plik

Anatomia zębów stałych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Wstęp do anatomii zębów   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 9
Terminologia używana do określenia powierzchni zębów   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 13
Terminologia używana do określenia budowy anatomicznej zębów  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 16
Terminologia związana z oznaczaniem zębów w łuku  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 16
Układ zębów stałych   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 19

Siekacze

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Siekacze górne  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 22
Siekacze dolne  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 25

Kły

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Kły górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Kły dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Przedtrzonowce

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Przedtrzonowce górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Przedtrzonowce dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Trzonowce

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Trzonowce górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Trzonowce dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Metodyka opracowania ubytków – część ogólna . . . . . . . . . .39

Metodyka opracowania i wypełniania ubytków

- część szczegółowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Ubytki klasy I

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

   Lakowanie   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 55
   Poszerzone lakowanie  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 57
     Metoda PRR  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 58
   Wypełnianie materiałem złożonym   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 60

Wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Ubytki klasy II

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

   Wariant 1 - wypełnianie cementem szkłojonomerowym    .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 64
   Wariant 2 - wypełnianie materiałem złożonym    .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 67
   Wariant 3 - wypełnianie amalgamatem   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 73
   Wariant 4 - wypełnianie amalgamatem   .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 79

Ubytek klasy III

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Ubytek klasy IV

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Ubytki klasy V

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Wypełnianie materiałem złożonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

Zęby mleczne można podzielić na: siekacze,

kły i trzonowce (ryc. I-1), a zęby stałe na: sie-

kacze, kły, przedtrzonowe i trzonowce (ryc.

I-2). Jak wynika z przedstawionych rycin,

w uzębieniu mlecznym nie ma zębów przed-

trzonowych i trzecich zębów trzonowych zwa-

nych zębami ósmymi lub zębami „mądrości”.

Zęby mleczne przypominają kształtem zęby

stałe. Istnieją jednak dość wyraźne różnice

pomiędzy tymi dwoma rodzajami zębów, któ-

rych znajomość ma duże znaczenie praktycz-

ne ze względu na odmienny sposób leczenia.

uzębieniu człowieka występują dwa

rodzaje zębów: mleczne (ang. prima-

ry lub deciduous teeth) i stałe (ang. permanent

teeth).

Zęby mleczne w liczbie 20 są obecne u dzieci

od 2 do 6 roku życia. 10 zębów znajduje się

w szczęce i 10 w żuchwie. Od 6 roku życia

zaczynają się wyrzynać pierwsze zęby stałe

i w wieku 12-13 lat uzębienie mleczne zostaje

zastąpione przez uzębienie stałe. W uzębieniu

stałym są 32 zęby.

Ryc . I-1 .

Zęby mleczne. Widok od strony powierzchni żującej.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Różnice pomiędzy zębami mlecznymi

a stałymi są następujące:

Zęby mleczne są mniejsze niż zęby stałe.

•

Czasami jednak różnica wielkości może być

niewielka. Czynnikiem decydującym wtedy

o rozpoznaniu jest miejsce zajmowane przez

ząb w łuku zębowym.

Zęby mleczne mają barwę biało-niebieską,

•

a zęby stałe – biało-żółtą.

Pomiędzy koroną a korzeniem (korzeniami)

•

zębów mlecznych znajduje się wałek szkliwa

(ryc. I-3) otaczający koronę zwany obręczą

zęba (łac. cingulum dentis).

Korzenie zębów mlecznych są mniejsze

•

i cieńsze niż korzenie zębów stałych.

W trzonowcach mlecznych korzenie są sze-

roko rozstawione, ponieważ obejmują za-

wiązki zębów stałych (ryc. I-3).

Zęby mleczne mogą być rozchwiane. Jest to

•

ruchomość fizjologiczna wynikająca z re-

sorpcji ich korzeni w okresie poprzedzającym

wypadnięcie. Rozchwianie zębów stałych jest

objawem patologicznym.

Zęby mleczne są ustawione w kości szczęki

•

lub żuchwy bardziej pionowo niż zęby stałe.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

W każdym zębie, zarówno mlecznym jak i sta-

łym można wyróżnić koronę zęba (łac. corona

dentis), szyjkę zęba (łac. collum dentis) i korzeń

zęba (łac. radix dentis) (ryc. I-4).

Ząb zbudowany jest z czterech tkanek: szkli-

wa, zębiny, cementu korzeniowego i miazgi.

Miazga wypełnia jamę zęba (ryc. I-5). Szkli-

wo, zębina i cement korzeniowy są w znacz-

nym stopniu zmineralizowane. Natomiast

miazga jest bogato unaczynioną i unerwio-

Ryc . I-3 .

Zęby trzonowe mleczne.

Ryc . I-4 .

Schematyczna budowa kła

górnego.

Ryc . I-5 .

Pionowy przekrój przez korzeń

i koronę górnego kła.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

ną tkanką łączną. Tkanki twarde otaczają ją

i chronią przed szkodliwymi czynnikami

w jamie ustnej.

Szkliwo jest najtwardszą tkanką ciała czło-

wieka. Zawiera 95% hydroksyapatytów wap-

nia (związki nieorganiczne), 4% wody i tyl-

ko 1% związków organicznych. Rozwija się

z narządu szkliwotwórczego i jest produktem

wyspecjalizowanych komórek nabłonkowych

tego narządu zwanych

ameloblastami

. Jest po-

chodzenia ektodermalnego. Szkliwo pokrywa

anatomiczną koronę zęba (ryc. I-5).

Cement korzeniowy pokrywa cienką warstwą

(50-100 μm) korzeń zęba. Składa się w 65%

z hydroksyapatytów wapnia, w 23% ze związ-

ków organicznych (głównie włókna kolage-

nowe) i w 12% wody. Jego twardość można

porównać do twardości kości a grubość do

grubości kartki papieru.

Zębina jest twardą, żółtawą tkanką stanowią-

cą większość tkanek zęba (ryc. I-5). Znajduje

się pod szkliwem i cementem korzeniowym.

W zdrowym zębie nie jest widoczna. Można

ją dopiero zobaczyć po uszkodzeniu szkliwa

przez próchnicę, starcie patologiczne lub na

zdjęciu rtg. Składa się w 70% z hydroksyapa-

tytów szkliwa, w 18% z włókien kolageno-

wych (związki organiczne) i 12% wody. Jest

więc tkanką twardszą niż cement, ale mniej

twardą aniżeli szkliwo. Ma to swoje znaczenie

kliniczne.

Zębina rozwija się z embrionalnej brodawki

zębowej. Jest pochodzenia mezodermalnego.

Komórki, które tworzą zębinę nazywają się

odontoblastami

. Są zlokalizowane w zębie na

granicy miazgi i zębiny. Część zęba, w obrębie

której szkliwo styka się z cementem korzenio-

wym nosi nazwę

szyjki zęba

lub połączenia

szkliwno-cementowego (ang. cemento-enamel

junction). Stosunki w obrębie szyjki zęba są

różne. W 60% przypadków cement korzenio-

wy zachodzi nieznacznie na szkliwo, w 30%

styka się ze szkliwem, a w 10% pomiędzy

szkliwem a cementem pozostaje odkryta zębi-

na. Ma to również znaczenie kliniczne.

Miazga wypełnia jamę zęba. Jest bogato una-

czynioną i unerwioną tkanką łączną. Za pomocą

tzw. pęczka naczyniowo-nerwowego miazga łą-

czy się przez otwór wierzchołkowy (anatomicz-

ny) z kością szczęki lub żuchwy.

Miazga, podobnie jak zębina, rozwija się z bro-
dawki zębowej. Funkcje miazgi są następujące:

komórki miazgi – odontoblasty stale tworzą

nową zębinę (tzw. zębinę wtórną);

zakończenia nerwowe miazgi reagują bólem

na ciepło, zimno, słodycze, uraz, próchnicę,

nawiercanie wiertłem;

naczynia miazgi dostarczają środków od-

żywczych dla odontoblastów, które stale

produkują zębinę wtórną;

miazga może bronić się przed próchnicą lub

zranieniem i wytwarzać przez odontoblasty

nowe warstwy zębiny (tzw. zębina repara-

cyjna).

Korona zęba

anatomiczna

jest to ta część zęba,

która pokryta jest szkliwem. Oprócz pojęcia

korony anatomicznej istnieje pojęcie

korony

klinicznej

korony protetycznej

. Korona kli-

niczna odnosi się do tej części zęba, która jest

widoczna w jamie ustnej. U młodego pacjen-

ta ze zdrowym przyzębiem, korona kliniczna

będzie pokrywała się z koroną anatomiczną.

U pacjenta starszego lub z chorobą przyzębia,

korona kliniczna będzie dłuższa od korony

anatomicznej. I odwrotnie, u dziecka z wyrzy-

nającymi się zębami korona kliniczna będzie

krótsza od korony anatomicznej.

Przez koronę protetyczną należy rozumieć

sztuczną koronę metalową, porcelanową,

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

kompozytową lub akrylową wykonaną przez

technika dentystycznego.

Terminologia używana dla określenia

powierzchni zębów

Zęby, zarówno stałe jak i mleczne, mają czte-

ry powierzchnie i jeden brzeg, lub pięć po-

wierzchni w zależności od grupy zębów do

której dany ząb należy.

Powierzchnia zwrócona na zewnątrz łuku

zębowego w zębach przednich nosi nazwę

powierzchni wargowej, a w zębach przed-

trzonowych i trzonowych – powierzchni

policzkowej.

Powierzchnia zwrócona do wnętrza jamy

ustnej (w kierunku języka) nosi nazwę po-

wierzchni językowej.

Powierzchnia zębów bocznych, czyli przed-

trzonowców i trzonowców, która styka się

w warunkach prawidłowych z taką samą

powierzchnią zębów przeciwstawnych nosi

nazwę powierzchni żującej lub okluzyjnej.

Posiada guzki, które ułatwiają żucie pokar-

mów.

Zęby przednie (siekacze i kły) nie mają po-

wierzchni żującej, ale posiadają brzeg siecz-

ny, który służy do odcinania i rozdrabniania

pokarmów.

Każdy ząb w warunkach prawidłowych ma

dwie powierzchnie styczne. Wyjątek sta-

nowi ząb mądrości, który zajmuje ostat-

nie miejsce w szeregu zębów szczęki lub

żuchwy. Powierzchnia styczna może być

mezjalna (bliższa) lub dystalna (dalsza).

Wynika stąd fakt, że każda powierzchnia

dystalna jednego zęba dotyka lub jest blisko

powierzchni mezjalnej następnego zęba.

Wyjątek stanowią siekacze centralne, które

stykają się wyłącznie powierzchniami me-

zjalnymi. Jeśli istnieje pomiędzy nimi prze-

strzeń to powstaje tzw.

diastema

(ryc. I-6).

Powierzchnie styczne bywają również okre-

ślane jako proksymalne.

Ryc . I-6 .

Diastema pomiędzy centralnymi siekaczami górnymi.

ROZDZIAŁ 1

krawędź językowo-mezjalną,

krawędź językowo-dystalną,

krawędź żująco-policzkową,

krawędź żująco-językową,

krawędź żująco-mezjalną,

krawędź żująco-dystalną.

Punkt w którym trzy powierzchnie zęba stykają
się z sobą nosi nazwę punktu krawędzi (ang.

point angles

Ważnym pojęciem ze względów klinicznych jest

stosunek długości korony do korzenia (ang. root-

to-crown ratio). Na przykład stosunek długości

korony do korzenia kła szczęki wynosi 1,56 co

oznacza, że korzeń jest półtora raza dłuższy od

korony (ryc. I-4). Taki ząb stanowi dobry filar

dla utrzymania odbudowy protetycznej.

Natomiast siekacz centralny ma stosunek koro-

ny do korzenia zbliżony do jedności (1,16) co

oznacza, że korzeń jest tylko niewiele dłuższy od

korony i taki ząb nie stanowi dobrego filaru.

W celu bardziej precyzyjnego określenia

pewnych zmian fizjologicznych lub pato-

logicznych zęba należy poprowadzić po-

ziome linie przez koronę i korzeń zęba.

W ten sposób korona zostanie podzielona

na: część przyszyjkową, środkową, sieczną

(lub żującą) (ryc. I-7a). Podobnie dzieląc

korzeń uzyskamy część: przyszyjkową, środ-

kową i wierzchołkową (ryc. I-7a). Podział

liniami pionowymi korony daje nam część

dystalną, środkową i mezjalną (ryc. I-7b).

Na koronie zęba rozróżnia się szereg kra

wędzi.

Zęby przednie mają cztery krawędzie:

krawędź wargowo-mezjalną,

krawędź wargowo-dystalną,

krawędź językowo-mezjalną,

krawędź językowo-dystalną.

Zęby boczne mają osiem krawędzi:

krawędź policzkowo-mezjalną,

krawędź policzkowo-dystalną,

Ryc . I-7a .

Podział poziomy i pionowy kła

górnego. Widok od strony wargowej (po
lewej stronie), widok od strony mezjalnej
(po prawej stronie).

Ryc . I-7b .

Podział poziomy i pionowy

trzonowca dolnego. Widok od strony
policzkowej (po lewej stronie), widok od
strony mezjalnej (po prawej stronie).

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Terminologia używana do określenia

budowy anatomicznej zębów

Zęby przedtrzonowe i trzonowe posiadają

tzw. guzki zębowe. Liczba, wielkość i kształt

guzków są różne w zależności od rodzaju zęba.

Kły ze względu na obecność jednego guzka na

szczycie korony noszą dodatkowo nazwę zę-

bów jednoguzkowych. Guzki posiadają szczy-

ty, krawędzie i stoki guzków. Szczytem guzka

jest jego najwyższa część na powierzchni żu-

jącej zębów trzonowych i przedtrzonowych.

Każdy guzek ma swoją nazwę. Dla przykładu

przedtrzonowe posiadają dwa guzki – jeden

policzkowy od strony policzka a drugi języko-

wy od strony języka (ryc. I-8). Każdy guzek

ma cztery krawędzie i swoim kształtem przy-

pomina piramidę. Guzki połączone są ze sobą

poprzecznymi grzbietami szkliwnymi, które

biegną pomiędzy guzkami policzkowymi i ję-

zykowymi.

Na powierzchni językowej zębów przednich

występuje w 1/3 przyszyjkowej zgrubie-

nie szkliwa – cingulum (łac. cingulum den-

tis). Podobne zgrubienia szkliwa występują

na powierzchni policzkowej trzonowców

i wszystkich zębów mlecznych. Na brzegu

siecznym świeżo wyrzniętych zębów stałych

występują trzy guzki zwane mamelonami (ryc.

I-9). W uzębieniu dojrzałym mamelony nie

są widoczne, ponieważ ścierają się w wyniku

kontaktu z przeciwstawnymi zębami. Jeśli

w wyniku wady zgryzu (np. zgryz otwarty)

zęby nie kontaktują się ze sobą, mamelony po-

zostają widoczne. Na powierzchni wargowej

świeżo wyrzniętych zębów widoczne są tzw.

perikimata. Są to warstwy szkliwa biegnące

w postaci „fali” poprzecznie do długiej osi

zęba. Perikimata, podobne do mamelonów,

ulegają starciu w wyniku jedzenia a nawet

szczotkowania zębów.

Ryc . I-8 .

Powierzchnia żująca przedtrzo-

nowca górnego pierwszego; x – guzek
policzkowy przypomina piramidę.

Ryc . I-9 .

Mamelony na brzegu siecz-

nym wyrzynających się siekaczy dolnych
stałych.

Ryc . I-10 .

Przedtrzonowiec górny pierwszy.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

cal foramina). W tym miejscu naczynia i nerwy

wchodzą do miazgi zęba (ryc. I-5). Poza otwo-

rem anatomicznym istnieje tzw. otwór fizjolo-

giczny zwany też połączeniem cementowo-

zębinowym (ang. cemento-dentinal junction),

w którym, jak na to wskazuje nazwa, cement

korzeniowy łączy się z zębiną. W miejscu tym

następuje również zwężenie kanału korzenio-

wego (ryc. I-5).

Zęby przedtrzonowe i trzonowe mają więcej

niż jeden korzeń. Miejsce podziału zęba na

dwa, trzy korzenie nosi nazwę furkacji. Bifur-

kacja to podział na dwa korzenie, a trifurkacja

– na trzy (ryc. I-11).

Terminologia związana z oznaczeniem

zębów w łuku

Jak wspomniano wcześniej, zębów mlecznych

jest 20 a stałych – 32. Rozmieszczenie zębów

zarówno w szczęce jak i żuchwie jest syme-

tryczne.

Na powierzchni żującej zębów trzonowych

i przedtrzonowych spotyka się liczne bruzdy

(ang. grooves). Każdy z zębów tej grupy posia-

da bruzdę centralną od której odchodzą bruz-

dy mezjalno-policzkowe, dystalno-policzko-

we, dystalno-językowe i mezjalno-językowe

(ryc. I-10).

Poza bruzdami wyróżnia się zagłębienia (ang.

fossa) i dołki (ang. pits). Najpopularniejszym

„dołkiem” jest dołek zębowy zwany też otwo-

rem ślepym (łac. foramen coecum), który wy-

stępuje na powierzchni językowej siekaczy

górnych bocznych i powierzchni policzkowej

trzonowców dolnych. Dołki i zagłębienia są

często miejscem, gdzie zaczyna się próchnica.

Zewnętrzna budowa anatomiczna

korzenia zęba

Korzeń anatomiczny zęba jest pokryty cemen-

tem korzeniowym. Kończy się wierzchołkiem,

na którym często jest widoczny (w zębach

usuniętych) otwór zwany otworem wierzchoł-

kowym lub otworem anatomicznym (ang. api-

Ryc . I-11 .

Trifurkacja korzeni zęba trzonowego górnego i bifurkacja korzeni zęba przed-

trzonowego górnego.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Proste oznaczenia zębów dla celów praktycz-

nych i naukowych było przez wiele lat proble-

mem. W 1861 roku austriacki dentysta Adolf

Zsigmondy zaproponował sposób, który szyb-

ko przyjął się na całym świecie i do niedawna

był jeszcze w Polsce spotykany. Zsigmondy

oznaczył zęby cyframi od 1 do 8 (od siekacza

przyśrodkowego do trzonowca trzeciego) dla

lewej i prawej strony ciała w szczęce i żuchwie.

Rozmieszczenie to ilustruje ryc. I-12.

Zsigmondy wpisał cyfry w układ dwóch kre-

sek pionowej i poziomej. Kreska pozioma

miała oddzielać zęby górne od dolnych, kre-

ska pionowa – lewe od prawych. Przykładowo,

siekacze centralne oznaczono: siekacz górny

przyśrodkowy 1|, a siekacz górny przyśrodko-

wy |1. W ten sam sposób oznaczono pozostałe

zęby.

W Polsce do niedawna stosowano powszech-

nie system Haderupa z poprawką Allerhanda.

W systemie tym poszczególne zęby oznacza

się numerami od 1 do 8 podobnie jak w sys-

temie Zsigmondy’ego, a zęby mleczne za po-

mocą cyfr rzymskich od I do V. Zęby szczę-

ki oznacza się przez znak plus, zęby żuchwy

przez minus postawiony dla zębów strony

prawej po prawej stronie cyfry, a dla strony

lewej – po jej lewej stronie. W tym systemie

centralne siekacze szczęki oznaczamy: siekacz

górny przyśrodkowy prawy: 1+, a siekacz gór-

ny przyśrodkowy lewy: +1. W ten sam sposób

oznaczono pozostałe zęby.

Obecnie istnieją dwa systemy oznakowania

zębów: tzw. System Międzynarodowy przy-

jęty przez Międzynarodową Federację Den-

tystyczną (FDJ) obowiązujący w Europie

i System Uniwersalny obowiązujący w USA.

W Systemie Międzynarodowym dodano

przed cyfrą zęba, znaną z systemu Zsigmon-

dy’ego, oznakowanie ćwiartki jamy ustnej,

z której ząb pochodzi (ryc. I-13, I-14).

18 17 16 15 14 13 12 11

21 22 23 24 25 26 27 28

48 47 46 45 44 43 42 41

31 32 33 34 35 36 37 38

55 54 53 52 51

61 62 63 64 65

85 84 83 82 81

71 72 73 74 75

Ryc . I-13 .

Międzynarodowy System

Europejski dla zębów stałych

Ryc . I-14 .

Międzynarodowy System

Europejski dla zębów mlecznych.

1 – ćwiartka

5 – ćwiartka

2 – ćwiartka

6 – ćwiartka

3 – ćwiartka

7 – ćwiartka

4 – ćwiartka

8 – ćwiartka

8 7 6 5 4 3 2 1

1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1

1 2 3 4 5 6 7 8

V IV III II I I II III IV V

Ryc . I-12 .

System Zsigmondy’ego.

strona prawa

strona lewa

szczęka

ZĘBY STAŁE

ZĘBY MLECZNE

żuchwa

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

W tym systemie centralne siekacze szczęki
oznaczamy:

siekacz górny przyśrodkowy prawy: 11

(mleczny: 51)

siekacz górny przyśrodkowy lewy: 21

(mleczny: 61)

W Systemie Uniwersalnym oznacza się zęby

wyłącznie za pomocą numerów od 1 do 32.

Numer 1 oznacza trzonowiec górny trzeci

prawy, a siekacz górny przyśrodkowy prawy

będzie miał numer 8, a lewy – 9, zęby mlecz-

ne natomiast oznacza się literami alfabetu od

A do T. W Polsce obowiązuje System Mię-

dzynarodowy FDI.

Przed szczegółowym opisem budowy zęba

należy zaznajomić się z tzw. cechami Mühl-

reitera (ryc. I-15), które pozwalają odróżnić

z której strony ząb pochodzi.

Są takie trzy cechy:

cecha wypukłości korony,

cecha korzenia,

cecha kąta.

Przez cechę wypukłości korony rozumie

się większą wypukłość mezjalnej części po-

wierzchni wargowej korony zęba aniżeli części

dystalnej (ryc. I-15a). Zachowanie cechy wy-

pukłości korony jest bardzo ważne przy odbu-

dowie zęba. Należy pamiętać, że korona jest

najbardziej wypukła w połowie wysokości ko-

rony. Odtworzenie prawidłowe tej wypukłości

materiałem złożonym lub koroną protetyczną

zapobiega „zsuwaniu” się pokarmu w kierunku

dziąsła, co może prowadzić do uszkodzenia

dziąsła i stanów zapalnych.

Cecha kąta dotyczy tylko zębów przednich.

Kąt jaki tworzy brzeg sieczny zębów przed-

nich z powierzchnią styczną mezjalną jest

ostry (zbliżony do prostego), a ten sam kąt

od strony dystalnej jest łagodnie zaokrąglony

(ryc. I-15b). Przez cechę korzenia należy rozu-

mieć odchylenie korzenia od długiej osi zęba

w stronę z której ząb pochodzi (ryc. I-15c).

Ryc . I-15 .

Cechy Mühleitera, a – cecha wypukłości korony, b – cecha korzenia,

c – cecha kąta.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Układ zębów stałych

Zęby zarówno szczęki jak żuchwy ustawione

są w łuku zębowym. Przez łuk zębowy rozu-

mie się uszeregowany układ zębów szczęki

lub żuchwy. W szczęce nazywa się on łukiem

zębowym górnym, a w żuchwie – łukiem zę-

bowym dolnym. W łuku zębowym zęby kon-

taktują się ze sobą poprzez punkty styczne.

Punktów stycznych jest w łuku zębowym pięt-

naście. Określając miejsce styczne jako punkt

ma się na myśli nie punkt geometryczny, ale

miejsce zetknięcia się dwóch sąsiednich zę-

bów. U dzieci i osób młodych punkty styczne

są zbliżone do punktów geometrycznych, na-

tomiast u osób dorosłych i starych przeważnie

mają kształt płaszczyzny. Dzieje się tak po-

nieważ zęby ścierają się w punktach stycznych

na skutek tarcia jednej powierzchni stycznej

o drugą.

Mimo ścierania się zębów w punktach stycz-

nych nie powstają między nimi wolne prze-

strzenie. Dzieje się to na skutek powolnego

przesuwania się wszystkich zębów w kierunku

płaszczyzny pośrodkowej ciała. Ruch ten nosi

nazwę

fizjologicznej wędrówki zębów

. Skut-

kiem tego łuk zębowy skraca się w ciągu życia

człowieka nawet o 1,5 cm. Punkty styczne za-

wsze znajdują się w 1/3 powierzchni siecznej

korony lub w 1/3 środkowej korony. Punkty

styczne nigdy nie występują w 1/3 przyszyj-

kowej korony (ryc. I-16).

Punkty styczne pełnią w uzębieniu człowieka
następujące ważne funkcje:

stabilizują zęby w łuku zębowym,

zapobiegają wtłaczaniu jedzenia w kierunku

dziąsła, co może prowadzić do próchnicy

i chorób przyzębia,

chronią brodawki międzyzębowe.

Jeśli zęby nie kontaktują się ze sobą powstaje

przestrzeń zwana diastemą (ryc. I-6). Dia-

stemy najczęściej powstają pomiędzy zębami

siecznymi górnymi.

Przestrzeń znajdującą się pomiędzy dwoma

kontaktującymi ze sobą zębami można po-

dzielić na oddzielne

nisze międzyzębowe

(wargową, policzkową, językową, zgryzową

i sieczną). Nisze mają kształt trójkąta, którego

wierzchołkiem jest punkt styczny (ryc. I-16).

Ryc . I-16 .

Siekacze dolne. Punkty styczne, nisze dziąsłowe, nisze sieczne.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Przestrzeń międzyzębowa składa się z dwóch

trójkątnych nisz międzyzębowych. W przy-

padku zdrowego przyzębia zajmuje ją brodaw-

ka międzyzębowa. Niekiedy przestrzeń ta na-

zywana jest

niszą przyszyjkową

lub

dziąsłową

Prawidłowo wykonane wypełnienie (amalga-

mat, kompozyt) chroni brodawkę międzyzę-

bową przed wtłoczeniem przez punkt styczny

jedzenia do przestrzeni międzyzębowej.

Nisza zgryzowa lub sieczna jest to przestrzeń

przez którą przechodzi nić dentystyczna aby

wejść do przestrzeni międzyzębowej (ryc.

I-16).

Prawidłowy układ

zębów mlecznych i stałych

Zęby, zarówno szczęki jak i żuchwy, są uło-

żone w kształcie łuku. Każda sytuacja w któ-

rej następuje zetknięcie się zębów górnych

i dolnych nosi miano zgryzu (łac. articula-

tio). Zgryz powstaje więc podczas mówie-

nia, żucia pokarmów, odgryzania kęsów itp.

Natomiast zwarcie (łac. occlusio) jest tylko

jedną z faz zgryzu. Zachodzi wówczas gdy

między zębami szczęki i żuchwy powsta-

je maksymalna liczba punktów zetknięcia.

Prawidłowy kontakt zębów w zwarciu nazy-

wamy

zwarciem idealnym

Zwarcie idealne zostało opisane i sklasyfiko-

wane w początkach XX wieku przez Edwar-

da M. Angle’a i określone jako klasa I. W tej

klasie każdy ząb łuku zębowego kontaktuje

się z dwoma zębami łuku przeciwstawnego.

Wyjątek stanowią zęby ósme szczęki, któ-

re kontaktują się tylko z zębami ósmymi

żuchwy i siekacze centralne żuchwy, które

kontaktują się tylko z siekaczami centralny-

mi szczęki.

Pozostałe cechy klasy I wg Angle’a są następu-
jące:

brzegi sieczne siekaczy górnych przykrywają

w 1/3 brzegi sieczne siekaczy dolnych (ryc.

I-17),

zęby boczne szczęki są nieznacznie cofnięte

w stosunku do zębów bocznych żuchwy (ryc.

I-18) a guzek mezjalno-policzkowy pierw-

szego trzonowca szczęki jest ustawiony bez-

pośrednio w mezjalno-policzkowej bruździe

pierwszego trzonowca żuchwy. Wzajemny

układ tych dwóch trzonowców (wyrzynają

się jako pierwsze zęby stałe) jest kluczowy

(ang. key-factor) dla określenia I klasy zwarcia.

SIEKACZE

Siekacze

są zębami położonymi najbliżej li-

nii pośrodkowej ciała. W szczęce znajdują się

cztery siekacze: dwa przyśrodkowe zwane też

siekaczami centralnymi i dwa boczne.

W żuchwie znajdują się również cztery sieka-

cze: dwa przyśrodkowe (centralne) i dwa bocz-

ne. Powierzchnie dystalne siekaczy centralnych

kontaktują się z powierzchniami mezjalnymi

siekaczy bocznych. Miejsce kontaktu nazywa

się

punktem stycznym

. Brak kontaktu pomię-

dzy siekaczami centralnymi lub centralnymi

i bocznymi nazywa się diastemą (ryc. I-6).

Siekacze pełnią następującą funkcję:

odcinają kęsy pożywienia

(siekacze dolne

pracują jak ruchomy nóż, siekacze górne są

nieruchome),

ułatwiają prawidłową wymowę

(ludzie pozba-

wieni zębów przednich seplenią),

kształtują zewnętrzny zarys warg

(funkcja es-

tetyczna),

pomagają w cofaniu się żuchwy po powie-

rzchniach językowych zębów szczęki

(jesz-

cze przed kontaktem zębów bocznych).

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

Siekacze mają pewne cechy wspólne. Korony

ich przypominają kształtem dłuto lub łopatę.

Powierzchnie wargowe są wypukłe, a językowe

– wklęsłe. Powierzchnie styczne są trójkątne

z wierzchołkiem zwróconym w kierunku brze-

gu siecznego. Pomiędzy dwoma kontaktujący-

mi się ze sobą za pomocą punktu stycznego

zębami powstaje przestrzeń międzyzębowa

przypominającą kształtem klin. Przestrzeń ta

w warunkach prawidłowych wypełniona jest

brodawką międzyzębową. Wszystkie siekacze

mają pojedynczy, stożkowaty korzeń.

U dzieci na brzegu siecznym świeżo wyrznię-

tych siekaczy widoczne są trzy „ząbki” zwane

mamelonami (ryc. I-9). Wszystkie siekacze

mają cztery powierzchnie (wargową, języko-

wą, mezjalną, dystalną) i jeden brzeg sieczny.

W przypadkach patologicznego ścierania

się zębów, brzeg sieczny zamienia się w po-

wierzchnię.

Zęby sieczne różnią się między sobą szeroko-

ścią i długością korony, jak również długością

korzenia. Różnice w długości zębów mogą

dochodzić nawet do 16 mm.

Siekacze górne

Siekacz górny przyśrodkowy

(centralny) ma

największą spośród siekaczy koronę, kształtem

podobną do łopaty. Powierzchnia wargowa

korony jest wypukła. W 1/3 przysiecznej tej

powierzchni znajdują się dwie płytkie piono-

we bruzdy, które oddzielają trzy lekko wypukłe

wałki szkliwa dzieląc powierzchnię wargową

na część: mezjalną, środkową i dystalną (ryc.

I-19). Największa wypukłość korony znajduje

się przeważnie w połowie wysokości korony.

Brzeg sieczny jest prosty lub delikatnie za-

krzywiony. Cecha wypukłości korony i cecha

kąta Mühlreitera jest wyraźnie zaznaczona.

Punkt styczny na powierzchni mezjalnej jest

położony niżej (bliżej brzegu siecznego) niż

na powierzchni dystalnej, gdzie położony jest

bliżej dziąsła.

Powierzchnia językowa siekacza centralnego

jest wklęsła (ryc. I-20). Po obu jej stronach

przebiegają dwa wałki szkliwa zwane

listwami

brzeżnymi

. Listwy te zbiegają się przy szyjce

zęba tworząc w tym miejscu tzw.

guzek zę-

bowy

. Udowodniono, że guzek zębowy jest

szczątkową formą obręczy zęba (łac. cingulum

dentis), która występuje w zębach stałych ssa-

ków i zębach mlecznych człowieka.

Istnieje wiele odmian morfologicznych guz-

ka zębowego, co potwierdza hipotezę o jego

szczątkowym pochodzeniu. Powierzchnie

styczne są niewielkie. Mają kształt klina i bez

specjalnej granicy przechodzą w powierzchnie

wargową i językową. Natomiast bardzo wy-

raźna granica istnieje na powierzchni stycznej

pomiędzy szkliwem a cementem korzenio-

wym. Tworzy ją linia szkliwa, wyraźnie wypu-

kła w kierunku brzegu siecznego (ryc. I-20).

Wklęsłość powierzchni językowych siekaczy

górnych (dobrze widoczna od strony stycznej)

odgrywa ważną rolę przy zamykaniu zębów

i ustaleniu tzw. zwarcia centralnego. Po tej po-

wierzchni bowiem w ruchu zwierania szczęk

przesuwają się brzegi sieczne siekaczy dol-

nych.

Powierzchnie styczne siekaczy różnią się nie-

znacznie. Powierzchnia mezjalna jest bardziej

płaska i szersza aniżeli powierzchnia dystalna.

Korzeń siekacza przyśrodkowego (centralne-

go) jest pojedynczy i ma kształt wydłużonego

stożka. Na ogół jest prosty. Nieznaczne za-

krzywienie może występować tylko w części

wierzchołkowej. Na powierzchni mezjalnej

korzeni występuje w części środkowej nie-

znaczna bruzda.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Przeciętne wymiary siekacza górnego przy-
środkowego (wg Woelfela)

szerokość korony

8,6 mm

długość korony

11,2 mm

długość całego zęba

23,6 mm

Siekacz górny boczny

jest podobny do sie-

kacza centralnego, jednak znacznie od niego

mniejszy. Ząb ten cechuje duża różnorodność

kształtów. Często stwierdza się wrodzony brak

tego zęba. Zmienność budowy oraz częsty

jego brak pozwala przypuszczać, że podobnie

jak ząb ósmy (ząb mądrości) należy do zębów

zanikających.

Rozróżnia się trzy główne odmiany korony sie-
kacza górnego bocznego:

Korona podobna do korony siekacza cen-

tralnego tylko mniejsza i węższa przydzią-

słowo. Cecha kąta zaznaczona (ryc. I-21).

Powierzchnia styczna mezjalna jest wyraź-

nie wklęsła. Powierzchnia styczna dystalna

lekko wypukła. Według Zuckerlanda taki

kształt korony występuje w 30% siekaczy

górnych bocznych.

Ostatnia odmiana jest odmianą szczątkową

tego zęba. Korona traci charakterystyczny

kształt. Ząb wygląda jak mniej lub bardziej

zaostrzony sopel lodu (ryc. I-22).

Powierzchnia wargowa siekacza bocznego

jest zazwyczaj gładka, ale mogą występować

na niej dwa podłużne rowki (zagłębienia)

podobnie jak w siekaczu centralnym. Zarys

korony jest mniej symetryczny niż w siekaczu

centralnym.

Powierzchnia językowa jest wklęsła (ryc. I-23),

o znacznie uwypuklonych listwach brzeżnych,

tworzących wyraźnie zaznaczony guzek zębo-

wy. Pod guzkiem zębowym znajduje się nie-

wielkie zagłębienie zwane otworem ślepym

Ryc . I-19 .

Siekacz centralny szczęki.

Widok od strony wargowej.

Ryc . I-20 .

Siekacz centralny szczęki.

Widok od strony powierzchni stycznej.

Ryc . I-21 .

Siekacz boczny. Widok od

strony powierzchni wargowej.

ROZDZIAŁ 1

(łac. foramen coecum) albo dołkiem językowym

(łac. foveola lingualis). Niekiedy na powierzch-

ni językowej w okolicy guzka zębowego wy-

stępuje bruzda podniebienno-dziąsłowa (ryc.

I-23). Miejsca te mogą być punktem wyjścia

próchnicy. Linia zarysu od strony językowej

jest wypukła w okolicy guzka zębowego i wklę-

sła od guzka do brzegu siecznego. Wyraźnie

zaznaczona wklęsłość powierzchni językowej

siekacza bocznego odgrywa ważną rolę przy

zamykaniu zębów i ustalenia tzw. zwarcia cen-

tralnego. Korzeń siekacza górnego bocznego

jest pojedynczy, stożkowaty dłuższy niż ko-

rzeń siekacza centralnego. Jego powierzchnie

styczne są lekko spłaszczone. Cecha kąta jest

na ogół wyraźna.

Przeciętne wymiary siekacza górnego boczne-
go (wg Woelfela)

szerokość korony

6,6 mm

długość korony

9,8 mm

długość całego zęba

22,5 mm

Podsumowanie

Cechy różniące siekacze centralne od siekaczy

bocznych

Prawe zęby sieczne od lewych można odróż-

nić po cechach: krzywizny korzenia, kąta i wy-

pukłości korony.

Ryc . I-23 .

Siekacz górny boczny. Widok

od strony powierzchni językowej.
W otworze ślepym wypełnienie amalga-
matowe. Widoczna bruzda podniebien-
no-dziąsłowa.

Ryc . I-22 .

Siekacz boczny górny w posta-

ci sopla lodu.

Siekacze centralne

Siekacze boczne

korona szeroka również przyszyjkowo



korona bardziej symetryczna



korona mniejsza, wąska przyszyjkowo



korona mniej symetryczna



kąt mezjalny prawie prosty



kąt mezjalny ostry, zaokrąglony



cecha kąta mniej wyraźna



cecha kąta wyraźna



brzeg sieczny prosty



brzeg sieczny skierowany dystalnie


w kierunku szyjki

otwór ślepy rzadko



otwór ślepy często



cecha krzywizny korzenia słabo



zaznaczona

cecha krzywizny korzenia wyraźnie



zaznaczona

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

Siekacze dolne

są najmniejszymi zębami

ludzkimi, przy czym przyśrodkowe (central-

ne) są mniejsze niż boczne (ryc. I-24). Koro-

ny siekaczy dolnych kształtem przypominają

dłuto. Granica pomiędzy koroną a korzeniem

przebiega linią falistą z wypukłościami do-

koronowymi na powierzchniach stycznych

a dokorzeniowymi na powierzchni wargowej

i językowej.

Powierzchnia wargowa koron tych zębów jest

nieznacznie wypukła. Niekiedy można na niej

zaobserwować dwie podłużne bruzdy (podob-

nie jak w siekaczach górnych). Brzeg siecz-

ny siekaczy centralnych tworzy linię prostą

i przechodzi prawie pod kątem prostym w po-

wierzchnie styczne. Cecha kąta Mühlreitera

nie występuje więc w siekaczach centralnych

dolnych. Częściej pojawia się w siekaczach

dolnych bocznych. Niekiedy kąt siekacza

bocznego utworzony pomiędzy brzegiem

siecznym a powierzchnią styczną dystalną jest

zaostrzony i jakby wyciągnięty w kierunku są-

siedniego kła.

Na brzegach siecznych siekaczy dolnych poja-

wiają się często tzw. miejsca starte (ang. facet).

Są one wynikiem kontaktu siekaczy górnych

i dolnych w czasie odgryzania pokarmu. Miej-

sca starte w siekaczach górnych znajdują się

na powierzchni językowej, a w siekaczach dol-

nych na powierzchni wargowej.

Powierzchnia językowa siekaczy dolnych

jest trójkątna z wierzchołkiem skierowanym

w stronę szyjki zęba. Listwy brzeżne szkliwa

są mało wyraźne. Guzek zębowy jest słabo

zaznaczony. Powierzchnie styczne są również

trójkątne z wierzchołkiem skierowanym do

brzegu siecznego.

Ryc . I-24 .

Siekacze dolne. Siekacz bocz-

ny po stronie lewej, siekacz centralny po
stronie prawej.

Korzenie siekaczy dolnych są pojedyncze

o charakterystycznym, bardzo wydatnym

spłaszczeniu powierzchni stycznych w kierun-

ku mezjalno-dystalnym. Natomiast w kierun-

ku wargowo-językowym korzenie są szerokie

(mają kształt wstążki). W korzeniach siekaczy

dolnych bocznych często występują dwa kana-

ły, a nie jeden jak w pozostałych siekaczach.

Bruzda na powierzchni dystalnej korzeni sie-

kaczy dolnych jest zawsze głębsza, co pozwala

odróżnić zęby lewe od prawych. Korzenie sie-

kaczy dolnych centralnych są na ogół proste,

natomiast korzenie siekaczy bocznych wyka-

zują wyraźną cechę Mühlreitera.

Przeciętne wymiary siekaczy dolnych
(wg Woelfela)

centralnego

bocznego

szerokość korony

5,3 mm 5,7 mm

długość korony

8,8 mm

9,4 mm

długość całego zęba 20,8 mm 22,1 mm

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

ludzi są jedynymi zębami, które pozostają

w jamie ustnej.

Kły pełnią następujące funkcje:

podtrzymują mięśnie warg i policzków,

odcinają i rozdrabniają kęsy pożywienia,

pełnią rolę ochronną dla przedtrzonowców

i trzonowców przed poziomymi siłami powstają-

cymi podczas żucia (tzw. prowadzenie na kłach),

stanowią dobre, mocne filary dla mostów lub

protez ruchomych,

stanowią dobre, mocne filary dla mostów lub

protez ruchomych.

Korona kłów jest wypukła, rzuca się w oczy

w szeregu zębowym. Kły wyróżniają się rów-

nież od innych zębów bardziej żółtym kolo-

rem. Korzeń kłów jest pojedynczy, masywny,

stożkowaty. Kły nie posiadają zwykle mame-

lonów, ale brzeg sieczny może być pokarbo-

wany.

Kieł górny

Powierzchnia wargowa kła górnego (ryc. I-4)

zwiększa swoją szerokość od szyjki zęba do

połowy długości korony, po czym zwęża się

w kierunku brzegu siecznego. Brzeg sieczny nie

jest prosty jak u siekaczy, ale załamany przez

pojedynczy guzek pod kątem rozwartym. Gu-

zek jest zakończeniem wałka szkliwnego bie-

gnącego przez powierzchnię wargową korony

od środka tej powierzchni do brzegu sieczne-

Siekacze centralne

Siekacze boczne

korona symetryczna



brak cechy wypukłości korony



korona niesymetryczna



cecha wypukłości korony wyraźna po



stronie dystalnej

mniejsze od bocznych



większe od centralnych



brak cechy krzywizny korzenia



wyraźna cecha krzywizny korzenia



Podsumowanie

Tabela powyżej przedstawia cechy różniące

siekacze dolne centralne od siekaczy bocz-

nych.

Odróżnienie siekaczy górnych od dolnych jest

łatwe. Górne są większe od dolnych. Korony

górnych przypominają łopaty, dolnych – dłu-

to. Korzenie siekaczy górnych są wypukłe ze

wszystkich stron, a dolnych wyraźnie spłasz-

czone w kierunku mezjalno-dystalnym. Sie-

kacze prawe od lewych odróżnia się na pod-

stawie trzech cech Mühlreitera oraz głębszej

bruzdy na korzeniu po stronie dystalnej.

KŁY

Nazwa

kły

pochodzi od łacińskiej nazwy psa

(caninus). W uzębieniu człowieka są cztery

kły: dwa górne i dwa dolne. Są to najdłuższe

zęby człowieka (26,4 mm i 25,9 mm – od-

powiednio: kły górne i dolne). Położone są

w szeregu zębowym za siekaczami w miejscu

załamania łuku zębowego.

Powierzchnia mezjalna kła kontaktuje się

z powierzchnią dystalną siekacza bocznego,

a powierzchnia dystalna kła kontaktuje się

z powierzchnią mezjalną pierwszego przed-

trzonowa. Kły są zębami, które najdłużej

opierają się popularnym chorobom takim jak

próchnica i choroby dziąseł. U wielu starszych

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

go. Po obu stronach wałka znajdują się nie-

wielkie zagłębienia. Podłużny wałek szkliwny

dzieli powierzchnię wargową na dwie części:

węższą mezjalną i szerszą dystalną. Dokładnie

w miejscu jego przebiegu przednia część łuku

zębowego przechodzi w boczną. Guzek zębo-

wy dzieli brzeg sieczny na dwa odcinki: me-

zjalny (krótszy) i dystalny (dłuższy). Powstaje

pomiędzy tymi odcinkami charakterystyczny

kąt rozwarty (105

) (ryc. I-4).

Powierzchnia językowa kła górnego jest wy-

pukła (ryc. I-25). Wyraźny, podłużny wałek

szkliwny biegnie od guzka brzegu siecznego

do guzka językowego. Po obu stronach wałka

szkliwnego znajdują się dwa płytkie zagłę-

bienia. Kły ludzi dorosłych najczęściej mają

płaskie powierzchnie językowe na skutek fi-

zjologicznego lub patologicznego starcia. Po-

wierzchnie językową ograniczają dwa wałki

szkliwne: mezjalny i dystalny, które łączą się

w obrębie guzka zębowego (ryc. I-25).

Z trzech znajdujących się na tej powierzchni

wałków najbardziej wyraźnym jest wałek ję-

zykowy.

Ryc . I-25 .

Widok kła górnego od strony

powierzchni językowej po stronie lewej
i od strony mezjalnej po stronie prawej.

Powierzchnie styczne tworzą trójkątne płasz-

czyzny (kształt klina) na skutek ogranicze-

nia je przez dwa wyraźne wałki szkliwne:

językowy i wargowy. Podstawa tego trójkąta

w okolicy szyjki zęba jest nieco uwypuklona

w kierunku jego wierzchołka, czyli guzka

brzegu siecznego (ryc. I-25).

Korzeń kła górnego jest pojedynczy, stożko-

waty i najdłuższy ze wszystkich korzeni zę-

bów człowieka (średnio 26,4 mm), ale opisano

kły o długości 38 mm. Wierzchołek korzenia

kła górnego jest bardzo cienki i często zakrzy-

wiony w stronę dystalną (cecha korzenia). Na

powierzchniach stycznych korzenia kła gór-

nego przebiegają pojedyncze, podłużne bruz-

dy. Bruzda na powierzchni dystalnej jest głęb-

sza niż na powierzchni mezjalnej (szczególnie

w kłach dolnych). Powierzchnia wargowa ko-

rzenia kła górnego jest wypukła i szersza niż

powierzchnia językowa.

Kieł dolny

Kieł dolny przypomina swym kształtem kieł

górny, ale jest od niego nieco mniejszy (ryc.

I-26). Zasadnicza różnica sprowadza się do

kształtu brzegu siecznego. W kłach dolnych

guzek brzegu siecznego jest mniej wydatny

a nieraz w ogóle niewidoczny. Wtedy brzeg

sieczny kła dolnego przypomina równą linię

brzegu siecznego siekaczy. Wałek szkliwny

na powierzchni wargowej jest mniej wydatny,

a cała powierzchnia wargowa bardziej gładka

i mniej wypukła aniżeli powierzchnia kła gór-

nego. Korona kła dolnego wydaje się dłuższa

i węższa aniżeli korona kła górnego. Kolejna

różnica pomiędzy kłem górnym i dolnym do-

tyczy powierzchni językowej, która jest wklę-

sła lub nawet płaska. Guzek zębowy jest moc-

no spłaszczony.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

Cechy kąta i wypukłości korony są na ogół

wyraźne.

Przeciętne wymiary kłów wg Woelfela

górny

dolny

szerokość korony

7,6 mm 6,8 mm

długość korony

10,6 mm 11,0 mm

długość całego zęba 26,4 mm 25,9 mm

Kły prawe od lewych odróżnia się na pod-

stawie trzech cech Mühlreitera. Powierzch-

nia styczna mezjalna jest węższa niż dystalna

i dlatego jej przejście w brzeg siecznej leży

dalej od szyjki zęba aniżeli powierzchni dy-

stalnej.

PRZEDTRZONOWCE

Terminem

przedtrzonowce

określa się

zęby, które znajdują się za kłami a przed zę-

bami trzonowymi. Przedtrzonowce zastępu-

ją w uzębieniu stałym trzonowce mleczne.

Przedtrzonowców ma człowiek osiem, cztery

w szczęce i cztery w żuchwie. Przedtrzonow-

ce w szczęce noszą nazwę przedtrzonowców

górnych, a w żuchwie – przedtrzonowców

dolnych. Przedtrzonowce zajmują miejsce

czwarte i piąte licząc od linii pośrodkowej

każdej jamy ustnej. Stąd nazwy przedtrzo-

nowców – ząb czwarty lub piąty górny i od-

powiednio – ząb czwarty lub piąty dolny.

Funkcja przedtrzonowców polega nie tylko

na rozdrabnianiu pokarmów, ale ma również

duże znaczenie kosmetyczne. Przedtrzonowce

podtrzymują kąty ust i policzki, co zapobiega

ich opadaniu. Brak przedtrzonowców gór-

nych jest bardzo widoczny przy uśmiechu.

Korona przedtrzonowców jest pentagonal-

na (pięcioboczna). Powierzchnie policzkowe

Powierzchnia językowa kła dolnego, w prze-

ciwieństwie do kła górnego nie ulega starciu

w czasie aktu żucia. Powierzchnie styczne

kła dolnego mają kształt klina (podobnie jak

kły górne), ale są węższe ze względu na brak

wyraźnego wałka szkliwnego na powierzchni

językowej.

Guzek brzegu siecznego w kłach górnych od-

chylony jest w stronę wargową w stosunku do

długiej osi zęba, a w kłach dolnych – językowo,

co sprawia, że korony kłów dolnych wydają się

być pochylone w kierunku do jamy ustnej.

Korzeń kła dolnego jest masywny, szeroki,

ale krótszy niż korzeń kła górnego. Na jego

powierzchniach: mezjalnej i dystalnej widocz-

ne są głębokie, podłużne bruzdy. Zazwyczaj

bruzda dystalna jest głębsza aniżeli mezjalna

(szczególnie w kłach dolnych). Cecha korze-

nia jest słabiej zaznaczona w kłach dolnych

aniżeli górnych.

Ryc . I-26 .

Kieł górny (po lewej) i kieł

dolny (po prawej). Widok od strony po-
wierzchni stycznej.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

i językowe są wypukłe. Powierzchnia żują-

ca ma przeważnie dwa guzki: policzkowy

i językowy, oddzielone od siebie bruzdą (ryc.

I-10). Wyjątek stanowią przedtrzonowce

drugie dolne (zęby piąte), które w 54% mają

trzy guzki (jeden policzkowy i dwa językowe)

(ryc. I-27a).

Powierzchnie styczne przedtrzonowców

są czworoboczne. Korony tych zębów, pa-

trząc od strony policzkowej są węższe w 1/3

przyszyjkowej aniżeli w części żującej, co

sprawia, że przestrzeń między tymi zębami

(tzw. przestrzeń międzyzębowa) poszerza się

w kierunku dziąsła, natomiast ulega zwęże-

niu w kierunku powierzchni żującej.

Przedtrzonowce przeważnie mają korzeń

pojedynczy, stożkowaty, z wyjątkiem przed-

trzonowców górnych pierwszych, które naj-

częściej posiadają dwa korzenie (policzkowy

i językowy). W części wierzchołkowej korze-

nie przedtrzonowców odchylają się zwykle

w kierunku dystalnym.

Ryc . I-27 .

Przedtrzonowce dolne drugie,

a – odmiana trzyguzkowa, b – odmia-
na dwuguzkowa. Widok od strony po-
wierzchni żującej.

Punkty styczne pomiędzy przedtrzonowcami

są szersze i położone bardziej w kierunku szy-

jek zębów aniżeli w zębach przednich.

Przeciętne wymiary górnych przedtrzonowców

pierwszy

drugi

szerokość korony

8,6 mm 7,7 mm

długość korony

13,4 mm 14,0 mm

długość całego zęba 21,5 mm 21,2 mm

Wszystkie przedtrzonowce są szersze w kie-

runku policzkowo-językowym niż mezjalno-

dystalnym (korony średnio o 1,2 mm, a korze-

nie o 2,8 mm).

PRZEDTRZONOWCE GÓRNE

Przedtrzonowiec górny pierwszy

powierzchnię policzkową podobną do po-

wierzchni wargowej sąsiedniego kła. Jest ona

jednak znacznie mniejsza i w obrębie szyjki

zęba węższa. Przez powierzchnię policzkową

tego zęba przebiega podłużne uwypuklenie

szkliwa dzielące ją na dwie części: mezjalną

– węższą i dystalną – szerszą. To uwypukle-

nie szkliwa kończy się guzkiem, który dzieli

krawędź żująco-policzkową również na dwie

części: mezjalną – krótszą, i dystalną – dłuż-

szą. Ząb czwarty posiada na ogół dwa ko-

rzenie, natomiast ząb piąty – na ogół jeden

korzeń (ryc. I-28). Powierzchnia językowa

jest bardziej wypukła aniżeli powierzchnia

policzkowa.

Powierzchnie styczne mają na ogół kształt

czworoboku. Powierzchnia styczna mezjalna

jest nieznacznie wklęsła lub płaska, dystalna

– nieco wypukła. Powierzchnia żująca ma kształt

trapezu o dłuższym boku od strony policzka,

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

Przedtrzonowiec górny pierwszy ma w 80%

dwa korzenie: policzkowy i językowy. W 19%

może to być jeden korzeń, a w 1% – trzy ko-

rzenie: dwa policzkowe i jeden językowy. Szer-

szy kanał znajduje się z reguły podniebiennie

(kanał językowy).

Przedtrzonowiec górny pierwszy różni się od

drugiego – poza dwoma korzeniami – więk-

szym od językowego guzkiem policzkowym.

W zębach przedtrzonowych dolnych te róż-

nice są jeszcze bardziej wyraźne.

Przedtrzonowiec górny drugi

jest nieco

mniejszy niż pierwszy (ryc. I-29). Korona jego

jest symetryczna i owalna. Guzki: policzkowy

i językowy są prawie jednakowej wielkości.

Bruzda centralna na powierzchni żującej jest

krótka i posiada mało dodatkowych rowków.

Korzeń jest pojedynczy w 90%, podwójny

– w 9%, a potrójny – w 1% przypadków. Nie-

kiedy spotyka się przy wierzchołku pojedyn-

czego korzenia rozdwojenie tworzące odga-

łęzienie policzkowe i językowe. Korzeń jest

spłaszczony w kierunku mezjalno-dystalnym.

Na jego stycznych powierzchniach znajdują

się głębokie bruzdy.

PRZEDTRZONOWCE DOLNE

Przedtrzonowce dolne w ogólnych zarysach są

podobne do przedtrzonowców górnych. Ko-

rony przedtrzonowców dolnych, widziane od

strony policzkowej mają kształt pentagonalny,

pięcioboczny (ryc. I-30). Widziane od strony

powierzchni żującej są bardziej okrągłe od po-

wierzchni żujących przedtrzonowców górnych

(ryc. I-27).

Przedtrzonowiec dolny pierwszy

jest nieco

dłuższy od przedtrzonowca dolnego drugie-

go (ryc. I-30). Ma również znacznie większy

a krótszym od języka. Znajdują się na niej dwa

guzki oddzielone bruzdą przebiegającą w kie-

runku mezjalno-dystalnym i rozszczepiającą

się na końcach w liczne krótkie bruzdki (ryc.

I-29). Guzek policzkowy jest zawsze wyższy

i szerszy niż językowy. Guzki połączone są

ze sobą wzdłuż krawędzi powierzchni żującej

listwami brzeżnymi szkliwa. Na stokach guz-

ków, w kierunku bruzdy na środku powierzch-

ni żującej, przebiegają w linii środkowej nie-

wielkie wałki szkliwne po jednym na każdym

guzku. Wałek na guzku policzkowym jest bar-

dziej wypukły niż na guzku językowym.

Ryc . I-28 .

Przedtrzonowce górne, przed-

trzonowiec drugi (po lewej), przedtrzo-
nowiec pierwszy (po prawej). Widok od
strony powierzchni policzkowej.

Ryc . I-29 .

Przedtrzonowce górne: drugi

(po lewej), pierwszy (po prawej). Widok
od strony powierzchni żującej.

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

guzek policzkowy. Różnica wysokości między

guzkami jest większa niż w przedtrzonow-

cu górnym pierwszym. Bruzda przebiegająca

w kierunku mezjalno-dystalnym jest pośrodku

przerwana, ponieważ w tym miejscu przebiega

wałek szkliwa łączący obydwa guzki. Często

zamiast bruzdy spostrzega się dwa małe wgłę-

bienia po obu stronach wałka (ryc. I-31).

Przedtrzonowiec dolny drugi

ma koronę

nieznacznie szerszą niż przedtrzonowiec dol-

ny pierwszy. Istnieją dwie popularne odmiany

powierzchni żującej przedtrzonowa dolnego

drugiego. W odmianie pierwszej (43% tych

zębów) istnieją dwa guzki: policzkowy i języ-

kowy (ryc. I-27b). W odmianie drugiej (54,2%)

– trzy guzki: dwa językowe i jeden policzkowy

(ryc. I-27a). W 2,8% przypadków występuje

odmiana czteroguzkowa. Kształt powierzchni

policzkowej wyżej wymienionych odmian jest

bardzo podobny. Większość przedtrzonow-

ców, zarówno pierwszych jak i drugich posiada

powierzchnie policzkowe gładkie, ale około

20% tych zębów ma na tej powierzchni bruzdy.

Upodobnienie przedtrzonowców do trzonow-

ców nosi nazwę molaryzacji (łac. molarisatio).

Przedtrzonowce stanowią przejściowy typ zę-

bów od jednoguzkowca (kieł) do wieloguz-

kowca (trzonowiec).

Powierzchnia językowa przedtrzonowców jest

wypukła, a powierzchnie styczne płaskie. Ko-

rzenie przedtrzonowców dolnych są pojedyn-

cze, ale mogą posiadać więcej niż jeden kanał.

Odróżnianie przedtrzonowców górnych od

dolnych opiera się na charakterystycznym po-

chyleniu przedtrzonowców dolnych w kierun-

ku dna jamy ustnej oraz na kształcie korony

i korzenia. Powierzchnie żujące przedtrzonow-

ców górnych są owalne o dłuższej osi policz-

kowo-językowej, a dolnych – bardziej zaokrą-

glone. Korzenie przedtrzonowców górnych są

Ryc . I-30 .

Przedtrzonowce dolne: drugi

(po stronie lewej), pierwszy (po stronie
prawej). Widok od strony powierzchni
policzkowej.

Ryc . I-31 .

Przedtrzonowiec dolny pierwszy.

Widok od strony powierzchni żującej.

spłaszczone w kierunku mezjalno-dystalnym,

a dolnych – zaokrąglone. Ponadto przedtrzo-

nowiec górny pierwszy posiada na ogół dwa

korzenie: policzkowy i językowy.

Przedtrzonowce prawe od lewych odróżnia się

na podstawie trzech cech Mühlreitera przede

wszystkim – długości mezjalnych i dystal-

nych odcinków krawędzi żująco-policzkowych

i głębokości bruzd na korzeniach. Bruzda na

powierzchni dystalnej jest prawie zawsze głęb-

sza niż na powierzchni mezjalnej.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

TRZONOWCE

Za przedtrzonowcami i znajdują się w jamie

ustnej

zęby trzonowe

, zwane też

trzonow-

cami .

Człowiek powinien mieć dwanaście

trzonowców, po sześć w szczęce i żuchwie, po

trzy ze strony prawej i lewej.

Rozróżnia się trzonowce górne i dolne lub

pierwsze, drugie i trzecie. Trzonowiec pierw-

szy nazywany jest również zębem sześciolet-

nim, a drugi – dwunastoletnim w związku

z czasem wyrzynania się tych zębów w jamie

ustnej dziecka. Trzonowiec trzeci nazywa-

ny jest zębem mądrości (łac. dens sapientiae).

Trzonowiec trzeci (jeden lub więcej) nie po-

jawia się w jamie ustnej u 20% populacji. Ząb

ten jest ostatnim zębem w łuku zębowym.

Jego powierzchnia dystalna nie kontaktu-

je z żadnym innym zębem. Ząb „mądrości”

sprawia często wiele problemów klinicznych

ze względu na tzw. utrudnione wyrzynanie

i łatwe uleganie próchnicy na skutek zalega-

nia płytki nazębnej.

Trzonowce są największymi zębami w uzę-

bieniu człowieka. Są to zęby wieloguzkowe

i wielokorzeniowe. Wyrzynają się w miejscach

w których nie było zębów mlecznych. Kształt

koron mają sześcienny, a wymiary tych ko-

ron zmniejszają się stopniowo od trzonowca

pierwszego do trzeciego. Różnica wielkości

występuje wyraźniej w stosunku do zębów

górnych aniżeli dolnych.

Trzonowce górne mają na ogół trzy korzenie:

dwa policzkowe i jeden językowy, a trzonow-

ce dolne dwa korzenie: mezjalny i dystalny.

Funkcja trzonowców, podobnie jak przed-

trzonowców polega na żuciu i rozcieraniu

pokarmów, utrzymaniu pionowego wymia-

ru twarzy co ma duże znaczenie estetyczne.

Trzonowce utrzymują ponadto inne zęby

w prawidłowym położeniu w łuku zębowym.

Utrata zębów trzonowych (sześciu w szczęce

i sześciu w żuchwie) powoduje zapadnięcie

się policzków i starczy wyraz twarzy. Utrata

sześciu lub więcej zębów trzonowych może

spowodować problemy kliniczne ze stawem

skroniowo-żuchwowym.

TRZONOWCE GÓRNE

Trzonowiec górny pierwszy jest największym

trzonowcem szczęki. Posiada pięć powierzch-

ni: policzkową, językową, dwie styczne i po-

wierzchnię żującą. Powierzchnie policzkowa

i językowa są wypukłe. Na powierzchni po-

liczkowej widoczna jest płytka bruzda do-

chodząca prawie do rozwidlenia korzeni (łac.

furcatio). Jest ona przedłużeniem bruzdy po-

wierzchni żującej. Na powierzchni językowej

znajduje się również płytka bruzda przecho-

dząca z powierzchni żującej. Powierzchnia

Ryc . I-32 .

Trzonowiec górny pierwszy.

Guzek Carabellego. Widok od strony po-
wierzchni żującej

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

styczna mezjalna jest nieznacznie wklęsła,

szersza i wyższa niż dystalna, która jest nieco

wypukła.

Korona trzonowca górnego pierwszego po-

siada trzy duże guzki (mezjalno-policzkowy,

dystalno-policzkowy i mezjalno-językowy).

Czwarty guzek (dystalno-jezykowy) jest

znacznie mniejszy. Niekiedy (według Zuc-

kerkandla w 26%) na powierzchni językowej

największego guzka mezjalno-językowego

występuje guzek piąty – tzw. guzek Carabel-

lego (łac. tuberculum Carabelli) (ryc. I-32).

Powierzchnia żująca ma kształt czworoboku.

Pomiędzy guzkami znajdują się trzy bruzdy:

dwie dłuższe i jedna krótsza, przypominające

literę H. Największy guzek mezjalno-języko-

wy jest połączony skośnym wałkiem szkliw-

nym z guzkiem dystalno-policzkowym. Jest

to cecha charakterystyczna wyłącznie trzo-

nowców górnych (ryc. I-32).

Trzonowiec górny pierwszy ma na ogół trzy

korzenie: dwa policzkowe i jeden językowy

(ryc. I-11). Korzeń policzkowy mezjalny jest

większy i bardziej spłaszczony niż korzeń po-

liczkowy dystalny. Jego wierzchołek jest zazwy-

czaj zakrzywiony w mniejszym lub w większym

stopniu dystalnie. Korzenie policzkowe poło-

żone są blisko siebie, natomiast korzeń języko-

wy jest odchylony w stronę podniebienia, stąd

też bywa nazywany korzeniem podniebiennym.

Korzeń językowy ma kształt stożkowaty. Jego

powierzchnia językowa jest najszersza i na niej

znajduje się podłużna bruzda będąca przedłu-

żeniem bruzdy przebiegającej na powierzchni

językowej korony. Bruzda ta stanowi charakte-

rystyczną cechę rozpoznawczą trzonowca gór-

nego pierwszego.

Przeciętne wymiary trzonowca górnego pierw-
szego

długość całego zęba

20,9 mm

długość korony zęba

7,5 mm

długość korzeni

13,4 mm

Trzonowiec górny drugi

jest nieco mniejszy

niż trzonowiec górny pierwszy. Zuckerkandl

wyróżnił trzy odmiany powierzchni żującej

tego zęba (ryc. I-33).

Odmiana pierwsza.

Korona kształtem przypo-

mina koronę trzonowca górnego pierwszego

(jest czworokątna). Różnica polega na braku

guzka Carabellego lub jest on bardzo mały.

Ryc . I-33 .

Odmiany trzonowca górnego drugiego. Widok od strony powierzchni żującej.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

Odmiana druga.

Korona ma kształt trójkąt-

ny, co jest spowodowane brakiem guzka dy-

stalno-językowego.

Odmiana trzecia.

Korona jest skrócona

w kierunku mezjalno-dystalnym, a wydłu-

żona w kierunku policzkowo-językowym.

Powierzchnia żująca kształtem swoim przy-

pomina owal lub elipsę. Na powierzchni tej

znajdują się cztery guzki. Od strony policz-

kowej znajduje się pojedynczy guzek, odpo-

wiednik guzka mezjalno-policzkowego od

strony językowej – odpowiednik guzka dy-

stalno-językowego. Pomiędzy nimi znajdują

się dwa stłoczone guzki: dystalno-policzko-

wy i mezjalno-językowy.

Trzonowiec górny drugi ma trzy korzenie:

dwa policzkowe, korzeń mezjalno-policzkowy

i korzeń dystalno-policzkowy oraz jeden ko-

rzeń językowy. Korzenie trzonowca górnego

drugiego są nieco krótsze niż korzenie trzo-

nowca górnego pierwszego. Niekiedy korze-

nie policzkowe zrastają się. Korzeń językowy

jest nieco dłuższy od korzeni policzkowych.

Ma, podobnie jak korzeń językowy trzonowca

górnego pierwszego, kształt banana, ale jest

mniej wygięty w kierunku policzkowym.

Przeciętne wymiary trzonowca górnego dru-
giego

długość całego zęba

20,0 mm

długość korony

7,6 mm

Długość korzeni

mezjalno-policzkowy

12,9 mm

dystalno-policzkowy

12,1 mm

językowy

13,5 mm

Trzonowiec górny trzeci

zwany też jest zę-

bem mądrości, bo wyrzyna się późno – w wie-

ku 18-20 lat. Jest najmniejszym trzonowcem

szczęki. Jego budowa morfologiczna wykazuje

znaczne różnice, największe jakie spotyka się

w uzębieniu człowieka. Tylko w bardzo rzad-

kich przypadkach osiąga wielkość trzonowca

pierwszego i wtedy na jego powierzchni żu-

jącej może znajdować się 6-8 guzków. Często

występuje w postaci szczątkowej i ma kształt

sopla. U około 20% populacji brakuje jednego

lub więcej zębów mądrości.

Powierzchnia żująca trzonowca trzeciego

w 71% przypadków ma trzy guzki, a w 10%

– cztery. Pozostałe 19% to odmiany nietypo-

we. Do takich należy typ powierzchni żują-

cej ukształtowanej promieniście z wałeczków

szkliwnych i oddzielających je bruzd, które

zbiegają się we wspólnym zagłębieniu na

środku powierzchni żującej.

Trzonowiec górny trzeci, podobnie jak pierw-

szy i drugi, ma trzy korzenie: dwa policzko-

we i jeden językowy. Różnica pomiędzy tymi

zębami polega na tym, że korzenie trzonowca

trzeciego najczęściej są ze sobą zlane na całej

lub prawie całej długości. Są również krótsze

o 2-2,5 mm aniżeli odpowiednie korzenie

trzonowca pierwszego i drugiego. Ponadto

charakteryzuje je znaczne zakrzywienie prze-

ważnie w kierunku dystalnym.

Znaczna zmienność kształtu koron i korzeni

zębów mądrości nie pozwala na opisanie ich

typowych postaci. Zmienność ta jest charak-

terystyczną cechą rozpoznawczą tych zębów,

występującą na skutek ich redukcji w uzębie-

niu człowieka. Nie jest prawdą, że zęby mą-

drości częściej od innych trzonowców ulegają

próchnicy, ponieważ mają mniej zmineralizo-

wane szkliwo. Natomiast prawdą jest, że czę-

sta próchnica tych zębów spowodowana jest

zaniedbaniami higienicznymi wynikającymi

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

UCZYMY SIĘ Z

z dalekiego położenia tych zębów w jamie ust-

nej i skomplikowanej budowy anatomicznej.

TRZONOWCE DOLNE

Trzonowce dolne cechuje większa stałość

kształtu niż górne. Korony wszystkich trzo-

nowców dolnych mają kształt prostokąta; są

w sposób dla nich charakterystyczny szersze

w kierunku mezjalno-dystalnym niż przed-

sionkowo-językowym (ryc. I-34).

Trzonowce dolne drugie posiadają cztery

guzki: dwa przedsionkowe i dwa językowe.

Guzki te są prawie tej samej wielkości. Często

(w 81% przypadków) trzonowce dolne pierw-

sze i trzecie posiadają mały piąty guzek, który

jest położony dystalnie od strony przedsion-

kowej. Patrząc na korony trzonowców dolnych

od strony mezjalnej lub dystalnej można za-

uważyć ich pochylenie w kierunku językowym.

Najbardziej charakterystyczną cechą różnią-

cą trzonowce górne od dolnych jest liczba

korzeni. Trzonowce górne posiadają trzy ko-

rzenie: dwa przedsionkowe i jeden językowy,

a trzonowce dolne dwa korzenie: mezjalny

i dystalny. Korzeń mezjalny jest nieco dłuższy

niż korzeń dystalny (ryc. I-35).

Powierzchnia przedsionkowa

trzonowca

dolnego pierwszego

ma kształt trapezu

o krótszej podstawie przy szyjce zęba. Na po-

wierzchni tej spostrzega się bruzdę przecho-

dzącą na nią z powierzchni żującej. Bruzda

ta w połowie wysokości korony kończy się

niewielkim zagłębieniem, zwanym otworem

ślepym (łac. foramen coecum). W przypadkach

w których powierzchnia żująca trzonowca dol-

nego pierwszego jest pięcioguzkowa, na po-

wierzchni policzkowej występują dwa rowki.

Powierzchnia językowa jest wypukła. Prze-

biega na niej krótka bruzda przechodząca

z powierzchni żującej. Bruzda ta sięga do 1/3

wysokości korony.

Powierzchnia styczna dystalna jest bardziej

wypukła niż mezjalna, która jest szersza i bar-

dziej płaska.

Na powierzchni żującej znajduje się pięć guz-

ków – trzy policzkowe i dwa językowe, od-

dzielone od siebie bruzdami (ryc. I-34). Poza

bruzdami głównymi są również małe bruzdy

dodatkowe.

Ryc . I-34 .

Trzonowce: dolne: drugi (po

stronie lewej), pierwszy (po stronie pra-
wej). Widok od strony powierzchni żującej.

Ryc . I-35 .

Trzonowce dolne: drugi (po

stronie lewej) i pierwszy (po stronie prawej).
Widok od strony powierzchni policzkowej.

ROZDZIAŁ 1

UCZYMY SIĘ Z

Trzonowiec dolny pierwszy ma dwa korze-

nie: mezjalny i dystalny. Korzenie są szero-

kie w kierunku przedsionkowo-językowym,

a spłaszczone w kierunku mezjalno-dystal-

nym. Na spłaszczonych powierzchniach znaj-

dują się podłużne bruzdy, z wyjątkiem dystal-

nej powierzchni korzenia dystalnego.

Przeciętne wymiary trzonowca dolnego pierw-
szego

długość całego zęba

20,9 mm

długość korony

7,7 mm

Długość korzeni

mezjalny

14,0 mm

dystalny

13,0 mm

Trzonowiec dolny drugi

jest mniejszy niż

pierwszy. Ma cztery guzki: dwa przedsionko-

we i dwa językowe. Guzki są podobnej wielko-

ści (nieznacznie większe od strony językowej).

Na powierzchni policzkowej tego zęba znaj-

duje się zawsze tylko jedna bruzda zakończo-

na otworem ślepym. Bruzda ta oddziela guzek

przedsionkowy-mezjalny od przedsionkowe-

go-dystalnego. Powierzchnia żująca jest kwa-

dratowa. Korona trzonowca dolnego drugiego

wydaje się być szersza w okolicy szyjki zęba

niż pierwszego trzonowca. Spowodowane to

jest brakiem (w trzonowcu drugim) piątego

guzka od strony dystalnej.

Podobnie jak trzonowiec dolny pierwszy,

trzonowiec dolny drugi ma dwa korzenie: me-

zjalny i dystalny. W tym przypadku również

korzeń mezjalny jest nieco krótszy od korze-

nia dystalnego. Korzenie te często zbliżają się

do siebie, nawet mogą być ze sobą zrośnię-

te. Czasami spotyka się trzonowca drugiego

z szypułkowatym korzeniem dodatkowym

(łac. radix endomolaris).

Przeciętne wymiary trzonowca dolnego
drugiego

długość całego zęba

20,6 mm

długość korony

6,9 mm

Długość korzeni

korzeń bliższy

13,9 mm

korzeń dalszy

13,0 mm

Trzonowiec dolny trzeci

jest najmniejszym

trzonowcem dolnym. Cechuje go, podobnie

jak górny ząb mądrości, zmienność kształtu

i wielkości, jednak w mniejszym stopniu. Na-

leży do grupy zębów ulegających zanikowi. Ze

względu na swoje położenie (ostatni w łuku

zębowym) stwarza liczne problemy kliniczne.

Do takich problemów należy utrudnione, ze

względu na brak miejsca, wyrzynanie się tego

zęba. Dlatego dentyści często zalecają usunię-

cie tego zęba jako profilaktykę mogących się

pojawić problemów. Z drugiej strony zdrowy

i prawidłowo wyrznięty ząb mądrości może

służyć jako filar dla uzupełnienia protetyczne-

go w przypadku, kiedy nie ma innych zębów

trzonowych.

Korona dolnego zęba mądrości często przy-

pomina koronę drugiego trzonowca dolnego

(z czterema guzkami) lub koronę trzonowca

dolnego pierwszego (z pięcioma guzkami).

Guzki językowe trzonowca dolnego trzecie-

go są większe niż guzki policzkowe. Ta ce-

cha pozwala na odróżnienie zębów prawych

od lewych. Zarys powierzchni żującej jest

prostokątny lub owalny i szerszy w kierunku

mezjalno-dystalnym niż przedsionkowo-języ-

kowym.

Trzonowiec dolny trzeci posiada dwa korze-

nie: bliższy i dalszy. Korzenie te często zlewają

ANATOMIA ZĘBÓW STAŁYCH

się ze sobą. Częściej niż korzenie pierwszego

i drugiego trzonowca dolnego, korzenie dol-

nego zęba mądrości zakrzywiają się dystalnie.

Ząb ten może mieć więcej niż dwa korzenie.

Zęby mądrości mogą przypominać kształ-

tem powierzchni żującej zęby trzonowe dolne

pierwsze lub drugie.

Posiadają jednak pewne cechy charaktery-
styczne:

pięcioguzkowy ząb mądrości może mieć ko-

ronę nieco większą niż drugi trzonowiec;

korony zębów mądrości są „bulwiaste”;

guzki na powierzchni żującej leżą bliżej sie-

bie niż u innych trzonowców;

powierzchnia żująca jest mocno pobrużdżo-

na ze względu na liczne bruzdy;

korzenie są krótkie, często zlane (szczegól-

nie w szczęce);

korzenie są dystalnie zakrzywione w jednej

trzeciej wierzchołkowej (szczególnie w żu-

chwie).

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

róchnica zębów (łac. caries dentium) jest

procesem polegającym na demineralizacji

i proteolitycznym rozpadzie tkanek twardych

zęba.

Ognisko próchnicowe (łac. focus cariosus) jest

pojęciem patomorfologicznym określającym

zespół zmian mikroskopowych w tkankach

twardych. Początkowe stadia próchnicy są

niezauważalne i trudne do zdiagnozowania.

Wraz z postępem zmian histopatologicz-

nych dochodzi do powstania ubytku, najpierw

w szkliwie (lub w cemencie korzeniowym)

a potem w zębinie.

I. Podziały próchnicy

W mianownictwie kariologicznym ist-

nieje kilka różnych podziałów próchnicy

w zależności od przyjętych kryteriów.

W Polsce najpopularniejszy jest tzw. podział

kliniczny próchnicy prostej (łac. caries sim-

plex), w którym uwzględniono zasięg destruk-

cji tkanek twardych i odległość dna ubytku od

jamy zęba.

Podział kliniczny

Próchnica początkowa, plama próchnicowa

(łac. caries incipiens, macula cariosa) – zmia-

ny obejmują tylko powierzchowną warstwę

szkliwa, nie stwierdza się utraty tkanek (nie

ma ubytku).

Próchnica powierzchowna

(łac. caries super-

ficialis) – zmiany obejmują szkliwo w któ-

rym stwierdza się ubytek.

Próchnica średnia

(łac. caries media) – zmia-

ny obejmują szkliwo i część zębiny, ale dno

ubytku dzieli od komory gruba warstwa

zdrowej zębiny.

Próchnica głęboka

(łac. caries profunda)

– zmiany obejmują szkliwo i grubą warstwę

zębiny, ubytek jest oddzielony od komory

cienką warstwą zębiny.

W zależności od stanu zębiny na dnie ubytku

można rozróżnić trzy sytuacje:

zębina jest cienka, ale zdrowa tzn. twarda,

występują punktowe obszary o zmniejszo-

nej twardości zębiny,

występuje obnażenie miazgi w dnie ubytku.

Podział WHO

Bardzo podobny do wyżej przedstawionego

jest podział zaproponowany przez Światową

Organizację Zdrowia (ang. WHO) uwzględ-

niający również stopień zaawansowania zmian

w tkankach zęba.

Wyróżnia się 4 stadia próchnicy takie jak:

– zmiana występująca w szkliwie z niena-

ruszoną powierzchnią (bez ubytku)

– zmiana w szkliwie z minimalnym jego

ubytkiem

– zmiana w obrębie zębiny z ubytkiem tkanek

– zmiana sięgająca miazgi

Podział Groendala

Kolejny podział zaproponowany przez Gro-

endala z modyfikacją Pittsa opiera się na

obrazie radiologicznym (zdjęcia zgryzowo-

skrzydłowe) próchnicy powierzchni stycznych

i wyróżnia następujące stadia:

brak zmian w obrazie radiologicznym,

przejaśnienie obejmujące ½ zewnętrznej

warstwy szkliwa,

przejaśnienie obejmujące ½ wewnętrznej

warstwy szkliwa,

ROZDZIAŁ 2

przejaśnienie obejmujące ½ zewnętrznej

warstwy zębiny,

przejaśnienie obejmujące ½ wewnętrznej

warstwy zębiny.

II. Klasyfikacje ubytków

próchnicowych

Klasyfikacja Blacka

Najbardziej znanym i najczęściej używanym

do tej pory był podział zaproponowany przez

amerykańskiego dentystę G.W. Blacka ponad

100 lat temu. Dzieli on ubytki w zależności od

grupy zębów (przednie i boczne) oraz miej-

sca występowania na powierzchni zęba (po-

wierzchnie styczne, zgryzowe, przedsionkowe,

językowe).

Wyróżnia się

pięć klas ubytków próchnicowych:

Klasa I

– ubytki w zagłębieniach anatomicz-

nych tj. na powierzchniach zgryzowych zębów

przedtrzonowych i trzonowych, na powierzch-

niach przedsionkowych zębów trzonowych

dolnych i powierzchniach podniebiennych zę-

bów trzonowych górnych oraz na powierzch-

niach podniebiennych siekaczy górnych bocz-

nych (w tzw. otworach ślepych).

Klasa II

– ubytki na powierzchniach stycznych

zębów bocznych (trzonowych i przedtrzono-

wych).

Wyróżnia się 4 warianty tych ubytków:

1 wariant

– ubytek występuje tylko na po-

wierzchni stycznej zęba bez naruszenia kra-

wędzi styczno-zgryzowej (tzw. ubytki jedno-

osiowe). Warunkiem zakwalifikowania ubytku

do tego wariantu jest brak zęba sąsiedniego

i w związku z tym możliwość opracowania go

od powierzchni stycznej.

2 wariant

– ubytek występuje tylko na po-

wierzchni stycznej, ale z powodu obecności

sąsiedniego zęba trzeba znieść krawędź zgry-

zowo-styczną aby dostać się do ubytku i móc

go opracować. Do tego wariantu zalicza się

również ubytki w których na skutek procesu

próchnicowego doszło do podminowania lub

zniszczenia tej krawędzi.

3 wariant

– ubytek obejmuje swoim zasięgiem

powierzchnię styczną i zgryzową.

4 wariant

– rozległy ubytek obejmujący obie

powierzchnie styczne i powierzchnię zgryzo-

wą.

Klasa III

– ubytki na powierzchniach stycz-

nych zębów przednich (siekaczy i kłów) z za-

chowaniem kąta siecznego.

Klasa IV

– ubytki na powierzchniach stycznych

zębów przednich obejmujące kąt sieczny.

Klasa V

– ubytki w okolicy 1/3 przyszyjkowej

na powierzchniach przedsionkowych i języ-

kowych wszystkich zębów.

W latach późniejszych wprowadzono

klasę VI

obejmującą ubytki występujące nietypowo np.

na szczytach guzków lub brzegach siecznych

zębów (tzw. ubytki pozaklasowe).

Klasyfikacja Monta i Hume’a

W tej klasyfikacji wzięto pod uwagę nie tyl-

ko umiejscowienie ubytku (miejsce – ang.

site), ale także stopień zaawansowania procesu

próchnicowego (stadium – ang. stage). Za-

kwalifikowanie ubytku do danej klasy sugeru-

je jednocześnie diagnozę (głębokość ubytku)

oraz sposób postępowania.

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

Autorzy wyróżniają trzy miejsca (Si – od ang.
site

) występowania ubytków:

Miejsce 1

(Si 1) – bruzdy i wszelkie zagłę-

bienia anatomiczne na powierzchniach zgry-

zowych zębów bocznych, przedsionkowych

zębów trzonowych dolnych oraz podniebien-

nych zębów trzonowych górnych i siekaczy

górnych.

Miejsce 2

(Si 2) – powierzchnie styczne

wszystkich zębów poniżej punktu stycznego.

Miejsce 3

(Si 3) – obszar przyszyjkowy w 1/3

przydziąsłowej łącznie z odsłoniętymi po-

wierzchniami korzeni zębów.

Stopień zaawansowania zmiany

(Sta – od ang. stage):

Stadium 0

(Sta 0) – zmiana początkowa

o charakterze odwracalnym, zachowana ciągłość

szkliwa, ewentualnie zmiana przezierności.

Stadium 1

(Sta 1) – przerwana ciągłość szkli-

wa, minimalna utrata zębiny tuż przy granicy

szkliwno-zębinowej.

Stadium 2

(Sta 2) – umiarkowane zmiany

w zębinie (duża ilość zdrowych tkanek umoż-

liwiająca zachowanie integralności pozostałej

części korony i sprostanie obciążeniom oklu-

zyjnym).

Stadium 3

(Sta 3) – ubytek szkliwa i zębiny

przekraczający 1/3 zewnętrznej części zębiny,

osłabiona struktura zęba (szkliwo podmino-

wane) zagrażająca odłamaniem fragmentów

zęba (np. guzków).

Stadium 4

(Sta 4) – znaczna utrata tkanek

twardych (np. odłamanie guzka, brzegu siecz-

nego, krawędzi zgryzowej).

W rozpoznaniu podaje się oba parametry np.

Si 2/Sta 2 – co oznacza umiejscowienie ubyt-

ku na powierzchni stycznej (miejsce 2) oraz

stadium 2 zaawansowania zmian.

Według autorów powyższa klasyfikacja ma

wiele zalet. Przede wszystkim pozwala od-

notować obecność zmian już na etapie plamy

próchnicowej (stadium 0) co jest jednoznacz-

ne z koniecznością zastosowania metod profi-

laktycznych (remineralizacja, lakowanie).

Występowanie zmian o charakterze powierz-

chownym (stadium 1) jest z założenia wska-

zaniem do stosowania metod oszczędnych,

minimalnie interwencyjnych (poszerzonego

lakowania lub metody PRR).

System nadaje się do wykorzystania w progra-

mach komputerowych.

Zaklasyfikowanie ubytku sugeruje jednocze-

śnie sposób postępowania z wykorzystaniem

metod adhezyjnych bez jednoznacznego okre-

ślania wymaganego kształtu ubytku.

Inne klasyfikacje

W piśmiennictwie można spotkać także inne

klasyfikacje ubytków. Na przykład w podręcz-

nikach amerykańskich dzieli się ubytki w za-

leżności od powierzchni na której występują.

Wyróżnia się ubytki :

powierzchni gładkich (ang. smooth surface)

powierzchni stycznych (ang. approximal

surface)

powierzchni zgryzowych (ang. occlusal sur-

face)

powierzchni korzenia (ang. root surface)

III. Metodyka opracowania ubytków

Kolejność czynności w trakcie opracowania

ubytków ma duże znaczenie kliniczne i jest

ściśle określona. Podstawowa metodyka zo-

stała opracowana przez Blacka i obowiązuje

ROZDZIAŁ 2

nadal w odniesieniu do ubytków opracowy-

wanych pod wypełnienia amalgamatowe.

Fazy opracowania ubytku pod amalgamat wg
Blacka:

Otwarcie ubytku

Stworzenie zarysu

Usunięcie zębiny próchnicowej

Nadanie kształtu oporowego

Opracowanie brzegów ubytku

(wygładzenie)

Nadanie kształtu retencyjnego

Przygotowanie materiału

Umycie i osuszenie ubytku

Wypełnienie ubytku

Opracowanie wypełnienia

Rozpowszechnienie zastosowania materiałów

adhezyjnych pozwala na ograniczenie zakre-

su usuwania tkanek twardych i rezygnację

z niektórych faz podanych przez Blacka. Jest to

zgodne z nową tendencją w stomatologii zmie-

rzającą do opracowania ogniska próchnicowe-

go w taki sposób, aby usunąć wyłącznie tkanki

bezpowrotnie zniszczone procesem próchni-

cowym, czyli zdemineralizowane szkliwo i za-

infekowaną zębinę. Co do zdemineralizowanej

zębiny uważa się, że należy ją doszczętnie usu-

nąć z granicy szkliwno-zębinowej. Dopuszcza

się natomiast pozostawienie niewielkiej ilości

zdemineralizowanej zębiny na ścianie doko-

morowej gdy jej usunięcie groziłoby obnaże-

niem miazgi. Możliwość zastosowania w ta-

kim przypadku preparatów odontotropowych

na dno ubytku (tzw. przykrycie pośrednie),

powodujących uaktywnienie procesów remi-

neralizacyjnych inicjowanych przez komórki

zębinotwórcze w miazdze (odontoblasty), po-

zwala na zachowanie żywej miazgi.

Tak więc opracowując ubytek pod wypełnienie

adhezyjne odstępuje się od wykonania niektó-

rych faz (nadanie kształtu retencyjnego) a nie-

które modyfikuje (zasięg zarysu, kształt opo-

rowy, opracowanie brzegów). Zamianie ulega

także kolejność fazy 2 i 3. Najpierw należy

usunąć zębinę próchnicową, ponieważ kształt

i wielkość zarysu uzależnia się od wielkości (roz-

ległości i głębokości) ogniska próchnicowego.

Fazy opracowania ubytków pod wypełnienia
adhezyjne:

Otwarcie ubytku

Usunięcie zębiny próchnicowej

Nadanie zarysu

Nadanie kształtu oporowego

Opracowanie brzegów ubytku

(zukośnienie)

Wymycie i osuszenie ubytku

Przygotowanie wypełnienia

Wypełnienie ubytku

Opracowanie wypełnienia

Tendencja do ograniczania zakresu opraco-

wania ubytków (tzw. stomatologia mało inwa-

zyjna) jest szczególnie wyraźna w przypadku

ubytków klasy I o niewielkim stopniu zaawan-

sowania. Dysponując materiałami adhezyjnymi

z dodatkiem fluoru możemy zastosować meto-

dy profilaktyczne (lakowanie) lub profilaktycz-

no-lecznicze (poszerzone lakowanie, metoda

PRR) zamiast preparacji tkanek powodującej

ich nieodwracalną utratę (ryc. II-1).

IV. Omówienie metodyki Blacka

w odniesieniu do wypełnień

amalgamatowych

1. Otwarcie ubytku

Faza ta polega na takim wycięciu (usunię-

ciu nawisów) szkliwa zakrywającego wlot do

ubytku aby uzyskać dobrą widoczność oraz

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

możliwość dalszej preparacji. Zabieg wyko-

nuje się za pomocą wierteł diamentowych na

turbinę w kształcie kulki lub płomyka.

2. Nadanie zarysu

Zarys jest łagodną linią łączącą tkanki zęba

z przyszłym wypełnieniem. Wg Blacka każ-

da klasa ubytków wymaga nadania zarysowi

określonego kształtu. Linia zarysu nie po-

winna się znaleźć w punkcie stycznym oraz

w miejscu kontaktu z zębem przeciwstawnym.

W zakres zarysu wchodzi tzw. „poszerze-

nie zapobiegawcze” polegające na wycinaniu

zdrowych tkanek zęba w miejscach mało

odpornych i przesuwaniu zarysu do miejsc

o większej odporności (np. w klasie I z bruzd

w kierunku stoków guzków, a w klasie II ze

strefy stycznej do nisz międzyzębowych).

Zabieg wykonuje się najczęściej wiertłami

diamentowymi na turbinę o kształcie płomy-

ka lub walca.

Obecnie zaleca się ograniczenie wycinania

tkanek zdrowych, a wielkość i kształt zarysu

uzależnia się od stopnia zaawansowania pro-

cesu próchnicowego. U pacjentów podatnych

na próchnicę (z wysokim ryzykiem) wdraża

się dodatkowo metody profilaktyczne takie

jak lakowanie bruzd wolnych od próchnicy

lub lakierowanie fluorkami narażonych po-

wierzchni.

3. Usunięcie zębiny próchnicowej

Najważniejszą zasadą przy wykonywaniu tego

etapu jest kolejność preparacji tkanek twardych

zęba. Najpierw usuwamy zębinę próchnicową

ze ścian bocznych, a potem z dna ubytku. Ma

to szczególne znaczenie w ubytkach głębo-

kich, drążących do miazgi, gdyż w razie jej

obnażenia zapewnia względną ochronę przed

zainfekowaniem (ubytek jest już opracowa-

ny) i pozwala na niezwłoczne wypełnienie.

Równie istotne jest dokładne usunięcie zde-

mineralizowanej zębiny z granicy szkliwno-

zębinowej co stanowi istotne zabezpieczenie

przed powstawaniem próchnicy wtórnej.

Zabieg ten wykonuje się za pomocą wierteł

różyczkowych na mikrosilnik. Ważne jest sto-

sowanie wierteł o odpowiednim rozmiarze,

gdyż praca zbyt małymi jest nieefektywna

i grozi obnażeniem miazgi w ubytkach głębo-

kich, a użycie zbyt dużych może spowodować

zaklinowanie wiertła i uszkodzenie zdrowych

tkanek. Należy pamiętać o chłodzeniu wodą

i powietrzem opracowywanych tkanek, zwłasz-

cza zębiny, w celu ochrony miazgi przed po-

drażnieniem spowodowanym przegrzaniem.

Ponadto trzeba pamiętać, że głównym wy-

znacznikiem stanu zębiny jest jej twardość.

Zębina zdemineralizowana i zainfekowa-

na jest miękka i daje się łatwo usunąć nawet

narzędziami ręcznymi, a badana zgłębni-

kiem „rysuje się”. Zębina zdrowa jest twarda

i zgłębnik przesuwa się po niej „jak po szkle”

Ryc . II-1 .

Różnica między zasięgiem

otwarcia bruzd w poszerzonym lakowa-
niu (linia ciągła) a zarysem w ubytkach
klasy I pod wypełnienie amalgamatowe
(linia przerywana)

ROZDZIAŁ 2

Ten etap pracy uznajemy za zakończony jeśli

pozostała w ubytku zębina jest twarda i nie

ulega zarysowaniu przy badaniu zgłębnikiem.

4. Nadanie kształtu oporowego

Kształt oporowy nadajemy ubytkowi w celu

zabezpieczenia tkanek zęba i przyszłego wy-

pełnienia przed popękaniem na skutek dzia-

łania sił występujących w trakcie żucia.

W odniesieniu do tkanek zęba istotne jest

usunięcie fragmentów szkliwa niepodpartego

zębiną (ryc. II-2) oraz obniżenie zbyt wyso-

kich i cienkich ścian ubytku tak, aby zachować

proporcję wysokości ścian do ich grubości.

W odniesieniu do wypełnienia należy uzyskać

proporcjonalny zakres ubytku do jego głębo-

kości (ubytki rozległe muszą być odpowiednio

głębokie). Innymi słowy, wypełnienie o dużej

powierzchni musi być odpowiednio grube,

aby mogło sprostać siłom żucia. Za minimal-

ną grubość amalgamatu przyjmuje się 2 mm.

W przypadku ubytków dwuosiowych (klasa

II) istotne jest także zaokrąglenie ściany do-

komorowej w miejscu przejścia z powierzchni

zgryzowej na styczną co zapobiega powstawa-

niu niekorzystnych naprężeń i może dopro-

wadzić do odłamania wypełnienia (ryc. II-3).

Duże znaczenie w tych ubytkach ma także

szerokość ściany dodziąsłowej, która jest ścia-

ną nośną dla wypełnienia. Musi ona mieć co

najmniej 2 mm szerokości.

Odpowiedniego opracowania wymagają tak-

że brzegi szkliwa tak, aby powierzchnia zęba

i amalgamat leżały w jednej płaszczyźnie,

a ściana ubytku z powierzchnią zęba tworzyły

kąt 90-110° (tzw. kąt powierzchniowo-ubyt-

kowy).

Kształt oporowy jest charakterystyczny dla

każdej klasy.

Zabieg wykonuje się za pomocą wierteł dia-

mentowych na turbinę (szkliwo) oraz róży-

czek i walców na mikrosilnik (zębina).

5. Opracowanie brzegów ubytku

W przypadku wypełnień z amalgamatu faza

ta polega na wygładzeniu brzegów ubytku.

Służy to osiągnięciu maksymalnego przyle-

gania wypełnienia do szkliwa. Nieopracowane

brzegi są nierówne i przypominają w powięk-

szeniu „zęby piły” (ryc. II-4). Te nierówności

w szkliwie sprawiają, że materiał wypełniający

nie przylega dokładnie do brzegu ubytku po-

wodując nieszczelności, które powiększają się

w trakcie użytkowania wypełnienia. Na sku-

Ryc . II-2 .

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

tek działania sił żucia dochodzi w obrębie linii

zarysu do odkruszania zarówno fragmentów

materiału jak i szkliwa. W efekcie powstaje

szczelina sprzyjająca zaleganiu płytki bak-

teryjnej i powstawaniu próchnicy wtórnej.

Gładzenie brzegów wykonuje się za pomocą

wierteł diamentowych o malejącej ziarnistości

lub białych kamieni Arkansas na mikrosilnik.

Można także użyć krążków (np. Sof-lex) lub

pasków ściernych o drobnym nasypie.

6. Nadanie kształtu retencyjnego

Odpowiedni kształt retencyjny umożliwia me-

chaniczne utrzymanie amalgamatu w ubytku i

zabezpiecza go przed wypadnięciem w całości

w trakcie żucia. Najlepsze utrzymanie zapew-

nia ubytek w którym ściany boczne są zbieżne

do wylotu i – co się z tym wiąże – powierzch-

nia zarysu jest mniejsza od powierzchni dna.

Ściany boczne ukształtowane równolegle do

siebie (prostopadle do dna) także zapewnią

dostateczną retencję wypełnieniu, dlatego

w ubytkach rozległych nie należy zanadto

podcinać ścian bocznych aby nie osłabić tka-

nek zęba.

Duże znaczenie ma także płaskie dno, gdyż

zabezpiecza wypełnienie przed wyważaniem.

Dlatego, jeśli w ubytku z powodu znacznej

głębokości nie można uzyskać płaskiego dna

(grozi to obnażeniem miazgi), osiąga się to

za pomocą podkładu, który wyrównuje nie-

Ryc . II-3 .

ROZDZIAŁ 2

równości w ścianie dokomorowej (ryc. II-5).

Dodatkowo można wykonać nacięcia reten-

cyjne w zębinie na ścianach bocznych ubytku

uważając aby nie podcinać szkliwa na granicy

szkliwno-zębinowej i aby nie obnażyć miazgi

wycinając je zbyt blisko dna. W tej fazie używa

się najczęściej wierteł na mikrosilnik o kształ-

cie walca lub odwróconego stożka (w ubytkach

średniogłębokich). Rowki retencyjne wycina

się za pomocą małych wierteł różyczkowych

lub odwróconych stożków.

7. Wymycie i osuszenie ubytku

Ubytek myje się wodą destylowaną lub solą

fizjologiczną i osusza za pomocą dmuchawki.

W przypadku ubytków głębokich należy użyć

jałowej kuleczki z waty i za pomocą pęsety

delikatnie oczyścić ściany ubytku a następnie

wysuszyć również za pomocą wacika.

8. Wypełnienie ubytku

Pod wypełnienia z amalgamatu stosujemy

podkłady lub specjalne żywice (tzw. amalgam-

bond). Podkład zakładamy tylko na ścianę do-

komorową. Ściany boczne, ściana dodziąsłowa

pozostają wolne od podkładu aby amalgamat

mógł bezpośrednio przylegać do tkanek zęba.

W przeciwnym razie może dojść do utraty

szczelności i powstania próchnicy wtórnej.

Jeśli ściana dokomorowa jest nierówna to

podkład służy do jej wyrównania co znacznie

poprawia kształt retencyjny.

Materiał podkładowy przenosi się do ubytku

za pomocą zgłębnika lub upychadła kulkowe-

go i rozprowadza na dnie ubytku.

Ryc . II-4 .

Ryc . II-5 .

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

Amalgamat zarabia się we wstrząsarce tuż

przed wypełnieniem. Do ubytku przenosi się

go małymi porcjami za pomocą specjalnych

nakładaczy lub tzw. „pistoletów”. Każdą porcję

należy skondensować upychadłem do amalga-

matu starając się wciskać materiał w zagłębie-

nia retencyjne i dociskać do ścian bocznych.

Pozwoli to uzyskać maksymalne przyleganie

niezbędne dla szczelności wypełnienia. Ostat-

nią warstwę zakłada się z niewielkim nadmia-

rem, który usuwa się zanim materiał stężeje.

9. Opracowanie wypełnienia amal-

gamatowego

Faza ta składa się z następujących etapów:

odsłonięcie zarysu

dostosowanie do zgryzu

nadanie kształtu anatomicznego

polerowanie

Pierwsze trzy etapy wykonuje się od razu po

wypełnieniu, kiedy materiał zaczyna tracić

plastyczność, używając wyłącznie narzędzi

ręcznych.

Odsłonięcie zarysu wykonuje się za pomocą

płaskiego nakładacza lub karwera odcinając te

fragmenty amalgamatu, które zasłaniają linię

zarysu. Staramy się aby narzędzie przesuwa-

ło się jednocześnie po szkliwie i wypełnieniu

co zapobiegnie powstawaniu nierówności na

linii zarysu lub zebraniu zbyt grubej warstwy

amalgamatu.

Dostosowanie do zgryzu polega na zebra-

niu nadmiarów materiału w miejscach styku

z zębami przeciwstawnymi za pomocą karwe-

ra lub nakładacza. Miejsca te można oznaczyć

za pomocą kalki dentystycznej lub przepro-

wadzając analizę warunków zwarciowych.

Polecamy pacjentowi aby delikatnie zagryzł

po czym oglądamy powierzchnię wypełnienia.

Wszelkie nadmiary i miejsca kontaktu przed-

wczesnego będą widoczne jako błyszczące

punkty na powierzchni amalgamatu. Należy

zbierać nadmiar materiału do momentu ustą-

pienia tego efektu. Jednocześnie należy sta-

rać się odtworzyć kształt anatomiczny zęba,

a więc ukształtować stoki guzków i bruzdy tak

jak w zębie naturalnym. Etap kończy wstępne

wygładzenie, które wykonuje się upychadłem

do amalgamatu lub kulkowym.

Ostateczne opracowanie wypełnienia amalga-

matowego może nastąpić nie wcześniej niż po

24 godzinach, czyli po całkowitym związaniu

materiału. Wykonuje się je za pomocą specjal-

nych wierteł tzw. finirów lub kamieni Arkan-

sas. Do wstępnego polerowania powierzchni

zgryzowej można także użyć tępych wier-

teł różyczkowych przestawiając mikrosilnik

na obroty w lewą stronę. Do wygładzania

powierzchni stycznej używa się paseczków

ściernych uważając aby nie uszkodzić punktu

stycznego. Następnie amalgamat poleruje się

gumkami.

Ostateczne polerowanie wykonuje się za po-

mocą szczoteczki na mikrosilnik i pumeksu

z gliceryną a potem krążka filcowego i pasty

zarobionej ex tempore z tlenku cynku ze spi-

rytusem.

V. Metodyka opracowania ubytku

pod wypełnienia adhezyjne

Wśród materiałów do wypełnień dominu-

ją obecnie materiały, które utrzymują się

w ubytku dzięki adhezji. Samoistną adhezję

do tkanek zęba wykazują glasjonomery. Ma-

ROZDZIAŁ 2

teriały złożone (kompozyty) „przykleją się”

do tkanek zęba systemami wiążącymi. Opra-

cowując ubytki pod te materiały nie musimy

tworzyć kształtu retencyjnego. Oszczędza się

dzięki temu zdrowe tkanki, gdyż zakres opra-

cowania ubytku obejmuje jedynie chorobowo

zmienione tkanki. Materiały złożone i glasjo-

nomery różnią się właściwościami fizycznymi

i w związku z tym opracowanie pod te mate-

riały również różni się.

Opracowanie ubytku

pod glasjonomery

Cementy glasjonomerowe dzięki chemicznej

adhezji do tkanek zęba wymagają tylko mini-

malnego opracowania ubytku.

Zawsze opracowanie ubytku powinno się

rozpocząć od

oczyszczenia zęba

szczo-

teczką i pastą. Jeżeli wykonamy tę czynność

po całkowitym opracowaniu ubytku, może-

my mieć kłopoty z dokładnym usunięciem

pasty z ubytku, co może mieć wpływ na po-

łączenie wypełnienia z zębem.

Otwarcie ubytku

wykonuje się standardo-

wo – kulką lub płomykiem na turbinę, choć

często ubytki są już otwarte przez proces

próchnicowy.

Usunięcie zębiny próchnicowej i tworze-

nie zarysu .

Szczelność i trwałość wypeł-

nienia zależy przede wszystkim od jakości

połączenia materiału z tkankami zęba. Ta

z kolei zależy od stopnia ich zmineralizo-

wania, gdyż glasjonomery łączą się głównie

z częścią mineralną zębiny. Istotne jest za-

tem dokładne usunięcie zębiny próchnico-

wej ze ścian otaczających wlot do ubytku.

Należy usunąć zębinę próchnicową zainfe-

kowaną i zaatakowaną pozostawiając moc-

no zmineralizowaną zębinę sklerotyczną.

Sprawdzając zgłębnikiem twardość zębiny,

nie pozostaje na niej żaden ślad (na zębinie

zdemineralizowanej pozostaje błyszcząca

kreska). Zarys ubytku osiągamy usuwając

zębinę zdemineralizowanąze ścian bocz-

nych, aż do momentu, gdy zębina tuż pod

szkliwem będzie jasna i twarda. Podmino-

wane (nie podparte zębiną) szkliwo należy

usunąć. Dzięki temu, że glasjonomery two-

rzą trwałe chemiczne połączenie ze zdrową

zębiną, można pozostawić w dnie ubytku

zębinę zdemineralizowaną licząc na remi-

neralizacyjne działanie materiału i zatrzy-

manie procesu próchnicowego.

Opracowanie brzegu ubytku i nadanie

kształtu oporowego .

Wskazaniem do

wypełnień glasjonomerowych są ubytki nie

poddawane dużym obciążeniom zgryzo-

wym, dlatego największy wpływ na kształt

oporowy ma opracowanie brzegu ubytku.

Kąt powierzchniowo-ubytkowy, czyli kąt

utworzony przez powierzchnię zęba i ścianę

ubytku powinien wynosić 90°-110°. Brzegi

ubytku powinny zostać wygładzone kamie-

niem arkansasowym lub kamieniami dia-

mentowymi z drobnym nasypem na kątnicy

mikrosilnikowej.

Kształt retencyjny .

Nie ma znaczenia

w przypadku materiałów adhezyjnych.

Przygotowanie materiału, wypełnienie

i opracowanie wypełnienia zostanie omó-

wione w rozdziale poświęconym materiałom.

W wyjątkowy sposób przygotowuje się do

wypełnienia tymi materiałami ubytki klino-

we. Powierzchowna warstwa zębiny w tych

ubytkach jest bardzo mocno zmineralizowa-

na, przypomina warstwę sklerotyczną. Z tego

powodu ubytki takie jedynie oczyszczamy

z osadów, następnie wygładzamy szkliwny

brzeg ubytku otrzymując odpowiedni kąt po-

wierzchniowo-ubytkowy.

METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ OGÓLNA

UCZYMY SIĘ Z

Opracowanie ubytku pod wypełnie-

nia z materiałów złożonych

Opracowanie pod materiały złożone roz-

poczyna się od oczyszczenia zęba. Otwarcie

ubytku i sposób usuwania zębiny próchnico-

wej oraz tworzenie zarysu są podobne do opi-

sanych powyżej. Zębinę próchnicową usuwa

się w pierwszej kolejności ze ścian bocznych,

najpierw usuwając ją tuż pod szkliwem. Kiedy

zębina okolicy połączenia szkliwno-zębino-

wego będzie twarda i jasna należy rozpocząć

usuwanie głębiej położonej zębiny próchni-

cowej ze ścian bocznych i na końcu ze ściany

dokomorowej.

Opracowanie brzegu ubytku i nada-

nie kształtu oporowego

Niepodparte zębiną szkliwo należy usunąć.

W przypadku wypełniania materiałami zło-

żonymi ubytków próchnicowych w zębach

przednich możemy pozostawić niepodpar-

te szkliwo na powierzchni przedsionkowej

w celu zapewnienia lepszej estetyki wypełnie-

nia. Szkliwny brzeg ubytku należy zukośnić

(kąt powierzchniowo-ubytkowy powinien

wynosić około 135°). Wykonujemy to pło-

mykiem diamentowym z drobnym nasypem

na mikrosilnik lub na turbinę (przy małych

obrotach). Jeżeli wypełniamy materiałem zło-

żonym ubytek sięgający poniżej szyjki anato-

micznej zęba, brzeg dodziąsłowy znajdujący się

w zębinie lub cemencie korzeniowym powi-

nien być opracowany pod kątem prostym (kąt

powierzchniowo-ubytkowy około 90°-110°).

Kształt retencyjny

Na retencję mają wpływ prawidłowe przy-

gotowanie chemiczne powierzchni ubytku

(zastosowanie systemu wiążącego) oraz zuko-

śnienie brzegu.

Przygotowanie materiału

Materiały złożone występują w wielu kolo-

rach oraz kilku przeziernościach. Dobór ko-

loru ułatwiają kolorniki przygotowane przez

producentów materiałów lub uniwersalny

kolornik Vita

. Kolor należy dobierać porów-

nując zwilżony ząb z komornikiem w świetle

dziennym i sztucznym. Przezierność mate-

riału decyduje o estetyce wypełnienia w jesz-

cze większym stopni niż jego barwa. Należy

naśladować strukturę zęba wykorzystując do

odbudowy części zębinowej materiały opake-

rowe (zębinowe), do odbudowy szkliwa mate-

riały szkliwne (o większej przezierności).

Wypełnianie i opracowanie

wypełnienia

Wypełnianie i opracowanie wypełnienia

zo-

staną omówione w rozdziale poświęconym

materiałom oraz w poszczególnych rozdzia-

łach omawiających opracowanie i wypełnianie

ubytków.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

KLASA I wg BLACKA

(MIEJSCE 1 wg MOUNTA i HUME’A)

Ubytki klasy I znajdują się w zagłębieniach

anatomicznych zębów (pełna definicja w roz-

dziale 2).

Zgodnie z tendencją do ograniczania zakre-

su opracowywania tkanek twardych zębów

oraz z włączeniem metod profilaktycznych

(lakowanie) i profilaktyczno-leczniczych (po-

szerzone lakowanie i metoda PRR) do ru-

tynowego postępowania w ubytkach klasy I,

należy w pierwszej kolejności określić stopień

zaawansowania próchnicy. Wybór metody po-

stępowania zależy od rozległości i głębokości

ubytku.

Bardzo przydatna w planowaniu leczenia

w tej grupie ubytków jest klasyfikacja Moun-

ta i Hume’a (patrz rozdział 2), gdyż uzależnia

metodę leczenia od stopnia destrukcji tkanek

zęba.

Ząb 35 – lakowanie

Klasa I, próchnica początkowa

(caries incipiens)

Miejsce 1, Stadium 0 (Si/Sta 1.0)

Wstęp

Wskazaniem do lakowania zębów jest brak

wykrywalnego wzrokowo ubytku w szkliwie

lub widoczna po dokładnym wysuszeniu de-

mineralizacja bruzd lub zagłębień anatomicz-

nych w postaci białych plam lub smug.

Postępowaniem z wyboru są wyłącznie zabiegi

profilaktyczne takie jak lakierowanie lakierem

fluorkowym lub lakowanie lakami szczelino-

wymi.

Ważną czynnością jest odpowiednie oczysz-

czenie powierzchni zgryzowej zęba a w

szczególności bruzd, gdyż zalegający tam

osad i płytka bakteryjna zakrywają ujście

bruzdy. Może to być przyczyną niedokładne-

go zalakowania i wystąpienia nieszczelności

co spowoduje nieskuteczność zabiegu. Czyn-

ność tę wykonuje się za pomocą szczoteczki

na mikrosilnik (ryc. III-1) i pumeksu (pasty),

a potem samej szczoteczki w celu usunięcia

resztek proszku.

Cel

Zapoznanie z procedurą wytrawiania szkliwa

i aplikacji laku szczelinowego.

Materiały do opracowania i wypełnienia

Szczoteczka na mikrosilnik

Pasta lub pumeks

Wytrawiacz, pędzelek (ryc. III-2)

Aplikator do laku (ryc. III-3)

Lak szczelinowy (ryc. III-4)

Kulka diamentowa na turbinę, ewentualnie

kamień Arkansas na mikrosilnik

Gumka na mikrosilnik

Wykonanie

Oczyścić powierzchnię zgryzową z osadów

za pomocą pumeksu i szczoteczki monto-

wanej na mikrosilnik (ryc. III-5).

Nanieść wytrawiacz na bruzdy za pomocą

pędzelka (należy uważać aby nie pokrywać

kwasem całej powierzchni zgryzowej i nie-

potrzebnie nie wytrawiać zdrowego szkliwa)

(ryc. III-6).

Spłukać po 30 s wodą pod ciśnieniem oraz

wysuszyć.

Nałożyć lak na powierzchnię bruzd pędzel-

kiem lub specjalnym aplikatorem (ryc. III-7).

Rozprowadzić lak za pomocą zgłębnika

wewnątrz bruzdy (pozwala to usunąć pę-

cherzyki powietrza i dokładne ją wypełnić)

(ryc. III-8).

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Spolimeryzować.

Dostosować do zwarcia poprzez zebranie

nadmiarów za pomocą kulki diamentowej

na turbinę lub kamienia Arkansas.

Polerować gumką na mikrosilnik (ryc. III-9).

Ocena wykonanego zabiegu.

Ząb 36 – poszerzone lakowanie

Klasa I, próchnica powierzchowna

(caries superficialis)

Miejsce 1, Stadium 1 (Si/Sta 1.1)

Wstęp

Wskazaniem do poszerzonego lakowania (fis-

surotomii) jest stwierdzenie nieprzezierności

lub podpowierzchniowego przebarwienia wi-

docznego bez osuszania na całym przebiegu

bruzd. Bardzo ważna w metodyce fissuroto-

mii jest wielkość wiertła użytego do otwarcia

bruzd. Należy stosować kulki diamentowe na

turbinę o najmniejszym rozmiarze – od 006

do 010 (ryc. III-10) albo płomyk diamen-

towy o rozmiarze 010 lub specjalne wiertło

z węglików spiekanych na turbinę o kształcie

płomyka, zwane fissurotomem (ryc. III-11).

Użycie zbyt dużego wiertła zniweczy efekt

profilaktyczny, gdyż spowoduje niepotrzebne

wycięcie tkanek zdrowych na obwodzie bruz-

dy (ryc. III-12).

Cel

Nauka wykonania poszerzonego lakowania.

Materiały do opracowania bruzd

Mała kulka diamentowa na turbinę (roz-

miar od 006 do 010), ewentualnie wiertło do

fissurotomii (ryc. III-13)

Pozostałe materiały – jak do lakowania

Ryc . III-9 .

Ryc . III-10 .

Ryc . III-11 .

Ryc . III-12 .

ROZDZIAŁ 3

Wykonanie

Dokładnie przyjrzeć się powierzchni zęba

i kształtowi bruzd (ryc. III-14).

„Otworzyć” bruzdę zgodnie z jej przebie-

giem za pomocą kulki diamentowej, wy-

cinając w niej maleńki rowek. Nie należy

wykonywać żadnych ruchów na boki jedy-

nie przesuwać wiertło wzdłuż bruzd (ryc.

III-15).

Umieścić w otwartej bruździe wytrawiacz

na 30 s.

Wypłukać i osuszyć.

Aplikować lak z użyciem pędzelka i zgłęb-

nika (jak przy lakowaniu).

Spolimeryzować.

Opracować tj. usunąć nadmiary, dostosować

do zwarcia i wypolerować.

Ocena wykonanego zabiegu (ryc. III-16).

Ząb 37 – metoda PRR

Klasa I, próchnica powierzchowna

(caries superficialis)

Miejsce 1, Stadium 1 (Si/Sta 1.1)

Wstęp

Wskazaniem do stosowania metody PRR

(ang. preventive resin restoration) jest wystę-

powanie ogniska próchnicowego o niewielkiej

rozległości, obejmującego szkliwo i zębinę

w obrębie bruzdy. Zmiana ma charakter

punktowy i nie obejmuje pozostałych bruzd.

Zabieg polega na opracowaniu wiertłami tyl-

ko obszaru objętego procesem próchnicowym

i wypełnieniu tego ubytku kompozytem. Na

koniec wytrawia się wszystkie pozostałe bruz-

dy i wraz z wypełnieniem pokrywa lakiem

szczelinowym (ryc. III-17).

Ryc . III-13 .

Ryc . III-14 .

Ryc . III-15 .

Ryc . III-16 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Cel

Nauka opracowania ubytku o bardzo małej

rozległości obejmującego tylko szkliwo lub

szkliwo i powierzchowną część zębiny.

Powtórzenie procedur przygotowania do wy-

pełnienia (izolacja od śliny, mycie, suszenie,

wytrawianie).

Nauka procedury wypełnienia materiałem

kompozycyjnym.

Materiały do opracowania i wypełnienia

Małe kulki diamentowe na turbinę

Małe wiertło różyczkowe na mikrosilnik

(rozmiar 012)

Wytrawiacz, żywica, kompozyt

Upychadło kulkowe, zgłębnik

Pozostałe materiały jak do lakowania

Wykonanie

Zaznaczyć ubytek za pomocą ołówka w do-

wolnym miejscu na powierzchni zgryzowej.

Otworzyć ubytek za pomocą kulki diamen-

towej na turbinę.

Zmienić wiertło na różyczkowe na mikro-

silnik i opracować starając się nie powiększać

zarysu a jedynie pogłębiać ubytek imitując

usuwanie zębiny próchnicowej (ryc. III-18).

Umyć i wysuszyć ubytek sprężonym powie-

trzem.

Odizolować pole operacyjne od dostępu śli-

ny (wałeczki, ślinociąg, koferdam).

Wytrawić szkliwo (30 s) i zębinę (15 s).

Płukać co najmniej 30 s.

Wysuszyć.

Aplikować żywicę (bond) i spolimeryzować.

Wypełnić ubytek kompozytem przy pomo-

cy nakładacza kulkowego (ryc. III-19).

Spolimeryzować wypełnienie.

Usunąć nadmiary za pomocą kulki diamen-

Ryc . III-17 .

Ryc . III-18 .

ROZDZIAŁ 3

towej na turbinę.

Wytrawić ponownie z włączeniem wszyst-

kich bruzd (ryc. III-20).

Wypłukać i wysuszyć wytrawione po-

wierzchnie.

Aplikować lak szczelinowy na powierzch-

nię wypełnienia i na wszystkie bruzdy (tak

jak przy lakowaniu – patrz ćwiczenie 1) (ryc.

III-21).

Rozprowadzić lak zgłębnikiem (ryc. III-22).

Spolimeryzować.

Usunąć nadmiary, dostosować do zgryzu za

pomocą kulki diamentowej na turbinę.

Polerować za pomocą gumki na mikrosilnik.

Ząb 35 – klasa I , próchnica średnia

(caries media)

Miejsce 1, Stadium 2 (Si/Sta 1.2)

Opracowanie i wypełnienie ubytku

klasy I kompozytem

Wstęp

Wskazaniem do opracowania ubytku klasy I

pod kompozyt jest stwierdzenie rozległego

podpowierzchniowego zmatowienia szkli-

wa lub przebarwienia widocznego nawet bez

osuszania powierzchni bruzd oraz przerwa-

nie ciągłości tkanek w kilku punktach na po-

wierzchni zgryzowej.

Ubytek po opracowaniu ma kształt spodka

o gładko przechodzących w siebie ścianach.

Szerokość zarysu nie powinna przekraczać ¼

odległości międzyguzkowej w kierunku po-

liczkowo-językowym. Dopuszcza się pozosta-

wienie szkliwa niepodpartego zębiną w miej-

scach, które nie są bezpośrednio narażone na

obciążenia zgryzowe.

Ryc . III-19 .

Ryc . III-20 .

Ryc . III-21 .

Ryc . III-22 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Cel

Opracowanie i wypełnienie kompozytem ubyt-

ku obejmującego zębinę.

Materiały

Kulka diamentowa (rozmiar 012, 014)

Wiertła różyczkowe na mikrosilnik

(rozmiar 012, 014)

Wytrawiacz, żywica (bond)

Kompozyt do zębów bocznych

Lampa polimeryzacyjna

Gumka na mikrosilnik

Wykonanie

Zaznaczyć większe ognisko próchnicowe na

powierzchni zgryzowej za pomocą czarnego

markera.

Otworzyć ubytek za pomocą kulki diamentowej,

kształtując zarys o łagodnych kątach (ryc. III-23).

Opracować zębinę za pomocą wierteł różycz-

kowych na mikrosilnik.

Umyć i osuszyć ubytek.

Wytrawić szkliwo 37% kwasem fosforowym

przez 15 s (ryc. III-24).

Wytrawić zębinę przez kolejne 15 s (ryc. III-25).

Wypłukać dokładnie z resztek kwasu.

Wysuszyć za pomocą sprężonego powietrza.

Aplikować bond za pomocą pędzelka lub apli-

katora (ryc. III-26).

Spolimeryzować bond.

Wypełnić kompozytem polimeryzowanym

warstwowo (pojedyncza warstwa nie powinna

przekraczać 2 mm) (ryc. III-27).

Usunąć nadmiary.

Dopasować do zwarcia (ryc. III-28).

Opracować wypełnienie za pomocą kulek dia-

mentowych.

Wypolerować wypełnienie za pomocą gumki

(ryc. III-29).

Ryc . III-23 .

Ryc . III-24 .

Ryc . III-25 .

Ryc . III-26 .

ROZDZIAŁ 3

Ząb 36 – klasa I, próchnica głęboka

(caries profunda)

Miejsce 1, Stadium 3 (Si/Sta 1.3)

Opracowanie i wypełnienie ubytku klasy

I amalgamatem

Wstęp

Klinicznie stwierdza się ubytek w szkli-

wie oraz obszary nieprzezierności z lub bez

przebarwienia pod szkliwem. Zgłębnikiem

stwierdzamy obecność miękkiej zębiny. Ist-

nieje konieczność usunięcia tkanek zniszczo-

nych do granicy ze zdrowymi tj. odpowiednio

twardymi. Ubytek jest rozległy (może sięgać

¼ odległości międzyguzkowej w kierunku po-

liczkowo-językowym) i głęboki, sięgający zę-

biny sklerotycznej w pobliżu komory miazgi.

Wnętrze ubytku ma nierówne, pofałdowane

dno o różnej głębokości.

Ubytek należy opracować zgodnie z metodyką

Blacka (patrz wstęp). Zarys ubytku powinien

obejmować wszystkie bruzdy i sięgać stoków

guzków z wyjątkiem sytuacji gdy bruzdy są

oddzielone od siebie grubą warstwą zdrowych

tkanek.

W celu zapewnienia dobrego kształtu oporo-

wego należy pamiętać o odpowiedniej propor-

cji głębokości ubytku do jego rozległości (im

rozleglejszy ubytek tym powinien być głębszy)

oraz wysokości ścian bocznych do ich grubo-

ści (im cieńsze tym niższe).

Niezbędne jest wygładzenie brzegów tak, aby

amalgamat idealnie przylegał do szkliwa w li-

nii zarysu.

Kształt retencyjny uzyskujemy formując wnę-

trze ubytku za pomocą walca (ubytki rozle-

głe) lub odwróconego stożka (ubytki mniej

rozległe). Ściany boczne powinny być pro-

stopadłe do dna ubytku lub lekko zbieżne do

jego wylotu. Dno ubytku powinno być płaskie

Ryc . III-27 .

Ryc . III-28 .

Ryc . III-29 .

Ryc . III-30 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

a przechodzenie ścian bocznych w dno – ostro

zaznaczone (kształt pudełka – ang. box). Jeśli

dno ubytku po opracowaniu jest nierówne

to podkładem uzyskujemy jego wyrównanie.

Dodatkowo możemy zastosować nacięcia

retencyjne w zębinie na ścianach bocznych

(w zakończeniach bruzd) pamiętając aby nie

podcinać szkliwa.

Cel

Nauka metodyki opracowania ubytku klasy I

wg Blacka, zakładania podkładu i wypełniania

amalgamatem.

Ryc . III-31 .

Ryc . III-32 .

Ryc . III-33 .

Materiały

Wiertła diamentowe na turbinę: kulki –

różne rozmiary, płomyk

Wiertła stalowe na mikrosilnik: różyczkowe

o rozmiarach 012, 014, walec i odwrócony

stożek

Cement szkłojonomerowy na podkład

Upychadło kulkowe

Amalgamat w kapsułkach

Nakładacz i upychadło do amalgamatu

Nakładacz płaski lub karwery do usuwania

nadmiarów

Wykonanie

Otworzyć ubytek kulką diamentową na tur-

binę.

Stworzyć odpowiedni zarys.

Usuwać zębinę próchnicową najpierw ze

ścian bocznych, a potem z dna ubytku za po-

mocą wiertła różyczkowego na mikrosilnik.

Wygładzić brzegi ubytku za pomocą płomyka.

Uformować kształt retencyjny za pomocą

odwróconego stożka lub walca (ryc. III-30).

Założyć podkład z cementu szkłojonomero-

wego na dno ubytku (ryc. III-31).

Przygotować amalgamat i wypełnić ubytek

warstwowo metodą kondensacji za pomocą

upychadła do amalgamatu (ryc. III-32).

Odsłonić zarys i usunąć nadmiary amalga-

matu za pomocą karwera lub płaskiego na-

kładacza.

Dostosować do zwarcia i nadać kształt ana-

tomiczny narzędziami ręcznymi.

Ocena wykonanego wypełnienia (ryc. III-33).

Uwaga: Polerowanie amalgamatu wykonuje

się na następnej wizycie (nie wcześniej niż po

24 godzinach) –

patrz rozdział 2.

ROZDZIAŁ 3

Ubytki klasy II

Wariant 1 –

wypełnianie cementem

szkłojonomerowym

Wariant 2 –

wypełnianie materiałem

złożonym

Wariant 3 –

wypełnianie amalgamatem

Wariant 4 –

wypełnianie amalgamatem

Wariant 1 – 26-IIM

Klasa II – opracowanie ubytku M w

zębie 26 pod wypełnienie z cementu

szkłojonomerowego

Wstęp

Obecnie stomatologia zachowawcza nasta-

wiona jest na leczenie próchnicy jako choroby

a nie na wymianę zakażonych tkanek materia-

łami do wypełnień. Dlatego tak bardzo istot-

ne jest stwierdzenie czy doszło do powstania

ubytku, który ze względu na zalegającą w nim

płytkę nazębną należy wypełnić, czy jest to je-

dynie demineralizacja tkanek zęba dająca się

leczyć farmakologicznie.

Ocena wielkości stopnia zaawansowania ogni-

ska próchnicowego, dynamiki rozwoju na po-

wierzchni odsłoniętej, np. po usunięciu zęba

sąsiedniego jest łatwa i nie wymaga badań do-

datkowych. W takim przypadku, jeśli dojdzie

do powstania ubytku na powierzchni stycznej

to rozwój próchnicy może ulec zatrzymaniu.

Jeżeli jednak z powodu zaniedbań higienicz-

nych, wielkości samego ubytku lub jego nie-

dostępności dla szczoteczki płytka nazębna

zalega w takim ubytku, należy go opracować

i wypełnić. W tym przypadku opracowanie

ubytku powinno być jak najbardziej oszczęd-

ne, ponieważ wypełnienie ubytku ma jedynie

wyeliminować możliwość zalegania płytki na-

zębnej.

Ryc . III-34 .

Ryc . III-35 .

Ryc . III-36 .

Ryc . III-37 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Cel

Przyjęcie prawidłowej pozycji, podparcie

ręki i operowanie lusterkiem tak, aby za-

pewnić dobrą widoczność ubytku.

Precyzyjne opracowane ubytku klasy II M

w zębie trzonowym szczęki.

Nauka zakładania wypełnień z cementu

szkłojonomerowego.

Materiały do opracowania ubytku

Kulka diamentowa na turbinę nr 014, wier-

tło różyczkowe na mikrosilnik nr 014 i 012

Płomyk diamentowy na turbinę z drobnym

nasypem diamentowym (żółty)

Krążki polerownicze, płomyk Arkansas

Ostry ołówek

Czarny marker

Żywica Block Out

Symulacja ubytku próchnicowego

Włożyć ząb wraz z zębami sąsiednimi do

łuku zębowego.

Narysować ołówkiem na powierzchni przed-

sionkowej i językowej poziomą linię na wy-

sokości punktu stycznego (ryc. III-34).

Obserwując w lusterku powierzchnie zgry-

zowe narysować na listwach brzeżnych są-

siadujących zębów linię nad punktem stycz-

nym (ryc. III-35)

Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć nary-

sowane linie. W ten sposób linie te skrzyżu-

ją się w punkcie stycznym (ryc. III-36).

Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej

używając kulki diamentowej o rozmiarze 14

tak, aby cała kulka zagłębiła się w zębie. Gór-

ny brzeg otworu powinien znajdować się na

wysokości poziomej linii (ryc. III-37).

Zamalować ubytek czarnym markerem, oraz

powierzchnię styczną wokół ubytku na sze-

rokość 1 mm.

Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-

świetlić przez 20 s (ryc. III-38).

Wprowadzić ząb 26 do łuku zębowego.

Wyjąć ząb 25 z zębodołu (ryc. III-39).

Opracowanie

Oczyścić powierzchnię zęba szczoteczką

z pastą.

Poszerzyć kulką diamentową zarys w takim

stopniu, aby umożliwić oczyszczenie ścian

bocznych z wosku.

Usunąć zębinę próchnicową (Block Out)

oraz zębinę zdemineralizowaną (zamalowa-

na na czarno) ze ścian bocznych ubytku.

Wyjąć ząb z zębodołu i oddać do oceny (ryc.

III-40).

Ryc . III-38 .

Ryc . III-39 .

Ryc . III-40 .

ROZDZIAŁ 3

Wypełnianie ubytku cementem

szkłojonomerowym

Wstęp

Ubytki tego typu, jeśli nie są bardzo rozległe

(odległość brzegu dozgryzowego do krawę-

dzi styczno-zgryzowej nie jest mniejsza niż

2,5 mm), nie osłabiają znacząco korony zęba.

Z tego powodu możemy wypełnić je cemen-

tem szkłojonomerowym wykorzystując adhe-

zję chemiczną do trwałego i szczelnego za-

bezpieczenia zęba.

Materiały

Wstrząsarka do amalgamatu

Kondycjoner

Cement szkłojonomerowy

Żywica światłoutwardzalna

Koferdam

Wypełnianie ubytku

Wprowadzić ząb 26 do zębodołu.

Założyć koferdam (ryc. III-41).

Ściany ubytku pokryć kondycjonerem.

Wypłukać po 10 s wodą.

Delikatnie osuszyć, aby nie przesuszyć zębiny

(powinna pozostać błyszcząca).

Wypełnić ubytek w całości szkłojonomerem.

Nadać wypełnieniu odpowiednią wypukłość

zgodną z anatomiczną budową zęba (ryc. III-42).

Zabezpieczyć powierzchnię wypełnienia ży-

wicą.

Porównać uzyskany efekt z (ryc. III-43, III-44).

Oddać ząb do oceny.

Ryc . III-41 .

Ryc . III-42 .

Ryc . III-43 .

Ryc . III-44 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Wariant 2 – 35-IID

Klasa II – opracowanie ubytku na po-

wierzchni D w zębie 35 pod wypeł-

nienie z materiału złożonego

Wstęp

Ustawienie głowy pacjenta, pozycja lekarza

i podparcie ręki jak w ćwiczeniu poprzednim.

Opracowując ubytek pod wypełnienie z mate-

riału złożonego należy zwrócić uwagę na jego

oszczędne opracowanie. Zarys ubytku na po-

wierzchni stycznej nie powinien przekraczać

obszaru zdemineralizowanego. Na powierzch-

ni zgryzowej zarys powinien być podyktowany

jedynie możliwością dostępu do ubytku. Do-

stęp ma być jak najbardziej oszczędny jednak

na tyle duży, aby umożliwił prawidłowe usu-

nięcie chorych tkanek, opracowanie brzegów

ubytku oraz wypełnienie.

Cel

Umiejętność opracowania ubytku pod wy-

pełnienie adhezyjne.

Wykazanie różnic w opracowaniu pod wy-

pełnienie amalgamatowe i kompozytowe.

Umiejętność wykonania zukośnienia brze-

gów ubytku.

Materiały do opracowania ubytku

Kulka diamentowa na turbinę nr 014 (nasyp

zielony)

Płomyk diamentowy na turbinę (nasyp żółty)

Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 012

Ostry ołówek

Czarny marker

Żywica typu Block Out

Symulacja ubytku próchnicowego

Narysować na powierzchni przedsionko-

wej i językowej poziomą linię na wysokości

punktu stycznego (ryc. III-45).

Obserwując w lusterku powierzchnie zgry-

zowe, narysować na listwach brzeżnych są-

siadujących zębów linię nad punktem stycz-

nym (ryc. III-46).

Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć nary-

sowane linie. Na powierzchni stycznej linie

krzyżują się w punkcie stycznym (ryc. III-

47, III-48).

Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej

używając kulki diamentowej o rozmiarze 14

tak, aby cała zagłębiła się w zębie. Górny

brzeg otworu powinien znajdować się na

wysokości linii poziomej (ryc. III-49).

Zamalować ubytek i brzeg wokół ubytku na

szerokość 0,5 mm czarnym markerem (ryc.

III-50).

Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-

świetlić 20 s (ryc. III-51).

Wprowadzić ząb do łuku zębowego (ryc.

III-52).

Opracowanie

Oczyścić ząb z osadów szczoteczką i pastą.

Zabezpieczyć ząb sąsiedni przez wprowadze-

nie między zęby paska metalowego.

Docisnąć pasek do zęba sąsiedniego drewnia-

nym klinem. Klin ma znajdować się między zę-

bem leczonym a paskiem (ryc. III-53).

Rozpocząć otwarcie ubytku nad ogniskiem

próchnicowym w dołku dalszym prowadząc

wiertło (kulka diamentowa nr 012 na turbinie)

równolegle do długiej osi zęba (ryc. III-54).

Poszerzyć nieznacznie zarys ubytku na po-

wierzchni zgryzowej w kierunku przedsionko-

wym i językowym w zakresie umożliwiającym

obserwację i opracowanie ubytku (ryc. III-55).

ROZDZIAŁ 3

Usunąć zębinę próchnicową wiertłem różyczko-

wym nr 012 na mikrosilnik (ryc. III-56, III-57).

Usunąć listwę brzeżną dalszą za pomocą cien-

kiego płomyka na turbinę, prowadząc wiertło pro-

stopadle do powierzchni stycznej (ryc. III-58).

Przystąpić do usuwania uszkodzonego próch-

nicowo szkliwa z powierzchni stycznej za po-

mocą bardzo cienkiego płomyka na turbinę

(ryc. III-59).

Opracować brzegi ubytku płomykiem o drob-

nym nasypie tak, aby kąt powierzchniowo-

ubytkowy wynosił 135°. Zukośnienie szkliwa

powinno być wykonane również na powierzch-

ni dodziąsłowej.

Zarys ubytku powinien obejmować jedynie

zniszczone próchnicowo szkliwo.

Wyjąć ząb i oddać do oceny (ryc. III-60).

Wypełnianie

Wstęp

Wypełniając ubytek materiałem złożonym

musimy pamiętać o kilku zasadach.

Klin zakładamy w celu dociśnięcia paska do

zęba i przez to uszczelnienia ubytku w okolicy

przydziąsłowej a tym samym zabezpieczenia

przed powstaniem w tym miejscu nadmiaru

materiału oraz w celu lekkiego odseparowania

zębów i dzięki temu łatwiejszego uzyskania

punktu stycznego.

Przygotowanie chemiczne tkanek zęba do

adhezyjnego wypełnienia musi przebiegać

zgodnie z zaleceniami producenta systemu

łączącego.

Ubytek wypełniamy warstwami nie wyższymi

niż 2 mm. Podczas odbudowy powierzchni

zgryzowej należy jej nadać kształt anatomicz-

ny, aby ostateczne wypełnienie wymagało jak

najmniejszej korekty.

Listwa brzeżna utworzona przez ukształto-

wanie wypełnienia powinna znajdować się na

tej samej wysokości co listwa brzeżna w zębie

sąsiednim.

Opracowując wypełnienie nie należy używać

kamieni z grubym nasypem, żeby nie uszko-

dzić powierzchni zęba.

Materiały

Kształtka pierścieniowa Nyströma nr II, pa-

sek metalowy z brzuszkiem (najlepiej kon-

turowany) lub kształtka sekwencyjna typu

Palodent

Klin drewniany o średnim rozmiarze np.

żółty lub zielony (Hawe)

Nakładacz, upychadło kulkowe

Kulki z waty, aplikator do bondu, wałeczki

ligninowe

Wytrawiacz, system wiążący, materiał zło-

żony średniej gęstości

Krążki polerownicze, kamień arkansasowy

w kształcie płomyka, płomyk na turbinę

z żółtym nasypem, kulka na turbinę nr 014

z żółtym nasypem, gumki polerownicze

Wypełnienie i opracowanie wypełnienia

Włożyć ząb do zębodołu (ryc. III-61).

Założyć koferdam (ryc. III-62).

Założyć kształtkę, pasek kształtki docisnąć

klinem (ryc. III-63).

Zgłosić do oceny.

Przygotować chemicznie ubytek do wy-

pełnienia materiałem złożonym: wytrawić

przez 15 s, wypłukać wytrawiacz, lekko osu-

szyć ubytek (jeśli stosujemy system IV lub V

generacji) (ryc. III-64).

Podczas wypłukiwania wytrawiacza używać ssaka.

Zastosować system wiążący.

Wprowadzić nakładaczem pierwszą porcję

materiału.

Używając upychadła kulkowego docisnąć

materiał do ściany dodziąsłowej dbając o

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

to, aby nie zamknąć pęcherzyków powietrza

w kącie utworzonym przez brzeg ubytku

i pasek. Powierzchnia materiału ma być pła-

ska i gładka. Warstwa ta powinna mieć gru-

bość około 1 mm (ryc. III-65).

Spolimeryzować.

Wprowadzić następną warstwę materiału

i docisnąć dokładnie do ściany językowej

naciągając na guzek językowy. W ten spo-

sób powstaje skośna warstwa odbudowująca

stok guzka językowego.

Spolimeryzować.

Ostatnią warstwę nałożyć w ten sam sposób

na ścianę przedsionkową tworząc bruzdę

i listwę brzeżną (ryc. III-66).

Spolimeryzować.

Wysunąć lekko klin, zdjąć kształtkę pozo-

stawiając klin między zębami.

Doświetlić wypełnienie od strony przed-

sionkowej i językowej.

Wstępnie skorygować wysokość wypełnie-

nia przez porównanie z zębem sąsiednim.

Listwę brzeżną (jeśli potrzeba) obniżyć kul-

ką na turbinę z drobnym nasypem.

Sprawdzić w zwarciu używając kalki.

Po dopasowaniu wypełnienia w zwarciu

(płomykiem diamentowym i arkansaso-

wym) opracować listwę brzeżną krążka-

mi ściernymi. Krążkami należy opracować

również brzeg przedsionkowy i językowy

wypełnienia (ryc. III-67, III-68). Należy

przy tym być bardzo ostrożnym, aby krążek

nie wsunął się między zęby niszcząc punkt

styczny. Powierzchnię zgryzową wypełnie-

nia wypolerować gumkami (ryc. III-69).

Wyjąć klin.

Nie wyjmując zęba z zębodołu zgłosić do

oceny. Asystent oceni również wypełnienie

po wyjęciu z zębodołu (ryc. III-70, III-71,

III-72).

Wariant 3 – 36-IIMO

Klasa II – opracowanie ubytku MO w

zębie 36 pod wypełnienie z amalga-

matu

Wstęp

Przed rozpoczęciem opracowywania ubytku

należy ustawić głowę pacjenta tak, aby praca

odbywała się w komfortowych warunkach za-

równo dla lekarza jak i pacjenta. Należy pa-

miętać o podparciu ręki pracującej. Im bliższe

zęba jest podparcie ręki, tym jest ona stabil-

niejsza i ruchy wiertła precyzyjniejsze.

Uzyskanie anatomicznego kształtu odbudowy

korony zęba i punktu stycznego oraz dokładne

opracowanie wypełnienia zapewniają zdrowe

przyzębie.

Cel

Prawidłowe przygotowanie stanowiska pra-

cy (ustawienie fotela, podgłówka).

Przyjęcie prawidłowej pozycji, podparcie

i widoczność ubytku, operowanie lusterkiem.

Precyzyjne opracowane ubytku klasy II

MO w zębie trzonowym żuchwy.

Wykonanie rowków retencyjnych.

Materiały do opracowania ubytku

Kulka diamentowa na turbinę nr 014

(zielony nasyp)

Wiertło różyczkowe nr 012, 014

Płomyk diamentowy na turbinę

Kamień arkansasowy

Walec diamentowy

Ostry ołówek

Czarny marker

Żywica typu Block Out

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Symulacja ubytku próchnicowego

Włożyć ząb wraz z zębami sąsiednimi do

łuku zębowego.

Narysować na powierzchni przedsionko-

wej i językowej poziomą linię na wysokości

punktu stycznego (ryc. III-73).

Obserwując w lusterku powierzchnie zgry-

zowe narysować na listwach brzeżnych są-

siadujących zębów linię nad punktem stycz-

nym (ryc. III-74).

Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć na-

rysowane linie. Na powierzchni stycznej li-

nie te krzyżują się w punkcie stycznym (ryc.

III-75).

Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej

używając kulki diamentowej o rozmiarze

14 tak, aby cała zagłębiła się w zębie. Gór-

ny brzeg ubytku powinien znajdować się na

wysokości poziomej linii (ryc. III-76).

Zamalować ubytek i brzeg ubytku na szero-

kość 0,5 mm czarnym markerem i wypełnić

woskiem (ryc. III-77, III-78).

Wprowadzić ząb do łuku zębowego (ryc.

III-79).

Nawiercić ubytek kulką diamentową na po-

wierzchni zgryzowej w skrzyżowaniu bruzd

(ryc. III-80). Rozwiercić ubytek wiertłem

różyczkowym na mikrosilnik nr 14. Pro-

wadzić wiertło skośnie podminowując po-

wierzchnię zgryzową (ryc. III-81, III-82).

Zamalować ściany ubytku czarnym mar-

kerem, a następnie wypełnić ubytek żywicą

Block Out i naświetlić 20 s (ryc. III-83).

Wyjąć ząb i zaznaczyć brzeg dodziąsłowy na

wysokości tuż poniżej namalowanej marke-

rem linii otaczającej ubytek. Zarys na po-

wierzchni stycznej ma mieć kształt trapezu

o szerszej podstawie na brzegu dodziąsło-

wym (ryc. III-84).

Oddać ząb do oceny.

Wskazówki

Zaznaczyć ołówkiem zarys ubytku na po-

wierzchni zgryzowej wokół bruzd:

cieśń – 1,5 mm,



3,5 mm – wymiar przedsionkowo-



językowy w bruździe poprzecznej.

Zarys ubytku na powierzchni stycznej powi-

nien wychodzić do nisz międzyzębowych tak,

aby był widoczny na szerokość 0,5 mm i nie

wykraczał poza krawędzie styczne. Zaznaczyć

zarys ołówkiem.

Opracowanie

Wprowadzić ząb do zębodołu (ryc. III-85).

Oczyścić ząb wodnym roztworem pumeksu

(lub pastą do usuwania osadów) rozprowadzo-

nym szczoteczką na kątnicy mikrosilnikowej.

Wprowadzić między zęby pasek metalowy

w celu ochrony powierzchni stycznej zęba

sąsiedniego, docisnąć go klinem do zęba są-

siedniego (klin między zębem leczonym

a paskiem). Klin dociska pasek, ale również

odsuwa ząb leczony od zęba sąsiedniego (ryc.

III-86).

Rozpocząć otwarcie ubytku nad ogniskiem

próchnicowym w dołku bliższym prowadząc

wiertło (kulka diamentowa na turbinie nr 10)

równolegle do długiej osi zęba (ryc. III-87).

Po dotarciu do ogniska próchnicowego opra-

cować bruzdy na powierzchni zgryzowej

walcem na turbinie lub płomykiem. Na po-

wierzchni zgryzowej wszystkie ściany nośne

powinny być równoległe do siebie. Ściana do-

komorowa powinna być płaska.

Powiększyć zarys ubytku w części bliższej,

ale tylko tak, aby możliwe było usunięcie zębi-

ny próchnicowej. Na tym etapie należy pozo-

stawić cienką warstwę szkliwa na powierzchni

bliższej (ryc. III-88).

Usunąć zębinę próchnicową wiertłem ró-

życzkowym na kątnicy mikrosilnikowej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Wyprowadzić zarys ubytku do nisz, czyli

do zaznaczonych ołówkiem linii, za pomocą

cienkiego płomyka. Podczas wykonywania

tego rozszerzenia należy pamiętać o utwo-

rzeniu prawidłowego kąta powierzchniowo-

ubytkowego. Odłamać (jeśli samo nie odpa-

dło) szkliwo z powierzchni bliższej za pomocą

nakładacza (ryc. III-89).

Opracować – za pomocą walca – ścianę do-

dziąsłową usuwając nieodparte zębiną szkli-

wo. Ściana dodziąsłowa powinna być płaska

i prostopadła do ściany dokomorowej i mieć

szerokość co najmniej 2 mm.

Zukośnić przejście ścian dokomorowych.

Wygładzić brzegi ubytku (po upewnieniu się,

że kąty powierzchniowo-ubytkowe są pra-

widłowe). Na powierzchni stycznej wykonać

zabieg krążkami ściernymi, a na powierzchni

zgryzowej kamieniem arkansasowym na mi-

krosilniku.

Zgłosić ząb do oceny (ryc. III-90, III-91, III-92).

Wypełnianie ubytku klasy II

amalgamatem – 36MO

Wstęp

Prawidłowa odbudowa kształtu anatomicz-

nego zęba ma bardzo duże znaczenie. Braki

odpowiednich punktów stycznych, prawidło-

wych kontaktów w zwarciu mogą być przy-

czyną wielu problemów odczuwalnych przez

pacjenta, takich jak stany zapalne przyzębia,

wysuwanie zęba z zębodołu, zaburzenia czyn-

nościowe stawu skroniowo-żuchwowego.

W ubytkach głębokich, z powodu dobrego

przewodnictwa termicznego amalgamatu, na-

leży założyć podkład. W ubytkach płytkich

i średniej głębokości wystarczy zabezpieczyć

opracowaną zębinę systemem wiążącym.

Cel

Umiejętność doboru kształtki.

Umiejętność założenia podkładu.

Umiejętność właściwego wypełniania zęba

amalgamatem.

Nauka odwzorowania kształtu anatomicz-

nego.

Materiały

Kształtka pierścieniowa i jednościenna

Kliny

Wstrząsarka do amalgamatu

Pistolet do amalgamatu

Kalka

Nić dentystyczna

Wypełnianie i opracowanie wypełnienia

Włożyć ząb do zębodołu.

Założyć koferdam.

Wprowadzić nitkę dentystyczną pomiędzy

zęby (ryc. III-93, III-94).

Założyć kształtkę. Upewnić się, że pasek

obejmuje ząb około 1 mm poniżej brzegu do-

dziąsłowego i wystaje około 1 mm powyżej li-

stwy brzeżnej zęba sąsiedniego. Pasek kształt-

ki docisnąć klinem.

Zgłosić do oceny (ryc. III-95).

Założyć podkład z cementu szkłojonome-

rowego szybko twardniejącego lub cementu

tlenkowo-cynkowo-fosforanowego, pokrywa-

jąc ścianę dokomorową poziomą i pionową.

Odczekać 4 minuty.

Wyrównać powierzchnię podkładu walcem

diamentowym z drobnym nasypem na koń-

cówce mikrosilnikowej. Ściana dodziąsłowa

musi być wolna od podkładu.

Wprowadzać porcje amalgamatu za pomocą

pistoletu.

Rozpocząć wypełnianie od części stycznej

dbając o szczelne wypełnienie wszystkich ką-

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

tów (ryc. III-96).

Używając upychadła do amalgamatu do-

kładnie kondensować każdą porcję w ubytku

wykonując mocne ruchy wcierania w ściany

ubytku.

Usuwać nakładaczem i ssakiem materiał,

który wydostaje się z ubytku.

Wypełnić ubytek z lekkim nadmiarem.

Odsłonić zarys ubytku za pomocą nakładacza

zeskrobując nadmiary ze stoków guzków (na-

kładacz powinien być prowadzony wzdłuż linii

zarysu). Nakładaczem i zgłębnikiem ukształto-

wać powierzchnię zgryzową (ryc. III-97).

Odciąć nakładaczem nadmiary materia-

łu przy kształtce tworząc zaokrągloną listwę

brzeżną.

Rozkręcić napinacz i uwolnić z niego pasek.

Wysunąć delikatnie klin i ruchem kołyszą-

cym wysunąć pasek.

Sprawdzić nitką dentystyczną brak nawisów

i gładkość przechodzenia wypełnienia w po-

wierzchnię zęba.

Sprawdzić wysokość wypełnienia w zwarciu

i ewentualnie skorygować wysokość wypeł-

nienia narzędziami ręcznymi (nakładaczem,

ekskawatorem).

Wygładzić wstępnie wypełnienie pociera-

jąc jego powierzchnię gładkimi narzędziami

ręcznymi oraz watką zwilżoną spirytusem.

Zgłosić ząb do oceny nie wyjmując go z zę-

bodołu (ryc. III-98).

Wariant – 37-IIMOD

Klasa II – opracowanie ubytku MOD

w zębie 37 pod wypełnienie z amal-

gamatu

Cel

Doskonalenie umiejętności opracowywania

rozległych ubytków zębach trzonowych i wy-

pełniania amalgamatem.

Materiały

Jak w ćwiczeniu poprzednim

Symulacja ubytku próchnicowego

Wykonać ubytki na powierzchni stycznej bliż-

szej, zgryzowej i na powierzchni dalszej po-

dobnie jak w poprzednim ćwiczeniu.

Opracowanie i wypełnienie

Jak w ćwiczeniu poprzednim.

Ubytek klasy III

12-IIIM

Klasa III – opracowanie ubytku na po-

wierzchni stycznej bliższej w zębie 12

Wstęp

Generalna zasada jaką powinniśmy się kiero-

wać lecząc próchnicę to oszczędność tkanek

zęba. Jednak w przypadku zębów przednich

bardzo ważna (a może dla pacjenta najważ-

niejsza) jest estetyka wykonanego wypełnie-

nia. Mimo rozwoju materiałoznawstwa i coraz

lepszych walorów estetycznych materiałów

złożonych, ubytki w zębach przednich należy

otwierać od powierzchni językowej tak, aby

była widoczna jak najmniejsza ilość wypełnie-

nia. Nawet w sytuacji, kiedy ubytek jest otwar-

ty przez rozwój próchnicy od strony przed-

sionkowej, opracowujemy na tej powierzchni

tkanki jedynie uszkodzone i jeżeli dostęp do

ubytku jest zbyt mały, należy rozważyć dodat-

kowe otwarcie od strony językowej.

Zakres demineralizacji szkliwa na powierzch-

niach stycznych zębów przednich ma kształt

okrągły w małych ubytkach lub w większych –

trójkątny o zaokrąglonych kątach z podstawą

biegnącą równolegle do szyjki zęba i wierz-

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

chołkiem zbliżającym się do punktu styczne-

go. W zależności od rozległości ubytku boki

tego trójkąta zbliżają się do krawędzi stycz-

no- przedsionkowej i styczno-językowej lub je

przekraczają.

Cel

Opracowanie ubytku na powierzchni stycz-

nej w zębie przednim.

Zakładanie wałeczków.

Dobór koloru i przezierności materiału wy-

pełniającego.

Materiały

Kulka diamentowa na turbinę nr 012 i 014

(zielony pasek)

Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 012

i 014

Płomyk na turbinę o drobnym nasypie

(żółty pasek)

Kamień arkansasowy

Krążki polerownicze i gumki

Kliny

Pasek poliestrowy

Materiał złożony, system wiążący

Żywica typu Block Out

Symulacja ubytku próchnicowego

Narysować na powierzchni przedsionko-

wej i językowej poziomą linię na wysokości

punktu stycznego (ryc. III-99, III-100).

Zaznaczyć punkt styczny na powierzchni

stycznej bliższej (ryc. III-101).

Wyjąć ząb z zębodołu.

Nawiercić ubytek tuż poniżej punktu stycz-

nego kulką diamentową nr 012 tak, aby

cała zagłębiła się w zębie. Ubytek powinien

znajdować się bliżej krawędzi styczno-pod-

niebiennej niż styczno-językowej. Nadać

ubytkowi kształt zbliżony do trójkątne-

go, nie przekraczając krawędzi stycznych.

Brzeg dodziąsłowy ma znajdować się około

1,5 mm nad szyjką anatomiczną zęba (ryc.

III-102).

Zamalować ubytek łącznie z brzegiem na

szerokość około 0,5 mm czarnym marke-

rem (ryc. III-103).

Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-

świetlić 20 s.

Umieścić ząb w łuku zębowym (ryc. III-

104).

Opracowanie ubytku

Oczyścić ząb z osadów szczoteczką i pastą.

Zabezpieczyć ząb sąsiedni paskiem metalo-

wym i rozklinować zęby wsuwając klin po-

między leczony ząb i pasek metalowy (ryc.

III-105).

Zlokalizować ubytek, a następnie prowa-

dząc kulkę diamentową nr 012 prostopadle

do powierzchni zęba otworzyć ubytek od

powierzchni językowej. Otwarcie powinno

znajdować się jak najbliżej ubytku i jak naj-

bliżej listwy brzeżnej (ryc. III-106).

Poszerzyć ubytek w stopniu wystarczającym

dla usunięcia zainfekowanej zębiny. Z po-

wodów estetycznych nie można pozostawić

przebarwionej na ciemno zębiny na ścianie

przedsionkowej ubytku, nawet jeśli jest ona

twarda (ryc. III-107).

Zukośnić i wygładzić brzegi ubytku płomy-

kiem diamentowym o drobnym nasypie.

Zgłosić ząb do oceny.

Wypełnienie

Dobrać kolor i przezierność wypełnienia.

Założyć wałeczki ligninowe do przedsion-

ka z prawej i lewej strony wędzidełka wargi

górnej.

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

Wprowadzić między zęby 12 i 11 pasek

poliestrowy. Podczas wprowadzania pasek

powinien być wygięty tak, aby wsunął się w

kieszonkę dziąsłową wokół zęba 12.

Docisnąć pasek do leczonego zęba drewnia-

nym klinem wprowadzonym od strony pod-

niebiennej (ryc. III-108, III-109).

Zgłosić do oceny.

Wytrawić ubytek 37% kwasem ortofosforo-

wym przez 15 s (jeśli stosujemy system wią-

żący IV lub V generacji) (ryc. III-110).

Dokładnie wypłukać wytrawiacz.

Zmienić wałeczki w taki sposób, aby warga

nie dotykała do leczonego zęba.

Wydmuchać wodę z ubytku tak, aby pozosta-

wić zębinę lekko połyskującą (chyba że sys-

tem wymaga – zgodnie z zaleceniami produ-

centa – dokładnego wysuszenia).

Zastosować system wiążący (ryc. III-111).

Wprowadzić nakładaczem niewielką porcję

materiału do ubytku.

Upchnąć upychadłem kulkowym materiał do

ściany przedsionkowej i brzegu przedsion-

kowego.

Docisnąć pasek do powierzchni przedsion-

kowej zęba i naświetlić od tej samej strony.

Wprowadzić kolejną porcję materiału,

upchnąć dokładnie upychadłem kulkowym.

Ukształtować upychałem kulkowym po-

wierzchnię językową a nakładaczem kra-

wędź styczno-językową.

Naświetlić wypełnienie od strony podnie-

biennej przez lekko dogięty pasek.

Zgłosić ząb do oceny.

Opracowanie wypełnienia

Wyjąć pasek.

Używając kalki sprawdzić dopasowanie wy-

pełnienia w zwarciu.

Dopasować wysokość wypełnienia za po-

mocą kulki arkansasowej, kulki diamentowej

o drobnym nasypie lub gumki.

Krawędź styczno-językową opracować

krążkami polerowniczymi, podobnie jak po-

wierzchnię przedsionkową.

Wypolerować wypełnienie gumkami do po-

lerowania (ryc. III-112, III-113).

Zgłosić ząb do oceny.

Ubytek klasy IV

Klasa IV – opracowanie ubytku

/ złamanego siekacza przyśrodkowe-

go szczęki – 11D

Wstęp

Ubytki tego typu powstają wskutek rozwoju

próchnicy na powierzchni stycznej (bardzo

rozległe ubytki III klasy) lub wskutek urazu.

Należy rozważyć, czy ubytki takiej wielkości

nie powinny być odbudowywane metodą po-

średnią (licówka, korona częściowa). Zazwy-

czaj jednak względy finansowe (w przypadku

rozległych ubytków próchnicowych) lub cza-

sowe (w przypadku urazowego uszkodzenia

Ryc . III-113 .

ROZDZIAŁ 3

zęba lub odkruszenia się kąta siecznego wraz

z wypełnieniem III klasy) zmuszają lekarza do

wykonania odbudowy bezpośredniej. Podczas

opracowywania tak rozległego ubytku należy

być bardzo ostrożnym, gdyż są to zazwyczaj

głębokie ubytki. Niepodparte zdrową zębiną

szkliwo na powierzchni przedsionkowej moż-

na pozostawić, jednak w praktyce podczas wy-

konywania zukośnienia szkliwo takie odpada.

Jeśli do zniszczenia zęba doszło na skutek ura-

zu należy sprawdzić żywotność zęba, spraw-

dzić czy nie doszło do urazowego obnażenia

miazgi. Ponieważ wypełnienia ubytków IV

klasy przylegają do zęba na niewielkiej po-

wierzchni w stosunku do swojej objętości i są

mocno obciążane podczas odgryzania kęsów

pokarmu należy zadbać o prawidłowy kształt

oporowy i w maksymalnie możliwy sposób

zwiększyć retencyjność ubytku. Ściana dodzią-

słowa powinna być w miarę płaska i prostopa-

dła do długiej osi korony. Zukośnienie szkliwa

na powierzchni przedsionkowej powinno być

szersze niż zazwyczaj wykonywane.

Cel

Zakładanie koferdamu w odcinku przed-

nim.

Opracowanie ubytku pod materiał złożony

ze zwróceniem uwagi na poprawę kształtu

retencyjnego.

Poznanie właściwości materiałów złożonych

(przezierność) oraz nabycie umiejętności es-

tetycznej odbudowy.

Nauka wypełniania zębów przednich w ko-

ronie poliestrowej.

Materiały

Kulka diamentowa na turbinę nr 016

Płomyk diamentowy na turbinę

Wiertła różyczkowe na mikrosilnik nr 012 i 016

Gumki, krążki polerownicze

Korona poliestrowa

Materiał złożony, system wiążący

Symulacja ubytku

Zaznaczyć punkt styczny jak w poprzednich

ćwiczeniach (ryc. III-114).

Wyjąć ząb z zębodołu.

Wykonać ubytek na powierzchni stycznej

dalszej kulką diamentową na turbinę nr 016

rozpoczynając poniżej punktu stycznego,

następnie prowadzić wiertło w kierunku

brzegu siecznego. Zarys ubytku wyprowa-

dzić na powierzchnię przedsionkową i ję-

zykową – zniszczyć krawędzie styczne oraz

kąt sieczny. Za pomocą różyczki nr 012 po-

większyć ubytek w kierunku brzegu siecz-

nego. Wiertło prowadzić pod ostrym ką-

tem tak, aby pozostała cienka warstwa „nie

podpartego zębiną szkliwa” (ryc. III-115).

Zamalować otwór czarnym markerem, oraz

szkliwo wokół ubytku na szerokość około

0,5 mm. Ubytek wypełnić częściowo żywicą

Block Out i naświetlić 20 s.

Zgłosić ząb do oceny.

Ponownie umieścić ząb w zębodole (ryc.

III-116, III-117).

Opracowanie

Oczyścić ząb szczoteczką i pastą.

Przystąpić do usuwania zębiny próchni-

cowej od ściany dodziąsłowej poszerzając

zarys ubytku, jeśli jest to niezbędne do do-

kładnego opracowania ubytku. W następnej

kolejności opracować ścianę przedsionkową,

językową i na końcu dokomorową.

Nadać kształt oporowy. Ściąć nawisające,

niepodparte zębiną szkliwo na brzegu siecz-

nym.

Nadać kształt retencyjny. Jeżeli ściana do-

dziąsłowa jest ustawiona skośnie w kierun-

ROZDZIAŁ 3

ku do dziąsła opracować ją tak, aby była

prostopadła do długiej osi korony. Zuko-

śnić szkliwo płomykiem o drobnym nasypie

(żółty pasek) (ryc. III-118, III-119, III-120,

III-121).

Zgłosić ząb do oceny.

Wypełnianie

Dopasować koronę poliestrową tak, aby po-

krywała na szerokość 1 mm brzeg dodzią-

słowy, a jej brzeg sieczny opierał się o zdro-

wy brzeg zęba, oraz odbudowywała punkt

styczny (ryc. III-122). Odbudowywany kąt

sieczny powinien być podobny do analo-

gicznego kąta w zębie jednoimiennym (ryc.

III-123). W koronie wykonać mały otwór

na brzegu siecznym przebijając ją od środka

ostrym zgłębnikiem (ryc. III-124).

Dopasować kolor i przezierność materiału

wypełniającego.

Założyć koferdam. Dokładnie wywinąć

gumę koferdamu nakładaczem tak, aby

wprowadzona do kieszonki znajdowała się

poniżej brzegu dodziąsłowego ubytku (ryc.

III-125, III-126).

Złożyć dodatkowo nitkę refrakcyjną.

Zgłosić do oceny koferdam i koronę.

Przygotować chemicznie ubytek do wypeł-

nienia kompozytem (wytrawienie i pokry-

cie systemem wiążącym) (ryc. III-127, III-

128).

Wprowadzić materiał do części korony od-

powiadającej ubytkowi. Najpierw wprowa-

dzić wąski pasek materiału transparentnego

(do odbudowy brzegu siecznego), następnie

na powierzchnię przedsionkową i stycz-

ną płaską warstwę materiału szkliwnego.

Część podniebienną wypełnić materiałem

zębinowym. Podczas wypełniania korony

materiałem złożonym należy dbać o to, aby

Ryc . III-130 .

Ryc . III-131 .

Ryc . III-132 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

nie zamknąć pęcherzyków powietrza mię-

dzy kolejno wprowadzanymi porcjami ma-

teriału. Jeżeli ubytek jest rozległy i głęboki

można część utraconej zębiny odbudować

najpierw materiałem zębinowym „z ręki”

(ryc. III-129).

Wprowadzić koronę na ząb. Nadmiar mate-

riału wypływa na początku w kierunku szyj-

ki zęba, potem powinien wypłynąć przez

otwór w brzegu siecznym. Usunąć nadmia-

ry materiału nakładaczem lub zgłębnikiem

(ryc. III-130).

Docisnąć koronę dodatkowo klinem (jeśli

nie jesteśmy pewni dokładnego jej dopaso-

wania w okolicy szyjki zęba) (ryc. III-131).

Naświetlić wypełnienie od strony przed-

sionkowej i językowej.

Podważając zgłębnikiem zdjąć koronę

z zęba.

Dopasować wysokość wypełnienia w zwar-

ciu, wypolerować. Starać się jak najmniej

korygować powierzchnię przedsionkową,

gdyż po zdjęciu korony poliestrowej jest ona

idealnie gładka.

Zgłosić ząb do oceny (ryc. III-132, III-

133).

Ryc . III-133 .

Ubytki klasy V

Wypełnianie materiałem złożonym

Wypełnianie amalgamatem

16 – ubytek klasy V

Opracowanie i wypełnienie ubytku

klasy V amalgamatem

Materiały

Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 12 i nr 0

Walec diamentowy na turbinę

Płomyk Arkansas, gumki polerownicze

Ostry ołówek

Czarny marker

Żywica typu Block Out

Koferdam

Symulacja ubytku próchnicowego

Ostrym ołówkiem narysować na powierzch-

ni przedsionkowej dwie linie poziome dzie-

lące powierzchnię na trzy równe części (ryc.

III-134).

Nawiercić ubytek w przydziąsłowej części

powierzchni przedsionkowej używając kul-

ki diamentowej o rozmiarze 14 tak, aby cała

kulka zagłębiła się w zębie. Brzeg dodzią-

słowy otworu powinien znajdować około

1 mm nad dziąsłem (ryc. III-135).

Zamalować ubytek czarnym markerem, oraz

szkliwo wokół ubytku na szerokość 1,5 mm

w kierunku bliższym i dalszym. W kierunku

dozgryzowym zamalować szkliwo równole-

gle do poziomej linii narysowanej ołówkiem

na szerokość 0,5 mm oraz wzdłuż brzegu

dziąsła około 1 mm nad nim na taką samą

szerokość. Zamalowana powierzchnia ma

kształt owalny (ryc. III-136).

Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-

świetlić 20 s (ryc. III-137).

Zgłosić ząb do oceny.

ROZDZIAŁ 3

Wskazówki

Materiały podkładowe (cementy polikarbok-

sylowe i fosforanowe) zarabiamy na gładkiej

stronie szklanej płytki łopatką metalową.

Cementy glasjonomerowe zarabiamy na pa-

pierku. Materiały podkładowe zarobione jako

„liner” (postać gęstej śmietany) przenosimy

do ubytku za pomocą upychadła kulkowego

i rozprowadzamy po ścianie dokomorowej.

Cementy zarobione jako „base” (postać kitu)

przenosimy nakładaczem i następnie kształtu-

jemy upychałem.

Wypełnienia amalgamatowe można polero-

wać dopiero po upływie co najmniej 24 godzin

od wypełnienia, dlatego podczas tego ćwicze-

nia studenci kończą opracowanie wypełnienia

na wstępnym wygładzeniu. Ostateczne wypo-

lerowanie wykonają na następnym ćwiczeniu.

Opracowanie

Oczyścić powierzchnię zęba szczoteczką

z pastą.

Usunąć zębinę próchnicową (Block Out)

oraz zębinę zdemineralizowaną (zamalo-

wana na czarno) ze ścian ubytku wiertłem

różyczkowym na mikrosilnik nr 12.

Poszerzyć zarys ubytku do granicy zdemi-

neralizowanego szkliwa za pomocą walca

diamentowego na turbinę (ryc. III-138).

Wiertło należy prowadzić prostopadle do

powierzchni zęba tak, aby kąt powierzch-

niowo-ubytkowy wynosił około 90°. Uby-

tek ma mieć w każdym miejscu tę samą

głębokość co oznacza, że przy wypukłości

korony również ściana dokomorowa ma być

wypukła. Ściany bliższa i dalsza są ustawio-

ne rozbieżnie w stosunku do dna ubytku

(wynika to z wypukłości korony), a ściany

dodziąsłowa i dozgryzowa są równoległe do

siebie i prostopadłe do dna ubytku. Przy ta-

kim ustawieniu ścian ubytek nie ma kształtu

Ryc . III-134 .

Ryc . III-135 .

Ryc . III-136 .

Ryc . III-137 .

METODYKA OPRACOWANIA I WYPEŁNIANIA UBYTKÓW – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

UCZYMY SIĘ Z

retencyjnego (ryc. III-139).

Wykonać rowki retencyjne na ścianie do-

dziąsłowej i dozgryzowej za pomocą wiertła

różyczkowego nr 0 lub wiertła w kształcie

gwiazdki. Rowki retencyjne muszą znajdo-

wać się w zębinie co najmniej 0,5 mm od

połączenia szkliwno-zębinowego i od dna

ubytku (ryc. III-140, III-141).

Wygładzić brzegi ubytku kamieniem arkan-

sasowym na mikrosilnik w kształcie walca.

Zgłosić do oceny.

Wypełnienie

Założyć koferdam.

Wyczyścić ubytek jałową watką nasączoną

solą fizjologiczną, osuszyć ubytek.

Pokryć dno ubytku cienką warstwą cemen-

tu (szkłojonomerowego, fosforanowego lub

polikarboksylowego). Cement ma przykry-

wać tylko ścianę dokomorową i nie zapły-

wać na ściany boczne. Jeżeli podczas zakła-

dania podkładu ściany te zostały pokryte

cementem, po stwardnieniu należy je oczy-

ścić (szczególnie zwrócić uwagę na rowki

retencyjne).

Odczekać kilka minut do pełnego stward-

nienia podkładu.

Wprowadzić pierwszą porcję amalgamatu

do ubytku (ryc. III-142).

Wcierać materiał w ścianę dokomorową

gruszkowym upychadłem do amalgamatu.

Upychadłem kulkowym wcierać amalgamat

w kąty utworzone przez ścianę dokomoro-

wą i ściany boczne (ryc. III-143). Usuwamy

materiał, który wypłynął z ubytku podczas

kondensacji.

Wprowadzić kolejną porcję materiału. Moc-

no kondensować w ubytku. Wprowadzona

ilość materiału powinna wystarczyć do wy-

Ryc . III-138 .

Ryc . III-139 .

Ryc . III-140 .

Ryc . III-141 .

ROZDZIAŁ 3

pełnienia całego ubytku z nadmiarem.

Ukształtować wypukłą powierzchnię wypeł-

nienia za pomocą nakładacza (ryc. III-144).

Opracowanie wypełnienia

Odsłonić zarys ubytku usuwając nadmiary

materiału szczególnie dokładnie w okolicy

przydziąsłowej.

Wygładzić wstępnie wypełnienie kulką waty

nasączoną spirytusem.

Zdjąć koferdam.

Porównać uzyskany efekt z ryc. III-145, III-

146.

Zgłosić ząb do oceny.

Ryc . III-142 .

Ryc . III-143 .

Ryc . III-144 .

Ryc . III-145 .

Ryc . III-146 .