plik

studenci.pl

Autor: Charles H. Tardy

Tytu³ orygina³u: Social Support Measurement.

Badania Wsparcia Spo³ecznego

Oczywist± cech± gatunku ludzkiego jest chêæ przynale¿no¶ci. Fakt ten potwierdzaj±:

ko¶cio³y, kó³ka bryd¿owe, kluby sportowe i tysi±ce innych formalnych i
nieformalnych grup i zwi±zków. Dopiero ostatnio zwrócono uwagê na pozytywne

fizyczne i psychiczne efekty takich zwi±zków (Cassel, 1976; Heller, 1979; Kaplan,
Cassel i Gore, 1977). Jenak obecnie ilo¶æ badañ w obszarze wsparcia spo³ecznego

wzrasta w zdumiewaj±cym tempie. Prócz zwyk³ego ju¿ nawa³u ksi±¿ek i publikacji, w
roku ubieg³ym ukaza³y siê specjalistyczne prace (Brownell i Shumaker, 1984;

Shumaker i Brownell, 1985) i wiele ksi±¿ek (Cohem i Syme, 1985; Lin, Dean i Ensel,
1985; Hobfol, 1985; Sarason i Sarason, 1985) po¶wiêconych temu tematowi.

Z obfito¶ci ostatnio publikowanych badañ mo¿na wywnioskowaæ, ¿e nie

istniej± bariery ograniczaj±ce rozwój studiów nad wsparciem spo³ecznym. Niestety,
brak zgody w koncepcjach i pomiarach, przeszkadza w tworzeniu przekonywuj±cych

uogólnieñ w zakresie rozwoju i funkcjonowania wsparcia spo³ecznego (Sandler i
Barrera, 1984; Thotis, 1982). Levy (1983) stwierdzi³ na podstawie literatury

dotycz±cej niepokoju psychicznego i wsparcia spo³ecznego: „Z wiêkszo¶ci
ankiet wsparcia spo³ecznego wynikaj± dane w oparciu o pomiary robione ad hoc, mo¿na

podwa¿yæ ich wiarygodno¶æ i ciê¿ko uznaæ ich wa¿no¶æ. ” (str. 16). Wilcox
(1981) opisa³ ten problem mniej dyplomatycznie: „Pojêcie wsparcia spo³ecznego

zosta³o opracowane w jaki¶ chaotyczny sposób” (str. 98). Prócz kilku ¶cis³ych
opracowañ dotycz±cych wsparcia spo³ecznego, wiêkszo¶æ nie próbuje opieraæ siê na

ju¿ stworzonych metodologiach. Autorzy wol± raczej rozpoczynaæ swe badania od
podstaw, co jest kosztowne i nieefektywne. Pomimo dyskusji w szerokim gronie (Bruhn

i Philips, 1984; Depner i Wethington, 1984; Reis, 1984; Singer i Lord, 1984)
istnieje jedynie niewielki obszar porozumienia, który pozwala³by na szerokie

stosowanie tych samych metod. Jedynie w kilku opracowaniach spotykane s± identyczne
procedury.

Ten artyku³ stara siê rozwi±zaæ te problemy zapewniaj±c przegl±d

aktualnie dostêpnych badañ wsparcia spo³ecznego. Rozpatrzenie badañ poprzedza opis
zagadnieñ zwi±zanych z pojêciem wsparcia spo³ecznego. Czytelnicy s± poinformowani o

metodologicznych opcjach dostêpnych badaczom zainteresowanych pomiarami wsparcia
spo³ecznego.

Zagadnienia pojêciowe

Ró¿ne definicje wsparcia spo³ecznego egzystuj±ce w literaturze s±
objawami du¿ej ilo¶ci interpretacji i znaczenia wsparcia spo³ecznego. Niestety, w

wyniku nieporozumieñ i niew³a¶ciwych uogólnieñ, ró¿nice te czêsto ulegaj± zatarciu.
Ostatni przegl±d badañ hipotez buforowych (buffering hypotesis) (Cohen i Willis,

1985) w sposób oczywisty ukazuje konieczno¶æ rozró¿nienia wielu metod badawczych.
Takie rozwi±zanie problemu nie sk³ania jednak do przyjêcia jednej definicji, a

raczej do rozpoznawania i rozpatrywania zagadnieñ zwi±zanych z definicjami
koncepcyjnymi i operacyjnymi. Poni¿ej opisanych jest piêæ zagadnieñ, które zarówno

maj± u³atwiæ badaczom podjêcie decyzji, jak i uporz±dkowaæ ró¿nice miêdzy
odmiennymi podej¶ciami spotykanymi u ró¿nych autorów (por. Cobb i Jones, 1984;

studenci.pl

Rook, 1984).

Wstaw rys.1

1.Kierunki. Wyró¿niamy dwa kierunki wsparcia spo³ecznego: dawane i otrzymywane.
Ró¿nice miêdzy tymi dwoma kierunkami s± jasne i zasadnicze. Mimo, i¿ przyt³aczaj±ca

wiêkszo¶æ badaczy skupia siê na wsparciu otrzymywanym, to jednak kilku autorów
zauwa¿a warto¶æ wsparcia dawanego (Cohen i Sokolovsky, 1979; Fisher, 1982;

McFarlane, Neale, Norman, Roy i Streiner, 1981; Miller i Ingham, 1976; Tolsdorf,
1976). Przeprowadzaj±cy badanie musz± zdecydowaæ, czy zajmuj± siê jednym z rodzajów

wsparcia, czy te¿ obydwoma.

2.Dyspozycja. Niektóre studia badaj± dostêpno¶æ wsparcia (np. Barrera, 1891;
Sarason, Levine, Basham i Sarason, 1983). Podczas gdy inni badaj± dysponowanie nim

(enactment) (np. Barrera, Sandler, Ramsey, 1981; Burke, 1978; Carveth i Gottlieb,
1979; Dunkel – Schetter, 1984; Shumaker i Brownell, 1984). Dostêpno¶ci±

wsparcia spo³ecznego okre¶lamy ilo¶æ i jako¶æ wsparcia, do którego ludzie maj±
dostêp. Rzeczywiste korzystanie z tych zasobów wsparcia okre¶lamy mianem

dysponowania. Eckenrode (1983) opisuje te dwa rodzaje jako wsparcie potencjalne i
uaktywnione.

3.Opis/Ocena. Ocenianie i opis okre¶laj± dwa ró¿ni±ce siê pojêcia wsparcia

spo³ecznego. Ocenianie jest okre¶lane przez satysfakcjê ludzi wynikaj±c± ze
wsparcia (np. Cauce, Felner, Primavera, 1982), a inne badania podejmuj± jedynie

próbê opisu wsparcia spo³ecznego (np. Barrrera i inni , 1981; Hammer, 1981).
Pojêcia opisu i oceny wsparcia spo³ecznego koresponduj± z podanymi przez Cohena i

Willisa (1985) ró¿nicami miêdzy badaniami funkcjonalnymi i strukturalnymi.

4.Zawarto¶æ. W ró¿nych sytuacjach zawarto¶æ wsparcia jest bardzo ró¿na. Po¿yczenie
komu¶ pieniêdzy poci±ga za sob± inne zobowi±zania i nastêpstwa, ni¿ poklepanie

kogo¶ po plecach mimo, i¿ obydwie te czynno¶ci mog± mieæ charakter wspieraj±cy.
Prawdopodobnie najbardziej u¿yteczny opis rodzajów zawarto¶ci wsparcia mo¿na

znale¼æ u House’a (1981), który rozró¿nia cztery jej typy: emocjonalne,
przedmiotowe, informacyjne, doradcze i doceniaj±ce. Wsparcie emocjonalne obejmuje

nastêpuj±ce rodzaje oddzia³ywania: troska, zaufanie, mi³o¶æ i wspó³czucie.
Zachowania takie, jak po¿yczenie komu¶ pieniêdzy, po¶wiêcenie czasu i zdolno¶ci, s±

przyk³adami wsparcia przedmiotowego. Wsparcie doradcze to porady, a doceniaj±ce
odzwierciedla ocenê, np.: „Dobra robota!”. Mimo, i¿ system ten zawiera

w sobie wiêkszo¶æ typów wsparcia, to mo¿na go uznaæ za niewystarczaj±cy. Wielu
autorów (np. Fiore, Becker, Copper, 1983; Cohen i McKay, 1984; Gottlieb, 1978;

Walker, MacBride i Vachon, 1977) proponuj± inne rozró¿nienia. Zawarto¶æ wsparcia
spo³ecznego mo¿e byæ badana oddzielnie, b±d¼ te¿ w powi±zaniu z innymi rodzajami

wsparcia.

5. Sieæ. Czwarte zagadnienie jest okre¶lone poprzez spo³eczny wymiar wsparcia.
Termin „sieæ” zosta³ wybrany, poniewa¿ termin „¼ród³o”

mimo, i¿ bardziej powszechny, zawiera w sobie specyficzny kierunek wsparcia.
Kategorie opisane w rys. 1 obrazuj± jedynie prawdopodobnych cz³onków sieci.

Niektóre badania bior± pod uwagê istnienie sieci. Kilku autorów uznaje nawet
s±siedztwo i inne cechy ¶rodowiskowe jako ¼ród³a wsparcia spo³ecznego (np. Lin,

Dean i Ensel, 1981).

Mimo, i¿ nie wyczerpuj±ce, piêæ owych zagadnieñ zawiera podstawowe elementy
wsparcia spo³ecznego. Wszystkie badania bior± pod uwagê kierunek, dyspozycjê, opis/

ocenê, zawarto¶æ i sieæ wsparcia spo³ecznego.Co wiêcej, zagadnienia te s±
wspó³zale¿ne. Definicje operacyjne bior± pod uwagê je wszystkie. Na przyk³ad ,

studenci.pl

instrument, który skupia siê na ocenie wsparcia ze strony rodziny, zawiera równie¿

implikacje wynikaj±ce z kierunku, dyspozycji i zawarto¶ci wsparcia. Autorzy jednak
zbyt czêsto napotykaj± problemy z uzyskaniem informacji. Zagadnienia te winny byæ

dok³adnie sprecyzowane w celu jasnego zdefiniowania pojêæ. Odpowiedni wybór miêdzy
alternatywnymi metodami badañ determinuje okre¶lenie pojêæ zawartych w powy¿szych

zagadnieniach.

Narzêdzia pomiarowe

Autor przeprowadzi³ systematyczne poszukiwania badañ zawieraj±cych pomiary

wsparcia spo³ecznego. Zosta³y podjête komputerowe poszukiwania „Abstraktów
psychologicznych” i \"Abstraktów socjologicznych”. Wiêkszo¶æ cytatów

zaczerpniêto jednak z publikacji i artyku³ów w prasie specjalistycznej.
Zlokalizowano ponad 100 istotnych badañ. W opublikowanych badaniach u¿yto dos³ownie

dziesi±tek ró¿nych metod pomiarowych. Do wyboru instrumentów pomiarowych, które
badamy w tym rozdziale, u¿yto trzech kryteriów. Wybrali¶my te narzêdzia, które

nadaj± siê do badania pewnych aspektów wsparcia spo³ecznego, z pominiêciem tych,
które nie nadaj± siê do opisu aspektów wymienionych powy¿ej. Zdecydowano siê na

wybór narzêdzi nadaj±cych siê do badania wspieraj±cego efektu powi±zañ spo³ecznych,
pominiêto za¶ te, które odnosz± siê do takich aspektów, jak spo³eczne uczestnictwo,

integracja i inne rodzaje kontaktów. Wybrano narzêdzia wiarygodne i istotne,
pomijaj±c te, które nie by³y w stanie dostarczyæ odpowiednich danych.

Te kryteria zapobieg³y u¿yciu ad hoc metod korzystaj±cych z takich danych , jak np.

stosunek do s³u¿by wojskowej, i pomiarów po³±czonych , które dotycz± satysfakcji z
pracy, uczestnictwa w ruchach religijnych itp. (np. House, 1981). Mimo, i¿ s± one

pozornie niezbêdne i przydatne do niektórych zastosowañ, u¿ycie ich niesie za sob±
wiele problemów. Pomiary uzyskane przy pomocy tych narzêdzi zawieraj± nie tylko

dane dotycz±ce wsparcia spo³ecznego. Te odmienne czynniki mog± zakamuflowaæ, b±d¼
rozmyæ zwi±zki miêdzy wsparciem, a innymi czynnikami, co mo¿e prowadziæ do

odrzucenia prawdziwych hipotez ( Gore, 1981; Reis, 1984). Z drugiej strony,
instrumenty te mog± obrazowaæ efekty nie wynikaj±ce ze wsparcia spo³ecznego i w

rezultacie prowadziæ do akceptacji hipotez b³êdnych. Jak widaæ, brak precyzyjnych
praktyk pomiarowych mo¿e zahamowaæ rozwój teorii zwi±zanych ze wsparciem i

przeszkodziæ w zastosowaniu tych badañ przez psychologów oraz osoby zajmuj±ce siê
zdrowiem spo³ecznym. Zadaniem tego artyku³u jest zachêcenie do tworzenia i u¿ywania

precyzyjnych, wiarygodnych i warto¶ciowych pomiarów wsparcia spo³ecznego.

Pomiary podkre¶laj±ce sieæ wsparcia spo³ecznego

W badaniach sieci wsparcia istniej± dwa podej¶cia : jedne okre¶laj± sieæ, podczas

gdy pozosta³e skupiaj± siê na badaniu pojedynczych elementów sieci. Poni¿ej
omówione s± pomiary obejmuj±ce oba te problemy. Badania skupiaj±ce siê na

poszczególnych cz³onkach sieci wsparcia spo³ecznego korzystaj± z metod pomiarowych
stosowanych równie¿ do analizy sieci jako ca³o¶ci . Wielu autorów dowodzi, ¿e

raczej nale¿y badaæ ca³± sieæ , a nie jej pojedynczy segment zapewniaj±cy
wsparcie (Hammer, 1981; Hirsch, 1981; Wellman, 1981). Obroñcy tej teorii twierdz±,

¿e analiza sieci spo³ecznej umo¿liwia badania w szerszym ujêciu miêdzyosobowym
zawieraj±cym wsparcie, co pozwala unikn±æ pozytywnego odchylenia, które mo¿e

wyst±piæ przy badaniach wy³±cznie kontaktów wspieraj±cych. Pojêcie analizy sieci
wsparcia spo³ecznego przekracza jadnak zakres tego tekstu. Przegl±d Mitchella i

Tricketta (1980) zawiera opis pojêæ oraz definicji operacyjnych powi±zanych z tym
podej¶ciem do badañ wsparcia. Jeden rozdzia³ napisany przez Monge’a zawiera

studenci.pl

omówienie metod badania sieci.

Badania wsparcia spo³ecznego w Arizonie. Manuel Barrera (1980, 1981) donosi o

rozwoju narzêdzia s³u¿±cego do badañ sieci wsparcia, jak równie¿ wielu innych
aspektów wsparcia spo³ecznego. Ankieter najpierw pyta³ o nazwiska, b±d¼ inicja³y

osób, które zapewniaj± wsparcie, np. „Do kogo poszed³by¶, gdyby¶ znalaz³ siê
w sytuacji, w której potrzebowa³by¶ rady ? ” (1981, str. 91). Odpowied¼ na to

pytanie wskazuje na wsparcie spo³eczne dostêpne dla badanego. Po ka¿dym z sze¶ciu
takich pytañ nastêpowa³y trzy dodatkowe: (a) Czy osoba ta udzieli³a ci wsparcia w

ostatnim miesi±cu ?, (b) Czy potrzebowa³e¶ wiêcej wsparcia ? ,(c) Czy otrzyma³e¶
wsparcie jakiego potrzebowa³e¶ ?. Odpowied¼ na pierwsze pytanie opisuje fakt

udzielenia wsparcia, a pozosta³e oceniaj± te wparcie. Autor zawar³ pytanie o
konflikty lub nieprzyjemne interakcje i seriê pytañ wymagaj±cych opisu osób

zawartych w odpowiedziach na poprzednie pytanie. Na podstawie tych danych autor
przedstawia obliczenia: (a) rozmiar ca³ej sieci, (b) rozmiar sieci, w której

wystêpuj± konflikty, (c) rozmiar sieci bez konfliktów, (d) zadowolenie z
otrzymanego wsparcia i (e) potrzebê wsparcia.

Wspó³czynnik korelacji, dla danych otrzymanych od 45 uczniów college’u w

przypadku badania rozmiaru ca³ej sieci metod± powtórnego testu (test-retest) w
przeci±gu 2 i wiêcej dni, wynosi³ 0,88. W powtórnym te¶cie powtórzy³o siê 70% osób

poprzednio wymienionych przez ankietowanych. Wspó³czynnik korelacji badañ rozmiaru
sieci zawieraj±cej konflikty okaza³ siê mniejszy, bo wynosi³ 0,54, ale ci±gle by³

statystycznie istotny. Wiarygodno¶æ badañ rozmiarów sieci nie zosta³a zbadana.
Wspó³czynniki alfa dla zadowolenia i potrzeby wsparcia by³y ma³e. Wynosi³y kolejno

0,33 i 0,52. Wspó³czynniki korelacji powtórnego testu wynosi³y 0,61 i 0,80. Analizy
te dowodz±, ¿e wyniki pomiarów potrzeby i zadowolenia zmieniaj± siê nieco, w

zale¿no¶ci od zawarto¶ci wsparcia, lecz pozostaj± relatywnie stabilne w czasie na
poziomie globalnym. W wynikach badañ, przeprowadzonych na ciê¿arnych dziewczêtach,

dotycz±cych rozmiaru sieci z konfliktami, potrzeby i zadowolenia zauwa¿ono
korelacjê z pomiarami niedopasowania – depresji i niepokoju, a wyniki badañ

sieci bez konfliktów, potrzeby i zadowolenia zauwa¿ono znacz±c± korelacjê z
pomiarami negatywnych do¶wiadczeñ. W innych badaniach z udzia³em uczniów

college’u (Sandler i Barrera, 1984) tylko zadowolenie ze wsparcia i rozmiar
sieci zawieraj±cej konflikty okaza³y siê skorelowane z trzema typami

psychologicznego niedopasowania. W ostatnich badaniach (Strube, Berry, Goza,
Fennimore, 1985) wprowadzono w tym narzêdziu ró¿ne skale odzwierciedlaj±ce liczne

ró¿nice demograficzne (p³eæ i wiek) oraz psychologiczne (osobowo¶æ typu A i B).

Zalet± tego narzêdzia jest mo¿liwo¶æ pomiaru wielu aspektów wsparcia spo³ecznego.
Oprócz parametrów opisanych powy¿ej u¿ytkownik, na podstawie otrzymanych danych, ma

mo¿liwo¶æ pomiaru zawarto¶ci oraz ¼róde³ wsparcia. Prawie wszystkie aspekty
wsparcia spo³ecznego opisane w rys.1 mog± byæ mierzone za pomoc± tego narzêdzia.

Pytania o negatywne interakcje mog± okazaæ siê przydatne dla niektórych badaczy
(Sandler i Barrera, 1984).

Obserwowane wsparcie spo³eczne od rodziny i przyjació³. Procidano i Heller (1983)

informuj± o serii szacunkowych badañ dotycz±cych obserwowanego wsparcia spo³ecznego
od rodziny (PSS-Fa) i od przyjació³ (PSS-Fr). Dwa pomiary wykonano za pomoc±

ankiety zawieraj±cej 20 pytañ, na które nale¿a³o odpowiadaæ: „tak”,
„nie” lub „nie wiem”. Niektóre pytania zosta³y tak

przeredagowane, aby mo¿na ich by³o u¿yæ w obu testach, np. „Przyjaciele daj±
mi moralne wsparcie, którego potrzebujê” (str. 20) i „Rodzina daje mi

moralne wsparcie, którego potrzebujê” (str.21). Dwadzie¶cia pytañ dla
przyjació³ da³o wspó³czynnik alfa równy 0,88 a dla rodzin 0,90. Analiza

wspó³czynników obu tych narzêdzi zakoñczy³a siê przyjêciem jednego wspólnego
wspó³czynnika ukazuj±cego wewnêtrzn± zgodno¶æ pytañ. Przedtest (pretest) wskaza³ na

wysok± miarodajno¶æ

studenci.pl

(r = 0,83) testu-retestu. W seriach badañ oba testy (przyjació³ i rodziny) wykaza³y

korelacjê z pomiarami patologii i biedy. W badaniach konwersacyjnego zachowania
uczniowie, którzy w te¶cie (PSS-Fe) mieli najwy¿sze wyniki, mówili wiêcej i byli

spokojniejsi od tych, którzy w te¶cie otrzymali noty ni¿sze. Osoby, które
otrzymywa³y niewiele wsparcia od rodziny okazywa³y wiêcej zahamowañ w rozmowach z

rodzeñstwem z wy¿szym (PSS-Fa). W badaniach tych zaobserwowano równie¿ korelacjê
miêdzy negatywnymi stanami emocjonalnymi, a (PSS-Fr), ale brak takiej korelacji w

przypadku (PSS-Fa). Dane uzyskane w pomiarach wsparcia spo³ecznego nie okaza³y siê
skorelowane z pozytywnymi stanami emocjonalnymi. To odkrycie ukazuje potencjalnie

znacz±cy problem: na wyniki ankiety móg³ mieæ wp³yw nastrój osoby podczas jej
wype³niania. Ta mo¿liwo¶æ musi byæ brana pod uwagê przez wszystkich badaczy

pos³uguj±cych siê ankietami. Mimo to obserwacje dokonane przez Procidano i Hellera
s± znacz±ce i prowadz± do konkluzji, ¿e za pomoc± tych ankiet mo¿na przewidzieæ

zachowania powi±zane ze wsparciem spo³ecznym.

Test ten zawiera punkty odnosz±ce siê do zapewniania i otrzymywania
wsparcia spo³ecznego. Niektóre punkty wi±¿± siê równie¿ z dostêpno¶ci± i

dyspozycj±. Narzêdzie to s³u¿y do ogólnych pomiarów wsparcia , które nie
odzwierciedlaj± ró¿nic rozmiarów kierunku, dyspozycji i zawarto¶ci. Jako, ¿e ilo¶æ

punktów dotycz±cych otrzymywania wsparcia jest przyt³aczaj±co wiêksza od ilo¶ci
punktów dotycz±cych jego zapewnienia, narzêdzie to powinno byæ interpretowane

przede wszystkim jako s³u¿±ce do mierzenia wsparcia otrzymywanego. Ponadto
wiêkszo¶æ punktów zwi±zana jest ze wsparciem emocjonalnym, wiêc te narzêdzie

powinno s³u¿yæ przede wszystkim do pomiarów tego rodzaju wsparcia. Pomimo i¿ brak
precyzji zmniejsza u¿yteczno¶æ tego narzêdzia, to jednak wyniki prac Procidano i

Hellera usprawiedliwiaj± uwagê mu po¶wiêcon±.

Badania powi±zane. Do pomiaru sieci wsparcia spo³ecznego stosowano
równie¿ wiele innych narzêdzi. Claude Fischer wraz ze wspó³pracownikami (Jones i

Fischer, 1978; Philips i Fischer 1981) rozwinêli pomiary indywidualnej wymiany i
sieci wsparcia, które u¿yto w „Przegl±dzie spo³eczno¶ci Pó³nocnej

Kalifornii” (NCSS) (Fischer, 19982).W przegl±dzie znalaz³o siê 10 pytañ, w
których nale¿a³o wymieniæ nazwiska osób zapewniaj±cych wsparcie. 8 pytañ dotyczy³o

trzej rodzajów wsparcia : doradzania, kole¿eñstwa i pomocy praktycznej, które wi±¿±
siê ze wsparciem emocjonalnym, przedmiotowym i doceniaj±cym. Niestety autor nie

przedstawia wspó³czynników wiarygodno¶ci dla tych badañ. Niektóre z pytañ odnosi³y
siê do dostêpno¶ci, a niektóre do dysponowania wsparciem.

W odró¿nieniu od badañ Fischera zawieraj±cych jedynie opis wsparcia,

„Kwestionariusz powi±zañ spo³ecznych” (SRQ) McFarlane’a zawiera³
równie¿ jego ocenê. Do ka¿dego z sze¶ciu pytañ autor doda³ dodatkowe, okre¶laj±ce

rzeczywist± przydatno¶æ otrzymanego wsparcia. W innych pytaniach badany mia³ za
zadanie okre¶liæ potencjalne wsparcie, którego móg³by udzieliæ wypisanym osobom.

Dowodem na niedoskona³o¶æ tego narzêdzia by³y jednak zakoñczone pora¿k±
poszukiwania (McFarlane, Norman i Steiner, 1983) g³ównych b±d¼ pobocznych

oddzia³ywañ na chorobê (Cohen i Willis, 1985). Podobne procedury rozwijane by³y
przez Hirscha (1979), a pó¼niej u¿ywane w wielu badaniach (Kazak i Willcox, 1984;

Potasznik i Nelson, 1984). Na opisie sieci bazowa³ równie¿ „Kwestionariusz
wsparcia spo³ecznego” (SSQ) stworzony przez Norbecka. Dodatkowe pytania w nim

zamieszczone zawiera³y pary odpowiadaj±ce za trzy typy wsparcia : oddzia³ywanie,
afirmacjê i rodzaje pomocy. Pomiary „Zasobów wsparcia spo³ecznego”

(SSR) Vauxa wskazuj± do dziesiêciu nazwisk osób zapewniaj±cych 5 rodzajów pomocy :
emocjonalne, socjalizuj±ce, pomoc praktyczn±, pomoc finansow± i doradcz±.

Nastêpnych 6 pytañ okre¶la³o naturê kontaktów z wymienionymi osobami. Vaux i
Harrison (1985) zauwa¿yli, ¿e dane otrzymane w tych badaniach s± skorelowane z

innymi pomiarami wsparcia spo³ecznego. Jest to do¶æ znacz±ce mimo i¿ istnieje
niewiele dowodów potwierdzaj±cych to zdanie.

Innymi badaniami skupiaj±cymi siê na pomocy od poszczególnych segmentów

studenci.pl

sieci s± : „Indeks powi±zañ rodzinnych” (FRI) Moos’a i

„Indeks powi±zañ w miejscu pracy” (WRI) (Holahan i Moos, 1983,1985).
FRI odzwierciedla³ jako¶æ powi±zañ rodzinnych w trzech aspektach : spójno¶æ,

wyrazisto¶æ i konfliktowo¶æ. Pomiary WRI s³u¿y³y badaniom jako¶ci w miejscu pracy w
trzech aspektach: spójno¶æ badawcza, wsparcie wspó³pracowników i zaanga¿owanie w

pracy. Metody pomiarów FRI i WRI pochodz± z ogólnych badañ ¶rodowiskowych w
rodzinie i miejscu pracy mimo i¿ zarówno FRI jak i WRI charakteryzuj± siê wysok±

wiarygodno¶ci±, obydwa te pomiary ³±cz± w sobie aspekty wsparcia, takie jak :
intymno¶æ, szczero¶æ i zaanga¿owanie we wsparcie. Wiele ogólnych badañ (Holahan i

Moos, 1985) jak i szczegó³owych (Kobasa i Puccetti, 1983) dowiod³o istnienia
buforowego efektu wsparcia spo³ecznego na chorobê. Mimo i¿ testy te charakteryzuj±

siê wielop³aszczyznowo¶ci±, my¶lê ¿e dane uzyskane na ich podstawie mog± byæ
jedynie warunkowo przypisane wsparciu spo³ecznemu.

Wnioski. Z wyj±tkiem pomiarów charakteryzuj±cych siec wsparcia,

narzêdzia te maja ze sob± wiele wspólnego. Ka¿dy z nich powsta³ w celu uzyskania
miarodajnych pomiarów sieci wsparcia. Ka¿dy z nich jest na tyle elastyczny, by

wskazaæ cechy charakterystyczne sieci. ¯aden z nich nie jest na tyle ¶cis³y, by
s³u¿yæ do oceny aspektów szacuj±cych wsparcie spo³eczne. Podstawowym kryterium ich

wyboru by³y zawarte w ankietach pytania dotycz±ce zawarto¶ci wsparcia. Oczywi¶cie
testy te ró¿ni± siê w szczegó³ach. Tylko dwa z nich zawieraj± wielokrotne pytania

dotycz±ce poszczególnych typów wsparcia, ale np. SSR Vauxa zawiera dok³adny opis
wszystkich jego typów. Inne traktuj± wsparcie bardziej ogólnie, nie wyró¿niaj±c

poszczególnych rodzajów . Pytanie u¿yte przez McFarlane’a maj± na celu
„omówienie ” tematu i mog± wskazaæ osoby nie zapewniaj±ce wsparcia.

Pozosta³e cechy tych testów s± podobne. Naukowcy powinni wybraæ najodpowiedniejsze,
w zale¿no¶ci od aspektów wsparcia spo³ecznego, które chc± badaæ.

Pomiary podkre¶laj±ce rodzaj wsparcia

Szacunkowe badania wsparcia miêdzyosobowego (ISEL).ISEL jest jednym z niewielu

testów skupiaj±cych siê na ró¿nych rodzajach wsparcia spo³ecznego. Wersja dla
uczniów college’u (Cohen i Hoberman, 19883) zawiera 48 pytañ, a wersja ogólna

(Cohen, Mermelstein, Kamarck i Hoberman, 1985) zawiera ich jedynie 40. Badanie
zawiera deklaracje równo podzielone miêdzy cztery rodzaje wsparcia : faktyczne,

przynale¿ne, oceniaj±ce i wynikaj±ce z poczucia w³asnej warto¶ci. Na pytania badany
udziela odpowiedzi: „raczej tak” lub „raczej nie”. Na

podstawie siedmiu badañ na uczniach i czterech dokonanych na ogólnej populacji
Cohen (1985) dowiód³ wiarygodno¶ci i warto¶ci tego testu.

W badaniach korzystaj±cych z testu ISEL przeprowadzonych na uczniach zaobserwowano

wspó³czynnik alfa od 0,77 do 0,86. Wspó³czynnik podskal waha³ siê w granicach od
0,60 do 0,92. Wyniki otrzymane w trakcie badañ na ogólnej populacji by³y nieco

wy¿sze. Po czterech tygodniach przerwy miêdzy powtórnymi testami korelacja dla
uczniów by³a wyra¼na i silna. 0,87 dla ca³o¶ci i od 0,71 do 0,87 dla podskal. Przy

testach na populacji ogólnej z u¿yciem co najmniej dwudniowej przerwy uzyskano
wspó³czynnik korelacji równy 0,87 dla ca³o¶ci i od 0,67 do 0,84 dla czterech

podskal. Podobne wyniki uzyskano po przerwie sze¶ciotygodniowej : 0,70 dla ca³o¶ci,
od 0,63 do 0,67 dla podskal. Kolejne dane, przy u¿yciu ponad 6-cio miesiêcznej

przerwy równie¿ zosta³y zbadane. Cztery podskale by³y jedynie ¶rednio skorelowane.
W ci±gu dziewiêciu badañ korelacje miêdzy parami podskali waha³y siê od 0,19 do

0,81, a wiêkszo¶æ wspó³czynników przyjmowa³a warto¶ci od 0,30 do 0,50. Dostêpne
wyniki pomiarów dowodz± wysokiej wewnêtrznej spójno¶ci i stabilno¶ci danych ISEL w

czasie.

studenci.pl

W wielu badaniach skale ISEL okaza³y siê skorelowane z psychologiczn± i fizyczn±

symptomatologi±. Ca³o¶æ skorelowana by³a wyra¼nie (r = 0,46) z „Badaniami
spo³ecznych zachowañ wspieraj±cych” wykonanych przez Barrera’e (ISSB)

podczas badañ na uczniach. W jednym badaniu mieszanym (Cohen i Hoberman, 1983) i
jednym przewiduj±cym (prospective) (Cohen, McGouran, Fooskas i Rose, 1984)

zaobserwowano, ¿e ISEL odzwierciedla dzia³anie stresu na niepokój psychiczny.
Badania Cohena i Hobermana (1983) dowiod³y równie¿ o zas³ugach poszczególnych skal

w odzwierciedlaniu stresuj±cych do¶wiadczeñ ¿yciowych na symptomatologiê fizyczn± i
psychiczn±. Inne dowody wa¿no¶ci podskal uzyskano w badaniach, w których

zaobserwowano powi±zania miêdzy wsparciem spo³ecznym, a rzucaniem palenia, które
powi±zane by³y z oceniaj±cym aspektem wsparcia (Cohen i inni, 1985). Wnioski

wynikaj±ce z tych badañ wskazuj± na wysok± warto¶æ testu ISEL.

Test ISEL stanowi wa¿ne ¼ród³o danych okre¶laj±cych dostêpno¶æ ró¿nych rodzajów
wsparcia. Oprócz posiadania wyra¼nych w³asno¶ci psychometrycznych, narzêdzie to

nadaje siê zarówno do badañ na uczniach, jak i na populacji ogólnej. Test jednak
nie zapewnia informacji dotycz±cych sieci wsparcia. ¬ród³a wsparcia pozostaj±

niesprecyzowane.

Wiele innych opublikowanych pomiarów zapewnia wyodrêbnienie ró¿nych rodzajów
wsparcia spo³ecznego (Norbeck, Lindsey i Carrieri, 1981; Norbeck i Tilden, 1983;

Schaefer, Coyne i Lazarus, 1981). Jednak korzystanie z testów w nich zastosowanych
do badania ró¿nych typów wsparcia nie budzi zaufania (Cohen i Willis, 1985).

Ponadto niektóre pomiary zosta³y opisane w innych czê¶ciach tego rozdzia³u np. SSNI
Fischera (1982) zapewniaj±cy rozró¿nienie ró¿nych rodzajów wsparcia.

Badania podkre¶laj±ce opis / ocenê wsparcia

Wiêkszo¶æ badañ opisanych w innych czê¶ciach tego rozdzia³u wyra¼nie rozró¿nia opis

i ocenê. Wiele narzêdzi opisanych w czê¶ci dotycz±cej badañ sieci wsparcia zapewnia
zarówno opis dostarczycieli wsparcia, jak i ocenê tego¿. Pomiary opisane w tej

czê¶ci k³ad± znacznie wiêkszy nacisk na te dwa aspekty od opisanych w innych
czê¶ciach.

Kwestionariusz wsparcia spo³ecznego (SSQ). Sarason i inni (1983) donosi o serii

badañ, które opisywa³y i ocenia³y dostêpno¶æ wsparcia za pomoc± ankiet. Badany
wskazuje dostarczycieli wsparcia w ka¿dym z dwudziestu siedmiu przypadków, np.

„Kto ciê na pewno wys³ucha, kiedy tego potrzebujesz ?” i okre¶la
warto¶æ tego wsparcia za pomoc± 6-cio punktowej skali: od „bardzo

niezadowalaj±ce” do „bardzo zadowalaj±ce”. Autorzy wyliczaj±
dostêpno¶æ wsparcia dziel±c liczbê ludzi dostarczaj±cych wsparcie przez liczbê

pytañ (SSQN), a zadowolenie z otrzymanego wsparcia, dziel±c zsumowany wynik przez
liczbê pytañ (SSQS). Wspó³czynnik korelacji pomiarów opisu wsparcia w te¶cie-

rete¶cie o przerwie 4-ro tygodniowej na próbie 107-miu uczniów college’u
wyniós³ 0,9. Pomiary oceny wsparcia okaza³y siê mniej stabilne. Wspó³czynnik

korelacji wyniós³ 0,83. Z innego badania na uczniach wynik³a znacz±ca korelacja
ujemna. Trzecie badanie przeprowadzone równie¿ na uczniach college’u dowiod³o

istnienia dodatniego zwi±zku miêdzy dostêpno¶ci± wsparcia, a : obecno¶ci±
pozytywnych do¶wiadczeñ ¿yciowych, zaobserwowanymi efektami tych do¶wiadczeñ,

obszarem , w którym te do¶wiadczenia by³y oczekiwane i rozmiarem poczucia wp³ywu na
pojawianie siê ich, przejawianym przez badanych. Pomiary zadowolenia ze wsparcia

okaza³y siê ujemnie powi±zane z ilo¶ci± negatywnych do¶wiadczeñ i kontrolowaniem
ich. Dodatkowe badanie eksperymentalne dowiod³o, ¿e osoby maj±ce mniej ni¿ ¶redni±

ilo¶æ dostarczycieli wsparcia, maj± mniejsz± kontrolê nad sytuacjami stresuj±cymi i
mniej je rozumiej±.

studenci.pl

Niedawne badanie przeprowadzone przez Sarasona, Sarasona , Hackera i Bashama (1985)
przynios³o dodatkowe dowody ¶wiadcz±ce o warto¶ci tego kwestionariusza. Badani,

którzy uzyskali najwy¿sze i najni¿sze wyniki SSQN, zostali przebadani we wcze¶niej
opracowanych i losowych interakcjach w parach. Oceniono ich na podstawie ankiet,

sprawozdañ partnerów i oceny przeprowadzaj±cego badanie. Badani posiadaj±cy wysokie
wsparcie spo³eczne byli bardziej obyci spo³ecznie, ni¿ ci z ni¿szym wsparciem.

Ponadto, ci z wysokim SSQN lepiej siê spisali w zadaniu polegaj±cym na dokoñczeniu
opowie¶ci. Porównywalne rezultaty uzyskano po po³±czeniu badanych w grupy o

podobnym wyniku w te¶cie zadowolenia. Wszystkie te dowody donosz± o warto¶ci tych
pomiarów wsparcia spo³ecznego.

Prócz dwóch procedur opisanych powy¿ej, s³u¿±cych do wyliczania wyników, istniej±

te¿ alternatywne sposoby. Sarason (1983) wyliczy³ równie¿ wiele parametrów
dotycz±cych sieci wsparcia, jak na przyk³ad: ilo¶æ osób w rodzinie dostarczaj±cych

wsparcia. Jednak dane te okaza³y siê w du¿ym stopniu nieskorelowane ze wska¼nikiem
SSQN, co ¶wiadczy o ich ma³ej warto¶ci. Tym niemniej dane zgromadzone za pomoc± SSQ

s± istotne dla wielokrotnie powtarzanych procedur. Równie¿ badania skupiaj±ce siê
na sieci wsparcia mog± korzystaæ z tego narzêdzia.

Przed u¿yciem tego testu nale¿y dok³adnie zapoznaæ siê z zawarto¶ci± pytañ.

Sullivan i Reardon (1985) wybrali ze wszystkich pytañ 16 najbardziej odpowiednich
dla ludzi chorych na raka. Ta modyfikacja nie obni¿a wiarygodno¶ci tego testu,

je¶li chodzi o badanie zwi±zków miêdzy wsparciem spo³ecznym, a sposobami radzenia
sobie z przeciwno¶ciami. Wiêkszo¶æ pytañ SSQ wi±¿e siê ze wsparciem emocjonalnym,

np. „Kto ciê akceptuje ca³kowicie, razem z twoimi wadami i zaletami ?”.
W mniejszo¶ci s± pytania dotycz±ce innych rodzajów wsparcia.

Postrzeganie wsparcia spo³ecznego (SSP). To drugi wa¿ny sposób pomiaru tego aspektu

wsparcia spo³ecznego, który zosta³ rozwiniêty przez Vauxa (Vaux i Harrison, 1985;
Vaux , Phillips, Holly, Thompson, Williams i Stewart, 1985) w oparciu o koncepcjê

wsparcia spo³ecznego podanej przez Cobba (1976). Narzêdzie to s³u¿y do pomiaru
subiektywnej oceny wsparcia. Dok³adniej mówi±c skupia siê na uczuciach, mi³o¶ci,

szacunku i przynale¿no¶ci, które wynikaj± ze spo³ecznych interakcji. Test zawiera
23 pytania, na które badany odpowiada w czteropunktowej skali zgody-niezgody. 8

pytañ odnosi siê do rodziny, 7 do przyjació³ i 8 do „innych”. W seriach
badañ, w których pos³u¿ono siê 5-cioma próbami studentów i 5-cioma próbami

spo³eczno¶ci aproksymowany wska¼nik alfa wyniós³ ¶rednio 0,80, 0,84, 0,90
odpowiednio dla rodzin, przyjació³ i ogólnie. Podskale dla rodziny i przyjació³

by³y skorelowane przy r = 0,51. Wszystkie trzy by³y ¶rednio skorelowane r = od 0,30
do 0,40 z pomiarami zadowolenia w sieci wsparcia otrzymanych w te¶cie SS:R.

Podobnie powi±zane by³y z wynikami testów PSS-Fr i PSS-Fa Prociano i Hellera.
Zauwa¿ono niewielk±, lecz znacz±c± korelacjê miêdzy pomiarami dostêpno¶ci wsparcia

w sieci, a pomiarami dostêpno¶ci wsparcia opartymi na zachowaniu siê oraz pomiarami
depresyjnych stanów emocjonalnych. Podsumowuj±c, dane te silnie wspieraj± zdanie o

wiarygodno¶ci testu SSP.

Poprawiony test Kaplana. (RKS). Interesuj±c± metodê oceny wsparcia spo³ecznego
zastosowa³ Turner (1981). Skonstruowane przez Kaplana (1977), narzêdzie to

zawiera³o seriê portretów, które opisywa³y ludzi ró¿ni±cych siê otrzymywanym
wsparciem. Badani porównywali siê do osób opisanych w portretach, np.:

Debbie – Ludzie s± oddani Debbie i j± kochaj±, s³uchaj± jej i troszcz± siê o

ni±

Leslie – Ludzie zazwyczaj interesuj± siê Leslie, mog± byæ dla niej
sympatyczni, lecz nie zawsze jej s³uchaj±, lub wspieraj± j±.

Robin – Ludzie nie s± oddani Robin, nie wspieraj± jej, ani z ni± nie

studenci.pl

sympatyzuj±. Nie troszcz± siê o ni±, ani jej nie wspieraj± (Turner,

1981, str. 359).

Nastêpnie badani zostali poproszeni o wybranie jednego z poni¿szych: (a) Jestem jak
Debbie, (b) Jestem trochê jak Debbie i trochê jak Leslie, (c) Jestem jak Leslie ,

(d) Jestem trochê jak Leslie i trochê jak Robin, (e) Jestem jak Robin.

Turner (1981) przeprowadzi³ badania mierz±ce wsparcie spo³eczne
u¿ywaj±c dziewiêciu takich portretów. Wspó³czynnik alfa , w badaniach

przeprowadzonych na próbach pochodz±cych z populacji: normalnych i
nieprzystosowanych rodziców, chorych umys³owo i niedos³ysz±cych doros³ych, wyniós³

od 0,79 do 0,83. W analizie wspó³czynnikowej, z trzema ró¿nymi zestawami zmiennych,
zbadano wszystkie zagadnienia wsparcia spo³ecznego i co chyba jest najwa¿niejsze

pomiary wsparcia zwi±zane by³y z pomiarami dobrego samopoczucia psychicznego.
Turner (1983) uzna³, ¿e poprawiony test Kaplana jest najlepszym narzêdziem s³u¿±cym

do przewidywania problemów rodzicielskich i niepokojów psychicznych, w badaniach
nad „¶wie¿o upieczonymi matkami” i rodzicami trac±cymi s³uch. Turner i

Noch (1983) zaobserwowali, ¿e zwi±zek miêdzy wsparciem spo³ecznym, a cierpieniami
zale¿y od klasy i typu do¶wiadczeñ poporodowych.

Test ten nie rozró¿nia ¼róde³ wsparcia spo³ecznego. U¿ywanie portretów

ma sens w badaniach, w których nie ma znaczenia sieæ dostarczycieli wsparcia.
Pó¼niejsza wersja tego narzêdzia zawiera podskale dotycz±ce trzech rodzajów

wsparcia. Vaux (1984) w swym badaniu wyznaczy³ wspó³czynniki alfa dla trzech
podskali: sieæ – 0,66, mi³o¶æ – 0,58, szacunek – 0,51. Z

powy¿szego wynika, ze pomiary Turnera nie s± niestety przydatne do badania
poszczególnych rodzajów wsparcia spo³ecznego. Mimo to, portrety mog± byæ

skonstruowane tak, by przedstawiaæ ró¿ne rodzaje wsparcia. Wiarygodno¶æ i istotno¶æ
danych wynikaj±cych z badañ Turnera wskazuje na potencja³ ukryty w tej metodzie.

Muszê jednak przedstawiæ ocenê przeciwstawn±. Cohen i Willis (1985) sugeruj±, ¿e
brak wiarygodno¶ci wynika z tego, ¿e badania Turnera (1981) nie bra³y pod uwagê

hipotez buforowych. Autorzy ci twierdz±, ze test Kaplana jedynie ogólnie okre¶la
obycie spo³eczne i kilka zwi±zanych z tym cech osobowo¶ci.

Badania podkre¶laj±ce dyspozycjê wsparcia

Pomiary opisane w innych czê¶ciach tego rozdzia³u okre¶laj±

dysponowanie lub dostêpno¶æ wsparcia spo³ecznego, a czasami obie te cechy. Nie
skupiaj± siê jednak przede wszystkim na nich. Poni¿ej opisane jest jedno narzêdzie

skupiaj±ce siê na dysponowaniu wsparciem. Za wyj±tkiem SSQN ¿aden z testów nie
skupia siê na jego istotno¶ci.

Badanie spo³ecznych zachowañ wspieraj±cych (ISSB). Manuel Barrera

skupia siê na korzystaniu z zachowañ zapewniaj±cych wsparcie (1981; Barrera i inni,
1981). Badany stwierdza o czêsto¶ci pojawiania siê takich sytuacji jak:

podwiezienie do lekarza, czy po¿yczenie 25-ciu dolarów. Ankieta zawiera 40 sytuacji
opisuj±cych dysponowanie ró¿nymi typami wsparcia. Test nie wymaga ¿adnych

informacji o sieci wsparcia.

Jako, ¿e wystêpuje tu jedna zmienna, test ten wykazuje siê du¿±
wewnêtrzn± spójno¶ci±, co ukazuje wspó³czynnik alfa wynosz±cy 0,93 dla uczniów

college’u i 0,82 dla ciê¿arnych dziewcz±t. Cohen i Hoberman (1983) w
badaniach na próbie uczniów uzyskali wspó³czynnik alfa równy 0,92. Przy badaniu

metod± test-retest o przerwie ponad dwóch dni uzyskano wspó³czynnik korelacji równy
0,88 (Barrera, 1981). Pomiary za pomoc± ISSB by³y skorelowane z pomiarami

studenci.pl

negatywnych do¶wiadczeñ w dwóch badaniach (Barrera, 1981), ale nie w trzecim

(Barrera, 1984). Stokes i Wilson (1984) donosz±, ¿e za pomoc± ISSB mo¿na badaæ
cechy sieci wsparcia jedynie w¶ród mê¿czyzn, a nie kobiet.

Dwukrotnie przeprowadzono analizê wspó³czynnikow± badañ ISSB. Obie

analizy przynios³y podobne, lecz nie identyczne wyniki (Barera i Ainlay, 1983;
Stokes i Wilson, 1984). W badaniach Stokesa i Wilsona, na temat wsparcia

emocjonalnego, faktycznego, informacji poznawczych i rozmiaru bezpo¶rednich porad,
otrzymano kolejno 0,85, 0,71, 0,83, 0,77 dla wspó³czynników alfa. Ponadto pomiar

skonstruowany do badañ wsparcia emocjonalnego wyra¼nie rozró¿nia mê¿czyzn i kobiety
zapewniaj±c próbne dowody wiarygodno¶ci badania rodzajów wsparcia na podstawie

ISSB. Inne badanie wspó³czynnikowe nie stwierdzi³o wiarygodno¶ci w tych czterech
aspektach.

G³ównym zastosowaniem tego narzêdzia jest opis dysponowania

wspomagaj±cymi zachowaniami. Jest to osi±gniête przez sprawdzenie, czy zachowanie
takie mia³o miejsce w ci±gu ostatniego miesi±ca. Metoda ta skupia siê na

wydarzeniach niedawnych, zmniejszaj±c przy tym znaczenie wcze¶niejszych. Dla
szczególnych zastosowañ mo¿na zmieniæ to ograniczenie czasowe.

Test ISSB nie wyró¿nia ¼róde³ wsparcia spo³ecznego, ale zestaw pytañ

mo¿e byæ tak zmieniony, by temu problemowi zaradziæ. Barrera, wykonuj±c testy z
zestawem pytañ skupiaj±cych siê na wsparciu otrzymywanych od rodziny, zauwa¿y³

skorelowanie swych wyników z rodzinnym badaniem ¶rodowiskowym Moose’a
(Barrera i inni, 1981). Co wiêcej, zestaw pytañ mo¿e byæ tak skonstruowany, by

pos³u¿yæ do pomiarów drugiego kierunku wsparcia, czyli jego dostarczania.
Oczywi¶cie po tych zmianach nie mo¿emy stwierdziæ jak± warto¶æ przyjm±

wspó³czynniki wiarygodno¶ci. Niemniej jednak zmienianie tego narzêdzia jest na
pewno bardziej efektywne od stwarzania nowego.

Cohen i Willis (1985) utrzymuj±, ¿e w ISSB mo¿na zaobserwowaæ

jednocze¶nie dostêpno¶æ jak i potrzebê wsparcia spo³ecznego, przez co jest on
niew³a¶ciwy do badañ wp³ywu stresu na wsparcie spo³eczne. Ten problem dotyczy

wszystkich metod pomiaru dysponowania wsparciem i jest ograniczony do badañ
uwzglêdniaj±cych stres. Te krytyki powoduj± zmniejszenie obszaru zastosowañ ISSB,

ale nie uszczuplaj± jego psychometrycznego odd¼wiêku.

Badania podkre¶laj±ce kierunek

W literaturze czêsto mo¿na spotkaæ siê ze stwierdzeniem, ¿e jedynie
wsparcie otrzymywane jest wa¿ne. W³a¶ciwie ¿aden z pomiarów nie skupia siê na

badaniu jego zapewniania. W „Te¶cie powi±zañ spo³ecznych” (SRS)
McFarlane’a i innych (1981) zawarto punkt wskazuj±cy na to, czy badany

udzieli³ wsparcia. Badania Procidano i Hellera (1983) zawieraj± kilka pytañ
dotycz±cych wsparcia dostarczanego, w¶ród wielu dotycz±cych otrzymywanego. Mo¿liwe,

¿e ostatnie zainteresowanie badaczy (Shumaker i Bownell, 1984) zapewnianiem i
wzajemno¶ci± wsparcia, doprowadzi do wytworzenia metod, które po³o¿± wiêkszy nacisk

na ten aspekt wsparcia spo³ecznego.

Wnioski