Budowa układu kostno-stawowego

narządu żucia.

Kości trzewioczaszki

(

ossa viscerocranii

)

•

kość nosowa prawa i lewa (

os nasale dextrum et sinistrum

)

•

kość łzowa prawa i lewa (

os lacrimale dextrum et sinistrum

)

•

małżowina nosowa dolna prawa i lewa (

concha nasalis inferior

dextra et sinistra

)

•

lemiesz (

vomer

)

•

szczęka prawa i lewa (

maxilla dextra et sinistra

)

•

kość podniebienna prawa i lewa (

os palatinum dextrum et

sinistrum

)

•

kość jarzmowa prawa i lewa (

os zygomaticum dextrum et

sinistrum

)

•

żuchwa (

mandibula

)

•

kosteczki słuchowe prawe i lewe:
młoteczek, kowadełko, strzemiączko (

ossicula auditis dextra et

sinistra: malleus, incus, stapes

)

•

kość gnykowa (

os hyoideum

)

W układzie stomatognatycznym występują trzy
rodzaje stawów:

- zębowo-zębodołowy,

- międzyzębowy ,

- skroniowo-żuchwowy.

Tylko staw skroniowo-żuchwowy jest stawem z
anatomicznego punktu widzenia. Pozostałe są
uzasadnione z fizjologicznego punktu widzenia
(ponieważ oba te stawy powodują za pośrednictwem
proprioreceptorów przyzębia pobudzanie czynności
odpowiednich mięśni).

Staw zębowo-zębodołowy, to z jednej strony
powierzchnia korzenia a z drugiej ściana zębodołu.
Pomiędzy nimi możliwe są określone ruchy dzięki
elastyczności przyzębia.

Staw zębowo-zębowy (międzyzębowy). Czynność
tego stawu określają wzajemne kontakty
powierzchni zwarciowych zębów górnych i dolnych
(tj. zębów przeciwstawnych).

Staw skroniowo -żuchwowy

Stawy skroniowo - żuchwowe są jednymi z najczęściej
używanych stawów ciała, w związku z długotrwałym użyciem w
trakcie żucia, mowy, śpiewu, ziewania itp.

Staw skroniowo-żuchwowy jest dwujamowym, kulistym,

sprzężonym i symetrycznym stawem twarzoczaszki.

Staw leży ku przodowi od ujścia

przewodu słuchowego zewnętrznego

i zewnętrznie osłonięty jest przez

łuk jarzmowy.

Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii

narządu żucia. Polega na wykonywaniu ruchów żuchwy:

•

wysuwania i cofania

•

opuszczania i podnoszenia

•

ruchów żucia (ruchy boczne)

Panewka stawowa

stawu skroniowo-żuchwowego jest z tyłu

wklęsła , z przodu wypukła. Tworzy ją przedni odcinek dołu

żuchwowego oraz guzek stawowy

,

również pokryte

chrząstką.

dół żuchwowy

guzek stawowy

głowa żuchwy

kość skroniowa

Główka stawowa

Panewka stawowa

Główkę stawową

tworzy głowa

żuchwy pokryta chrząstką na

górnym i przednim obwodzie.

Powierzchnie stawu skroniowo-

żuchwowego

• pokryte są zbitą tkanką łączną włóknistą, w dole

żuchwy przechodzą na guzek stawowy

• wyrostek kłykciowy żuchwy również pokryty jest

tkanką łączną zbitą

• tkanka łączna zbita zaliczana jest do najbardziej

odpornych na mikro i makro urazy mechaniczne

Krążek stawowy

discus articularis

Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką
włóknistą, znajduje się

krążek stawowy

dzielący jamę stawową na

dwie części - większe piętro górne i mniejsze piętro dolne, ściśle
od siebie oddzielone.

Pod względem budowy anatomicznej w krążku można wyodrębnić
zasadniczo trzy części:

1. brzeg tylny (pasmo tylne) znajduje się w pozycji "na godzinie
12" nad głową wyrostka kłykciowego podczas przywiedzenia
żuchwy do szczęk i jest najgrubszym fragmentem krążka,

2. część środkowa jest najcieńsza i w położeniu maksymalnego
zaguzkowania zębów jest zlokalizowana wzdłuż guzka stawowego,

3. część przednia (pasmo przednie) krążka leży najbardziej
doprzednio i podobnie jak część tylna jest brzeżnie pogrubiona.

Pasmo tylne

Unaczynienie SSś

• Powierzchnie stawowe odżywiane są przez tętnicę

skroniową powierzchowną i tętnicę szczękową
wewnętrzną.

• Są to pętle naczyniowe włosowate na obwodzie

doprowadzające krew z kości skroniowej do dołu
żuchwowego oraz z żuchwy do wyrostka
kłykciowego

• Tkanka łączna pokrywająca wyrostek kłykciowy nie

ma bezpośredniego kontaktu z leżącą pod nią

kością bo jest oddzielona od niej warstwą

chrząstki szklistej

Więzadło rylcowo-żuchwowe
(lig. stylomandibulare)

więzadło klinowo-
żuchwowe (lig.
sphenomandibulare)

Widok od strony
przyśrodkowej

Widok od strony
bocznej

więzadło skroniowo-żuchwowe

(lig. temporomandibulare)

więzadło torebkowe

(lig. capsulare)

Torebka SSś

• Torebka stawu skroniowo-żuchwowego od dołu

stawu i guzka poprzez krążek sięga do wyrostka
kłykciowego.

• Zbudowana jest z gęstej tkanki łącznej o różnej

grubości

• Z boku wzmocniona jest więzadłami

torebka stawowa

Torebka
stawowa - obraz
histologiczny

Wewnętrzna powierzchnia torebki stawowej wysłana jest

cienką i bardzo silnie unaczynioną błoną mazistą

Błona maziowa – membrana synovialis

• wyściela wewnętrzną powierzchnię torebki

stawowej

• stanowi cienką silnie unaczynioną warstwę

najgrubszą w tylnej części krążka

• wydziela płyn maziowy dochodzący przez

wydzielanie i przez dyfuzję

Błona maziowa

membrana
synovialis

–

obraz

histologiczny

Jamę stawu wypełnia płyn maziowy.

Płyn maziowy torebki stawu skroniowo-

żuchwowego

Płyn maziowy zawiera :
• proteiny
• elektrolity
• mucynę (substancja z grupy glikoprotein)
• wolne komórki >60/cm

2

• makrofagi
• kwas hialuronowy

Płyn smaruje i odżywia tkanki stawu skroniowo-żuchwowego
Makrofagi - komórki żerne mają za zadanie likwidacje

resztek tkanek, które powstają na skutek ścierania stawu.

Poddany stopniowemu naprężeniu ścinającemu,
działa jako smar

Poddany nagłemu obciążeniu, działa jako
amortyzator wstrząsów

Działa jako filtr powstrzymujący ruch
potencjalnie szkodliwych komórek i
cząsteczek

Kwas hialuronowy jest głównym wielkocząsteczkowym

składnikiem płynu stawowego, który jest prostym dializatem

osocza.

Wyrostek kłykciowy

processus condylaris
mandibulae

Na końcu wyrostka kłykciowego
znajduje się głowa żuchwy. Jej ruchy
w stawie skroniowo-żuchwowym
wyczuwa się łatwo przez przewód
s

ł

uchowy zewnętrzny

.

Nad wyrostkiem kłykciowym jest chrzęstny ośrodek

wzrostu żuchwy

Chrzęstny ośrodek wzrostu

• Chrzęstny ośrodek wzrostu i sprzężenie obu

stawów skroniowo-żuchwowych to cechy

odróżniające go od innych stawów

• Chrzęstny ośrodek wzrostu jest cienką warstwą

chrząstki szklistej (około 1,5 mm) leżącą między

częścią kostną wyrostka kłykciowego żuchwy a

pokrywą łącznotkankową ssż. Pojawia się w 10

tygodniu życia płodowego.

• Obustronnie czynny prowadzi do symetrycznego i

prawidłowego wyglądu twarzy.

SSś unerwia głównie

nerw uszno-skroniowy

( n. auriculotemporalis)

odchodzący od 3 gałęzi

nerwu trójdzielnego.

Unerwienie stawu skroniowo-żuchwowego

Biomechanika stawu skroniowo-żuchwowego

Skojarzona czynność obu stawów skroniowo-żuchwowych umożliwia
następujące ruchy żuchwy:

Unoszenie (elevatio)

Opuszczanie (depressio)

Wysuwanie (protrusio)

Cofanie (retractio)

Obrót na zewnątrz i do wewnątrz (exrotatio, endorotatio)

Zaburzenia SSś

Pozycja zębów może wpływać na pozycję stawów szczęk.

Gdy staw funkcjonuje normalnie, kości nie kontaktują się ze

sobą, ponieważ między nimi znajduje się cienki krążek

chrzęstny. Krążek działa jak poduszka i umożliwia gładką

pracę stawu. Każdy krążek jest utrzymywany w miejscu i

prowadzony przez mięśnie i więzadła.

W przypadkach gdy mamy do czynienia z:

- głębokim zgryzem,

- dolną szczęką przesuniętą za daleko do tyłu,

- wąską górną szczęką,

- stłoczonymi górnymi zębami, lub wychylonymi do przodu,

może to spowodować zmianę pozycji żuchwy.

Dysfunkcja stawu oznacza, że dolna szczęka nie znajduje

się we właściwym miejscu względem górnej. Powoduje to

często przemieszczenie krążka zabezpieczającego do

przodu podczas przesuwania się żuchwy do tyłu.

Bardziej ostre przemieszczenie może być bardzo bolesne i

może powodować trwałe zniszczenie stawu. Niestabilny

zgryz może spowodować zarówno przemieszczenie stawu

jak i napięcie i ból mięśni.

•

bóle głowy,

•

bóle szyi,

•

dzwonienie w uszach,

•

wypełnienie w uszach,

•

ból za oczami,

•

ból uszu,

•

ból ramion,

•

ból dołu pleców,

•

zawroty głowy,

•

zasłabnięcia,

•

trudności w połykaniu,

•

mrowienie w palcach i rękach

Objawy zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego:

Przyczyna zaburzeń działania SSś

1.Dolna szczęka zbyt daleko z tyłu

• głęboki zgryz zębowy

• górne zęby przechylone do tyłu

• brak tylnych zębów

Rezultat: przemieszczenie krążka do przodu

1. Mięśnie nie pozostające w równowadze

• Nawyki zgrzytania lub zaciskania zębów

• Zła postawa

2. Uraz

• Wypadki samochodowe

• Uderzenie z tyłu

• Zabiegi usypiania w szpitalach

• Uraz głowy lub szczęki

Kłykcie przesunięte zbyt daleko o tyłu to główna
przyczyna zaburzeń SSś.

Możliwości leczenia:

1. Fizjoterapia:

ćwiczenia, ultradźwięki,

stymulacje elektryczne, leczenie ciepłem,
krioterapia, masaż

2. Techniki relaksacyjne

: technika

oddychania i rozluźniania,

3. Leczenie farmakologiczne

- leki

przeciwzapalne, leki przeciwbólowe, leki
zmniejszające napięcie mięśni, leki
psychotropowe

4. Leczenie stomatologiczne:

a. Zachowawcze: zmiana kształtu i

wielkości zębów może przywrócić
właściwy zgryz

b. Protetyczne: w przypadku braków zębowych
wykonanie mostów lub protez

Lekarz może zalecić szyny okluzyjne - plastikowe
nakładki nazębne lub podjęzykowe na noc lub/i na dzień,
które pozwolą na odpowiednie ułożenie szczęk wobec
siebie uniemożliwiając zaciskanie zębów i napinanie
mięśni żwaczowych.

Szyna okluzyjna

Ortodontyczne

- w przypadku wad zgryzu

Zabiegi chirurgiczne

- tylko w przypadku długo nie

poddających się leczeniu bólom i daleko posuniętym

zmianom anatomicznym w stawach.

Rozwój kośćca narządu żucia

W czasie rozwoju osobniczego proporcje części twarzowej i
mózgowej głowy zmieniają się: przy urodzeniu
twarzoczaszka stanowiąca 1/8 wymiarów głowy, u dorosłego
człowieka zwiększa się do 1/3.

Analizę zmian wzrostowych zachodzących w

obrębie głowy jako całości czy tylko w obrębie

części twarzowej przeprowadza się w 3 kierunkach

przestrzennych.

Płaszczyzny przestrzenne

strzałkowa

czołowa

pozioma

Wzrost i rozwój żuchwy

W przeciwieństwie do szczęki, która jest całkowicie

połączona z podstawa czaszki, żuchwa zawieszona jest za

pomocą mięśni, skóry i tkanek.

śuchwa rozwija się z pierwszego łuku skrzelowego. Każda

połowa żuchwy rozwija się skroniowo w stosunku do czasowej

struktury zwanej

chrząstką Meckela

4 tygodniowy embrion

Dziecko w 6 tygodniu rozwoju

W 6 tygodniu rozwoju

pierwotna żuchwa jest

podparta przez dwie

chrzęstne struktury

rozciągające się od miejsca

gdzie w przyszłości

powstanie ucho do lini

pośrodkowej gdzie łączą się

w wyrostek żuchwowy.

57

W 7 tygodniu rozpoczyna

się międzybłoniaste

formowanie się żuchwy.

Chrząstka Meckela jest

tylko mechanizmem

wspierajacym i nie staje się

kością żuchwy w trakcie

odchrzęstnego kostnienia.

Poza pozostałością jako

kowadełko i młoteczek

ulega całkowitej resorpcji.

Wyrostek szczękowy i chrząstka Meckela są zastąpione
definitywnie przez szczękę i żuchwę, które rozwijają się
przez błoniaste kostnienie.

Kierunek wzrostu zależny od resorpcji przedstawiony jako

strzałka skierowana w kierunku kości. Kierunek wzrostu

zależny od nadbudowy kości przedstawiony jako strzałka

skierowana na zewnątrz kości. Grubość strzałek odpowiada

intensywności wzrostu w poszczególnych regionach.

Większość wzrostu, który jest obserwowany z przodu,
faktycznie zachodzi z tyłu. Oznacza to, ze przednia krawędź
gałęzi jest stale resorbowana, aby wytworzyć miejsce dla
nowych trzonowców.

proces resorpcji (-)

proces nadbudowy (+).

Ponieważ odkładanie się kości przewyższa proces jej
resorpcji dochodzi do powiększenia się gałęzi powodując
wzrost wymiarów żuchwy.

Pionowy wzrost żuchwy w stosunku do wyrostka
sutkowatego kości skroniowej
w okresie noworodkowym (A) i w wieku dorosłym (B)

Poprzeczny wzrost żuchwy jest uzyskiwany głównie poprzez

odtylny wzrost.

żuchwa noworodka

żuchwa 4-letniego
dziecka
żuchwa dorosłego
człowieka

Zmiany z wiekiem w żuchwie

Kość żuchwy wykazuje znaczące różnice w stosunku do
innych kości szkieletu. Struktura tej kości jest w istotny
sposób uwarunkowana posiadaniem lub brakiem uzębienia.

Kości części twarzowej twarzoczaszki zbudowane są z
części gąbczastej i zbitej. śuchwa w ok. 80% zbudowana
jest z istoty zbitej, która najbardziej rozwinięta jest w
części podstawnej żuchwy.

Atrofia tkanki kostnej w obrębie żuchwy jest
uwarunkowana utratą zębów z powodu chorób
przyzębia, próchnicy i urazów. Ubytek dotyczy zarówno
istoty zbitej, jak i gąbczastej i nie jest równomierny.
Szacuje się, że osteoporoza w istocie gąbczastej
ujawnia się o ok. 10 lat wcześniej niż w istocie zbitej i
jest bardziej wyrazista.
U kobiet ubytek tkanki kostnej jest wcześniejszy.

śuchwa w podeszłym wieku

Szczęka jest w momencie urodzenia krótka w wymiarze
pionowym, ale szybko przyrasta, tak, że w 3 roku życia
osiąga już 1/3 swego ostatecznego wymiaru. Górna
wysokość twarzy przyrasta po urodzeniu intensywnie;
w wieku 1,5 roku przyrost stabilizuje się osiągając 43%
całkowitej wysokości twarzy dorosłego.

Osteogeneza szczęki

Wzrost środkowego piętra twarzy jest trójwymiarowy, to
dominuje wzrost pionowy. Określenie centrum wzrostu jest
jednak bardzo trudne, gdyż środkowa część twarzy jest
bardzo ściśle związana z podstawą czaszki, i wzrost tej
struktury wpływa znacznie na wzrost środkowego piętra
twarzy.

Każdy doprzedni wzrost podstawy czaszki pociąga za sobą
doprzednie przemieszczenie struktur środkowego piętra
twarzy.

Wzrost szczęki zachodzi według schematu: tylny wzrost -
doprzednie przemieszczenie. Określenie to należy rozumieć
jako powstawanie nowej tkanki z tyłu, co wywołuje doprzednie
przemieszczenie całej kości.

Kierunek wzrostu zależny od resorpcji przedstawiony jako strzałka
skierowana w kierunku kości, kierunek wzrostu zależny od nadbudowy
kości przedstawiony jako strzałka skierowana na zewnątrz kości.
Grubość strzałek odpowiada intensywności wzrostu w poszczególnych
regionach.

Przemieszczenie doprzednie i dodolne szczęki jest
możliwe dzięki szwom łączącym środkowa część twarzy z
podstawą czaszki. Są to szwy: czołowo-szczękowy,
jarzmowo-szczękowy, jarzmowo-skroniowy, klinowo-
podniebienny.

resorpcja (-)

nadbudowa (+)

Wzrost środkowego pietra twarzy można podzielić na dwie
fazy:

1. Od nardzin do 7 roku życia.
Podczas pierwszych 7 lat życia powiększanie się mózgu
wywołuje wydłużenie się przedniej długości podstawy
czaszki. Wzrost oczu powiększa przestrzeń oczodołów,
chrząstki nosa popychają szczękę do przodu i do tyłu.

2. Po 7 roku życia mózg i oczy są ostatecznie
ukształtowane, przednia podstawa czaszki kończy wzrost a
oczodoły się stabilizują. Chrząstki nosa kończą wzrost w
tym czasie i to spowolnienie wzrostowych mechanizmów
zatrzymuje aktywność w szwach.

Kombinacja dryftu i przemieszczenia podwaja pionowy

wymiar szczeki, pomiędzy okresem noworodkowym

a dojrzałością.

Zmiany w morfologii czaszki od okresu noworodkowego (A),
do wieku dojrzałego (B)

1 = szerokość czaszki,
2 = odległość między oczodołami,
3 = wysokość szczęki