Rekodzielnik_wyrobow_wlokienniczych_743[04].Z1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach ręcznych

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

wytwarzania wyrobów tkanych na krosnach ręcznych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

JeŜeli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych ćwiczeń

sprawi Ci trudności, zawsze moŜesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela.

Schemat układu jednostek modułowych

743[04].Z1

Wyroby tkane

743[04].Z1.01

Wykonywanie ręczne wyrobów tkanych

743[04].Z1.02

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach

743[04].Z1.03

Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się przyborami kreślarskimi,

−

klasyfikować i rozróŜniać surowce włókiennicze,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

rozróŜniać rodzaje nitek stosowanych w rękodzielnictwie włókienniczym,

−

rozróŜniać sposoby przygotowania surowców włókienniczych do ich przetwarzania
w gotowy płaski wyrób włókienniczy,

−

rozróŜniać sploty tkackie,

−

wykonywać nawoje do rękodzielniczego wytwarzania tkackich płaskich wyrobów
włókienniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróŜnić rodzaje krosien,

–

wyjaśnić zasady działania i obsługi krosien,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

przygotować krosna do tkania,

–

dobrać surowce do wykonania określonych wyrobów tkanych,

–

obsłuŜyć krosna zgodnie z instrukcją,

–

wykonać wyroby tkane na krosnach zgodnie z projektem,

–

skontrolować przebieg procesu wykonywania wyrobu,

–

rozpoznać i usunąć powstałe wady w wyrobach,

–

zdjąć elementy wyrobu tkanego z krosna,

–

dobrać technikę wykończania wyrobów tkanych,

–

określić warunki przechowywania wyrobów tkanych,

–

sporządzić dokumentację wyrobów wykonanych na krosnach,

–

rozliczyć zuŜycie surowców uŜytych do wykonania wyrobów tkanych na krosnach,

–

dokonać ewidencji kosztów wykonania wyrobów,

–

wykonać czynności związane z konserwacją narzędzi i urządzeń tkackich,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach ręcznych

4.1.1. Materiał nauczania

Tkaniny dzielimy ze względu na:

Przeznaczenie  uŜytkowe.  Właściwości  uŜytkowe  tkanin  są  uzaleŜnione  od  surowca
z  jakiego  zostały  wykonane,  grubości  (numeru)  przędzy,  splotu  oraz  gęstości  osnowy
i wątku. Tkaniny z takich surowców jak len, konopie, bawełna moŜna produkować przy
uŜyciu  takich  samych  maszyn.  Natomiast  tkactwo  wełny  lub  jedwabiu  wymaga  innego
wyposaŜenia zarówno tkalni, działu przygotowawczego, jak i działu wykończenia tkanin.
Zatem  podział  tkanin  według  tego kryterium jest podziałem branŜowym. Wyodrębniono
tu asortymenty tkanin:

−

lnianych i konopnych:
1.

pościelowe,

bieliźniane,

odzieŜowe,

stołowe (obrusowe),

dekoracyjne,

specjalne (techniczne),

−

bawełnianych:
1.

pościelowe,

bieliźniane,

odzieŜowe,

stołowe (obrusowe),

dekoracyjne,

specjalne (techniczne),

−

jutowych,

−

wełnianych i wełnopodobnych:
1.

ubraniowe,

płaszczowe,

sukienkowe,

kostiumowe,

mundurowe,

koce,

szale, chustki,

−

jedwabnych:
1.

pościelowe,

bieliźniane,

odzieŜowe,

stołowe (obrusowe),

dekoracyjne.

Splot tkacki:

−

gładkie – wykonane w splotach zasadniczych,

−

wzorzyste – tkane w splotach pochodnych od zasadniczych lub ich kombinacjach,

−

akardowe – wzorzyste, wielkoformatowe ograniczone tylko fantazją projektanta

i wielkością (podziałem) maszyny Ŝakardowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolorystykę:

−

jednobarwne – osnowa i wątek w tym samym kolorze. Stosowane na wyroby
pościelowe,

−

barwnie tkane – zastosowanie wielobarwnej osnowy pozwala uzyskać pasy podłuŜne,
zaś wielobarwny wątek umoŜliwia uzyskanie na tkaninie pasów poprzecznych. Przez
uŜycie wielobarwnej osnowy i wielobarwnego wątku uzyskujemy kraty.
Zastosowanie mechanizmów nicielnicowych lub maszyny Ŝakardowej umoŜliwia
uzyskanie tkanin wzorzystych. Stosowane na wyroby ścierkowe, obrusy, zasłony,

−

drukowane  –  jednobarwnie  tkane  tkaniny  poddawane  są  drukowaniu.  Na  tkaniny
jednobarwne  (białe  lub  szare)  nakładane  są  jedno-  lub  wielobarwne  wzory  techniką
sitodruku.  Stosowane  na  wyroby  obrusowe,  ścierkowe,  zasłonowe.  Często  przez
nałoŜenie sitodruku „poprawia” się jakość tkaniny, przez zamaskowanie niewielkich
błędów tkackich przez druk,

−

barwione – tkane jako jednobarwne są poddawane barwieniu w procesie
wykończenia.

Strukturę:

−

jednowarstwowe – wygląd tkaniny po obu stronach jest podobny lub w przypadku
atłasu (atłas osnowowy), strona lewa jest negatywem strony prawej, nazywanym
satyną,

−

wielowarstwowe – na kaŜdej stronie tkaniny moŜe występować zupełnie inny wzór.
Techniką tą są wykonywane na przykład kapy i grube koce.

Fakturę zewnętrzną:

−

tkaniny gładkie - obie strony tkaniny są gładkie z wyraźnie widoczną strukturą
(splotem),

−

tkaniny  z  okrywą  włosową  (runową)  –  najczęściej  jedna  strona  tkaniny  posiada
włókienną,  puszystą  okrywę,  zasłaniającą  strukturę  tkaniny.  Okrywę  włókienną
otrzymać  moŜna  w  trakcie  tkania,  np.  welury  lub  w  procesie  wykończenia  tkaniny,
np. welury drapane (flanele, koce),

−

tkaniny z okrywą pętelkową (frotte) – jedno- lub dwustronne, pokryte częściowo lub
całkowicie (zaleŜnie od wzoru) okrywą pętelkową. Zastosowanie tych tkanin to
ręczniki, płaszcze kąpielowe,

−

tkaniny z okrywą mieszaną – fragmenty wzoru wypełnione okrywą pętelkową,
a inne wypełnione runem, jedno- lub dwustronne (niektóre plusze).

Tkaniny artystyczne

Osobną grupę tworzą tkaniny ludowe i artystyczne. Wytwarzane najczęściej w sposób

chałupniczy,  ręcznie,  na  prostych,  drewnianych  warsztatach  tkackich,  lub  nawet  na
drewnianych ramach przy pomocy specjalnego grzebyka lub cięŜkiego widelca. Surowcem do
wykonywania  takich  tkanin  jest  średnio  gruba,  podwójna  przędza  lniana  lub  konopna  na
osnowę  i bardzo  gruba,  pojedyncza,  ręcznie  przędziona,  przędza  wełniana  na  wątek.  Jako
wątek  stosuje  się  równieŜ  ścinki  tkanin,  futer,  łodygi  traw,  słomę,  trzcinę,  pędy  bambusa,
a  nawet  cienkie  listewki  drewniane.  Najczęściej  stosowanymi  w  tych  tkaninach  splotami
tkackimi jest splot płócienny lub skośny. Wspólną cechą tych tkanin jest wzór tworzony przez
barwny,  nitkowany  (fakturowany)  wątek.  Wszystkie  te  tkaniny  rozpoczyna  się  i  kończy
odcinkiem  (ok.  2  cm)  tkaniny,  wykonanej  wątkiem  z  takiej  samej  przędzy  jak  osnowa.
Z  wolnych  końców  osnowy  wykonuje  się  frędzle.  Ten  typ  tkanin  produkują  równieŜ  małe
zakłady rzemieślnicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MoŜna tu wyodrębnić:

Ludowe:

−

pasiaki  –  tkaniny  o  szerokości  ok.  140  cm,  wykonywane  najczęściej  chałupniczo,
gdzie  osnowa  i  wątek  wykonane  są  z  ręcznie  przędzionej  cienkiej  wełny.
Zastosowanie  na  wątek  przędzy  barwionej  na  róŜne  kolory  daje  w  efekcie  tkaniny
o poprzecznych  pasach.  Najczęściej  stosowany  jest  splot  skośny.  Wzór  tworzą
zarówno osnowa jak i wątek. Zastosowanie – narzuty,

−

chodniki – tzw. szmaciaki, tkaniny o szerokości od 60 do 80 cm. Na bazie lnianej lub
konopnej  osnowy,  podwójnej  lub  potrójnej,  przeplatany  jest  w  splocie  płóciennym
wątek  ze  ścinków  starych  tkanin.  Kolory  układane  są  zupełnie  przypadkowo,  dając
mieszaninę  kolorowych  poprzecznych  kresek, lub grupami w jednym kolorze, dając
efekt poprzecznych pasów. Wzór tworzy kolorowy wątek,

−

futrzaki  –  tkaniny  o  szerokości  od  80  do  140  cm,  osnowa  lniana  lub  konopna,
podwójna  lub  potrójna,  wątek  wykonany  ze  ścinków  futer  daje  dość  gruby  wyrób
o ciekawej  kolorystyce  i  fakturze.  Wzór  tworzy  puszysty  wątek.  Stosowane  jako
narzuty, dywaniki itp.,

−

kapy  –  tkaniny  wykonywane  z  wykorzystaniem  maszyn  Jacquarda,  z  przędzy
bawełnianej  (wątek)  i  jedwabnej  (osnowa).  Tkaniny  o  wymiarach  ok.  1,8  x  2,2  m
i wielkoformatowych  wzorach,  wielowarstwowe.  Wzór  tworzy  barwna  osnowa.
Stosowane jako narzuty,

−

maty – dekoracyjne tkaniny w których osnowę stanowi mocna przędza lniana,
natomiast jako wątek stosuje się róŜne materiały takie jak słoma, trzcina, bambus lub
cienkie drewniane listewki.

Artystyczne – kilimy płochowe i grzebyczkowi:

−

sumaki – tkaniny o róŜnych wymiarach, wykonane całkowicie z wełny, których cechą
charakterystyczną  jest  reliefowa  powierzchnia.  Tworzy  ją  wzór  wykonany  z  wątku
haftującego.  Osnowę  i  wątek  wiąŜący  wykonuje  się  z  jednobarwnej  przędzy
podwójnej  lub  potrójnej,  a  wątek  haftujący  z  grubszej,  wielobarwnej  przędzy
pojedynczej.  Wątek  haftujący  przeplata  się  nad  czterema  nitkami  osnowy  w  prawo,
następnie pod dwiema w lewo, dalej nad czterema w prawo, pod dwiema w lewo itd.
Wątkiem  tym  zapełnia  się  tylko  miejsca  tworzące  wzór  na  tle  płótna  z  osnowy
i wątku  wiąŜącego.  Po  kaŜdym  zapełnieniu  wszystkich  elementów  wzoru  wątkiem
haftującym przerzuca się wątek wiąŜący,

−

kilimy  płochowe  –  dekoracyjne  tkaniny  o  dość  duŜej  grubości  tkane  przy  uŜyciu
grubo przędzionej wełny (wątek) na lnianej osnowie. KaŜdy wątek przybijany jest do
krawędzi  tkaniny,  która  tworzy  linię  prostą,  płochą.  Stosuje  się  tu  kolorowe
geometryczne  wzory.  We  wzorach  nie  występują  praktycznie  linie  krzywe.  KaŜdy
wzór  to  zbiór  większych  lub  mniejszych  kwadratów  (kostek).  Linie  ukośne  wzoru
mają  formę  schodków.  Schodki  są  tym  bardziej  widoczne  im  grubszy  zastosowano
wątek. Wzór tworzy barwny wątek, całkowicie przykrywający nitki osnowy,

−

kilimy  grzebyczkowe  –  gobeliny,  wielobarwne  obrazy,  tworzone  są  najczęściej
z półproduktów  podobnych  jak  kilimy  płochowe,  ale  zupełnie  inną  techniką.  Wzór
tworzy  barwny  wątek,  całkowicie  przykrywający  nitki  osnowy,  co  jest  nadrzędną
zasadą  przy  tworzeniu  tego  typu  wyrobu.  Jeśli  we  wszystkich  typach  tkanin  wątek
układa  się  poprzecznie  wzdłuŜ  linii  prostej,  to  w  gobelinie  wątek  jest  układany
w sposób pozornie chaotyczny, tworząc róŜne linie krzywe, tzw. pagórki. Dlatego do
przybijania  wątku  uŜywa  się  specjalnego  cięŜkiego  grzebyka  (stąd  nazwa).  Do
wytwarzania gobelinów stosuje się wątek wełniany lub jedwabny, o róŜnej grubości,
barwiony  na  wiele  odcieni  kolorów.  Daje  to  moŜliwość  uzyskania  „barwnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrazów”.  Efekt  podobny  do  grafiki  rastrowej.  W  projektach  gobelinów  naleŜy
unikać  długich  linii  pionowych,  poniewaŜ  pozostają  wówczas  nieprzewiązane  nitki
osnowy  (dziury).  Niektórzy  twórcy  pozostawiają  takie  dziury,  traktując  je  jako
dodatkowy  efekt  artystyczny,  inni  ręcznie  zszywają  je  od  lewej  strony.  Gobeliny
wykonywane  w  średniowieczu,  z  cienkiej  przędzy  jedwabnej  lub  wełnianej,
nazywano arrasami, lub oponami.

Kilimy są tkaniną znaną chyba wszystkim kulturom na całym świecie. W róŜnych krajach

powstały róŜne style i odmiany ornamentacji. W XVII wieku bardzo często inspirowano się
motywami wschodnimi (zwłaszcza w Polsce) – stąd moŜe skojarzenia, Ŝe jest to tkanina
typowo turecka.

Na początku XX w kilimy były w Polsce bardzo rozpowszechnione i modne. Istniała

duŜa  grupa  artystów  zajmujących  się  projektowaniem  i  tkaniem  kilimów.  W  1925  roku
polskie kilimy odniosły ogromny sukces na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej
w ParyŜu.

Z upływem lat malało zainteresowanie dla tkaniny, kilimy i inne rodzaje tkanin znikały

z wnętrz. Teraz większość osób z trudem rozróŜnia kilim od gobelinu.

Kilimy płochowe są to tkaniny dwustronne (identyczne po obu stronach), tkane ręcznie na

tradycyjnych drewnianych krosnach poziomych (o poziomym połoŜeniu osnowy),
dwunicielnicowych (dwie nicielnice podnoszą i rozdzielają osnowę).

Splot kilimowy jest splotem prostym, w którym wełniany wątek oplata regularnie co

drugą nitkę lnianej osnowy, kryjąc ją całkowicie. Wątek jednorazowo przeplata się z osnową
na całej szerokości tkaniny i jest zbijany płochą. Wszystkie wątki są prostopadłe do osnowy.

Wzory kilimów wynikają z techniki tkackiej i ograniczeń jakie narzuca – są to najczęściej

motywy geometryczne, motywy roślinne lub figuralne są silnie zgeometryzowane
i uproszczone. Przykładowe wzory kilimów pokazano na rysunkach: 1 i 2.

Rys. 1. Kilim o wzorze indiańskim [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Kilim [10]

Warsztat tkacki (rys. 3) – proste urządzenie do wytwarzania tkanin nazywane równieŜ

krosnem ręcznym. Wytwarzanie tkanin polega na przewlekaniu nici wątku przez nici osnowy.
Najpierw  przygotowuje  się  osnowę  na  snowadle  obracającym  się  na  osi  pionowej.  Nici  ze
szpul  umieszczonych  w  szpularzu  przenosi  się  na  snowadło  przy  pomocy  deseczki
z dziurkami. Nici jednego obrotu stanowią ścianę. Ilość nałoŜonych nici osnowy (kilka ścian)
uzaleŜniona jest od grubości przędzy i waha się od 320 do 540 nitek.

Warsztat tkacki (krosna) składa się z dwóch połączonych ram, na których wspiera się cały

mechanizm:  wał  tylny  (nawój)  z  trybiastym  kołem  do  nawijania  osnowy  przeniesionej  ze
snowadła,  wał  przedni  do  przejmowania  wykonanej  tkaniny,  wał  pomocniczy  do  naciągania
i przesuwania  tkaniny.  Nicielnice  z  przewleczonymi  nićmi  osnowy  podwieszone  są  na
wieszakach,  a  dołem  podwiązane  do  pedałów  (podnóŜków).  Do  wyrobu  płótna  stosowano
tylko  dwie  nicielnice,  przy  tkaninach  o  skomplikowanych  wzorach  liczba  nicielnic dochodzi
nawet do ośmiu lub dwunastu. Kolejną waŜną część warsztatu stanowi płocha z bidłem, która
słuŜy  do  dobijania  nitek  wątku  celem  uzyskania  naleŜytej  gęstości  tkaniny.  Niezbędnym
elementem  krosna  są  czółenka  tkackie  –  owalne,  spiczasto  zakończone,  z  wyŜłobieniem  na
cewkę z nawiniętym wątkiem. Do tkania kolorowych tkanin uŜywano kilku czółenek. Tkanie
polega na przesuwaniu czółenka z wątkiem przez przesmyk (ziew) z prawej ku lewej stronie
i odwrotnie.  Ziew  tworzy  się  przez  unoszenie  w  górę  nicielnicy  (po  naciśnięciu  podnóŜka)
z nićmi  osnowy  (np.  parzystymi),  podczas  gdy  pozostałe  nici  (w  tym  wypadku  nieparzyste),
pozostają  w  dole.  Następnie  podnosi  się  drugą  nicielnicę  i  tak  na  przemian.  Po  kaŜdym
przerzuceniu  czółenka,  przeciągnięty  wątek  dobija  się  płochą  z  bidłem.  Na  tak
przygotowanym  warsztacie  moŜna  było  tkać  tkaniny  lniane,  lniano-bawełniane,  lniano-
wełniane, wełniane.

Wszystkie czynności konieczne do wytworzenia tkaniny wykonywane są ręcznie przez

tkacza.  Podczas  obsługi  warsztatu  tkackiego  tkacz  uŜywa  rąk  przy  wprowadzaniu  wątku
w przesmyk  i  przybijaniu  (dociskaniu)  go  do  krawędzi  tkaniny,  oraz  nóg  podczas  zmiany
przesmyku.  Po  utworzeniu  kilkunastu  centymetrów  tkaniny  tkacz  musi  zwolnić  zapadkę  na
wałku osnowowym i obrócić go o kilka stopni, następnie nawinąć tkaninę na wałek tkaninowy
i  odpowiednio  ją  napręŜyć.  Z  tego  powodu  obecnie  w  odniesieniu  do  warsztatu  tkackiego
często uŜywa się nazwy krosno ręczne (rys. 4).

Warsztat tkacki, mimo zbudowania w 1786 roku krosna mechanicznego i późniejszej

znacznej jego rozbudowy, nie został wycofany z uŜytku. SłuŜył jeszcze wiele lat w rzemiośle,
a dzisiaj chętnie wykorzystywany jest przez twórców ludowych i artystów do wykonywania
tkanin dekoracyjnych i artystycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Poziomy warsztat tkacki – schemat [10]

Warsztat taki ma następującą konstrukcję:

drewniany szkielet w kształcie prostopadłościanu,

ławka dla tkacza,

wałek osnowowy,

nitki osnowy,

przewał – belka lub wałek zmieniający kierunek biegu osnowy,

drąŜki rozdielcze – rozdzielające nitki osnowy,

rama nicielnicy,

struna nicielnicowa,

czółenko,

10.

przesmyk,

11.

tkanina,

12.

przedpiersień – belka zmieniająca kierunek biegu tkaniny,

13.

bidło – moŜliwe są dwie konstrukcje: wiszące lub stojące,

14.

ułoŜyskowanie bidła,

15.

belka bidła,

16.

podnóŜki nicielnicowe,

17.

wałek tkaninowy.

W niektórych konstrukcjach stosuje się jeszcze proste drewniane rozpinki napręŜające

tkaninę poprzecznie i pozwalające utrzymać stałą jej szerokość.
Pionowy  warsztat  tkacki  (rys.  4)  –  do  wytwarzania  głównie  tkanin  dekoracyjnych
o ograniczonej długości, np. kilimów grzebyczkowych. Kilimy grzebyczkowe to nazwa tkanin
dekoracyjnych  wykonywanych  taką  samą  techniką  jak  gobeliny.  Często  te  dwie  nazwy
stosowane są zamiennie. Tkanie gobelinu przypomina malowanie obrazu, więc pionowy układ
tkaniny  ułatwia  twórcy  wykonywanie  i  obserwowanie  efektów  swojej  pracy,  dlatego  artyści
chętnie  uŜywają  tego  typu  warsztatów.  Obecnie  pionowy  warsztat  tkacki  nazywany  jest
ręcznym krosnem pionowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Pionowy warsztat tkacki [10]

Elementy pionowego warsztatu tkackiego:

podstawa,

pionowa belka szkieletu,

belki poprzeczne szkieletu,

kliny łączące szkielet,

podnóŜki nicielnicowe,

wałek tkaninowy,

koło zapadkowe blokujące wałek tkaninowy,

klucz (pokrętło) do nawijania i napinania tkaniny,

zapadka blokująca wałek tkaninowy,

10.

przewał,

11.

tkanina,

12.

płocha,

13.

bidło,

14.

struny nicielnicowe (nicielnice),

15.

tylna część przesmyku,

16.

wałek osnowowy z osnową,

17.

koło zapadkowe blokujące wałek osnowowy,

18.

zapadka blokująca wałek osnowowy,

19.

wałek przenoszący ruch z podnóŜków na nicielnice,

20.

linki napędzające wałek 19.

Konstrukcja w całości wykonywana jest z drewna. Krosna pionowe często uŜywane są

przez  amatorów  tkactwa  artystycznego  równieŜ  w  domu.  Zastosowanie  belek  poprzecznych
mocowanych  klinami  umoŜliwia  szybki  demontaŜ  i  przechowywanie  w  warunkach
domowych.  Jednak  w  zakładach  rzemieślniczych,  gdzie  wytwarza  się  duŜe  ilości  tego  typu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tkanin, warsztaty budowane są w całości ze spawanych rur stalowych zamiast drewnianych
belek. Są one dzięki temu bardziej sztywne i cięŜkie, co jest poŜądane.

Obecnie krosno pionowe słuŜy najczęściej do wykonywania kilimów grzebyczkowych,

czyli  tkanin  w  splocie  płóciennym,  dlatego  wyposaŜone  jest  tylko  w  dwie  nicielnice.  Do
jednej  nicielnicy  przewleczone  są  nieparzyste  nitki  osnowy,  do  drugiej  parzyste.
Uzupełnieniem  warsztatu,  zaleŜnie  od  rodzaju  wykonywanych  tkanin,  jest  czółenko  i  cięŜki
grzebyk  (widelec).  Przy  wytwarzaniu  większości  tkanin  dekoracyjnych  do  wprowadzania
wątku  moŜna  uŜywać  czółenka,  choć  na  tym  warsztacie  jest  to  dość  trudne.  Do  przybijania
wątku  do  krawędzi  tkaniny  słuŜy  wówczas  bidło.  PoniewaŜ  technika  tworzenia  kilimów
grzebyczkowych  jest  zupełnie  inna  niŜ  typowej  tkaniny,  dlatego  czółenko  i  bidło  nie  są
uŜywane.  Bidło  jest  unieruchomione  w  górnej  pozycji  przy  pomocy  zapadki,  lub  po  prostu
zostaje przywiązane do ramy przy pomocy sznurka. W tym przypadku wątek wprowadza się
ręcznie,  przeplatając  go  palcami  przez  określone  odcinki  przesmyku  i  dobija  przy  pomocy
cięŜkiego grzebyka, stąd nazwa wyrobu. Czółenko i bidło są uŜywane tylko na początku i na
końcu pracy, kiedy wykonuje się kilkucentymetrowe odcinki tkaniny wątkiem z tego samego
surowca co osnowa.

Krosna tkackie dzielą się ogólnie na:

−

Krosna ręczne – wykorzystywane przez twórców ludowych i artystów do tworzenia
tkanin ludowych czy artystycznych. Są to jedno- lub wielobarwne tkaniny róŜnych typów
– najczęściej samodziały, pasiaki, makaty lub narzuty oraz tkaniny z wątkiem
nietypowym lub niewłókienniczym – drucianym, pasmanteryjnym itp.,

−

Krosna mechaniczne – słuŜące do przemysłowego tworzenia tkanin.

Schemat powstawania tkaniny na krośnie przedstawia rys. 7.

Rys. 7. Schemat powstawania tkaniny na krośnie [10]: 1 – wał osnowowy, z nawiniętymi równolegle nitkami

osnowy; 2 – nicielnice, są to poprzeczne pary listewek-ramek wyposaŜone w struny nicielnicowe;

liczba nicielnic zaleŜy przede wszystkim od rodzaju splotu; liczba oczek nicielnic jest równa liczbie nitek

osnowy; przy tkaniu np. splotem płóciennym są potrzebne tylko dwie nicielnice; wykonując tkaniny o splocie

płóciennym przewleka się przez oczka jednej nicielnicy parzyste nitki osnowy, a przez oczka drugiej -

nieparzyste; nicielnice są tak ze sobą połączone, Ŝe podniesienie jednej z nich powoduje opuszczenie drugiej,

wówczas nitki osnowy rozdzielają się na dwie warstwy, tworząc przesmyk; 3 – czółenko zawierające wewnątrz

cewkę z nawiniętym wątkiem przerzuca je przez utworzony przesmyk; 4 – grzebień, czyli płocha jest umocowana

w bidle; bidło wykonuje ruchy wahadłowe i dzięki temu dobija do krawędzi tkaniny nitkę wątku przerzuconą

przez przesmyk; 5 – wał odbiorczy, na który nawija się wykonaną tkaninę; w celu prawidłowego przebiegu

procesu tkania osnowa na wale osnowowym i tkanina na wale tkaninowym są napręŜone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przesmyk tkacki – to przestrzeń między warstwami nitek osnowy, utworzona przez

mechanizm przesmykowy, umoŜliwiająca wprowadzenie wątku tworzącego element tkaniny.
O tym, które nitki osnowy w przesmyku mają być podnoszone lub opuszczone i w jakiej
kolejności, decyduje splot tkacki, w jakim tworzona jest tkanina.

Bidło – potoczna, skrócona nazwa mechanizmu bidłowego. Bidło dobija kaŜdy

wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny, tworząc kolejne jej elementy. Bidło spełnia teŜ
inne, dodatkowe funkcje. Stanowi bieŜnię dla czółenka i jest elementem napędzającym inne
mechanizmy.

Krawędź tkaniny – linia utworzona przez ostatni wprowadzony do przesmyku wątek,

dosunięty do poprzednich.

Mechanizm odbiorczy (regulator tkaninowy) – drugi z dwóch mechanizmów krosna,

obok  mechanizmu  zasilającego,  odpowiadający  za  wytworzenie  w  osnowie  odpowiedniego
napięcia  wstępnego,  niezbędnego  w  procesie  tworzenia  tkaniny.  Mechanizm  ten  odbiera  ze
strefy roboczej utworzony element tkaniny i nawija go na wałek tkaninowy. Decyduje równieŜ
o gęstości  wątku  w  tkaninie.  Napięcie  wstępne  jest  to  napięcie  w  nitkach  osnowy  w  stanie
spoczynku,  kiedy  bidło  znajduje  się  w  odległości  kilku  lub  kilkunastu  milimetrów  od
krawędzi  tkaniny  (przed  przybiciem  wątku)  a  przesmyk  jest  zamknięty.  W  czasie  pracy
napięcie  w nitkach  osnowy  zmienia  się  w  dość  duŜych  granicach  i  gwałtownie  wzrasta
w momencie otwierania przesmyku oraz podczas przybijania wątku do krawędzi tkaniny.

Czółenko tkackie (rys. 8, 9, 10), to element krosna tkackiego, mechanicznie nie

połączony  z  pozostałymi mechanizmami, będący przenośnikiem i „magazynem” wątku. Swą
nazwę  zawdzięcza  temu,  Ŝe  kształtem  przypomina  czółno  (łódkę).  Wątek  zmagazynowany
jest  w  nawoju  (na  specjalnej  cewce,  lub  w  postaci  bezcewkowej),  umieszczonym  wewnątrz
czółenka. W zaleŜności od numeru (grubości) przędzy, jest to kilkanaście lub kilkaset metrów
nitki.

Rys. 8. Czółenko do tkania ręcznego [10]

Czółenko stosowane do tkania ręcznego jest to najczęściej drewniana listwa z wyciętymi

na obu końcach otworami, umoŜliwiającymi nawinięcie pewnej ilości przędzy wątkowej.
Czółenko wprowadzane jest do przesmyku ręcznie.

Rys. 9. Czółenko piórowe do krosien ręcznych [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. RóŜne czółenka do krosien ręcznych [10]

Proces tkania jest poprzedzony czynnościami przygotowawczymi, które polegają przede

wszystkim na przygotowaniu osnowy. Odpowiednio przewinięte nitki poddaje się snuciu,
które polega na równoległym ułoŜeniu obok siebie określonej liczby nitek o równej długości
i jednakowym napręŜeniu oraz przewinięciu ich na wał osnowy krosna tkackiego.

Nawiniętą osnowę poddaje się klejeniu w celu wzmocnienia nitek i nadania im gładkości

koniecznej  dla  sprawnego  przebiegu  procesu  tkania.  Klejenie  polega  na  napawaniu  nitek
osnowy  roztworem  klejonki,  w  skład  której  wchodzi  m.in.  krochmal  ziemniaczany.
Do klejonek  dla  osnów  z  włókien  syntetycznych,  wykazujących  duŜą  skłonność  do
elektryzacji, dodaje się środków antyelektrostatycznych.

Do czynności przygotowawczych naleŜy równieŜ przewlekanie osnowy przez oczka strun

nicielnicowych.

ZaleŜnie od sposobu wprowadzania wątku do przesmyku, krosna dzielą się na:

−

Krosna czółenkowe – czółenko jest magazynem i przenośnikiem wątku. Wątek odwijany
z nawoju wewnątrz czółenka, wprowadzany jest na przemian raz z jednej, raz z drugiej
strony tkaniny (teoretycznie nitka bez końca), RozróŜnia się tu dwa typy:
1.

Krosna mechaniczne z ręczną wymianą wątku.

Krosna z automatyczną wymianą wątku (krosna automatyczne).

W obu powyŜszych przypadkach występują:

Krosna jednoczółenkowe do produkcji tkanin jednobarwnych ewentualnie w kolorowe

pasy wzdłuŜ osnowy.

Krosna wieloczółenkowe do tkanin barwnie tkanych (zarówno po osnowie jak i po

wątku - krata).

−

Krosna bezczółenkowe – wątek zmagazynowany jest w nawoju krzyŜowym, stoŜkowym,
a przenośnikiem są chwytaki, rapiery, spręŜone powietrze lub kropla wody. Wśród nich
rozróŜniamy:
1.

Krosna chwytakowe – przenośnikiem są niewielkie metalowe chwytaki. Na przemian

pracuje ich kilkanaście na jednym krośnie. Pojedynczy chwytak przenosi koniec nitki
wątku,  z  lewej  strony  tkaniny  na  prawą,  następnie  jest  przenoszony  przez  transporter
na  lewą  stronę  a  w  tym  czasie  cykl  powtarza  się  z  innymi  chwytakami.  Wątek  jest
wprowadzany  tylko  z  jednej  strony,  po  czym  jest  obcinany.  Aby  taka  tkanina  się  nie
rozsypała końce wątku są zaplatane przez specjalny aparat krajkowy.

Krosna rapierowe – przenośnikiem są dwa rapiery wprowadzane do przesmyku

z obydwu  stron  tkaniny.  Jeden  podaje  początek  nitki  wątku  do  połowy  szerokości
tkaniny,  drugi  przechwytuje  go  i  przenosi  do  końca  szerokości  tkaniny.  Wątek
odwijany  jest  z  nawoju  krzyŜowego.  Podobnie  jak  w  poprzednim  przypadku  brzegi
tkaniny muszą być odpowiednio splatane.

−

Krosno pneumatyczne:
1.

Krosna pneumatyczne – przenośnikiem jest spręŜone powietrze. Wątek jest odwijany z
nawoju krzyŜowego i wdmuchiwany do przesmyku przez odpowiednią dyszę. Brzegi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tkaniny są specjalnie splatane w celu ich wzmocnienia. Bardzo wydajne, wadą jest
ograniczona szerokość tkanin.

Krosna  hydrauliczne  –  przenośnikiem  jest  spręŜone  powietrze  i  woda.  Tkanina
powstaje  w  prawie  identyczny  sposób  jak  na  krośnie  pneumatycznym.  Krosna  mają
równieŜ  prawie  identyczną  konstrukcję.  Stosowane  do  produkcji  tkanin  z  surowców
syntetycznych. Bardzo wydajne.

Krosna  pneumo-rapierowe  –  to  połączenie  mechanizmów  krosna  rapierowego
i pneumatycznego. Lewy rapier, podający pracuje z nadciśnieniem, prawy, odbierający
pracuje  z  podciśnieniem.  Wątek  jest  podawany  (wdmuchiwany)  przez  lewy  rapier
i odbierany (zasysany) przez prawy rapier. Mało popularne.

W zaleŜności od szerokości roboczej rozróŜnia się krosna:

−

tasiemkarskie – szerokość tkaniny do 0,6 m,

−

wąskie – szerokość tkaniny do 1,6 m,

−

szerokie – szerokość tkaniny do 2,4 m.

W rzemiośle i tkactwie artystycznym stosuje się osnowy wykonane ręcznie, bez uŜycia

urządzeń mechanicznych, są to:

−

snowarka ramowa – drewniana rama ustawiona pionowo, z wbitymi na pionowych
bokach kołkami, na które nakłada się pasma nitek przędzy, tworząc w ten sposób taśmę.
Stosowane w chałupnictwie.

−

snowarka bębnowa – bęben z listew drewnianych napędzany ręcznie za pomocą korby, na
który nawija się pasma nitek przędzy. Stosowane w chałupnictwie.

−

osnowa  na  ramie  –  drewniana  lub  metalowa  rama  z  gęsto  rozmieszczonymi  kołkami  na
dwóch  przeciwległych  (dolnym  i  górnym)  bokach.  Gęstość  rozmieszczenia  kołków  jest
uzaleŜniona  od  gęstości  osnowy.  Między  kołkami  rozpina  się  jedną  nitkę,  którą
przywiązuje się na pierwszym dolnym kołku, owija na pierwszym górnym i z powrotem
na  drugim  dolnym,  itd.  Rama  ta  jest  jednocześnie  urządzeniem  do  tkania.  Wątek
wprowadza  się  ręcznie  i  przybija  specjalnym  grzebykiem  (widelcem).  Ograniczony
wymiarami  ramy  rozmiar  tkaniny  powoduje,  Ŝe  sposób  ten  wykorzystują  najczęściej
twórcy ludowi i artyści, do wykonywania między innymi gobelinów.

Parametry osnowy:

−

długość osnowy – zaleŜna od grubości przędzy i pojemności wału osnowowego, przyjęta
na etapie projektowania. Najczęściej ok. 700 do 1000 m.,

−

szerokość osnowy – o kilka centymetrów większa od szerokości przyszłej tkaniny,
przyjęta na etapie projektowania,

−

gęstość osnowy (nitek/cm) – zaleŜna od typu tkaniny (splotu), przyjęta na etapie
projektowania,

−

liczba nitek w osnowie – zaleŜna od typu tkaniny, ustalona na etapie projektowania
(gęstość osnowy, szerokość tkaniny),

−

wrobienie osnowy – na skutek oplatania nitek wątku, nitki osnowy w tkaninie ułoŜone są
faliście. W związku z tym długość tkaniny jest znacznie mniejsza (ok. 10 do 15 %) niŜ
długość zuŜytej na nią osnowy. WyraŜony w procentach stosunek tej róŜnicy do długości
tkaniny nazywa się wrobieniem osnowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowanie wątku

W zaleŜności od typu krosien, wątek musi być odpowiednio przygotowany.

−

Dla krosna czółenkowego wątek jest „cewiony”, tzn. nawijany na specjalne cewki, które
potem umieszczone będą w czółenku ręcznie lub przez automat do wymiany cewek.
Do przygotowania wątku stosuje się maszyny zwane cewiarkami:
1.

cewiarki lejkowe – tworzą nawoje bezcewkowe do krosien ręcznych
i mechanicznych z ręczną wymianą wątku.

cewiarki automatyczne – tworzą nawoje na specjalnych cewkach drewnianych lub
z tworzywa sztucznego, przeznaczone do krosien z automatyczną wymianą cewek.

Do zadań tkacza pracującego na krośnie ręcznym naleŜy:

−

odczytywanie rysunku dyspozycyjnego tkaniny i sprawdzanie jakości, grubości i barwy
przędzy przeznaczonej do tkania,

−

przygotowanie motków do przewijania ręcznego, przewijanie nitek z motków na kłębki
lub cewki,

−

odczytywanie dyspozycji snucia sposobem ręcznym dla osnów jedno lub wielobarwnych,

−

snucie  osnowy  sposobem  rękodzielniczym  i  zakładanie  jej  na  krosno:  zakładanie
nawojów  na  ramę  snowarki  zgodnie  z  raportem,  przeprowadzanie  nitek  przez  elementy
snowarki, tworzenie krzyŜa nitkowego, ręczne nawijanie osnowy na wał, organoleptyczne
wyrównywanie  napięć  snutych  nitek,  zabezpieczanie  usnutej  osnowy  i  zdejmowanie
wału,

−

przygotowanie krosna do tkania: sprawdzanie stanu technicznego, przygotowanie
nicielnic i płochy do przewlekania, załoŜenie usnutej osnowy i przeprowadzenie nitek
przez elementy krosna zgodnie z rysunkiem dyspozycyjnym tkania,

−

wykonywanie  tkaniny:  sterowanie  podnóŜkami  urządzenia  tworzącego  przesmyk,
tworzenie  i  zmienianie  przesmyków,  wprowadzanie  wątku  do  przesmyku  metodą
przekładania  lub  ręcznego  przerzucania  i  chwytania  czółenka,  dosuwanie  (dobijanie)
wątku płochą wahadłową lub grzebieniem, na krosnach nie wyposaŜonych w mechanizm
odbierający – okresowe nawijanie tkaniny na wał,

−

usuwanie błędów powstałych podczas tkania,

−

zakańczanie sztuki i wyjmowanie wału z wykonaną tkaniną,

−

zbieranie odpadków i porządkowanie stanowiska pracy.
Błąd tkacki – wada tkaniny, obniŜająca jej walory uŜytkowe i estetyczne. Błędy tkackie

mogą  powstawać  zarówno  w  trakcie  procesu  tkania,  jak  i  podczas  procesu  wykończania
tkaniny.  DuŜa  część  błędów  powstaje  w  wyniku  niewłaściwego  przygotowania  osnowy
i wątku  w  dziale  przygotowawczym  tkalni.  RównieŜ  uszkodzenia  i  niewłaściwa  regulacja
mechanizmów krosna są przyczyną powstawania błędów. Stosowanie niewłaściwych węzłów
do  łączenia  nitek  i  likwidacji  zrywów  jest  równieŜ  przyczyną  błędów.  Przykłady  niektórych
błędów (rys. 11, 12, 13).

Błędy dzielą się na:

−

błędy zasadnicze – w bardzo wyraźny sposób obniŜają jakość tkaniny,

−

niezasadnicze – w niewielkim stopniu obniŜają jakość tkaniny, lub takie, które moŜna
usunąć w procesie wykończenia tkaniny,

−

zrywy nitek osnowy,

−

zrywy wątku,

−

dziury,

−

błędy splotowe,

−

zabrudzenia,

−

plamy z oleju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niektóre błędy moŜna wyeliminować w trakcie tkania, przez zwiększenie nadzoru nad

procesem. Inne błędy usuwa się po zakończeniu tkania, ale przed procesem wykończenia. Po
wykończeniu  tkaniny  Ŝadnych  błędów  juŜ  usunąć  nie  moŜna.  Jednak  w  celu  poprawienia
jakości  sztuk  stosuje  się  czasem  drobny  zabieg  polegający  na  rozcięciu  długiej  sztuki
w miejscach powaŜniejszych błędów, takich jak dziury czy plamy. Uzyskuje się w ten sposób
mniejsze odcinki (po kilka metrów), ale pozbawione błędów i dzięki temu w wyŜszej jakości.
Niewielkie  błędy  niezasadnicze  moŜna  wyeliminować,  a  właściwie  ukryć,  poddając  tkaninę
zadrukowaniu wielkoformatowym wzorem nanoszonym na tkaninę metodą sitodruku.

Węzeł tkacki – rodzaj węzła stosowanego w przemyśle włókienniczym, słuŜący do

łączenia dwóch nitek podczas likwidacji zrywów przędzy.

Podczas tworzenia wyrobu włókienniczego nitki przędzy naraŜone są na bardzo duŜe

dynamiczne napręŜenia oraz tarcie, dlatego węzeł stosowany do ich łączenia powinien
spełniać dwa podstawowe warunki:

−

powinien być mocny i trwały, nie moŜe rozsuwać się pod wpływem napręŜeń

−

musi być mały, nie moŜe powodować zgrubień i nie powinien być widoczny w wyrobie.

Mimo nazwy sugerującej zastosowanie tego węzła w tkactwie, jest on stosowany we

wszystkich procesach związanych z przetwarzaniem przędzy w wyroby włókiennicze płaskie.
UŜycie do likwidacji zrywów innych typów węzłów jest niedopuszczalne, poniewaŜ moŜe
powodować powstawanie powaŜnych błędów tkackich podczas wykończenia tkaniny, np.
dziur w trakcie procesu postrzygania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz podstawowe mechanizmy krosna ręcznego?

Jakie znasz rodzaje krosien?

Jakie wyroby tkane moŜna wytwarzać na krosnach ręcznych?

Co to jest przesmyk?

Jakie znasz błędy tkackie?

W jaki sposób naleŜy przygotować osnowę do tkania na krosnach ręcznych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego poziomego znajdującego się

w warsztatach szkolnych. Dokonaj ich krótkiego opisu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje w materiale nauczania dotyczącą budowy warsztatu tkackiego
poziomego,

dokonać analizy budowy warsztatu tkackiego poziomego,

odszukać poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie,

podać krótki opis poszczególnych elementów,

zaprezentować swoją pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały dla ucznia,

−

poziomy warsztat tkacki,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 2

Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego pionowego znajdującego się

w warsztatach szkolnych. Dokonaj porównania z warsztatem poziomym. SpostrzeŜenia zapisz
w zeszycie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje w materiale nauczania dotyczącą budowy warsztatu tkackiego
pionowego,

dokonać analizy budowy warsztatu tkackiego pionowego,

odszukać poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie,

dokonać porównania budowy warsztatu tkackiego pionowego i poziomego,

zapisać spostrzeŜenia,

zaprezentować swoją pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

materiały dla ucznia,

−

pionowy warsztat tkacki,

−

poziomy warsztat tkacki,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 3

Przygotuj krosno ręczne poziome do wykonania fragmentu barwnego chodnika z juty

splotem płóciennym o wymiarach ustalonych przez nauczyciela. Wykonaj fragment chodnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoŜ oraz wymogami
ergonomii,

ustalić z nauczycielem wymiary chodnika, który masz wykonać,

przygotować barwną osnowę,

sprawdzić stan techniczny krosna,

nałoŜyć osnowę na krosno,

przygotować kolorowy wątek,

przygotować krosno do tkania,

wykonać fragment chodnika,

skontrolować przebieg tkania usuwając ewentualne błędy,

10)

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

11)

zaprezentować własną pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

poziome krosno ręczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kolorowa juta róŜnej grubości,

−

rysunek dyspozycyjny chodnika,

−

przybory i narzędzia do tkania ręcznego,

−

miara krawiecka,

−

fartuch ochronny.

Ćwiczenie 4

Przygotuj krosno ręczne pionowe do wykonania fragmentu wełnianego kilimu

płochowego według rysunku dyspozycyjnego otrzymanego od nauczyciela. Wykonaj fragment
kilimu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoŜ oraz wymogami
ergonomii,

przygotować osnowę lnianą,

przygotować przędzę wełnianą zgodnie z kolorystyką kilimu,

sprawdzić stan techniczny krosna,

przygotować krosno do tkania,

wykonać fragment kilimu płochowego,

kontrolować przebieg tkania, usuwając ewentualne błędy,

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

zaprezentować własną pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

pionowe krosno ręczne,

−

rysunek dyspozycyjny kilimu płochowego,

−

kolorowa przędza lniana i wełniana,

−

przybory i narzędzia do tkania ręcznego,

−

miara krawiecka,

−

fartuch ochronny.

Ćwiczenie 5

Zaprojektuj kilim płochowy mając do dyspozycji oprócz przędzy róŜnego rodzaju

surowce (wąskie ścinki futer, tkanin, czy metalowe lub metalizowane nitki).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przejrzeć katalogi i wzorniki tkanin artystycznych,

ustalić wymiary kilimu,

wykonać projekt plastyczny kilimu,

zaprezentować swoja pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi i wzorniki tkanin artystycznych,

−

przybory kreślarskie i rysunkowe,

−

kartka papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Wykonaj kilim zaprojektowany w ćwiczeniu 5.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppoŜ oraz wymogami
ergonomii,

wykonać rysunek dyspozycyjny kilimu zgodnie z projektem plastycznym,

sprawdzić stan techniczny krosna,

przygotować krosno do tkania zgodnie z ustalonymi wymiarami kilimu,

przygotować wątki zgodnie z projektem plastycznym,

wykonać kilim,

skontrolować przebieg tkania, usuwając ewentualne błędy,

zdjąć kilim z krosna,

ustabilizować wymiary kilimu,

10)

uporządkować stanowisko po zakończeniu pracy,

11)

zaprezentować własną pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

ręczne krosno tkackie,

−

przędza i róŜnego rodzaju surowce (wąskie ścinki futer, tkanin, metalowe lub
metalizowane nitki, inne),

−

projekt plastyczny kilimu,

−

blat do nabicia kilimu,

−

narzędzia i przybory do stabilizacji i wykończenia kilimu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

przygotować krosno ręczne poziome do tkania?

przygotować krosno ręczne pionowe do tkania?

wykonać róŜnego rodzaju wyroby tkane na krosnach ręcznych?

zdjąć wyrób z krosna i ustabilizować jego wymiary?

usunąć błędy powstałe w trakcie tkania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

JeŜeli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Tkanina powstaje na

maszynach dziewiarskich.

krosnach.

snowarkach.

przewijarkach.

Elementami krosna ręcznego są:
a)  wał osnowowy, chwytacz, czółenko.
b)  wał tkaninowy, rapier, czółenko.
c)  wał osnowowy, płocha, czółenko.
d)   wał tkaninowy, stopka, podciągacz.

Przestrzeń między warstwami nitek osnowy, umoŜliwiająca wprowadzenie wątku to
a)  przesmyk.
b)  przelot.
c)  wlot.
d)  rapier.

Element dobijający

kaŜdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny to

a)  dobijak.
b)  przesmyk.
c)  bidło.
d)  nicielnica.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Element krosna ręcznego nie połączony mechanicznie z innymi elementami to
a)  nicielnica.
b)  czółenko.
c)  wał osnowowy.
d)  przewał.

Zadaniem przewału jest
a)  uporządkowanie nitek osnowy.
b)  rozdzielenie nitek osnowy.
c)  zmiana kierunku nitek osnowy z pionowego na poziomy.
d)  zwiększenie prędkości tkania.

Linia  utworzona  przez  ostatni  wprowadzony  do  przesmyku  wątek,  dosunięty  do
poprzednich to
a)  krajka.
b)  końcówka tkaniny.
c)  wykończenie tkaniny.
d)  krawędź tkaniny.

Przedstawione na rysunku czółenka stosowane są w krosnach
a)  pneumatycznych.
b)  ręcznych.
c)  rapierowych.
d)  chwytakowych.

Bidło w krośnie ręcznym wykonuje ruch
a)  posuwisty.
b)  obrotowy.
c)  posuwisto-zwrotny.
d)  wahadłowy.

10.

Do produkcji tasiemki tkanej zastosujesz krosno o szerokości
a)  do 0,6 m.
b)  1,6 m.
c)  2,4 m.
d)  powyŜej 2,4 m.

11.

Szerokość osnowy powinna być
a)  taka sama jak szerokości przyszłej tkaniny.
b)  o kilka centymetrów większa od szerokości przyszłej tkaniny.
c)  o kilka centymetrów mniejsza od szerokości przyszłej tkaniny.
d)  znacznie większa od szerokości przyszłej tkaniny.

12.

Na krośnie ręcznym moŜna wykonać
a)  wyrób półodpasowany.
b)  wyrób odpasowany.
c)  koronkę.
d)  kilim szpareczkowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Przedpiersień jest to element krosna ręcznego
a)  zmieniający kierunek biegu tkaniny.
b)  zmieniający kierunek biegu osnowy.
c)  zmieniający kierunek biegu wątku.
d)  zmieniający kierunek obrotu wału osnowowego.

14.

Podczas obsługi warsztatu tkackiego tkacz uŜywa nóg podczas
a)  zmiany osnowy.
b)  przesuwaniu wału tkaninowego.
c)  zmiany przesmyku.
d)  uruchamiania krosna.

15.

Przesmyk, bidło, nicielnice to elementy
a)  maszyny dziewiarskiej.
b)  skręcarki.
c)  snowarki.
d)  krosna.

16.

Gobeliny wykonywane są splotem

a)  płóciennym.
b)  atłasowym.
c)  skośnym.
d)  panamowym.

17.

Przedstawiony na rysunku węzeł słuŜy do
a) wiązania zerwanej nitki osnowy.

b)  zakończenia wyrobów tkanych.
c)  wyplatania dywanów.
d)  wiązania zerwanej nitki wątku.

18.

Długość osnowy zaleŜy od

a)  grubości przędzy i pojemności wału tkaninowego.
b)  grubości przędzy i pojemności wału osnowowego.
c)  grubości przędzy i rodzaju splotu tkackiego.
d)  długości tkaniny i rodzaju splotu tkackiego.

19.

Na rysunku przedstawiono
a) kołowrotek.
b) motowidło.

c) czółenko.
d) ramę nicielnicową.

20.

Wszystkie czynności związane z wytwarzaniem tkaniny tkacz wykonuje ręcznie podczas
pracy na krośnie
a)  ręcznym.
b)  pneumatycznym.
c)  hydraulicznym.
d)  rapierowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach

Zakreśl poprawną odpowiedz.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

CzyŜnikowska S.: Tkactwo ręczne. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1988

Glasbrook K.: Techniki tkackie krok po kroku. KDC, Warszawa 2004

Dziamara H.: Dziewiarstwo maszynowo-ręczne. Technologia dla ZSZ, WSiP, Warszawa
1987

Huml

I.: Współczesna tkanina polska. Arkady, Warszawa 1989

Krzeptowska Z., Sypniewski J.: Tkactwo rękodzielnicze. Wydawnictwo Spółdzielcze,
Warszawa 1985

Nycz E. Owczarz R., Średnicka L.: Budowa tkanin. WSiP Warszawa 1990

Panek W., Turek K.: Technologia tkactwa dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1989

Turek K.: Nauczanie technologii tkactwa w ZSZ. WSiP, Warszawa 1988

Tuszyńska W.: Dywany i kilimy. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987

10.

http://pl.wikipedia