetarcia  i  w  halach  dalszego  przerobu.
Manipulacja  dłużyc  jest  jedną  z  najważniejszych  operacji  w  procesie  produkcyjnym  tartaku,
gdyż od jej prawidłowego wykonania w dużym stopniu zależą wyniki pracy całego tartaku.

Wysoki stopień trudności operacji manipulacji polega na tym, że obok dokładnej

znajomości  wszystkich  cech  i  wad  drewna,  ich  umiejscowienia  w  dłużycy  oraz  wpływu  na
przydatność  drewna  do  określonych  celów  produkcyjnych,  manipulant  (brakarz)  musi  być
dokładnie  zorientowany  w  bieżących  zadaniach  tartaku,  musi  umieć  szybko  oceniać
przydatność  poszczególnych  dłużyc,  a  nawet  niektórych ich  części do wykonania  tych zadań,
jak  też  równie  szybko  kalkulować,  jaki  podział  będzie  miał  najkorzystniejszy  wpływ  na
ogólny  wynik  produkcji.  Należy  pamiętać,  że  przeprowadzona  manipulacja  ma  skutki
nieodwracalne, stąd jej wadliwe przeprowadzenie ma zasadniczy wpływ na wyniki produkcji.

Podstawowe zasady manipulacji dłużyc są następujące:

−

każda dłużyca musi być traktowana indywidualnie, ponieważ drewno nie jest materiałem
jednolitym i każda dłużyca wykazuje cechy i wady w układzie tylko dla niej właściwym,

−

należy uwzględniać właściwości i cechy charakterystyczne dla każdego rodzaju drewna,

−

ponieważ  wady  o  największym  nasileniu  mają  decydujące  znaczenie  przy  wyznaczaniu
podziału  dłużycy  na  kłody,  należy  przed  wszystkim  zwracać  uwagę  na  sęki,  guzy
i  krzywizny,  na  stopień  zbieżystości,  wielkość  skrętu  włókien,  strukturę  drewna  oraz
obecność  wad  ukrytych,  których  występowanie  można  w  pewnym  stopniu  określić  na
podstawie zewnętrznych zniekształceń kory,

−

wady występujące na powierzchni drewna powinny być rozłożone równomiernie na całej
długości kłody albo zgrupowane w jednej jej połówce,

−

wady pojedyncze o większych wymiarach lub ich zgrupowania powinny układać się
w kłodzie w taki sposób, aby w czasie przetarcia można je było umiejscowić w jak
najmniejszej liczbie sztuk tarcic,

−

cechy struktury drewna oraz jego naturalny kształt (krzywizny) należy wykorzystać przy
formowaniu kłód o specjalnym przeznaczeniu,

−

manipulację dłużyc należy rozpoczynać od odziomka lub miejsca, w którym można
wyznaczyć kłodę na specjalnie poszukiwane sortymenty [3, s. 58].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formowanie kształtu kłód

Podział dłużycy na kłody tartaczne powinien doprowadzić do uzyskania odcinków dłużyc

o kształcie jak najbardziej zbliżonym do postaci walca, a więc do otrzymania kłód o jak
najmniejszej strzałce krzywizny i możliwie równomiernej zbieżystości na całej długości
kłody. Wymanipulowanie nadmiernych krzywizn, czyli tzw. „prostowanie” kłód ma na celu:

−

ułatwienie rozpiłowywania kłód,

−

produkowanie tarcicy o możliwie najmniejszej krzywiźnie,

−

uzyskanie maksymalnej wydajności materiałowej przy przetarciu.

Manipulant powinien dążyć do uzyskiwania kłód o jak najmniejszej strzałce krzywizny,

jednocześnie  musi  pamiętać,  aby  eliminowanie  krzywizn  nie  doprowadziło  do  otrzymania
nadmiernej  ilości  kłód  krótkich,  gdyż  powoduje  to  obniżenie  wartości  tarcicy.  Należy
najpierw  określić  rodzaj  krzywizny  (jednostronna,  wielostronna),  ustalić  wielkość  strzałki
oraz  przydatność  określonych  części  dłużyc  do  produkcji  żądanych  sortymentów  tarcicy.
Następnie  przystępuje  się  do  zaprojektowania  podziału  dłużycy  i  krzywizny  kolejnych  kłód.
Jeśli  dłużyca  wykazuje  krzywiznę  dwu-  lub  wielostronną,  należy  najpierw  ustalić  jej  podział
na odcinki z krzywizną jednostronną, a następnie podział na kłody.

Rys. 1. Eliminowanie krzywizny jednostronnej: a –
zmniejszenie strzałki krzywizny przy manipulacji na trzy
kłody, b – na dwie kłody [3, s. 60]

Rys. 2. Eliminowanie krzywizny kolankowej: a – prawidłowe,
b – wadliwe [3, s. 61]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proponowane rzazy dzielące dłużycę na kłody należy wyznaczać w miejscach:

−

rozpoczynania się lub zakończenia krzywizny,

−

największej strzałki krzywizny,

−

zmiany kierunku krzywizny.

Mniejszą rolę niż krzywizna odgrywa zbieżystość. W granicach do 1 cm/m traktuje się ją

jako  normalną  i  nie  wymagającą  eliminowania.  Poszczególne  części  dłużycy  (odziomkowa,
środkowa,  wierzchołkowa)  charakteryzują  się  różnymi  stopniami  zbieżystości.  W  części
odziomkowej  często  występuje  szczególnie  duża  zbieżystość  spowodowana  występowaniem
napływów  korzeniowych  i  zwiększeniem  wskutek  tego  średnicy  pnia  przy  szyi  korzeniowej.
Część  środkowa  ma  zwykle  najmniejszą  zbieżystość.  Jej  kształt  jest  najbardziej  zbliżony  do
walca.  W  części  wierzchołkowej  występuje  duża  zbieżystość.  Jednocześnie  wraz  z  nią
pojawiają  się  i  inne  cechy,  inaczej  ukształtowane  niż  w  części  środkowej,  jak  np.  sęki.  Tak
więc  podział  dłużycy  na  te  trzy  podstawowe  części  uwzględnia  nie  tylko  różnice  w  stopniu
zbieżystości, ale przede wszystkim jakość drewna [3, s. 62].

Wydzielanie jakości

Podział dłużyc na kłody pod względem jakości drewna ma na celu sformowanie kłód

przydatnych  na  całej  ich  długości  do  produkcji  określonych  grup  sortymentów  tarcicy,  tzn.
o  zasięgu  i  rozmieszczeniu  wad  i  cech  drewna  umożliwiającym  wyprodukowanie  z  nich
tarcicy  o  określonym  przeznaczeniu.  Poszczególne  wady  i  cechy  drewna  przy  wydzielaniu
jakości  i  określaniu  przydatności  kłód  mają  różne  znaczenie.  Należą  do  nich:  sęki,  zgnilizna
wewnętrzna, zaparzenie, fałszywa twardziel, zabitki.

Sęki mają największe znaczenie dla jakości drewna tartacznego, ponieważ ich wielkość,

rozmieszczenie oraz stan zdrowotny odgrywają zasadniczą rolę przy klasyfikacji i sortowaniu
tarcicy.

Najpoważniejszą wadą są sęki zepsute i nie zrośnięte z otaczającą je tkanką drzewną.

Obniżają one wytrzymałość i jednolitość tarcicy, zmniejszając jej jakość w znacznie
większym stopniu niż sęki zdrowe i dobrze wyrośnięte.

Rys. 3. Zależność rozmieszczenia sęków na przekroju
poprzecznym strzały od odległości od środka
przekroju [3, s. 65]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgnilizna wewnętrzna w drewnie drzew iglastych ma postać zgnilizny korzeniowej albo

zgnilizny  strzały.  Zgnilizna  korzeniowa  jest  usuwana  poprzez  odcięcie  części  nadmiernie
porażonych.  Zgniliznę  strzały  eliminuje  się  przez  wyznaczenie  podziału  dłużyc  na  kłody
w  miejscach,  w  których  spodziewany  jest  koniec  zasięgu  wady.  Oprócz  zasięgu  należy
również  brać  pod  uwagę  stopień  rozkładu  drewna  wywołany  zgnilizną.  Drewno  porażone
przez  zgniliznę  twardą  powinno  być  przeznaczone  na  nie  obrzynaną  tarcicę  hubiastą,
natomiast obecność zgnilizny miękkiej jest w zasadzie niedopuszczalna.

Zgnilizna wewnętrzna w drewnie drzew liściastych wymaga od manipulanta dużego

doświadczenia. Po stwierdzeniu jej w dłużycy musi on określić jej rodzaj (twarda czy
miękka), stopień rozkładu, a dopiero potem przeprowadzić manipulację dłużycy na kłody.

Zgnilizna bielu występuje w drewnie drzew iglastych oraz twardzielowych liściastych.

W  drewnie  drzew  iglastych  kwalifikuje  je  do  produkcji  tarcicy  tylko  gorszych  klas  jakości.
W  tarcicy  dębowej  i  wiązowej    wada  ta  nie  ma  znaczenia,  natomiast  w  drewnie  jesionowym
ma  zasadnicze  znaczenie.  W  czasie  manipulacji  dłużyc  i  wyrzynki  kłód  zgnilizny  bielu  nie
eliminuje się. Eliminacja następuje w toku dalszej obróbki drewna.

Zaparzenie, zgnilizna marmurkowa i miękka występują tylko w drewnie drzew

liściastych beztwardzielowych. Eliminuje się je przez wycięcie z dłużyc części objętych
wadami i stopniem rozkładu porażonego drewna.

Rys. 4. Manipulacja dłużycy drewna iglastego uwzględniająca
rozmieszczenie sęków: a – prawidłowa, b – wadliwa [3, s. 67]

Rys. 5. Manipulacja dłużycy z uwzględnieniem zgnilizny
korzeniowej: a – prawidłowa, b – wadliwa [3, s. 68]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fałszywa twardziel to pospolita wada w beztwardzielowym drewnie drzew liściastych,

szczególnie bukowym. Jest ona niedopuszczalna w sortymentach przeznaczonych do obróbki
gięciem, a w tarcicy przeznaczonej na wyroby stolarskie może być dopuszczona tylko
z uwzględnieniem zastrzeżeń podanych w normach.

Zabitki w drewnie drzew iglastych występują najczęściej w partii odziomkowej.

Stanowią wadę o nieznacznym wprawdzie zasięgu, ale ważną, bo występującą
w najcenniejszej części drewna. W drewnie drzew liściastych zabitki stanowią poważniejszą
wadę, ponieważ często towarzyszy im zgnilizna.

Rys. 6. Manipulacja dłużyc wykazujących zgniliznę strzał: a
– wadliwa – zgnilizna w środkowej części, b – prawidłowa –
zgnilizna w środkowej części, c – wadliwa – zgnilizna w
części odziomkowej, d – prawidłowa – zgnilizna w części
odziomkowej, e – ze zgnilizną od sęka „deresza” [3, s. 69]

Rys. 7. Manipulacja dłużyc drzew liściastych
wykazujących zgniliznę na czole odziomkowym: a –
porażenie słabe, b – porażenie silne, I do IV kolejność
rzazów [3, s. 71]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustalanie wymiarów kłód

W czasie manipulacji dłużyc następuje ustalenie dwóch podstawowych wymiarów kłód:

średnicy w cieńszym końcu oraz długości przy jednoczesnym uzyskaniu jednolitości kształtu
i jakości drewna kłody.

Średnica w cieńszym końcu ma decydujące znaczenie przy przecieraniu kłód na pilarkach

ramowych  pionowych,  gdyż  odpowiednio  do  wymiarów  kłód  dobiera  się  później  sprzęgi  pił.
Wymiary  średnic  w  cieńszym  końcu  ustala  się w  dwojaki  sposób.  Przy  manipulacji dłużyc  na
kłody  przeznaczone  do  produkcji  materiałów  tartych  ogólnego  przeznaczenia  w  pierwszym
rzędzie  uwzględnia  się  wymagania  dotyczące  jednolitości  kształtu  i  jakości  kłód,  a  następnie
po wyznaczeniu miejsc rzazów ustala się średnice tych kłód w ich cieńszych końcach.

Przy produkcji materiałów przeznaczeniowych, a więc sortymentów tarcicy

o  określonych  wymiarach  i  przeznaczeniu,  najpierw  mierzy  się  średnicę  manipulowanej
dłużycy,  ustalając  od  którego  miejsca  i  na  jakiej  długości  średnica  ta  nadaje  się  do
wyprodukowania  żądanego  sortymentu,  a  dopiero  w  drugiej  kolejności  sprawdza  się,  czy
odcinek  dłużycy  o  odpowiedniej  średnicy  nie  wykazuje  wad  dyskwalifikujących  w  produkcji
tego  sortymentu.  W  tartakach  wyposażonych  w  linie  pilarek  taśmowych  można  w  ogóle  nie
rozsortowywać  kłód  według  wymiarów  średnicy  w  cieńszym  końcu,  ponieważ  obrabiarki  te
pracują jedną piłą.

W produkcji tarcicy ogólnego przeznaczenia długość kłód ma mniejsze znaczenie od ich

średnic w cieńszym końcu. Długość kłód przeznaczonych do produkcji tarcicy o specjalnym
przeznaczeniu jest z góry określona wymiarem ich długości.

Zasady sortowania kłód

O przeznaczeniu kłód do produkcji określonych sortymentów tarcicy decydują: kształt,

jakość  i  wymiary.  Kłody  uzyskane  w  wyniku  podziału  dłużyc  w  czasie  wyrzynki  muszą  być
odpowiednio  posegregowane,  aby  można  było  zależnie  od  parku  maszynowego  prawidłowo
organizować  prace  hali  przetarcia  i  w  optymalny  sposób  wykorzystać  zainstalowane  w  niej
obrabiarki.

Kłody z drewna drzew iglastych sortowane są zasadniczo na cztery grupy: do produkcji

tarcicy nie obrzynanej, obrzynanej, ogólnego przeznaczenia oraz eksportowej. Każdą grupę
kłód rozsortowuje się na stopnie wymiarowe średnic.

Przy sortowaniu kłód z drewna drzew liściastych zasadnicze znaczenie mają sortymenty

tarcicy  przeznaczeniowej.  Najważniejsze  z  nich  to: do produkcji  półfabrykatów  okleinowych,
tarcicy eksportowej, krawędziaków i belek, tarcicy okrętowej, tarcicy technicznej, podkładów
kolejowych.  Kłód  pozostałych  po  odsortowaniu  do  produkcji  tarcicy  przeznaczeniowej  nie
rozsortowuje  się  na  grupy  jakościowe.  Wyodrębnia  się  tylko  poszczególne  rodzaje  drewna,
a  kłody  każdego  rodzaju  sortuje  się  na  grupy  wymiarowe  z  odstopniowaniem  uzależnionym
od parku maszynowego hali przetarcia.

Znakowanie kłód

Po wykonaniu rzazów dzielących dłużyce na kolejne kłody należy ponownie dokonać

oględzin  czół  kłód  i  ewentualnie  skorygować  dotychczasowe  ustalenia,  a  następnie  wykonać
znakowanie  kłód.  Na  czole  cieńszego końca kłody wykonuje się znaki określające jej długość
i  średnicę  oraz  grupę  jakości  lub  przeznaczenie  kłody.  Znaki  powinny  być  wykonywane
w  sposób  trwały,  aby  można  było  bez  trudu  je  odczytać  przy  dalszych  operacjach  procesu
technologicznego  aż  do  chwili  przetarcia  kłody  bez  potrzeby  dokonywania  dodatkowych
pomiarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest cel manipulacji dłużyc?
2.  Jak określamy podstawowe zasady manipulacji dłużyc?
3.  Jakie zadanie ma wymanipulowanie nadmiernych krzywizn dłużyc?
4.  Jak można przedstawić graficznie zasady eliminowania krzywizny jednostronnej?
5.  Jak przedstawić graficznie zasady eliminowania krzywizny kolankowej?
6.  Jak  przedstawić  graficznie  zasady  manipulacji  dłużycy  uwzględniający  rozmieszczenie

sęków?

7. Jak przedstawić graficznie zasady manipulacji dłużycy z uwzględnieniem zgnilizny

korzeniowej i zgnilizny strzały?

8. Jakie znaczenie ma określenie średnicy kłody w cieńszym końcu?
9. Na czym polega znakowanie kłód?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe zasady manipulacji dłużyc tartacznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z literaturą na ten temat,
2)  przedstawić cel manipulacji dłużyc,
3)  określić podstawowe zasady manipulacji dłużyc,
4)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A4,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunki przedstawiające prawidłowe zasady eliminowania krzywizn dłużyc.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować narzędzia rysunkowe,
2)  zapoznać się z zasadami eliminowania krzywizn,
3)  wykonać rysunek dotyczący eliminowania krzywizny jednostronnej,
4)  wykonać rysunek dotyczący eliminowania krzywizny kolankowej,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  przyrządy kreślarskie,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj rysunki przedstawiające zasady manipulacji dłużyc w przypadku występowania

sęków i zgnilizny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować narzędzia rysunkowe,
2)  zapoznać się z zasadami manipulacji dłużyc przy występowaniu sęków i zgnilizny,
3)  wykonać rysunek dotyczący manipulacji dłużycy uwzględniającej rozmieszczenie sęków,
4)  wykonać  rysunek  dotyczący  manipulacji  dłużycy  z  uwzględnieniem  zgnilizny

korzeniowej,

5) wykonać rysunek dotyczący manipulacji dłużycy z uwzględnieniem zgnilizny strzały,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  przyrządy kreślarskie,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wykonaj znakowanie przykładowych kłód.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z zasadami znakowania kłód,
2)  przygotować narzędzia znakujące (lubryka, kreda),
3)  przygotować przyrządy pomiarowe (średnicomierz, linijka),
4)  wykonać na czole cieńszego końca kłody znaki określające średnicę, długość kłody, grupę

jakości, przeznaczenie,

5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  narzędzia znakujące (lubryka, kreda),
–  przyrządy pomiarowe (średnicomierz, linijka),
–  literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić przedstawić cel manipulacji dłużyc?

2) określić podstawowe zasady manipulacji dłużyc

3) określić znaczenie wymanipulowania nadmiernych krzywizn?

4) przedstawić graficznie zasady eliminowania krzywizny jednostronnej?

5) przedstawić graficznie zasady eliminowania krzywizny kolankowej?

6) przedstawić graficznie zasady manipulacji dłużycy z sękami?

7) przedstawić graficznie zasady manipulacji dłużycy ze zgnilizną?

8) wyjaśnić jakie znaczenie ma określanie średnicy kłody w cieńszym końcu? ¨

9) określić na czym polega znakowanie kłód?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przygotowanie kłód do przetarcia

4.2.1. Materiał nauczania

Przygotowanie kłód do przetarcia obejmuje wszystkie zabiegi, których celem jest

ułatwienie  rozpiłowywania  kłód  na  materiały  tarte.  Prawidłowe  przygotowanie  kłód
warunkuje  pełne  wykorzystanie  zdolności  produkcyjnej  wysokosprawnych  obrabiarek,
a  przede  wszystkim  bezawaryjne  stosowanie  urządzeń  maszynowych  do  przemieszczania
kłód i pozyskanych z nich materiałów w halach przetarcia.

Linia uzdatniania kłód powinna zapewniać wykonanie następujących operacji:

−

wykrywanie odłamków metali w drewnie,

−

maszynowe korowanie kłód,

−

redukowanie nieprawidłowości kształtu kłód.

Wykrywanie odłamków metali

W drewnie dostarczanym do tartaków zdarzają się ciała obce w postaci odłamków metali

z  broni  myśliwskiej  i  wojskowej,  odłamków  bomb  lotniczych  i  pocisków  artyleryjskich,
gwoździ,  haków,  zarośniętego  drutu  itp.  Są  one  na  ogół  zarośnięte  tkanką  drzewną,  a  nie
można  ich  wykryć  na  podstawie  wyglądu  powierzchni  kłody.  Natrafienie  zębów  piły  na  te
przeszkody w trakcie przetarcia powoduje wyłamanie zębów, a nawet pęknięcie brzeszczotu.

Do wykrywania odłamków służą elektromagnetyczne wykrywacze metali. Mogą być to

urządzenia przenośne lub stacjonarne, zamontowane na linii podawczej surowca. Pierścień
wykrywacza można ustawić w ciągu transportowym kłód na dwa sposoby:

−

między stanowiskami pilarki wyrzynającej kłody i sortownikiem kłód,

−

między stanowiskiem korowarki kłód i przenośnikiem podającym kłody do hali
przetarcia.

W pierwszym rozwiązaniu chronione są nie tylko piły, ale również i narzędzia

zdzierające  korę  w  korowarkach.  W  drugim  narzędzia  korujące  nie  są  zabezpieczone,  ale
średnica  okorowanych  kłód  jest  mniejsza  i  pierścień  urządzenia  wykrywającego  może  być
mniejszy.  Przed  pierścieniem  wykrywacza  metali  należy  ustawić  pierścień  kontrolny,  którego
zadaniem  jest  wyeliminowanie  kłód  zbyt  grubych  lub  z  nadmierną  krzywizną,  które  mogłyby
uszkodzić pierścień wykrywacza.

Wykrycie metalu sygnalizowane jest dźwiękiem. Kłody zawierające elementy metalu po

zrzuceniu z przenośnika podlegają sprawdzeniu przy użyciu przenośnego wykrywacza. Po
zlokalizowaniu miejsca zalegania metalu odłamek wyrąbuje się siekierą lub wypiłowuje
z kłody przenośną pilarką łańcuchową.

Maszynowe korowanie kłód

Korowanie kłód przed przetarciem ma na celu usunięcie kory, która jest niepożądanym

materiałem przy dalszej produkcji wyrobów z drewna, jak również powoduje usprawnienie
pracy pilarek w halach przetarcia. Piły rozpiłowujące okorowane kłody tępią się wolniej
i dzięki temu można stosować większe prędkości posuwu materiału.

Stosuje się dwa główne typy korowarek do maszynowego korowania kłód:

−

korowarki korujące drewno narzędziami zamocowanymi w rotorze, w postaci pierścienia;
kłody są przemieszczane przez środek pierścienia, a obracające się wraz z rotorem
zdzieraki zdejmują z nich korę z łykiem,

−

korowarki korujące drewno narzędziami zamocowanymi w głowicach dociskanych
pneumatycznie lub hydraulicznie do kłód, które są przesuwane i jednocześnie obracane
wokół ich osi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Korowarki rotacyjne wykorzystywane są głównie przy korowaniu kłód z drzew iglastych,

z  reguły  wykazujących  mniejsze  krzywizny  niż  kłody  z  drzew  liściastych,  natomiast
korowarki  wyposażone  w  głowice  osadzone  na  ramionach  dźwigniowych  są  przydatne
głównie  do  korowania  kłód  drzew  liściastych,  przeważnie  o  większych  krzywiznach,  mniej
regularnych  kształtach,  o  bardziej  nierównej  powierzchni  z  dużymi  nieregularnościami  wokół
dużych sęków.

Stanowisko każdej korowarki do maszynowego korowania kłód musi być tak

zorganizowane i wyposażone, aby można było podawać kłody do korowania pojedynczo
jedna bezpośrednio za drugą, a okorowane na przenośniki podawcze linii obróbczej w hali
przetarcia.

Rys.  8.  Stanowisko  maszynowego  korowania  kłód:  1  –  wysokie  legary
przedtrakowe  lub  przenośniki  łańcuchowe  poprzeczne,  2  –  przenośnik
podawczy  kłód,  3  –  przenośnik  odprowadzający  korę,  4  –  korowarka,  5  –
przenośnik odbiorczy okorowanych kłód [1, s. 125]

Redukowanie kształtu kłód

Wszelkie nieprawidłowości kształtu kłód w postaci napływów korzeniowych, guzów lub

nadmiernej  zbieżystości  powodują  poważne  zakłócenia w  potokowym  przepływie  materiałów
przenośnikami  zainstalowanymi  w  halach  przetarcia.  Redukcja  kształtu  kłody  powinna  być
tak  dokonywana,  aby  ścięte  z  niej  drewno  stanowiło sortyment  przydatny  do  przemysłowego
wykorzystania.  Osiągnięcie  tego  celu  umożliwiają  reduktory  kształtu  kłód.  Szczegóły
dotyczące budowy i zasady działania reduktorów poznasz z literatury, której wykaz załączono
w części 6 niniejszego poradnika.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz rodzaje wykrywaczy metali stosowane w tartakach?
2.  Przy pomocy jakich narzędzi wykonuje się usunięcie metali z kłód?
3.  Jakie elementy wchodzą w skład stanowiska do mechanicznego korowania kłód?
4.  Jakie czynniki wpływają na dobór korowarek do korowania kłód iglastych i liściastych?
5.  Jakie są zasady redukowania kształtu kłód?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj sprawdzenie kłód na obecność metali w drewnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące wykrywania metali przed przetarciem

drewna,

2)  przygotować partię kłód do sprawdzenia,
3)  przemieścić kłody na ciągu technologicznym przez pierścieniowy wykrywacz metali,
4)  określić  dokładną  lokalizację  metalu  w  kłodzie  przy  pomocy  przenośnego  wykrywacza

metali,

5) usunąć ciało obce przy pomocy siekiery lub pilarki,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  linia technologiczna przetarcia kłód z wykrywaczem pierścieniowym metali,
–  wykrywacz przenośny metali,
–  kreda lub farba do oznakowania umiejscowienia metalu,
–  pilarka łańcuchowa (spalinowa lub elektryczna),
–  siekiera,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat stanowiska mechanicznego korowania kłód.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące projektowania stanowisk do korowania kłód,
2) przedstawić graficznie schemat rozmieszczenia poszczególnych elementów stanowiska do

mechanicznego korowania kłód,

3) określić w formie opisowej czynniki wpływające na dobór korowarek do korowania kłód

iglastych i liściastych,

4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  papier w kratkę formaty A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj redukowanie kształtu kłód.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać w literaturze informacje na temat redukowania kształtu kłód,
2)  przedstawić w formie opisowej zasady redukowania kształtu kłód,
3)  opisać zasady działania reduktorów,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę format A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić rodzaje wykrywaczy metali stosowane w tartakach?

2) określić przy pomocy jakich narzędzi usuwa się metale z kłód?

3) scharakteryzować elementy stanowiska mechanicznego korowania kłód?

4) określić czynniki wpływające na dobór korowarek?

5) przedstawić zasady redukowania kształtu kłód?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sporządzanie sprzęgów pił

4.3.1. Materiał nauczania

Wzdłużne rozpiłowywanie kłód na pilarkach ramowych pionowych wymaga

odpowiedniego  ustawienia  zespołu  pił  w  ramie  pilarki.  Odległości  między  sąsiednimi  piłami
powinny  być  takie,  aby  zapewniały  wyprodukowanie  tarcicy  określonej  grubości.
Jednocześnie  ilość  pił  i  ich  rozmieszczenie  muszą  być  tak  dobrane,  aby  kłoda  o  określonej
średnicy  została  prawidłowo  podzielona  rzazami  pił  na  zaplanowane  sortymenty  o  jakości
odpowiadającej  strefom  jakościowym  kłody  z  jednoczesnym  uzyskaniem  możliwie  jak
największej  wydajności  ilościowej.  Tak  dobrany  zestaw  pił,  zamocowanych  w  ramie  pilarki,
nazywa się sprzęgiem pił. [1, s. 157]

Prawidłowe ustalenie sprzęgów pił powinno zapewnić:

−

osiągnięcie maksymalnej wydajności jakościowej,

−

uzyskanie możliwie największej wydajności ilościowej,

−

otrzymanie założonej specyfikacji asortymentowej.

Należy przy tym uwzględnić nadmiary na ususzkę, aby uzyskać prawidłowe, zgodne

z normą, grubości tarcicy po zmniejszeniu jej wilgotności.

Prawidłowo sporządzony pod względem ilościowego wykorzystania drewna sprzęg pił

polega  na wypełnieniu bryły kłody określoną liczbą brył tarcic w taki sposób, aby można było
uzyskać  jak  najmniejszy  ubytek  drewna  w  postaci  odpadów.  Bryła  kłody  składa  się  z  dwu
części:  strefy  cylindrycznej,  która  stanowi  walec  o  podstawie  równej  przekrojowi  cieńszego
końca  kłody,  oraz  strefy  zbieżystości  obejmującej  boczną  część  kłody  między  zewnętrzną  jej
powierzchnią i wpisanym w nią walcem strefy cylindrycznej.

Rys. 9. Schemat podziału kłody na strefę cylindryczną
i strefę zbieżystości: d – średnica kłody w cieńszym
końcu, d

– średnica w połowie długości, D – średnica

w grubszym końcu

Przygotowanie sprzęgu rozpoczyna się od obliczenia sprzęgu głównego dla strefy

cylindrycznej. Pierwszym warunkiem jest znalezienie prostokąta (kwadratu) o największej
powierzchni, wpisanego w koło. Bok kwadratu wpisanego w koło w cieńszym końcu kłody
wynosi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d √2

a = = 0,707 d (w zaokrągleniu 0,71 d)

przy czym a jest bokiem kwadratu, d średnicą koła w cieńszym końcu kłody.

Rozróżnia się:

−

pryzmowanie głębokie, jeżeli wymiary będą zawarte w granicach od 0,60 do 0,71 d,

−

pryzmowanie płytkie, w granicach od 0,72 do 0,80 d.

Poza obrębem kwadratu wpisanego w koło pozostają cztery jednakowe odcinki koła.

Maksymalne wykorzystanie powierzchni każdego z nich zapewniają prostokąty o krótszym
boku, równym 0,1 d, i dłuższym wynoszącym 0,43 d. Mniejszy bok tego prostokąta
odpowiada grubości tarcicy, większy jej szerokości.

Przy prawidłowo dobranych sprzęgach pił wydajność materiałowa zależy od ilości

zrzynów  i  opołów.  Im  udział  ich  jest  mniejszy,  tym  większa  jest  wydajność.  W  czasie
ustalania  sprzęgów  pił,  najkorzystniejszych  pod  względem  możliwości  uzyskania  największej
wydajności  materiałowej,  nie  uwzględnia  się  trocin.  Ich  udział  zależy  od  specyfikacji
produkowanej tarcicy, tzn. im grubsze są sortymenty tarcicy, tym udział trocin jest mniejszy.

Aby uzyskać wysoką wydajność materiałową należy m.in.:

−

do produkcji nie obrzynanych sortymentów tarcicy stosować przetarcie jednokrotne,

−

do produkcji tarcicy obrzynanej stosować przetarcie dwukrotne z pryzmowaniem,

−

zarówno  przy  przetarciu  jednokrotnym jak  i  dwukrotnym  stosować  sprzęgi składające się
z  dwóch  części:  sprzęgu  podstawowego  obejmującego  0,9  d  w  cieńszym  końcu,  oraz
sprzęgu  dodatkowego  obejmującego  pozostałą  część  średnicy  kłody  w  cieńszym  końcu
i strefę zbieżystości,

−

podczas dwukrotnego przetarcia stosować tylko najkorzystniejszą wysokość pryzmy
0,71 d,

−

przeznaczać kłody grubsze do produkcji grubszej tarcicy, a kłody cieńsze do cieńszej.

W zależności od rozłożenia wad drewna na przekroju poprzecznym kłody wyróżnia się

tzw. strefy jakościowe. W poszczególnych rodzajach drewna wyróżniają się one nie tylko

Rys. 10. Schemat maksymalnego
sprzęgu

pił

dla

przetarcia

dwukrotnego (d – średnica kłody
w cieńszym końcu) [1, s. 161]

Rys.

11.

Schemat

maksymalnego

sprzęgu pił dla przetarcia jednokrotnego
(d – średnica kłody w cieńszym końcu)
[1, s. 161]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielkością i gęstością rozmieszczenia wad, ale i budową drewna. Strefy jakościowe należy
uwzględniać przy ustalaniu sprzęgów pił.

Rys.  12.  Schemat  układu  stref  strukturalnych  na  czołowym
przekroju  kłód:  a  –  twardzielowych,  b  –  beztwardzielowych,  c  –
beztwardzielowych  z  fałszywą  twardzielą,  d  –  twardzielowych  z
zabarwioną  i  nie  zabarwioną  twardzielą,  B  –  strefa  bielu,  T  –
twardziel, R – strefa przyrdzeniowa, FT – fałszywa twardziel, ZT
–  strefa  zabarwionej  twardzieli,  NT  –  strefa  nie  zabarwionej
twardzieli [1, s. 167]

Prawidłowe i racjonalne sprzęgi pił muszą uwzględniać m.in. następujące czynniki

wpływające na wydajność jakościową:

−

wady drewna należy umiejscowić w jak najmniejszej liczbie sztuk lub w sortymentach,
w których nie mają decydującego wpływu,

−

podczas dwukrotnego przetarcia kłód o dwóch strefach jakościowych należy stosować
głębokie pryzmowanie, aby zmniejszyć wpływ wielkości sęków na jakość materiału
głównego,

−

należy usuwać wady znajdujące się w przyobwodowej strefie kłody, stosując odpowiednią
szerokość sprzęgu głównego.

Wyprodukowanie tarcicy przy optymalnej wydajności sortymentowej, uwzględniającej

potrzeby odbiorców przy jednoczesnym dążeniu do zachowania odpowiedniej wydajności
ilościowej i jakościowej tartaków, wymaga przy dobieraniu i ustalaniu sprzęgów pił
uwzględnienia następujących zasad:

−

ze strefy przyrdzeniowej należy pozyskiwać sortymenty grubsze, a postępując ku
obwodowi coraz cieńsze,

−

z kłód grubych należy produkować sortymenty grube,

−

należy stosować sprzęgi symetryczne do osi kłody,

−

sprzęgi parzyste stosować do rozpiłowywania kłód o średnicy do 35 cm w cieńszym
końcu, a nieparzyste do kłód grubszych, lub o wadliwej strefie przyrdzeniowej,

−

przy dwukrotnym przetarciu kłód gatunków iglastych należy wypiłowywać jedną pryzmę,
a tylko z kłód o bardzo dużej średnicy dwie pryzmy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przy dwukrotnym przetarciu kłód gatunków liściastych pryzmowanie należy ograniczyć
wyłącznie do produkcji tarcicy o prostym układzie słojów rocznych,

−

strefa boczna sprzęgu podstawowego i strefa zbieżystości bez względu na sposób
przetarcia powinny być wykorzystane do pozyskania tarcicy cienkiej,

−

w jednym sprzęgu nie należy dobierać sortymentów różniących się grubością mniej niż
6 mm oraz dobierać więcej niż cztery sortymenty szerokości,

−

jako podstawę do ustalenia sprzęgu pił należy przyjmować w danej grupie wymiarowej
kłód najmniejszy wymiar średnicy kłody w cieńszym końcu.

Sprzęgi jednokrotnego przetarcia należy stosować tylko przy produkcji tarcicy nie

obrzynanej,  a  więc  do  rozpiłowywania  głównie  kłód  odziomkowych,  rzadziej  środkowych,
wysokiej  jakości  i  hubiastych.  We  wszystkich  pozostałych  przypadkach  do  przecierania  kłód
drzew  iglastych  należy  stosować  sprzęgi  dwukrotnego  przetarcia.  W  razie  konieczności
przecierania  kłód  drzew  liściastych  na  pilarkach  ramowych  należy przed  wszystkim  stosować
sprzęgi  jednokrotnego  przetarcia,  a  użycie  sprzęgów  dwukrotnego  przetarcia  ograniczyć  do
przypadków wyjątkowych.

Dobór metody przetarcia pilarką ramową bądź taśmową ma znaczący wpływ na

wydajność drewna spowodowany różnicami szerokości rzazu występującymi przy tych
dwóch typach przetarcia.

Sposoby sporządzania sprzęgów pił i obliczenia z tym związane, a w szczególności:

−

obliczanie geometryczne,

−

ustalanie liniowe,

−

ustalanie sprzęgów niesymetrycznych,

−

graficzne ustalanie sprzęgów pił,

−

ustalanie tabelaryczne,

−

ustalanie modelowe,

−

znajdziesz w literaturze (rozdział 6 poz. 1).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak można narysować schemat podziału kłody na strefę cylindryczną i strefę zbieżystości?
2.  Jakie są zasady przygotowania głównego sprzęgu pił?
3.  Jak  można  narysować  schematy  maksymalnego  sprzęgu  pił  dla  przetarcia  jednokrotnego

dwukrotnego?

4. Jak określić wymiary poszczególnych elementów sprzęgu w stosunku do średnicy kłody

w cieńszym końcu?

5.  Jakie strefy strukturalne wyróżnia się na czołowym przekroju kłody?
6.  Jak przedstawić graficznie schemat układu stref strukturalnych?
7.  Jakie są zasady geometrycznego obliczania sprzęgów pił?
8.  Jak wykonujemy przykładowe obliczenie odkrycia i wysokości pryzmy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz przygotowanie głównego sprzęgu pił dla strefy cylindrycznej kłody.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą dotyczącą przygotowanie głównego sprzęgu pił dla strefy

cylindrycznej kłody,

2)  narysować schemat podziału kłody na strefę cylindryczną i strefę zbieżystości,
3)  przedstawić w formie opisowej zasady przygotowania głównego sprzęgu pił,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Narysuj schematy maksymalnego sprzęgu pił dla przetarcia jednokrotnego i dwukrotnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z literaturą dotyczącą sporządzania sprzęgu pił,
2)  narysować schemat maksymalnego sprzęgu pił dla przetarcia jednokrotnego,
3)  narysować schemat maksymalnego sprzęgu pił dla przetarcia dwukrotnego,
4)  zaznaczyć  na  schematach  wymiary  poszczególnych  elementów  w  stosunku  do  średnicy

kłody w cieńszym końcu,

5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ układ stref strukturalnych na czołowym przekroju kłód przeznaczonych do przetarcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z zagadnieniem stref strukturalnych na czołowym przekroju kłód,
2)  przedstawić graficznie schemat układu stref strukturalnych na czołowym przekroju kłód,
3)  opisać poszczególne strefy strukturalne,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  cyrkiel,
–  literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Oblicz odkrycie i wysokość pryzmy dla przykładowej kłody metodą geometryczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z geometrycznym obliczaniem sprzęgów pił,
2) przedstawić graficznie schemat obliczania odkrycia lub wysokości pryzmy na podstawie

wzoru Pitagorasa,

3) przekształcić wzór Pitagorasa w celu uzyskania wzorów do obliczenia odkrycia lub

wysokości pryzmy,

4) wykonać przykładowe obliczenia,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  cyrkiel,
–  kalkulator,
–  literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) narysować schemat podziału kłody na strefę cylindryczną i strefę

zbieżystości?

2) określić zasady przygotowania głównego sprzęgu pił?

3) narysować schemat maksymalnego sprzęgu pił dla przetarcia

jednokrotnego?

4) narysować schemat maksymalnego sprzęgu pił dla przetarcia dwukrotnego? ¨

5) określić wymiary poszczególnych elementów sprzęgu w stosunku do

średnicy kłody w cieńszym końcu?

6) określić strefy strukturalne na czołowym przekroju kłody ?

7) przedstawić graficznie schemat układu stref strukturalnych?

8) określić zasady geometrycznego obliczania sprzęgów pił?

9) wykonać przykładowe obliczenie odkrycia i wysokości pryzmy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przecieranie kłód

4.4.1. Materiał nauczania

Zawieszanie pił w ramie pilarki ramowej pionowej

Zawieszenie pił w ramie jest operacją, od której zależy jakość przetarcia i wydajność

pilarki ramowej pionowej. W celu prawidłowego wykonania zawieszenia pił należy:
–  sprawdzić właściwe naostrzenie pił i prawidłowość rozwarcia uzębienia,
–  dobrać taką samą szerokość przekładek dla sprzęgu pił parami (górna, dolna),
–  ustawić rejestry (śruby do ściskania pił wraz z przekładkami) na wysokość odpowiadającą

przecieranej wymiarowej grupie kłód,

– ustawić oś sprzęgu tak, aby pokrywała się z osią ramy pilarki,
– ustawić skrajne piły sprzęgu wysunięte z przodu tak, aby kończyły rozpiłowywanie kłody

wcześniej niż piły środkowe,

– ustawić linię napięcia każdej piły między osią piły i linią podstawy uzębienia w odległości

0,5 – 0,45 szerokości brzeszczotu piły,

– wszystkie piły zawiesić z jednakową przechyłką (pochyleniem w stosunku do pionu),
– ustawić płaszczyzny wszystkich brzeszczotów pił równolegle do kierunku ruchu

przecieranych kłód,

– wykonywać napinanie pił stopniowo i symetrycznie, rozpoczynając od pił skrajnych do

środkowych,

– uważać, aby nie przekroczyć dopuszczalnego napięcia pił.

Przecieranie kłód na pilarkach ramowych pionowych

Zadaniem pilarek ramowych pionowych jest wstępny podział kłód na tarcicę.
Przygotowanie pilarki ramowej pionowej do pracy polega na:

–  sprawdzeniu jej stanu,
–  wykonaniu bieżących zabiegów konserwacyjnych (smarowanie, usuwanie luzów),
–  ustawieniu i zawieszeniu sprzęgów pił zgodnie z dyspozycją kierownika hali przetarcia.

Obsługa pilarki ramowej pionowej w czasie pracy polega na:

– zdejmowaniu dowożonych kłód z wózka manipulacyjnego, z legarów lub z przenośnika

podawczego,

–  układaniu kłód na wózku podawczym w najkorzystniejszym do przetarcia położeniu,
–  prawidłowym zakleszczeniu kłody w uchwytach wózka podawczego,
–  centrycznym wprowadzeniu kłody między walce posuwowe,
–  włączaniu i wyłączaniu mechanizmu posuwowego,
–  regulowaniu wielkości posuwu,
–  podnoszeniu, opuszczaniu i regulowaniu docisku górnych walców posuwowych,
–  obserwowaniu i nadzorowaniu pracy pilarki,
–  odbieraniu i odrzucaniu krótkich opołów i najkrótszych kawałków tarcicy bocznej,
–  zakleszczaniu  końców  wypiłowanych  materiałów  w  uchwytach  wózka  odbierczego,  albo

kierowaniu ich między płyty kierujące urządzenia rozdzielczo-odbiorczego,

– odtaczaniu wózków odbiorczych z wyprodukowana tarcicą i zwalnianiu uchwytów wózka

odbiorczego,

–  kontroli wymiarów i jakości wyprodukowanej tarcicy,
–  wstępnym rozdziale tarcicy na główna i boczną,
–  kierowaniu wyprodukowanej tarcicy do dalszych stanowisk roboczych. [1, s. 215]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynności końcowe polegają na:

–  zatrzymywaniu pilarki ramowej pionowej,
–  oczyszczeniu stanowiska z trocin, drobnych odpadów,
–  zwolnieniu naciągu pił. [1, s. 216]

Podczas podawania kolejnych kłód do pilarki ramowej należy pamiętać, że nie wolno

wcześniej  odkleszczać  końców  kłody  znajdującej  się  w  pilarce,  zanim  przejdzie  przez  nią
około  2/3  jej  długości.  Nie  wolno  także  odkleszczać  końca  kłody,  jeśli  długość
odkleszczonego  odcinka  jest  większa  niż  2  m.  Pozostawianie  dłuższych  niż  zakleszczone
odcinków  powoduje  najczęściej  skręcenie  kłody  w  walcach  posuwowych.  Ma  to  ujemny
wpływ na jakość obróbki produkowanej tarcicy. [1, s. 217]

Przy pilarce ramowej pionowej jedną z podstawowych czynności jest regulowanie

wielkości  posuwu.  Do  tego  celu,  dla  poszczególnych  typów  pilarek  ramowych  pionowych,
muszą  być  sporządzone  oddzielne  tabele  posuwów.  Tabelaryczne  wielkości  posuwów  można
stosować  jednak  tylko  przy  przecieraniu  kłód  prostych  o  regularnej  budowie.  Przy
przecieraniu  innych  kłód  należy  stale  zmieniać  wielkości  posuwów.  Regulowanie  wielkości
posuwu, zależnie od jakości, struktury, budowy i wymiarów kłody, zmierza do osiągnięcia jak
najbardziej równomiernej pracy pilarki ramowej.

Przez cały czas przecierania kłód zespół trakowych powinien stale uważać, czy ruchy

ramy pilarki są prawidłowe, czy właściwie pracują piły, jak działa mechanizm posuwowy,
oraz okresowo sprawdzać, czy części ruchome nie nagrzewają się nadmiernie. W razie
stwierdzenia nieprawidłowości należy natychmiast pilarkę zatrzymać i usunąć ich przyczyny.

Po przetarciu całej kłody tarcicę, w zależności od zastosowanych rozwiązań

technicznych,  odbiera  się  przy  pomocy  wózka  odbiorczego,  urządzenia  rozdzielczo-
odbiorczego  lub  tzw.  mostków  rozdzielczych.  Jeśli  pilarki  ramowe  pionowe  pracują
zespołowo,  wówczas  pryzmy  wypiłowane  na  pierwszej  pilarce,  stanowiące  materiał  główny,
są  podawane  bezpośrednio  do  drugiej  pilarki,  na  której  następuje  ich  rozpiłowywanie  na
tarcicę.  Jeśli  pilarki  pracują  indywidualnie,  wtedy  wyprodukowane  pryzmy  zostają
przemieszczone  do  magazynu  pryzm,  skąd  zostaną  podane  do  tej  samej  pilarki  po  zmianie
sprzęgu pił.

Przecieranie kłód na pilarkach taśmowych

Przecieranie kłód na pilarkach taśmowych wykazuje szereg zalet w porównaniu z ich

rozpiłowywaniem na pilarkach ramowych pionowych, ponieważ umożliwia:
– indywidualne traktowanie każdej kłody, a nawet każdego kolejnego rzazu, a tym samym

dostosowywanie grubości kolejno odpiłowywanych sztuk tarcicy do jakości drewna
uwidaczniającej się na każdej odkrytej płaszczyźnie przetarcia,

– rozpiłowywanie bezpośrednio po sobie kłód różnej średnicy i jakości bez konieczności ich

uprzedniego sortowania na grupy jakościowo-wymiarowe na składzie drewna,

– rozpiłowywanie kłód według doraźnie i indywidualnie dla każdej z nich dobranych

płaszczyzn rozkroju,

– rozpiłowywanie kłód wszystkich stopni średnic bez ograniczania ich górnej granicy

wielkością prześwitu ramy,

– zmniejszenie ubytków drewna w postaci trocin, ponieważ piły taśmowe są cieńsze od pił

trakowych.

Sposoby rozpiłowywania kłód na pilarkach ramowych pionowych mogą być

wykorzystane  również  przy  przecieraniu  na  pilarkach  taśmowych.  Konstrukcja  tych  pilarek
umożliwia  jednak  wykonanie  przetarcia  również  innymi  sposobami,  których  stosowanie  na
pilarkach wielopiłowych jest niemożliwe:
–  przetarcie mieszane asymetryczne,
–  przetarcie jednopryzmowe asymetryczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczegółowy opis wyżej wymienionych rodzajów przetarcia zawarty jest w literaturze

(rozdział 6, poz. 1).

Obsługa pilarki taśmowej do kłód w czasie jej pracy składa się z następujących

czynności:

−

sprawdzenie uchwytów wózka podawczego oraz urządzeń podających kłody na wózek
podawczy, urządzeń centrujących oraz do ich obracania,

−

regulowanie i nastawianie grubości odpiłowywanych kolejno tarcic,

−

obracanie kłód na wózku podawczym w celu ich najkorzystniejszego ułożenia do
rozpiłowania z uwzględnieniem wad lub cech jakościowych,

−

zamocowywanie kłód w uchwytach wózka podawczego w sposób umożliwiający
wykonanie najkorzystniejszych rzazów z punktu widzenia jakości pozyskiwanej tarcicy,

−

sterowanie ruchem wózka podawczego (roboczym i jałowym) w celu jak najlepszego
wykorzystania czasu pracy piły,

−

wykonywanie zmian ułożenia kłody na wózku podawczym koniecznych ze względu na
jakość produkowanych materiałów,

−

odbieranie i odrzucanie krótkich opołów,

−

kontrolowanie jakości i wymiarów produkowanej tarcicy,

−

odbieranie odpiłowywanych materiałów lub czuwanie nad prawidłowością działania
przenośnika odbiorczego,

−

wymianę stępionych pił.

Beztrocinowa obróbka drewna

Beztrocinową obróbkę drewna wykonuje się za pomocą:

−

okrawarko-pilarek,

−

okrawarek bębnowych,

Rys. 22. Schematy przetarcia okleinowego: a – jednokrotne
asymetryczne, b – połówkowe, c – ćwiartkowe, OK – półfabrykaty
okleinowe [1, s. 254]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

okrawarek desek,

−

rozkrawarek głowicowych.

Szczegóły opisujące elementy poszczególnych okrawarek oraz zasady ich działania

znajdziesz w literaturze (rozdział 6 poz. 1).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są warunki prawidłowego zawieszenia pił w ramie pilarki ramowej pionowej?
2. Jak określić czynności wchodzące w skład obsługi pilarki ramowej pionowej w czasie

pracy ?

3.  Jakie czynniki wpływają na regulację prędkości posuwu kłody?
4.  Jakie są zalety przecierania kłód na pilarkach taśmowych?
5.  Jak określić czynności wchodzące w skład obsługi pilarki taśmowej w czasie pracy?
6.  Jak można narysować schematy różnych rodzajów przetarcia kłód na pilarkach

taśmowych?

7. Jakie rodzaje urządzeń służą do beztrocinowej obróbki drewna?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ warunki prawidłowego zawieszenia pił w ramie pilarki ramowej pionowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą na temat montażu pił w ramie pilarki ramowej pionowej,
2) określić w punktach warunki prawidłowego zawieszenia pił w ramie pilarki ramowej

pionowej,

3) przedstawić powyższe w formie opisowej,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj czynności wchodzące w skład obsługi pilarki ramowej pionowej w czasie

pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą na ten temat,
2) scharakteryzować czynności wchodzące w skład obsługi pilarki ramowej pionowej

w czasie pracy,

3) przedstawić powyższe w formie opisowej,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Narysuj schematy rodzajów przetarcia kłód na pilarkach taśmowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze schematami przetarcia kłód na pilarkach taśmowych,
2) narysować schematy przetarcia:

−

mieszane asymetryczne,

−

jednopryzmowe asymetryczne,

−

wielopryzmowe rozdzielcze,

−

wielopryzmowe z deskami środkowymi,

−

dwukrotne specjalne,

−

ćwiartkowe,

−

połówkowe,

−

z odwracaniem,

−

okleinowe,

3) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  cyrkiel,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ czynności obsługi pilarki taśmowej do kłód w czasie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się z literaturą na ten temat,
2)  scharakteryzować czynności wchodzące w skład obsługi pilarki taśmowej w czasie pracy,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić warunki prawidłowego zawieszenia pił w ramie pilarki

ramowej pionowej?

2) sprecyzować czynności wchodzące w skład obsługi pilarki ramowej

pionowej w czasie pracy?

3) scharakteryzować czynniki wpływające na regulację prędkości

posuwu kłody?

4) określić zalety przecierania kłód na pilarkach taśmowych?

5) sprecyzować czynności wchodzące w skład obsługi pilarki taśmowej

w czasie pracy?

6) narysować schematy różnych rodzajów przetarcia kłód na pilarkach

taśmowych?

7) określić rodzaje urządzeń do beztrocinowej obróbki drewna?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wady przetarcia

4.5.1. Materiał nauczania

Wady przetarcia na pilarkach ramowych pionowych

Do wad przetarcia kłód na pilarkach ramowych pionowych zalicza się:

−

wichrowatość tarcicy,

−

krzywiznę tarcicy,

−

nieprawidłową grubość,

−

zrzynanie tarcicy,

−

falisty rzaz,

−

nierównomierny szorstki rzaz (mechowatość, głębokie rysy na płaszczyznach tarcicy),

−

wąsy.

Wichrowatość tarcicy polega na odchyleniu się płaszczyzn tarcicy po jej ułożeniu na

powierzchni  poziomej.  Płaszczyzny  tarcicy  są  skręcone  pomimo  zachowania  prawidłowej
grubości  na  całej  długości  sztuki.  Przyczynami  powodującymi  wichrowatość  są:  skośne
zawieszenie  pił,  zbyt  duże  obciążenie  jednej  strony  sprzęgu,  przesunięcie  sprzęgu  pił
w stosunku  do  osi  podłużnej,  nierównomierność  ustawienia  powierzchni  walców
posuwowych  bądź  ich  zużycie,  brak  wypoziomowania  szyn  wózków,  zbyt  niskie  lub  za
wysokie  wózki  podawcze,  nieprawidłowe  zakleszczanie  i  odkleszczanie  końców  kłód,  kręta
i zawiła budowa kłody.

Krzywizna tarcicy to odchylenie krawędzi wzdłużnych tarcicy od kierunku

prostoliniowego.  Wyróżnia  się  krzywiznę  przedniej  lub  tylnej  części  tarcicy  oraz  krzywiznę
obustronną  i  łukowatą.  Przyczynami  powodującymi  krzywiznę  są:  nieprawidłowe
zawieszenie  pił  w  ramie  pilarki,  złe  ustawienie  walców  posuwowych,  brak  prostopadłości
torów  wózków,  nieprawidłowe  zakleszczanie  kłody,  wady  i  cechy  kłód  powodujące  różnice
naprężeń (biel, twardziel).

Nieprawidłowa grubość tarcicy występuje w przypadku przekroczenia dopuszczalnych

odchyłek  wymiarowych.  Przyczynami  wpływającymi  na  niezachowanie  grubości  tarcicy  są:
złe  dobranie  par  przekładek  pod  względem  grubości,  ustawienie  przekładek  w  różnych
płaszczyznach,  nierównoległe  zawieszenie  pił  do  kierunku  ruchu  ram,  niejednakowa  grubość
i  szerokość  pił  w  sprzęgu,  rozsuwanie  pił  przez  zaklinowane  między  nimi  opoły  lub  kawałki
tarcicy,  wypadnięcie  części  przekładek  ze  sprzęgu,  zastosowanie  posuwu  większego  od
dopuszczalnego.

Zrzynanie tarcicy polega na wrzynaniu się pił w kłodę wskutek jednostronnego ich

zbaczania  z  kierunku  równoległego  do  osi  kłody.  Tarcica  zachowuje  przy  tym  niezmieniona
grubość  i  proste  krawędzie.  Przyczynami  powodującymi  zrzynanie  tarcicy  są:  niejednakowe
poszerzenie  uzębienia  pił,  nieprawidłowe  ostrzenie  zębów  pił,  zbyt  duży  posuw  przy
rozpiłowywaniu krótkich kłód.

Falisty rzaz polega na odchylaniu się rzazu od prostoliniowego kierunku przetarcia na

przemian  w  obie  strony.  Przyczynami  powodującymi  falisty  rzaz  są:  słabe  i  nierównomierne
naprężenie  pił,  nierównomierności  powierzchni  brzeszczotów  pił,  nieprawidłowe  ostrzenie
zębów  pił,  nieprawidłowe  rozwarcie  zębów,  niewystarczające  napięcie  pił  w  ramie,
niedokładne  zawieszenie  pił  w  ramie,  niewłaściwe  dobranie  par  przekładek,  nieprawidłowa
przechyłka pił, nierównomierne zużycie walców posuwowych, luzy ramy w prowadnicach.

Rzaz nierównomierny lub szorstki występuję przy przekroczeniu dopuszczalnych cech

mechowatości  i  śladów  po  zębach  pił.  Przyczynami  tej  wady  są:  nieodpowiednie  rozwarcie
zębów  pił,  nieprawidłowe  ostrzenie  pił,  nierównoległe  zawieszenie  pił  do  kierunku  ruchu
ramy,  nieprawidłowa  przechyłka  pił,  luzy  ramy  w  prowadnicach,  nierównoległe  lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odbiegające od pionu ustawienie prowadnic ramy, nierówna długość łączników ramy, praca
tępymi piłami, przecieranie zbyt grubych kłód, zbyt słaby docisk walców posuwowych.

Wąsy to dość długie włókniste pasemka drewna, zwisające z dolnych wzdłużnych

krawędzi wypiłowanej tarcicy. Przyczyną ich powstawania jest przecieranie kłód tępymi
piłami.

Oprócz wymienionych wyżej wad przetarcia zdarza się, że w czasie wypiłowywania

tarcicy  z  kłód  następuje  pękanie  tarcicy.  Spowodowane  jest  to  następującymi  przyczynami:
zawieszenie  zbyt  wąskich  pił  z  boku  sprzęgu,  układanie  kłód  na  wózku  podawczym  bez
uwzględnienia  rozmieszczenia  wad,  wprowadzanie  nierównoległe  kłód  lub  bez  uwzględnienia
przeznaczenia produkowanej tarcicy.

Wady przetarcia na pilarkach taśmowych

Wady obróbki piłowaniem, związane z gładkością powierzchni, przejawiają się

najczęściej nierównościami w postaci uskoków, wyraźnych rys lub sterczących kępek
włókien oraz mechowatością powierzchni. Przyczyną powstawania tych wad jest najczęściej
nieprawidłowe przygotowanie pił taśmowych do pracy. [1, s. 261]

Rysy i małe uskoki mogą być wywołane niestarannym zlutowaniem lub zespawaniem

piły, nierównomiernym rozkładem naprężeń wewnętrznych w pile, nierównomiernym
poszerzeniem uzębienia piły, nadmiernym stępieniem piły, zanieczyszczeniem wieńców kół
taśmowych lub brzeszczotu piły, zanieczyszczeniem walców w zespole prowadzącym.

Nadmierna szorstkość lub mechowatość powierzchni przepiłowania jest powodowana

zbytnim stępieniem się zębów piły lub nieprawidłowo dobranymi parametrami kątowymi jej
uzębienia.

Pod względem kształtu materiały tarte na pilarkach taśmowych mogą wykazywać

następujące wady:

−

niejednakową grubość kolejno odpiłowywanych sztuk,

−

stały nadmiar lub niedomiar grubości,

−

różnice grubości na długości odpiłowywanej sztuki,

−

różnice grubości na szerokości odpiłowywanej sztuki,

−

miejscowe zmiany grubości.

Niejednakowa grubość kolejno odpiłowywanych sztuk powodowana jest zużyciem się

urządzeń do nastawiania grubości, słabym napięciem łańcuchów łączących wał wózka
podawczego z przekładnią zębatą i sprzęgłem.

Stały nadmiar lub niedomiar grubości występuje przy nieprawidłowym działaniu

podzielnicy. W pilarkach taśmowych rozdzielczych przyczyna jest nieprawidłowe ustawienie
zespołu prowadzącego względem piły.

Zmiany grubości na długości odpiłowywanej sztuki tarcicy są powodowane

nierównoległym ustawieniem zespołu prowadzącego pilarki taśmowej do kierunku posuwu,
albo nierównoległością płaszczyzny stojaków wózka do kierunku posuwu.

Zmiany grubości na szerokości odpiłowywanej sztuki tarcicy są powodowane

nierównoległością płaszczyzn prowadzących sztukę do kierunku ruchu piły.

Miejscowe zmiany grubości powstają wskutek:

−

niesymetrycznego poszerzenia zębów piły,

−

nieprawidłowego ostrzenia piły,

−

nieprawidłowego rozkładu naprężeń w pile,

−

jednostronnego stępienia uzębienia piły,

−

zbyt małego poszerzenia uzębienia piły,

−

zbyt dużej prędkości posuwu,

−

zbyt małego napięcia piły na kołach pilarki taśmowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na poprawny przebieg piłowania mają wpływ także czynniki związane z warunkami

pracy pilarki. Mogą one powodować następujące skutki:

−

pękanie lub zrywanie się piły w czasie pracy,

−

zmianę położenia piły na wieńcach kół,

−

nadmierne nagrzewanie się piły,

−

nierówny, drgający ruch piły.

Przyczyną pękania lub zrywania się piły w czasie jej pracy mogą być:

−

nieprawidłowe wykonanie połączenia końców piły,

−

nieprawidłowe ostrzenie piły,

−

zbyt mocne naprężenie piły,

−

za duża grubość piły,

−

zbyt duże napięcie piły na kołach pilarki taśmowej.

Zmianę położenia piły na wieńcach kół powodują: nieprawidłowe naprężenie piły,

nadmierne stępienie zębów, za małe poszerzenie zębów piły, zły dobór parametrów kątowych
zębów, wadliwe ustawienie górnego koła prowadzącego piłę.

Nadmierne nagrzewani się piły powodują najczęściej: za małe poszerzenie zębów, za

mała podziałka uzębienia w stosunku do wysokości rzazu i prędkości posuwu, złe ustawienie
prowadników piły.

Główną przyczyną nierównego, drgającego ruchu piły jest niestaranne i mało dokładne

zlutowanie lub zespawanie końców piły, nieprawidłowe napięcie piły na kołach
prowadzących, zanieczyszczenie lub nierównomierne zużycie wieńców kół.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wady przetarcia występują przy przetarciu na pilarkach ramowych pionowych?
2. Jakie znasz przyczyny powstawania wad przy przetarciu na pilarkach ramowych

pionowych?

3. Jakie wady przetarcia występują przy przetarciu na pilarkach taśmowych?
4. Jakie są przyczyny powstawania wad przy przetarciu na pilarkach taśmowych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj wady przetarcia na pilarkach ramowych pionowych, wskaż przyczyny ich

powstawania oraz sposoby eliminowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące wad przetarcia na pilarkach ramowych

pionowych,

2)  scharakteryzować wady przetarcia na pilarkach ramowych pionowych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ przyczyny powstawania wad przetarcia na pilarkach ramowych pionowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze na ten temat,
2)  określić przyczyny powstawania wad przetarcia na pilarkach ramowych pionowych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj wady przetarcia na pilarkach taśmowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze dotyczące wad przetarcia na pilarkach taśmowych,
2)  scharakteryzować wady przetarcia na pilarkach taśmowych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę format A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ przyczyny powstawania wad przetarcia na pilarkach taśmowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze na ten temat,
2)  określić przyczyny powstawania wad przetarcia na pilarkach taśmowych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

scharakteryzować wady przetarcia przy przetarciu na pilarkach
ramowych pionowych?

określić przyczyny powstawania wad przy przetarciu na pilarkach
ramowych pionowych?

scharakteryzować wady przetarcia przy przetarciu na pilarkach
taśmowych?

określić przyczyny powstawania wad przy przetarciu na pilarkach
taśmowych?

rozpoznać wady przetarcia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Obróbka materiałów bocznych

4.6.1. Materiał nauczania

Bez względu na sposób rozpiłowywania kłód materiały boczne uzyskiwane w wyniku

przetarcia  mają  niejednolitą  długość,  jak  również  różną  szerokość.  W  miarę  zbliżania  się  do
cieńszego  końca  kłody  obliny  zajmują  coraz  większą  część  powierzchni  desek  bocznych,
a  w  końcowych  partiach  nadają  im  obły  kształt  na  całej  szerokości.  Zadaniem  linii  obróbki
materiału  bocznego  jest  eliminowanie  tej  cechy  i  nadawanie  deskom  bocznym  postaci
zgodnej  z  wymaganiami  stawianymi  materiałom  tartym.  Głównymi  elementami  linii  obróbki
materiałów  bocznych  są  pilarki  tarczowe  poprzeczne  (przerzynarki)  oraz  wzdłużne
(obrzynarki). [1, s. 284]

Obróbka materiałów bocznych na pilarkach tarczowych poprzecznych

Obróbka materiałów bocznych na pilarkach tarczowych poprzecznych polega na:

– przepiłowywaniu

otrzymywanego

materiału

bocznego

odcinki

różnych

przeznaczeniach (na deski obrzynane lub nie obrzynane, okorki i odpady),

– przepiłowywaniu desek krzywych i silnie zbieżystych w celu zmniejszenia do minimum

udziału zrzynów, powstających później przy obrzynaniu,

– przepiłowywaniu desek w miejscach rozgraniczających odcinki o wyraźnie innej jakości,
– wykonywaniu rzazów nadających deskom bocznym długość przewidzianą normami.

Deski podawane do pilarki tarczowej poprzecznej musza być manipulowane pojedynczo,

przy  czym  należy  je  układać  węższą  płaszczyzną  do  góry.  Rzazy  muszą  być  wykonywane
prostopadle  do  płaszczyzny  deski.  Nie  należy  wykonywać  rzazów  podziałowych  przez
ujawnione  na  płaszczyznach  wady  drewna,  lecz  obok  nich,  aby  cała  wada  została
umiejscowiona w jednym odcinku deski.

Rys.  23.  Sposoby  przepiłowywania  desek  bocznych  na  pilarkach
tarczowych  poprzecznych:  a  –  wykorzystanie  stref  jakościowych,  b  –
wykorzystanie  jakości  i  szerokości  deski  bocznej,  c  –  przerzynanie
krzywej deski bocznej [1, s. 286]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy przerzynce desek pilarką tarczową poprzeczną mogą wystąpić następujące wady

przerzynki:
–  brak prostopadłości czoła desek do ich osi,
–  brak prostopadłości czoła desek do ich płaszczyzn,
–  nierówne powierzchnie rzazów na czołach desek.

Jeśli brak prostopadłości czół do osi desek występuje we wszystkich deskach, przyczyną

tego jest złe ustawienie piły tarczowej do osi desek lub wzdłużnej osi stołu pilarki. Jeśli wada
ta występuje sporadycznie, świadczy to o niestarannym układaniu kolejnych desek na stole
pilarki przez pracownika.

Jeśli czoła desek nie są prostopadłe do ich płaszczyzn, oznacza to, że wrzeciono piły nie

jest równoległe do płaszczyzny stołu lub że płaszczyzna rzazu piły nie jest prostopadła do
jego powierzchni (np. skośne ustawienie i zamocowanie piły na wrzecionie).

Nierówna powierzchnia rzazu na czołach desek występuje głównie przy pracy tępymi lub

nieprawidłowo naostrzonymi połami albo o wadliwie rozwieranych zębach. [1, s. 287]

Obróbka materiałów bocznych na pilarkach tarczowych wzdłużnych

Pilarki tarczowe wzdłużne służą do nadawania obrzynanym materiałom bocznym

prawidłowej szerokości. Deski muszą być podawane do obrzynania pojedynczo węższą
płaszczyzną do góry.

Przy obrzynaniu desek na pilarkach tarczowych wzdłużnych mogą powstawać

następujące wady:
–  nieprawidłowy kształt,
–  niedotrzymanie wymiarów szerokości i zbyt wąska lub za szeroka oblina,
–  nieczysta powierzchnia boków.

Przyczyną nieprawidłowego kształtu desek może być krzywe obrzynanie, skośne

zrzynanie lub zygzakowaty rzaz.

Krzywe obrzynanie boków desek może być powodowane:

–  wzajemną nierównoległością walców lub rolek posuwowych,
–  wyrobieniem walców i rolek posuwowych albo wygięciem ich osi,
–  niejednakowym rozwarciem zębów pił,
–  dużą różnicą średnic lub grubości pił,
–  próbą  zmiany  kierunku  podania  deski  przez  pracownika  już  po  uchwyceniu  jej  przez

walce posuwowe.

Skośne zrzynanie desek powodowane jest nieprawidłowym naprężeniem pił lub

nadmiernym rozgrzewaniem się ich środkowych części, wskutek czego przybierają one lekko
sferyczny kształt.

Zygzakowaty rzaz występuje przy używaniu pił o nieprawidłowych wymiarach i źle

dobranym uzębieniu, jak również nieprawidłowym naprężeniu piły.

Niedotrzymanie wymiarów szerokości desek i za mała lub za duża szerokość obliny

mogą występować z przyczyn nieprawidłowej obsługi pracownika, jak również zużycia
mechanizmu przesuwu pił lub użycia pił o nieprawidłowym rozwarciu zębów.

Nieczyste powierzchnie boków powstają przy stosowaniu zbyt dużych posuwów, przy

pracy tępymi lub źle naprężonymi piłami albo o nieprawidłowo rozwartych zębach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak

charakteryzujemy obróbkę materiałów bocznych na pilarkach tarczowych

poprzecznych?

2. Jak przedstawić graficznie sposoby przepiłowywania desek bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych?

3. Jakie wady przetarcia desek bocznych występują przy przetarciu na pilarkach tarczowych

poprzecznych?

4. Jakie wady przetarcia desek bocznych występują przy przetarciu na pilarkach tarczowych

wzdłużnych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj obróbkę materiałów bocznych na pilarkach tarczowych poprzecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące obróbki materiałów bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych,

2)  scharakteryzować obróbkę materiałów bocznych na pilarkach tarczowych poprzecznych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przedstaw na rysunku sposoby przepiłowywania desek bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze na ten temat,
2) wykonać rysunek przedstawiający sposoby przepiłowywania desek bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych,

3) oznaczyć na rysunku poszczególne strefy i miejsca rzazów,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj wady przetarcia desek bocznych na pilarkach tarczowych poprzecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące wad przetarcia desek bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych,

2) scharakteryzować

wady

przetarcia desek bocznych na pilarkach tarczowych

poprzecznych,

3) przedstawić powyższe w formie opisowej,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę format A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj wady przetarcia desek bocznych na pilarkach tarczowych wzdłużnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące wad przetarcia desek bocznych na pilarkach

tarczowych wzdłużnych,

2)  scharakteryzować wady przetarcia desek bocznych na pilarkach tarczowych wzdłużnych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę format A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować obróbkę materiałów bocznych na pilarkach

tarczowych poprzecznych?

2) przedstawić graficznie sposoby przepiłowywania desek bocznych

na pilarkach tarczowych poprzecznych?

3) scharakteryzować wady przetarcia desek bocznych przy przetarciu

na pilarkach tarczowych poprzecznych?

4) scharakteryzować wady przetarcia desek bocznych przy przetarciu

na pilarkach tarczowych wzdłużnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady organizacji pracy w hali przetarcia

4.7.1. Materiał nauczania

Wszystkimi pracami w hali przetarcia kieruje kierownik hali. Jeśli praca w hali odbywa

się w systemie zmianowym, pracą każdej zmiany kieruje zmianowy. Jest on zastępcą
kierownika hali na swojej zmianie i podlega mu bezpośrednio.

Kierownik hali odpowiada za racjonalne wykorzystanie czasu pracy przez podległych mu

pracowników  oraz  za  zachowanie  warunków  bezpieczeństwa  pracy.  W  zakresie  gospodarki
materiałowej  kierownik  jest  odpowiedzialny  za  prawidłowość  wymiarów  produkowanej
tarcicy oraz  gospodarkę  przekładkami  trakowymi. Wszyscy trakowi otrzymują od kierownika
hali  (lub  zmianowego)  komplety  par  przekładek,  dobranych  wymiarami  do  sprzęgów  pił,
podanych  im  przez  kierownika  hali  w dyspozycjach przetarcia.  Po  zakończeniu pracy  zmiany
kierownik hali (zmianowy) odbiera przekładki od trakowych i przechowuje je.

Kierownik hali wydaje polecenia trakowym w postaci dyspozycji przetarcia. Określają

one zadania produkcyjne, jakie trakowy ma wykonać w czasie określonej zmiany, tzn. sposób
przetarcia  i  sprzęgi  pił,  którymi  ma  być  przecierana  określona  jakościowo-wymiarowa  grupa
kłód.  Służą  również  do  rejestrowania  wymiarów  i  ilości  kłód  przecieranych  oddzielnie  na
każdym  stanowisku  rozpiłowywania  kłód.  Stanowią  podstawową  dokumentację  dla
księgowości  materiałowej  tartaku  do  rejestrowania  przychodu  kłód  do  przetarcia  i  ich
rozchodu  dla  składu  drewna  okrągłego.  Rozliczenie  wyników  produkcji  odbywa  się  na
podstawie  wykazów  odbiorczych  przychodu  materiałów  tartych,  sporządzanych  na  składzie
tarcicy po jej rozsortowaniu. [1, s. 308]

Poszczególne stanowiska robocze są obsługiwane przez zespoły robocze. Liczebność ich

jest  zależna  od  stopnia  zaawansowania  rozwiązań  technicznych  i  technologicznych  zakładu.
W  halach  przetarcia  o  niskim  stopniu  mechanizacji  liczebność  załogi  musi  być  większa
proporcjonalnie  do  udziału  czynności,  które  należy  wykonać  ręcznie.  Nad  prawidłowością
pracy  poszczególnych  zespołów  roboczych  nadzór  sprawuje  brygadzista.  Poza  czynnościami
bezpośredniej obsługi poszczególnych obrabiarek, każdy brygadzista zespołu powinien:

−

przejąć  od  swojego  poprzednika  obrabiarkę,  urządzenia  dodatkowe,  narzędzia
i  stanowisko  robocze  w  stanie  pełnej  sprawności  technicznej,  oczyszczone
i  uporządkowane,  a  po  zakończeniu  pracy  przekazać  swojemu  następcy  w  takim  samym
stanie,

−

uzyskać informacje na temat poprawności pracy obrabiarki i urządzeń pomocniczych oraz
ewentualnych awariach i naprawach,

−

sprawdzić stan osłon ochronnych,

−

sprawdzić stan narzędzi i wyposażenia,

−

wykonać czynności przygotowawcze do uruchomienia obrabiarki.

Czynności niezbędne do prawidłowej obsługi stanowiska roboczego należy odpowiednio

rozdzielić między wszystkich członków zespołu roboczego. Każde stanowisko robocze
powinno być wyposażone w odpowiednią instrukcję obsługi urządzenia oraz instrukcję
bezpieczeństwa pracy.

Organizacja pracy w hali przetarcia musi zapewniać prawidłowe przygotowanie narzędzi

do pracy i w odpowiedniej ilości. Ważnym elementem jest wyposażenie zakładu w ostrzarnię
pił do właściwego przygotowania urządzeń skrawających. Nie wolno używać uszkodzonych
lub nie przygotowanych do pracy pił lub innych narzędzi skrawających.

W hali powinny być wyraźnie oznaczone szlaki transportowe i przejścia dla ludzi,

w koniecznych przypadkach należy je osłonić barierą lub ścianką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest rola kierownika hali przetarcia?
2.  Jak można scharakteryzować podstawowe zasady organizacji pracy w hali przetarcia?
3.  Jakie są główne obowiązki brygadzisty w hali przetarcia?
4.  Od czego zależy liczebność zespołów roboczych w hali przetarcia?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj podstawowe zasady organizacji pracy w hali przetarcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze dotyczące organizacji pracy w hali przetarcia,
2)  scharakteryzować podstawowe zasady organizacji pracy w hali przetarcia,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ główne obowiązki brygadzisty w hali przetarcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze na ten temat,
2)  określić główne obowiązki brygadzisty w hali przetarcia,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić rolę kierownika hali przetarcia?

2) scharakteryzować

podstawowe zasady organizacji pracy w hali przetarcia? ¨

3) określić główne obowiązki brygadzisty w hali przetarcia?

4) określić od czego zależy liczebność zespołów roboczych w hali przetarcia? ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Produkcja elementów przeznaczeniowych

4.8.1. Materiał nauczania

Elementy przeznaczeniowe to materiały tarte o ostatecznych wymiarach grubości,

szerokości  i  długości,  dostosowanych  do  potrzeb  odbiorców,  jakie  można  uzyskać  przez
obróbkę  drewna  piłami.  Nie  przewiduje  się  uszlachetniania  powierzchni  (struganie,
szlifowanie,  profilowanie,  lakierowanie,  malowanie  itp.)  elementów  przeznaczeniowych
w zakładach  przemysłu  tartacznego.  Rozgranicza  się  zagadnienie  produkcji  elementów
przeznaczeniowych  w  zależności  od  tego,  czy  przerobowi  podlega  drewno  liściaste  czy
iglaste.  Produkcja  elementów  przeznaczeniowych  z  drewna  drzew  iglastych  w  tzw.
przyrzynalniach  ma  znacznie  mniejszy  udział  w  ogólnej  ilości  produkowanych  materiałów
tartych  z  drewna  drzew  iglastych  niż  wyrobów  fryzarskich  w  materiałach  tartych  z  drewna
drzew liściastych.

Produkcja elementów przeznaczeniowych z drewna drzew liściastych

Proces technologiczny produkcji elementów przeznaczeniowych (wyrobów fryzarskich)

z drewna drzew liściastych polega na przerobieniu tarcicy świeżej na elementy o ostatecznych
wymiarach długości, szerokości i grubości. Musi on rozpoczynać się od wstępnego
rozsegregowania otrzymywanego materiału na:

−

sztuki wymagające indywidualnego traktowania ze względu na możliwość uzyskania
sortymentów większej długości i lepszej jakości, jak np. bukowych łat giętarskich,
dłuższych elementów konstrukcyjnych meblarskich itp.,

−

sztuki o wyjątkowo dobrej jakości, która umożliwia ich przerób w całości na sortymenty
przeznaczeniowe o dużych wymaganiach jakościowych jak wyżej, ale z zastosowaniem
masowych metod przerobu,

−

sztuki o gorszej jakości, o przeznaczeniu na wyroby masowe, przeważnie mniejszej
długości, jak np. fryzy, graniaki, łaty do produkcji posadzki itp.

Tarcica wymagająca indywidualnego traktowania jest rozpiłowywana wzdłużnie

w sposób  zapewniający  oddzielenie  bocznych  stref  lepszej  jakości  od  strefy  środkowej,
z reguły  obciążonej  szeregiem  wad,  jakie  normalnie  ujawniają  się  w  przyrdzeniowych
strefach  drewna.  Strefy  boczne  stanowią  typowy  materiał  do  produkcji  wysokojakościowych
elementów  przeznaczeniowych.  Są  one  rozpiłowywane  wzdłużnie  na  taką  szerokość,  jaką
powinny  mieć  gotowe  elementy.  Używa  się  do  tego  celu  jednopiłowych  pilarek  tarczowych
wzdłużnych.  Umożliwia  to  zależnie  od  jakości  przerabianego  materiału  wypiłowywanie
kolejnych elementów niejednakowej szerokości.

Strefa środkowa desek – gorszej jakości – pozostała po odpiłowaniu stref bocznych,

może być rozpiłowywana na łaty jednakowej szerokości tak samo na pilarkach tarczowych
wzdłużnych jednopiłowych, albo jeśli ma większą szerokość – na pilarce tarczowej wzdłużnej
wielopiłowej. [1, s. 329]

Łaty wypiłowane na pilarkach tarczowych wzdłużnych jednopiłowych są przemieszczane

do  stanowisk  pilarek  tarczowych  poprzecznych  (przerzynarek),  gdzie  ulegają  skróceniu  na
długość  produkowanych  elementów  przeznaczeniowych.  W  czasie  skracania  następuje
wycinanie  i  odrzucanie  odcinków  zawierających  wady  drewna,  niedopuszczalne  dla
określonego sortymentu elementów.

Gotowe elementy są na miejscu rozsortowywane na grupy jakościowo-wymiarowe, lub

wywożone z hali na sortownię. Stanowiska obrabiarek użytych do produkcji elementów
przeznaczeniowych powinny być powiązane ze sobą przenośnikami w ciągi produkcyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Produkcja elementów przeznaczeniowych z drewna drzew iglastych

Tarcica po wysuszniu w suszarni podlega operacji egalizowania na strugarkach jedno-

lub  dwustronnych.  Po  zegalizowaniu  jej  grubości  jest  rozpiłowywana  wzdłużnie  na  łaty  lub
listwy  o  szerokości  produkowanych  elementów  przeznaczeniowych.  Do  tego  celu  używa  się
pilarek  tarczowych  wzdłużnych  wielopiłowych  lub  jednopiłowych.  Tak  samo  jak  przy
produkcji  elementów  przeznaczeniowych  z  drewna  drzew  liściastych  cała  tarcica  przechodzi
przez  pilarki  wielopiłowe.  Na  pilarkach  jednopiłowych  obrzyna  się  tylko  boczne  części
tarcicy  o  szerokości  mniejszej  niż  odległość  między  sąsiednimi  piłami  pilarki  wielopiłowej.
Wskutek tego muszą być one obrzynane indywidualnie na mniejszą szerokość.

Wszystkie łaty wypiłowane na pilarkach tarczowych wzdłużnych są podawane do

stanowisk  pilarek  poprzecznych,  gdzie  są  dzielone  rzazami  poprzecznymi  na  odcinki
o  ostatecznej  długości  produkowanych  elementów  przeznaczeniowych.  Ważnym  zadaniem
jest  usuwanie  wszystkich  odcinków  łat,  które  zawierają  niedopuszczalne  w  produkowanych
elementach wady drewna.

Odcinki łat o długościach mniejszych od końcowych długości produkowanych

elementów podawane są do stanowiska sklejarki długościowej, wykonującej połączenia na
wczepy palczaste (klinowe).

Rys. 24. Połączenie drewna na wczepy palczaste: z prawej strony
normalnej długości, z lewej – na mini-wczepy [1, s. 343]

Sklejarka składa się z frezarki do wycinania wczepów na obu końcach łączonych ze sobą

odcinków  łat,  z  przenośnika  podawczego  oraz  prasy  do  ściskania  sklejanych  elementów.  Po
nacięci  na  wczepy  nanoszony  jest  klej,  a  po  ściśnięciu  łączonych  elementów  w  prasie
następuję  automatyczne  uruchomienie piły tarczowej, która odcina ze sklejonej taśmy gotowe
elementy  przeznaczeniowe  o  ostatecznej  długości.  Po  sklejeniu  długościowym  istnieje
możliwość łączenia elementów na sklejarce szerokościowej.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew

liściastych?

2. Jak można scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew

iglastych?

3. Jakie wymiary mają wczepy i mikrowczepy palczaste?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew liściastych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące produkcji elementów przeznaczeniowych

z drewna drzew liściastych,

2)  scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew liściastych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
–  ołówek/długopis,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew iglastych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące produkcji elementów przeznaczeniowych

z drewna drzew iglastych,

2)  scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych z drewna drzew iglastych,
3)  przedstawić powyższe w formie opisowej,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę formatu A-4,

–

ołówek/długopis,

– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ graficznie i opisz połączenie drewna na wczepy palczaste.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  odszukać informacje w literaturze na ten temat,
2)  narysować przykład połączenia drewna na wczepy,
3)  oznaczyć wymiary wczepów i mikrowczepów,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  notatnik,
–  arkusz papieru w kratkę format A-4,
–  ołówek/długopis,
–  linijka,
–  literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych

z drewna drzew liściastych?

2) scharakteryzować produkcję elementów przeznaczeniowych

z drewna drzew iglastych?

3) podać wymiary wczepów i mikrowczepów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test  zawiera  22  zadania  o  różnym  stopniu  trudności.  Są  to  zadania  wielokrotnego

wyboru. Do każdego pytania dołączone są cztery możliwości odpowiedzi, tylko jedna jest
prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część - poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W jakiej części dłużycy występuje największa zbieżystość?

a)  w odziomkowej,
b)  w środkowej,
c)  w wierzchołkowej,
d)  w  wierzchołkowej  i  odziomkowej  w  przypadku  występowania  napływów

korzeniowych.

2. Jakie sęki stanowią najpoważniejszą wadę w drewnie tartacznym?

a)  zepsute i nie zrośnięte z otaczającą je tkanką drzewną,
b)  nadpsute i nie zrośnięte z otaczającą je tkanką drzewną,
c)  twarde i częściowo zrośnięte z otaczającą je tkanką drzewną,
d)  twarde i zupełnie zrośnięte z otaczającą je tkanką drzewną.

3. Znakowanie kłód wykonuje się:

a)  na czole cieńszego końca kłody,
b)  w środkowej części kłody,
c)  na czole grubszego końca kłody,
d)  obojętnie.

4. Na linii uzdatniania kłód wykonuje się:

a)  przecieranie kłód,
b)  sortowanie kłód,
c)  wykrywanie metali i korowanie,
d)  znakowanie kłód.

5. Przy pomocy jakich narzędzi usuwa się metale z kłód?

a)  tasaka,
b)  siekiery i pilarki,
c)  noża,
d)  ręcznie.

6. W jaki sposób odbywa się maszynowe korowanie kłód?

a)  przy pomocy pilarki łańcuchowej,
b)  przy pomocy pilarki tarczowej,
c)  przy pomocy narzędzi ręcznych,
d)  przy  pomocy  narzędzi  zamocowanych  w  rotorze  lub  dociskanych  pneumatycznie  lub

hydraulicznie w głowicach korujących.

7. Tabelaryczne wielkości posuwów przecieranych kłód stosuje się:

a)  przy przecieraniu kłód prostych,
b)  przy przecieraniu kłód krzywych,
c)  przy przecieraniu kłód krótkich,
d)  przy przecieraniu kłód cienkich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Jaki ubytek drewna przy przetarciu powodują piły taśmowe w porównaniu z przetarciem

piłami trakowymi?
a)  większy,
b)  mniejszy,
c)  większy przy grubszych kłodach,
d)  taki sam.

9. Mechowatość powierzchni tarcicy przy przetarciu na pilarkach taśmowych wynika z:

a)  zbyt dużej prędkości przetarcia,
b)  nieuwagi obsługi,
c)  stępienia uzębienia piły,
d)  niestarannego zlutowania końców piły.

10. Jakie pilarki stanowią główne elementy linii obróbki materiałów bocznych?

a)  łańcuchowe,
b)  ramowe,
c)  tarczowe poprzeczne i wzdłużne,
d)  taśmowe

11. Wadą przerzynki desek pilarką tarczową poprzeczną jest:

a)  zbyt mała szerokość deski,
b)  zbyt duża szerokość deski,
c)  mechowatość powierzchni deski,
d)  brak prostopadłości czoła deski do jej osi i płaszczyzny.

12. Zmianowy jest zastępcą:

a)  trakowego,
b)  dyspozytora,
c)  dyrektora,
d)  kierownika hali.

13. Zadanie produkcyjne dla trakowego kierownik hali przetarcia wydaje w postaci:

a)  rozkazu dziennego,
b)  dyspozycji przetarcia,
c)  pisma przewodniego,
d)  prośby koleżeńskiej.

14. Jakie elementy przeznaczeniowe produkuje się z drewna drzew liściastych?

a)  wyroby fryzarskie,
b)  wyroby sklejkarskie,
c)  wyroby okleiniarskie,
d)  wyroby meblarskie.

15. Jaka jest szerokość połączenia drewna na mini-wczepy palczaste?

a)  2 – 5 mm,
b)  6 – 20 mm,
c)  21 – 40 mm,
d)  41 – 60 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Rozmieszczenie sęków na przekroju poprzecznym strzały jest mniejsze gdy odległość od

środka przekroju:
a)  jest mniejsza,
b)  jest równa połowie długości promienia,
c)  jest większa,
d)  nie ma wpływu.

17. Prawidłowy sprzęg pił powinien zapewnić:

a)  jak największy ubytek drewna w postaci odpadów,
b)  jak najmniejszy ubytek drewna w postaci odpadów,
c)  uzyskanie jak najdłuższych elementów,
d)  uzyskanie jak najkrótszych elementów.

18. Bok kwadratu o największej powierzchni wpisanego w przekrój kłody o średnicy d

w cieńszym końcu wynosi:
a)  0,71 d,
b)  0,61 d,
c)  0,51 d,
d)  0,41 d.

19. Przy przetarciu kłód ze strefy przyrdzeniowej należy pozyskiwać:

a)  sortymenty jak najdłuższe,
b)  sortymenty grubsze,
c)  sortymenty cieńsze,
d)  sortymenty krótsze.

20. Jakość i wydajność przetarcia pilarki ramowej pionowej zależy od:

a)  prędkości posuwu kłody,
b)  grubości kłody,
c)  prawidłowego zawieszenia pił w ramie pilarki,
d)  ilości osób obsługi.

21. Wichrowatość tarcicy uznaje się za:

a)  zaletę tarcicy,
b)  wadę tarcicy,
c)  cechę pożądaną przetarcia,
d)  cechę nie wpływającą na jakość tarcicy.

22. Jakie przyczyny mogą spowodować pęknięcie piły taśmowej?

a) nieprawidłowe ostrzenie piły lub zbyt mocne jej napięcie,
b) przechowywanie piły w temperaturach poniżej 10

c) przechowywanie piły w temperaturach powyżej 10

d) zbyt rzadkie ostrzenie piły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Obróbka drewna tartacznego

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Razem: