Ekonomia pracy – klin podatkowy i płaca
minimalna
Wiktor Wojciechowski
Ekonomia pracy – klin podatkowy i płaca
minimalna
Wiktor Wojciechowski
2
Pracujący / Bezrobotni / Nieaktywni
Popyt na pracę
Podaż pracy
Poziom i struktura
wynagrodzeń
Klin podatkowy
(koszty pracy)
Prawna
ochrona
zatrudnienia
Wydajność
pracy
System
negocjacji
płacowych
Siła
związków
zawodowych
Płaca
minimalna
Obciążenia
fiskalne ogółem
Długość i wysokość
zasiłków
Płaca progowa
Intensywność
poszukiwania
pracy
Zakres
wolności
gospodarczej
• Pozapłacowe koszty pracy (klin podatkowy) to wszystkie podatki i
parapodatki (np. obowiązkowe składki ubezpieczeniowe) stanowiące
różnicę pomiędzy całkowitymi kosztami pracy ponoszonymi przez
pracodawcę a wynagrodzeniem, które faktycznie otrzymuje pracownik
(„na rękę”).
• Wysoki klin podatkowy obniża popyt na pracę i podaż pracy. Skala
tego wpływu zależy od otoczenia instytucjonalnego rynku pracy, w
szczególności od:
– Systemu negocjacji płacowych
– Regulacji rynku produktów
• „Elastyczny” rynek pracy – wzrost klina podatkowego w niewielkim
stopniu zwiększa całkowite koszty pracy, ale za to obniża płace netto.
• „Sztywny” rynek pracy – wzrost klina podatkowego w dużym
stopniu zwiększa całkowite koszty pracy, pozostawiając płace netto na
niezmienionym poziomie.
3
• Gdy klin podatkowy obniża płace netto:
– Istotny spadek podaży pracy kobiet, osób młodych, osób bez
doświadczenia zawodowego
– Stosunkowo nieduży lub w ogóle brak wpływu na wielkość podaży
pracy mężczyzn (niska elastyczność płacowa podaży)
• Gdy klin podatkowy zwiększa całkowite koszty pracy:
– Istotny spadek popytu na pracę
– Istotne spowolnienie wzrostu PKB o ile nie następuje
kompensacyjny wzrost popytu na kapitał (inwestycje mogą być
jednak niskie gdy firmy doświadczają rosnących kosztów
produkcji)
• Wyniki badań empirycznych wskazują, że
Elastyczność podaży < Elastyczność popytu
Wysoki klin podatkowy obniża zatrudnienie w większym stopniu
w krajach o sztywnych regulacjach rynku pracy niż w krajach,
w których rynek pracy jest elastyczny.
4
Klin podatkowy
– 100% średniej płacy
Źródło: OECD, dane za 2004 r.
0
10
20
30
40
50
60
IRL
U
SA
UK
L
U
X
PR
T
GR
E
ESP
D
M
K
SVK
POL
N
L
D
C
Z
E
F
IN
AUS
IT
L
HUN
F
R
A
SW
E
GER
%
Klin podatkowy -
67% średniej płacy
Źródło: OECD, dane za 2004r.
0
10
20
30
40
50
IRL
UK
U
SA
L
U
X
PR
T
F
R
A
ESP
GR
E
N
L
D
F
IN
AUS
SVK
D
M
K
HUN
IT
L
POL
C
Z
E
GER
SW
E
%
Klin podatkowy -
100% i 0% średniej płacy + 2 dzieci
0
10
20
30
40
50
IRL
L
U
X
U
SA
UK
PR
T
SVK
AUS
C
Z
E
D
M
K
HUN
ESP
GER
N
L
D
GR
E
B
EL
IT
L
F
IN
F
R
A
SW
E
POL
%
Źródło: OECD, dane za 2004r.
8
.2
.25
.3
.35
Ave
ra
g
e
T
a
x
W
e
d
g
e
2
4
6
8
10
Ave
ra
g
e
Un
e
m
p
lo
y
m
e
n
t
1960
1970
1980
1990
2000
Year...
Average Unemployment
Average Tax Wedge
Average Tax Wedge and Unemployment in Europe
• Spadek progresji podatkowej może
– zwiększać presję płacową, bo osiąganie wyższych dochodów nie
skutkuje wpadaniem w wyższe progi podatkowe (dotyczy to głównie
osób o bardzo wysokich dochodach)
– Zachęcać do zwiększania inwestycji w kapitał ludzki, bo wysokie
dochody wynikające z wysokich kwalifikacji są mniej opodatkowane
niż w sytuacji dużej progresji podatkowej
• Efektywny klin podatkowy uwzględnia nie tylko wysokość podatków
i parapodatków, ale także utratę prawa do transferów socjalnych (zasiłki
dla bezrobotnych, zasiłki z pomocy społecznej - w szczególności
uzależnione od wysokości dochodu)
– Wysoki klin podatkowy obniża wielkość podaży pracy silniej
w krajach, w których są dostępne wysokie transfery socjalne.
(Wysokie transfery socjalne zwiększają płacę progową)
– Aktywność zawodowa i liczba przepracowanych godzin pracy jest
przeciętnie niższa w krajach Europy kontynentalnej niż w krajach
anglosaskich (np. w USA)
9
• Zmniejszają popyt na pracę:
– osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, a przez to niskiej
wydajności pracy (np. Nickell, Layard, 1999)
– w pracochłonnych sektorach usług (np. Rogerson, 2007) – efekt
substytucyjny
• Silniej ograniczą zatrudnienie, w krajach w których:
– związki zawodowe wywierają silną presję na wzrost wynagrodzeń(np.
Nunziata, 2002; Daveri, Tabellini, 1997)
– sektorowy system negocjacji płacowych (Alesina, Perotti, 1997) ->
w pozostałych krajach też obniża zatrudnienie, ale w mniejszym
stopniu (Elmeskov i in., 1998).
– są łatwo dostępne różnego rodzaju świadczenia zastępujące dochód
z pracy (szczególnie gdy te świadczenia są dodatkowo wysokie)
10
• Wysoki klin podatkowy przyczynia się do rozwoju zatrudnienia w szarej
strefie kosztem zatrudnienia oficjalnego (rejestrowanego) – (np. Davis,
Henrekson, 2005)
• W latach 2000-2002 przeciętna liczba przepracowanych godzin
przypadająca na osobę w wieku produkcyjnym w sektorze rynkowym była
w USA o 10% większa niż w Szwecji. Po doliczeniu jednak do tej liczby
czasu poświęconego na pracę w gospodarstwie domowym w obu krajach,
różnica ta ulega zmniejszeniu do zaledwie 1% (Olovsson, 2004)
• Pomimo istotnie mniejszej liczby godzin przeznaczonej na pracę
zarobkową przez kobiety w Niemczech niż w USA, w rzeczywistości
łączny czas poświęcony na pracę przez kobiety w obu tych krajach jest
identyczny (Freeman i Schettkat, 2001).
11
• Wpływ wysokich podatków na tempo wzrostu gospodarczego:
– Im wyższa relacja wydatków publicznych do PKB (lub podatków/PKB)
=>tym niższe tempo wzrostu PKB
– Obniżenie relacji wydatków publicznych/PKB o 10 pkt. proc. może
skutkować zwiększeniem rocznego tempa wzrostu PKB nawet o 1 pkt.
proc. (Thorthon, 1997)
• Wnioski dla polityki gospodarczej:
– Wysoki klin podatkowy w połączeniu z niską elastycznością rynku
pracy w wielu krajach Europy kontynentalnej (m.in. sektorowy
system negocjacji płacowych) odpowiada za niski popyt na pracę.
– „Przerzucenie” klina podatkowego w większym stopniu niż obecnie na
pracowników zwiększyłoby popyt na pracę, przy stosunkowo małym
spadku podaży pracy (mniejsza elastyczność)
– Zmniejszenie opodatkowania pracy na rzecz wzrostu opodatkowania
konsumpcji (np. VAT) => szersza baza podatkowa (również
opodatkowanie transferów), zwiększenie bodźców do pracy.
12
Płaca minimalna
- Wysoka płaca minimalna ogranicza możliwość „przerzucania” wysokiego
klina podatkowego na pracowników --> wysoki klin silniej ogranicza
popyt na pracę, gdy równocześnie wysoka płaca minimalna. Wzrost
relacji płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń o 10 pkt. proc.
zwiększa negatywny wpływ klina o połowę (Bassanini, Duval, 2006).
- Ogranicza popyt na pracę w szczególności osób młodych i pracowników
bez lub z niewielkim doświadczeniem zawodowym
- Negatywne konsekwencje widoczne przez wiele lat – niższe dochody osób,
które z powodu wysokiej płacy mają małe doświadczenie i staż pracy
(Neumark, Nizalova, 2004).
- Wysoka płaca minimalna zwiększa udział w bezrobociu osób młodych
(Neumark, Wascher, 1995)
13
Minimum wage as % of an average wage in the economy
14
0
10
20
30
40
50
60
Unit
e
d
S
tates
Romani
a
E
s
to
nia
Latv
ia
P
ola
nd
S
lov
a
k
ia
Unit
e
d
Kingd
om
Hun
gar
y
Lithu
a
nia
Czec
h
Republi
c
S
pai
n
P
ortu
gal
Nether
la
nds
S
lov
e
nia
B
ulgaria
M
a
lta
Luxe
mbourg
Ire
la
nd
Source: Eurostat, 2005
Związki zawodowe
• Różne systemy negocjacji płacowych:
– całkowicie zdecentralizowane (np. USA, Polska, Irlandia)
– na szczeblu poszczególnych branż (np. Niemcy, Francja, Belgia)
– Silnie scentralizowane i skoordynowane (Szwecja, Norwegia,
Irlandia, Holandia)
• Najniższy poziom zatrudnienia w przypadku negocjacji branżowych
• Presja płacowa wywierana przez związki zawodowe jest ograniczana,
gdy negocjacje płacowe związków zawodowych z pracodawcami są
koordynowane na szczeblu krajowym (zob. np. Scarpetta [1996])
• Siły negocjacyjnej pracowników nie można oceniać na podstawie
odsetka pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych. O
rzeczywistej sile związków zawodowych decyduje bowiem sposób
prowadzenia negocjacji płacowych.
15
Stopień uzwiązkowienia i rozszerzania
wyników negocjacji płacowych
16
.4
.42
.44
.46
.48
.5
Av
er
a
ge
U
nio
n
D
en
s
it
y
2
4
6
8
10
Av
er
a
ge
U
ne
m
pl
o
y
m
en
t
1960
1970
1980
1990
2000
Year...
Average Unemployment
Average Union Density
Average Union Density and Unemployment in Europe
Bassanini A., Duval R., 2006, Employment Patterns in OECD
Countries: Reassessing the Role of Policies and Institutions,
OECD Social, Employment and Migration Working Paper No.
35.
http://www.oecd.org/dataoecd/47/61/36888714.pdf
