Część ogólna
1
K S I Ę G A P I E R W S Z A
I . I N F O R M A C J E W S T Ę P N E D O T Y C Z Ą C E P R A W A C Y W I L N E G O
1 . 1 I s t o t a p r a w a c y w i l n e g o
Jest to gałąź prawa prywatnego. Reguluje stosunki majątkowe oraz niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi, osobami
prawnymi, jednostkami organizacyjnymi, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (a r t . 3 3 i 1 K C ).
Prawo cywilne charakteryzuje się cywilnoprawną metodą regulacji, w której pozycja stron jest zrównana, nie występuje
bezpośredni przymus ze strony państwa, występuje autonomiczność podmiotów, nie występuje prawne podporządkowanie.
W obrębie prawa cywilnego wyróżniamy 5 działów wg. Systematyki pandektowej:
1.
Część ogólna – instytucje, zasady wspólne dla wszystkich działów
2.
Prawo rzeczowe reguluje prawa podmiotowe bezwzględne
3.
Prawo zobowiązań reguluje stosunki o charakterze względnym
4.
Prawo spadkowe losy praw majątkowych zmarłej osoby
5.
Prawo rodzinne i opiekuńcze – stosunki między rodziną oraz opieka. Ta część wpisana jest w kodeks rodzinno –
opiekuńczy. Można powiedzieć, że stało się tak z uwagi na pewną nierównorzędność pozycji stron. Jednak nawet
w tym wypadku część ogólną interpretujemy z kodeksu cywilnego
1 . 2 Ź r ó d ł a p r a w a c y w i l n e g o
Możemy je rozpatrywać w oparciu o a r t . 8 7 k o n s t y t u c j i R P :
a.
konstytucja RP
b.
ustawy – głównie Kodeks cywilny oraz rodzinny i opiekuńczy z 1964(1.1.1965) z licznymi zmianami
c.
ratyfikowane umowy międzynarodowe
d.
rozporządzenia
e.
akty prawa miejscowego
f.
prawo wspólnot europejskich pierwotne (akty założycielskie) oraz wtórne (rozporządzenia obowiązujące
bezpośrednio oraz dyrektywy określające cele)
g.
-------------------------------
h.
Zwyczaj nie jest samodzielnym źródłem prawa cywilnego. Zyskuje doniosłość prawną poprzez odesłanie do niego
w ustawie
i.
Istotne znaczenie ma orzecznictwo i nauka prawa cywilnego – metoda regulacji delegereferenda
1 . 3 S t o s u n e k c y w i l n o p r a w n y
•
rodzaj stosunku prawnego regulowanego prawnie
•
określone przez przepisy prawa cywilnego
•
nie występuje podporządkowanie między stronami tak jak np. w prawie administracyjnym
•
nie występuje bezpośredni przymus tak jak w kodeksie karnym
•
oparty na równości stron w aspekcie formalnym
•
zazwyczaj same strony wpływają na treść tego stosunku
•
powstanie i ustanie niejednokrotnie zależy tylko od woli stron i odbywa się bez udziału organu państwa
•
wyróżniamy następujące elementy stosunku cywilnoprawnego:
o
podmioty – osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne
o
przedmioty – zachowania podmiotów zgodnie z treścią tego stosunku
o
treść – prawa i obowiązki stron tego stosunku
Stosunek cywilnoprawny składa się z 2 elementów: prawa podmiotowego ( łączącego się w stosunku złożonym z
obowiązkiem) oraz obowiązku ( łączącego się w stosunku złożonym z prawem podmiotowym). W stosunku prostym
jedna strona ma wyłącznie uprawnienia, a druga wyłącznie obowiązki – np. w przypadku kradzieży samochodu na jednej
stronie leży obowiązek zwrócenia zagarniętego mienia, a na drugiej prawo odbioru rzeczy oraz zadośćuczynienia. W
stosunku złożonym każdej ze stron przysługuje prawo podmiotowe skuteczne w stosunku do drugiej strony, np. umowa
kupna – sprzedaży, w której jedna strona posiada prawo otrzymania przedmiotu, a druga ma prawo otrzymania zapłaty.
1 . 4 . K l a u z u l e g e n e r a l n e w K o d e k s i e c y w i l n y m
Klauzule generalne przenikają całe prawo cywilne i wyznaczają normy interpretacyjne. Służą on, poprzez użycie
ogólnych pojęć, osiągnięciu elastyczności prawa. Istotne są zasady współżycia społecznego, na które powołuje się wiele
a r t . K C – 5 (społeczno – gospodarcze przeznaczenie prawa / zasady współżycia społecznego), 5 8 p a r . 2 . Istotne
jest zastrzeżenie, iż nie może z zasad współżycia społecznego wywodzić swoich praw ten, który ich nie przestrzega.
1 . 5 . C i ę ż a r d o w o d u , d o m n i e m a n i a , d o b r a w i a r a
Część ogólna
2
Ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne – a r t . 6 K C . Często jednak w KC
odchodzi się od tej zasady dla ułatwienia postępowania dowodowego – np. a r t . 4 7 1 K C .
Ustalenie stanu faktycznego często przysparza kłopotów, dlatego stosuje się w KC rozkład ciężaru dowodu oraz liczne
domniemania. Istotą domniemania jest dowód pośredni. Rozróżnia się domniemania faktyczne (a r t . 2 3 1 k . p . c .) i
prawne (np. a r t . 9 , 1 9 7 , 3 3 9 , 3 4 1 K C , a r t . 8 5 p a r . 1 k . r . o . ). Domniemanie prawne może zostać
obalone o ile ustawa nie stanowi inaczej ( a r t . 2 3 4 k . p . c . )
Dobra wiara jest zjawiskiem wewnętrznym, stanowiącym sta psychiczny określonej osoby polegający na jej
usprawiedliwionym mniemaniu o istnieniu jakiegoś prawa czy stosunku prawnego. ( a r t . 7 K C )
I I . P R A W O P O D M I O T O W E
2 . 1 . P o d z i a ł y p r a w a p o d m i o t o w e g o :
Definicja wg prof. Wojtera: jest to możliwość postępowania w określony sposób, która to możliwość jest przyznana i
ubezpieczona przez normę prawną. Możemy je dzielić wg. różnych kryteriów:
1 Według kryterium postaci normatywnej
Bezpośrednia – norma prawa wskazuje zakres dozwolonego zachowania się podmiotu
Roszczenie – podmiot uprawniony ma prawo żądać od określonej osoby zachowania w sposób ustalony.
•
Wymagalne – nadszedł już czas spełnienia świadczenia
•
Niewymagalne – nie ziściły się okoliczności dla spełnienia świadczenia
np. w przypadku wystąpienia jakiegoś terminu do wykonania czynności, to w trakcie jego trwania świadczenie określimy
jako niewymagalne, a po upływie tego terminu jako wymagalne. Jeżeli termin nie jest oznaczony, to dopiero wezwanie do
spełnienia świadczenia powoduje że staje się ono wymagalne
Uprawnienie kształtujące - Jest to możliwość, kompetencja podmiotu uprawnionego do zmiany lub do zakończenia
istniejącego stosunku cywilnoprawnego w drodze jednostronnej czynności prawnej, np. wypowiedzenia umowy. Realizuje
je sam podmiot uprawniony, a druga strona ma obowiązek bierny akceptacji
Zarzut – swoiste uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia przysługującemu wierzycielowi i musi być
zawsze przez dłużnika podniesiony. Sąd z urzędu nie uwzględnia tegoż faktu. Wyróżniamy dwa rodzaje zarzutów:
•
peremptoryjny – obezwładnia roszczenie w sposób trwały – np. zarzut przedawnienia (roszczenia majątkowe – 10
lat, gospodarcze – 3 lata). Roszczenie z chwilą przedawnienia nie wygasa, ale przechodzi w zobowiązanie
naturalne (postać osłabioną). Jeżeli dłużnik nie podniesie zarzutu przedawnienia i spłaci dług, to pożyczkodawca
jest chroniony i zarzutu już postawić nie można
•
dylatoryjny – w sposób częściowy obezwładnia roszczenie – np. zarzut nie zaofiarowania świadczenia
wzajemnego – umowa kupna i sprzedaży
2 Według kryterium skuteczności
•
Bezwzględne, tj. skuteczne przeciwko wszystkim erga omnes – np. prawo własności. O tym, które prawa mają
być zaliczone do tego rodzaju decyduje ustawodawca i tworzy katalog zamknięty - numerus clausus.
•
Względne to zobowiązanie skuteczne między stronami (erga partes)
3 Według kryterium umocnienia
•
Prawo akcesoryjne (jeden podmiot łączny obrót) – funkcją jest umocnienie prawa samoistnego. Istnienie i treść
tego prawa jest uzależniona od prawa samoistnego. Wygaśnięcie prawa samoistnego powoduje wygaśnięcie prawa
akcesoryjnego
o
względne – poręczenie
o
bezwzględne – hipoteka (wierzytelność pieniężna prawem samoistnym), zastaw
•
Prawo samoistne
4 Według kryterium związania
•
Prawo wolne – własność nieruchomości
•
prawa związane – jego podmiotem może być tylko podmiot, któremu przysługuje określone prawo wolne. Ten
rodzaj prawa nie może być przedmiotem samodzielnego obrotu, musi być połączone z prawem wolnym.
Przykładem może być służebność drogi koniecznej – a r t . 1 4 5 K C związane z prawem własności
nieruchomości. W tej instytucji występują 2 podmioty – nieruchomość władnąca (potrzebująca drogi) oraz
obciążona (udostępniająca drogę). Obie strony muszą dojść do porozumienia co do drogi oraz opłaty za jej
wykorzystywanie.
5 Kryterium interesu
•
Prawa majątkowe – ekonomicznie uwarunkowane, a w nim m.in.:
o
Prawo rzeczowe
o
Zobowiązania (np. wierzytelność)
o
Majątkowe prawo rodzinne (roszczenie o alimenty; sprawy spadkowe)
o
Majątkowe prawa własności intelektualnej
Część ogólna
3
•
Prawa niemajątkowe – m.in.:
o
Niemajątkowe prawa rodzinne
o
Prawa osobiste, których przedmiotem jest dobro osobiste opisane w a r t . 2 3 K C
o
Niemajątkowe prawa własności intelektualnej
6 Kryterium dopuszczalności zmiany podmiotu
•
Przenoszalne – dopuszczalna zmiana podmiotów prawa (decyzję podejmuje prawodawca) – są to prawa
majątkowe z nielicznymi wyjątkami (świadczenie osobiste)
odwrotnością nieprzenoszalne
•
Zbywalne – dopuszczalne jest przeniesienie prawa podmiotowego na podstawie czynności prawnej; najczęściej są
to umowy; o rodzaju decyduje ustawodawca – cała instytucja wpisana w a r t . 5 7 p a r . 1 i 2 K C .
Przykładem jest prawo własności
odwrotnością niezbywalne
•
Dziedziczne – przechodzi ze zmarłej osoby fizycznej na spadkobierców (prawa majątkowe)
odwrotnością
niedziedziczne (prawa niemajątkowe)
2 . 2 . N a b y c i e i u t r a t a p r a w p o d m i o t o w y c h
1.
Nabycie pochodne i pierwotne
a.
Pochodne (najczęstsze) – nabywca otrzymuje prawo od określonej osoby, która na niego to prawo
przenosi, np. umowa, dzierżawienie. Zbywca nie powinien przenieść na nabywcę więcej praw aniżeli
sam posiada – często jednak występują wyjątki od tej zasady. W ramach prawa pochodnego wymieniamy
dwa rodzaje sukcesji:
i.
Syngularna – nabycie oznaczonego prawa podmiotowego lub praw podmiotowych m.in.
poprzez umowę sprzedaży, zamiany
ii.
Uniwersalna prowadzi do nabycia całego lub części majątku w skutek zdarzenia prawnego
przewidzianego w ustawie (dla rozumienia szerokiego nabycie praw i obowiązków).
Przykładowo może to być dziedziczenie albo połączenie spółdzielni
b.
Pierwotne może przybrać 2 przypadki:
i.
Założenie, że wcześniej prawo podmiotowe nie istniało i nikomu nie przysługiwało; prawo
powstaje z chwilą nabycia, np. pisanie książki, zawłaszczenie rzeczy ruchomej, która była
niczyja (bursztyn na plaży). W każdym wypadku muszą zajść 2 przesłanki: wzięcie w
posiadanie oraz intencja pozostania właścicielem
ii.
Prawo podmiotowe istniało już wcześniej i komuś przysługuje, a nabywca nabiera tego prawa
na skutek zdarzenia przewidzianego w ustawie niezależnie od woli poprzednika np
wywłaszczenie, zasiedzenie, nacjonalizacja
c.
Translatywne i konstruktywne
i.
Translatywne nabycie prawa podmiotowego w niezmienionym kształcie, treści
ii.
Konstruktywne – prawo podmiotowe powstaje z chwilą nabycia, np. umowa najmu 1 pokoju w
mieszkaniu (nabycie prawa węższego).
2.
Utrata praw podmiotowych
a.
przeniesienie
b.
wygaśnięcie, np. w przypadku służebności osobistej w chwili śmierci
c.
konfuzja – połączenie w jednym ręku prawa podmiotowego i odpowiadającemu mu obowiązkowi,, np.
pożyczka 10 tys. dla syna, który w wypadku śmierci ojca dziedziczy po nim majątek
2 . 3 . W y k o n y w a n i e i n a d u ż y c i e p r a w p o d m i o t o w y c h
Poprzez wykonywanie praw podmiotowych rozumie się podejmowania działań mieszczących się w sferze możności
postępowania określonej tym prawem. Prawo podmiotowe może być wykonywane jedynie w granicach jego treści, którą
zakreślają normy prawne. Wykonywanie może przybrać różne formy – osobiście, przez przedstawiciela, stale,
jednorazowo.
Nadużycie prawa wg. prof Szpunara zachodzi wówczas, gdy uprawniony wykonując swoje prawo, działa sprzecznie z
zasadami dobrej wiary lub używa prawa niezgodnie z celem, ze względu na które prawo ma służyć.
2 . 4 . O c h r o n a p r a w p o d m i o t o w y c h o r a z p o m o c w ł a s n a
Przymus państwa jednym z środków ochrony prawa podmiotowego, które musi współistnieć z sankcją. Podstawowym
sposobem ochrony praw podmiotowych jest wytoczenie powództwa do sądu (rodzaje podręcznik s. 78), który wydaje
orzeczenie, a państwo w razie potrzeby wykonuje je z pomocą przymusu. Na mocy a r t . 1 8 9 k . p . c . orzeczenia
ustalające istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa mają charakter konstytutywny i działają bez potrzeby
jakiegokolwiek dalszego postępowania. Inicjatywa w sprawie powództwa należy zasadniczo do strony, jednak na mocy
a r t . 7 k . p . c . prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie lub wziąć udział we wszczętym
postępowaniu, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli, interesu społecznego.
Powództwo
wykazanie stanu faktycznego (niekoniecznie przepisy prawne) przez stronę zainteresowaną orzeczenie
sądu
przymusowe wykonanie orzeczenia w formie postępowania egzekucyjnego przy udziale komornika sądowego
Część ogólna
4
Czasami zwrócenie się do organów państwowych, posiadających monopol na przymus jest niewystarczające. Dla takich
sytuacji ustanowiono instytucję pomocy własnej, która przybiera jedną z dwóch postaci.
•
Samopomoc nakierowana jest na ochronę lub zabezpieczenie istniejącego już prawa, a przykład znajdziemy w
a r t . 3 4 3 p a r . 2 K C (nieruchomości i ruchomości – przywrócenie posiadania), a r t . 4 3 2 K C
( zatrzymanie zwierzęcia na swoim gruncie), a r t . 6 7 1 p a r . 2 K C
przymus fizyczny nie występuje, jest
czas na reakcję, można się z kimś skonsultować, np. bezprawne przejęcie nieruchomości
•
Samoobrona polega na odparciu niebezpieczeństwa grożącego prawom lub dobrom. Możemy wyróżnić 2 rodzaje
samoobrony –
o
obronę konieczną (a r t . 3 4 3 p a r . 1 ; a r t . 4 2 3 K C – nie może przekroczyć granic niezbędnych
dla dokonania obrony, dot. osoby)
o
działanie w stanie wyższej konieczności (własnemu lub cudzemu dobru grozi niebezpieczeństwo – a r t .
1 4 2 K C ; dot. rzeczy, zwierzęcia, sytuacji katastrofalnej)
natomiast może wystąpić na skutek utraty
rzeczy ruchomej, jest działaniem natychmiastowym i dopuszcza użycie niezbędnych środków przymusu.
I I I . O S O B A F I Z Y C Z N A
3 . 1 O s o b a f i z y c z n a j a k o p o d m i o t s t o s u n k u c y w i l n o p r a w n e g o
Osoba fizyczna jest to każda osoba. Cechuje ją zdolność prawna, tj. właściwość polegająca na możliwości bycia
podmiotem praw i obowiązków. A r t 8 p a r a g r a f 1 K C stanowi, iż zdolność prawna powstaje z chwilą narodzin,
przy czym za urodzenie uznaje się moment, gdy człowiek zostaje odłączony od ciała matki. Dziecko musi przy tym urodzić
się żywe (domniemanie wzruszalne).
Dość istotnym problemem prawnym jest nastiturus, tj. dziecko będące w łonie matki. Do takiego bytu odnoszą się
odpowiednio a r t 4 4 6 / 1 , 9 2 7 / 2 K C o r a z 7 5 i 1 8 2 K R i O . Nastiturus posiada w tych wypadkach zdolność
prawną warunkową (warunkiem jest żywe urodzenie). Sama instytucja jest istotna, np. w wypadku, gdy ojciec umiera
przed urodzeniem się dziecka (dziedziczenie), matka zostanie uderzona w brzuch, co uszkodzi zarodek ludzki i w trakcie
ż
ycia będzie kaleką (więcej w art. 4 4 6 i i 1 K C ). Dla zabezpieczenia interesów nastiturusa ustanawia się kuratora
wentris (art. 182 k.r.o.) – kuratela wygasa z chwilą urodzenia żywego.
Ustanie zdolności prawnej
następuje z chwilą śmierci, za którą uznaje się trwałe i nieodwracalne ustanie pracy mózgu.
Wtedy to prawa i obowiązki albo gasną albo przechodzą na inne osoby. Dowodem śmierci jest akt zgonu. Gdy nie znana
jest data zgonu, wtedy następuje sądowe stwierdzenie zgonu posiadające charakter deklaratywny. W przypadku braku
zwłok występuje instytucja uznania za zmarłego (a r t . 2 9 K C ). Do jej zastosowania potrzebne są następujące
przesłanki:
•
osoba musi zaginąć (przez określony czas nie wiadomo, czy osoba żyje)
•
potrzebny jest okres 10 lat – termin ulega skróceniu do lat 5, gdy osoba w chwili uznania za zmarłego miałaby 70
lat. Uznane za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby
lat 23
•
Okres 6 miesięcy po podróży morskiej lub powietrznej. Gdy nie można stwierdzić katastrofy, to do uznania
zmarłego musi minąć rok od dnia gdy statek miał dopłynąć do portu przeznaczenia. Jeżeli nie było oznaczonego
portu przeznaczenia, to termin 6 lat biegnie po 2 latach od ostatniej wiadomości o statku
•
Rok od dnia, gdy ustała katastrofa, w której osoba mogła zginąć
Orzeczenie o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny. Sąd wyznacza przy tym najbardziej prawdopodobną datę
lub 31.XII roku, gdy była ostatnia informacja o zaginionym. W opisywanej instytucji występuje jeszcze pojęcie
kommonentów – jest to grupa kilku osób, która ginie we wspólnym niebezpieczeństwie – uznaje się, że wszystkie zginęły
w tym samym momencie. Można ten fakt podważyć , np. przy ustalaniu prawa spadkowego.
3 . 2 I n d y w i d u a l i z a c j a o s o b y f i z y c z n e j
Osoba fizyczna może być indywidualizowana na kilka sposobów:
•
Imię / nazwisko określające rodziców, pochodzenie. Może składać się maksymalnie z 2 członów / data i miejsce
urodzenia / imion rodziców i nazwisko rodowe matki lub ojca, jeżeli to ojciec zmieniał nazwisko / stan rodzinny /
płeć wg cech przeważających / wiek / stan cywilny
•
miejsce zamieszkania - miejscowość, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (może być tylko
jedno). Można też powiedzieć o pochodnym miejscu zamieszkania – dzieci oraz pupile (osoby pozostające pod
opieką) w domyśle zamieszkują u opiekunów. Jeśli rodzice mieszkają osobno, to miejscem zamieszkania jest to
miejsce, w którym dziecko na stałe przebywa. Pozostałe wątpliwości rozstrzyga sąd. Odrębną kategorią jest
miejsce zameldowania - należy do prawa administracyjnego i nie przesądza o miejscu zamieszkania
3 . 3 Z d o l n o ś ć d o c z y n n o ś c i p r a w n y c h
Część ogólna
5
Zdolność do czynności prawnej – możliwość dokonywania czynności prawnych prowadzących do nabycia praw i
zaciągania zobowiązań albo możliwość modyfikowania stosunku cywilnoprawnego w inny sposób. Możemy mówić o
trzech wariantach dotyczących tej kategorii:
1)
Pełna zdolność do czynności prawnej
a.
Osoby pełnoletnie, jeśli nie zostały ubezwłasnowolnione i dla których nie ustanowiono opiekuna
tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie
b.
Co do zasady pełnoletniość nabywa się z dniem ukończenia 18 lat lub z dniem wstąpienia w związek
małżeński
i.
Kobieta po ukończeniu lat 16 za zgodą sądu
ii.
Mężczyzna, jeżeli zawarty związek małżeński nie został zniesiony
2)
Brak zdolności do czynności prawnej
a.
Przesłanki:
i.
Wiek do lat 13
ii.
Choroba psychiczna, niedorozwój psychiczny lub innego rodzaju zaburzenia, np. pijaństwo lub
narkomania.
iii.
Osoba, która nie jest w stanie kierować własnym postępowaniem
b.
O ubezwłasnowolnieniu całkowitym orzeka sąd okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowych. W
takim przypadku sąd rodzinny opiekuńczy (rejonowy) ustanawia opiekę. Odtąd każda czynność prawa
dokonana przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych staje się nieważna. Wyjątek w
tym wypadku stanowi zapis a r t 1 4 p a r a g r a f 2 K C – umowy powszechnie zawierane w drobnych
bieżących sprawach, gdy nie pociąga to za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności
prawnej
3)
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
a.
Osoby małoletnie po ukończeniu 13 lat o ile nie wstąpiły w związek małżeński.
b.
Osoby ubezwłasnowolnione częściowo – konsekwencją ograniczona zdolność do czynności prawnych
oraz ustanowienie kurateli.
i.
Wiek powyżej 18 lat
ii.
Choroba psychiczna, niedorozwój psychiczny lub innego rodzaju zaburzenia, np. pijaństwo lub
narkomania.
iii.
Potrzebna jest pomoc w prowadzeniu spraw, a nie jest uzasadnione ubezwłasnowolnienie
całkowite
c.
Osoby, które mają ustanowionego doradcę tymczasowego w postępowania o ubezwłasnowolnienie
częściowe.
3 . 4 P o d z i a ł c z y n n o ś c i p r a w n y c h d o t y c z ą c y o s ó b u b e z w ł a s n o w o l n i o n y c h c z ę ś c i o w o
1.
Czynności wykonywane samodzielnie
a.
czynności nie będące czynnościami zobowiązującymi lub rozstrzygającymi – np. darowizna bez
obowiązków, umowy z a r t . 2 0 K C , rozporządzanie zarobkiem (jeśli sąd opiekuńczy nie postanowił
inaczej – a r t . 3 0 4 i 5 K o d e k s u P r a c y stanowi, iż w wyjątkowych sytuacjach można zatrudnić
osobę małoletnią z zachowaniem innych wymogów Kodeksu Pracy).
b.
Czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych tej osobie do samodzielnego użytku –
a r t . 2 2 K C ma jednak dość wąski zakres zobowiązywana jako że rodzic przekazują np. swoim
dzieciom przedmioty do określonego użytku, a nie swobodnego użytku
2.
Czynności wykonywane z udziałem przedstawiciela - Czynności, przez które dana osoba zaciąga zobowiązanie
lub rozporządza swoim prawem. Czasami w tej grupie czynności konieczne jest również zgoda sądu. Zgoda na
czynność dawana przed, w trakcie lub po jej zaistnieniu (potwierdzenie)
a.
Dla czynności jednostronnej najpóźniej w chwili dokonywania
b.
W przypadku umowy wymagane jest jedynie potwierdzenie przedstawiciela lub samej osoby
zainteresowanej po osiągnięciu pełnoletniości. Druga strona umowy może przy tym wyznaczyć termin
dla potwierdzenia, po którego upływie kontrahent staje się wolny.
3.
Czynności zabronione – czynności o ścisłym charakterze osobistym, np. testament (A r t . 9 4 4 p a r a g r a f 1
K C )
3 . 5 O c h r o n a d ó b r o s o b i s t y c h o s ó b f i z y c z n y c h – a r t . 2 3 , 2 4 K C
A r t . 2 3 K C wymienia niepełny katalog dóbr osobistych, który stopniowo ewoluuje. Są to wartości związane z
człowiekiem i mają charakter niemajątkowy. Dobra osobiste pozostają zarówno pod ochroną prawa cywilnego jak również
innych gałęzi, np. prawa karnego. Dość istotnym źródłem poznania katalogu dóbr osobistych jest orzecznictwo sądu
najwyższego.
Przesłanką ochrony dóbr osobistych jest bezprawność ich naruszenia bądź samo zagrożenie naruszenia przy czym
naruszenie nie musi być zawinione.
Z a r t . 2 4 K C wynika wzruszalne domniemanie bezprawności naruszenia dóbr osobistych Możemy wykazać
uprawnienia do działania, które miałoby naruszyć dobro osobiste. Przykładem może być list gończy, który z punktu
Część ogólna
6
widzenia KC narusza dobra osobiste poprzez publikację wizerunku, a z punktu widzenia KK jest to czynność pożądana.
Bezprawność może zostać również uchylona poprzez zgodę pokrzywdzonego, np. na zabieg chirurgiczny zgadza się na
naruszenie nietykalności cielesnej.
Możemy wyróżnić następujące środki ochrony dóbr osobistych:
•
powództwo o ustalenie istnienie dobra osobistego
•
roszczenie o zaniechanie działań naruszających dobra osobiste lub zagrażające takiemu naruszeniu
•
roszczenie o usunięcie skutków naruszenia (gdy dobro zostało już naruszone) – np. żądanie złożenia oświadczenia
odpowiedniej treści
•
roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne, które ma złagodzić cierpienie
•
roszczenie o zapłatę określonej sumy na cele społeczne
•
roszczenie o naprawienie szkody – należy wtedy wykazać winę osoby, która dopuściła się naruszenia
Istotna jest również zasada wpisana w a r t . 4 1 5 K C - kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do
jej naprawienia.
I V . O S O B A P R A W N A
4 . 1 O s o b a p r a w n a j a k o p o d m i o t s t o s u n k ó w c y w i l n o p r a w n y c h
Osoby prawne to: skarb państwa oraz jednostki organizacyjne, którym ustawodawca nadał podmiotowość prawną i
wyposażył w zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, zdolność sądową. Osoby prawne posiadają swój
majątek, mogą zaciągać zobowiązania, być podmiotami oraz nabywać prawa/obowiązki. Siedziba osoby prawnej jest
wskazana w ustawie, statucie, bądź uznaje się na podstawie a r t . 4 1 K C , iż siedzibę stanowi siedziba organu
zarządzającego.
A r t . 3 3 K C – rodzaje osób prawnych - do osób prawnych zalicza się:
•
skarb państwa
•
jednostki organizacyjne, niebędące osobami prawnymi, którym przepisy szczególne przyznały osobowość prawną
/ ułomne osoby prawne (określenie dydaktyczne)
•
Niezupełna osoba prawna a r t . 3 3 i 1 p a r 1 – w rozwoju społeczno – gospodarczym pojawiły się pewne
instytucje, których nie sposób było zaliczyć do osób prawnych, a istotne było umieszczenie ich w systemie
prawnym. Do tego rodzaju instytucji zaliczymy np. komitet rodzicielski, spółkę (cywilną, jawną, partnerską,
komandytową) czy wspólnotę mieszkaniową. Dylematy pojawiały się np. w odniesieniu do zobowiązań
powstałych w trakcie działalności ww. instytucji. Traktowane były do pewnego czasu jako ułomne osoby prawne
(interpretacja prof. Woltera). Ustawodawca dopiero w roku 2003 uchwalił a r t . 3 3 i 1 i z puli podmiotów o
ułomnej osobowości prawnej wyjął właśnie niezupełne osoby prawne. Do grupy tej zaliczymy (numerus
clausus):
o
spółki handlowe i osobowe wpisane w K o d e k s i e S p ó ł e k H a n d l o w y c h – jawna, partnerska,
komandytowa, komandytowa akcyjna
o
wspólnoty mieszkaniowe wpisane w u s t a w ę o w ł a s n o ś c i l o k a l i – r o z d z i a ł 4
•
Główna różnica pomiędzy osobami prawnymi ułomnymi oraz niezupełnymi polega na tym, iż stosownie do
a r t .
3 3 i 1 p a r . 2 K C wierzytelności mogą być zaspokajane zarówno z samej osoby prawnej niezupełnej jak
również z majątku jej członków (wspólników).
A r t . 3 5 K C – sposób powstania osoby prawnej określony przez właściwe organy - Metoda normatywna (formalna)
przy tworzeniu osoby prawnej polega na tym, iż ustawodawca przyznał podmiotowość prawną indywidualnie
oznaczonym osobom prawnym lub pewnym typom osób prawnych, np. NBP – ustawa o NBP; Skarb Państwa - a r t .
3 3 i 1 p a r 1 K C , PAN – ustawa o PAN. Występują różne rodzaje osób prawnych, np. spółdzielnie, fundacje,
stowarzyszenia, przedsiębiorstwa państwowe, partie polityczne, spółki handlowe.
Szczególną rolę przykłada się do wpisu do rejestru w momencie powstania osoby prawnej (a r t . 3 7 K C ), chyba, ze
przepisy szczególne stanowią inaczej. Jednym z takich rejestrów jest KRS składający się z następujących części:
•
rejestr przedsiębiorców (większość osób prawnych)
•
rejestr stowarzyszeń, fundacji, innych organizacji społecznych i zawodowych oraz publicznych zakładów opieki
zdrowotnej
•
rejestr dłużników niewypłacalnych
Cechy osób prawnych:
•
siedziba określona w ustawie bądź statucie albo siedziba organu zarządzającego / nazwa
•
osoba prawna działa przez organy w skład których wchodzą osoby fizyczne po złożeniu oświadczenia woli
•
w przypadku braku organów ustanawia się dla osoby prawnej kuratora, który powoła organy bądź zlikwiduje
osobę prawną (np. jednoosobowy zarząd – prezes – osoba fizyczna pełniąca tą funkcję umiera). Jest on
wyznaczany przez sąd opiekuńczy.
Część ogólna
7
•
W odniesieniu do dóbr osobistych przepisy dotyczące osób fizycznych stosuje się odpowiednio, przy czym
zmianie podlegają niektóre kategorie, np. cześć = dobra renoma, nazwisko = nazwa itp.
•
W polskim prawie występuje teoria organów, a nie przedstawicielstwa w stosunku do osób prawnych – musi
mieć swoje organy oraz przez nie działać. Możemy wyróżnić 3 grupy organów: zarządzające, wykonawcze oraz
stanowiące.
Typy osób prawnych:
•
Korporacyjny – w jej strukturze występuje instytucja członkostwa, a głównym substratem są ludzie, osoby. To
członkowie wyposażają osobę prawna w majątek poprzez składki lub wnoszenie udziałów i posiadają uprawnienia
organizacyjne dotyczące celu, struktury, organów osoby prawnej. Do tego typu zaliczymy m.in. stowarzyszenia,
partie polityczne, spółdzielnie, spółki.
•
Fundacyjny, zakładowy – substratem jest w tym wypadku majątek, a fundamentalnymi pojęciami tego typu są
fundator i założyciel, który wyposaża osobę prawną w majątek i zarządza jej organami. Do tego typu zaliczymy
m.in. przedsiębiorstwo państwowe, fundację.
4 . 2 P r z e d s i ę b i o r c a , k o n s u m e n t , f i r m a
Konsument (a r t . 2 2 i 1 K C ) – każda osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej
działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca (a r t . 4 4 i 1 K C ) – osoba fizyczna / prawna / jednostka organizacyjna z a r t . 3 3 i 1 K C , która
prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Pojęcie to nie jest tożsame z przedsiębiorstwem
Każdy przedsiębiorca działa pod firmą ( a r t . 4 3 i 1 ) – firma to oznaczenie przedsiębiorcy i ma on prawo oraz obowiązek
działać pod firmą. Występują następujące wymogi dotyczące firmy:
•
powinna mieć postać słowną
•
może być sformułowana w języku obcym
•
firma osoby fizycznej składa się co najmniej z imienia i nazwiska osoby fizycznej oraz innych oznaczeń
•
firma osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej winna zawierać nazwę tejże w firmie
•
w firmie winno znaleźć się oznaczenie formy prawnej
•
winna w sposób dostateczny odróżniać przedsiębiorcę od innych przedsiębiorców działających na danym rynku
•
nie może wprowadzać w błąd, winna być ujawniona w odpowiednim rejestrze
•
nie można jej zbyć
•
może zostać zmieniona, bo na przykład rozszerza zakres swojej działalności
•
jest ona dobrem osobistym przedsiębiorcy i jako taka podlega ochronie
V . P R A W O R Z E C Z O W E - W P R O W A D Z E N I E
5 . 1 P r z e d m i o t y s t o s u n k ó w c y w i l n o p r a w n y c h i r z e c z y
Przedmiotem jest zachowanie człowieka odnoszące się do jakiś dóbr utożsamianych z przedmiotem stosunku
cywilnoprawnego. Zaliczamy do nich rzeczy, zwierzęta, postaci energii, dobra niematerialne, zorganizowane kompleksy
majątkowe.
Rzeczy (a r t . 4 5 K C ) – przedmioty materialne + wyodrębnienie z przyrody (samoistne) – wyodrębniona część przyrody
w stanie pierwotnym lub przetworzonym, która jest na tyle wyodrębniona, aby mogła być traktowana w stosunkach
społeczno – gospodarczych jako dobro samoistne. Rzeczą nie jest na przykład woda, człowiek, zwierzę (a r t . 1 -
u s t a w a o o c h r o n i e p r a w z w i e r z ą t ), dobro niematerialne, energia w różnych postaciach, zbiory rzeczy,
kompleksy majątkowe, złoża mineralne, powietrze, woda płynąca.
5 . 1 . 2 . P o d z i a ł y r z e c z y
a) Rzeczy dzielimy na rzeczy ruchome oraz nieruchomości. W a r t . 4 6 K C znajdujemy definicję 3 rodzajów
nieruchomości:
•
nieruchomość gruntowa – część powierzchni ziemskiej mająca granice i stanowiąca odrębny przedmiot własności;
superficies solo cewit (a r t . 1 9 1 K C ) – wszystko to, co unosi się nad gruntem, przypada gruntowi. Pojęcie jest
rozszerzone o przepis a r t . 1 4 3 K C stanowiący, że w granicach określonych przez społeczno – gospodarcze
przeznaczenie gruntu, własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią.
•
nieruchomość budynkowa powstaje na mocy przepisów szczególnych (prawo budowlane). A r t . 2 3 5 K C
określa użytkowanie wieczyste na okres 99 lat z możliwością przedłużenia. Warunkiem dla ustanowienia tego
użytkowania jest zobowiązanie do wzniesienia budynku. Jeśli prawo użytkowania wieczystego wygaśnie, to
użytkownik otrzymuje słuszne wynagrodzenie lub prawo jest po prostu przedłużane. Istotny jest również zapis
a r t . 2 7 9 / 1 K C stanowiący, iż budynek może być odrębnym przedmiotem własności.
•
Lokalowe (części budynku) – na mocy u s t a w y o w ł a s n o ś c i l o k a l i – samodzielny lokal w budynku
może stanowić odrębny przedmiot własności
Część ogólna
8
Ponadto, ruchomości od ruchomości możemy również odróżnić poprzez reżimy niezbędne dla przeniesienia prawa
własności – z jednej strony jest to forma dowolna, a z drugiej aktu notarialnego. Ponadto, księgi wieczyste prowadzone są
wyłącznie dla nieruchomości. Prawa rzeczowe mogą: dotyczyć jedynie nieruchomości (hipoteka, służebność, użytkowanie
wieczyste), tylko ruchomości (zastaw z a r t . 3 3 7 K C – ruchomości oraz prawa), nieruchomości oraz ruchomości –
użytkowanie, własność
b) Rzeczy na oznaczone co do:
•
tożsamości – w sposób indywidualny, np. samochód marki Ford o numerze rejestracyjnym silnika
•
gatunku – oznaczone wg cech rodzajowych, np. czerwony Ford
c) Rzeczy podzielne i niepodzielne
5 . 2 C z ę ś ć s k ł a d o w a r z e c z y
•
Jest to wszystko to, co należy do rzeczy jako całości i nie może być od niej odłączona bez uszkodzenia i istotnej
zmiany całości lub elementu odłączonego (a r t . 4 7 / 1 K C )
•
Wszystko to, co jest trwale związane z nieruchomością ( a r t . 4 8 K C ). / Superficies solo cewit – wszystko, co
jest trwale związane z gruntem
•
A r t . 4 9 K C – urządzenia służące do doprowadzenia lub odprowadzenia wody, pary, gazu, prądu
elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą
w skład przedsiębiorstwa lub zakładu
•
Częściami składowymi rzeczy mogą być tylko rzeczy ruchome. W odniesieniu do części składowej można
zaciągnąć zobowiązania
5 . 3 . P r z y n a l e ż n o ś ć
Przynależność ( a r t . 5 1 K C ) to rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem,
pozostająca w faktycznym związku z nią. Czynność prawna dotycząca rzeczy głównej odnosi się również do
przynależności, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej (a r t . 5 2 K C ). Właścicielem przynależności jest
właściciel rzeczy głównej. – np. kluczyki do samochodu.
5 . 4 . P o ż y t k i r z e c z y i p r a w a – a r t . 5 3 , 5 4 K C
Pożytki rzeczy
•
naturalne – płody rzeczy – odłączone od rzeczy części składowe zgodne z zasadami prawidłowej gospodarki – np.
jabłko – jabłoń
•
cywilne – dochody jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilnoprawnego, np. czynsz najmu
Pożytki prawa – dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swoim społeczno – gospodarczym przeznaczeniem, np.
wierzytelność – odsetki
5 . 5 P r z e d s i ę b i o r s t w o – a r t . 5 5 K C
Jest to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.
A r t . 5 5 i 1 K C wymienia przykłady składników majątkowych i niemajątkowych przedsiębiorstwa, a w tym oznaczenie
indywidualizujące, nazwa, własność ruchomości i nieruchomości, prawa wynikające z umów najmu itp. Do tego katalogu
nie zaliczymy firmy, która jest oznaczeniem przedsiębiorcy, a nie przedsiębiorstwa.
Zbycie przedsiębiorstwa może nastąpić poprzez jedną czynność prawną, np. sprzedaż, dzierżawa. Istotne są również
regulacje dotyczące nabycia i zbycia przedsiębiorstwa zawarte w a r t . 5 5 i 4 K C – nabywca odpowiada solidarnie ze
zbywcą za zobowiązania dotyczące przedsiębiorstwa – kumulatywne przystąpienie do długu.
Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa (a r t . 7 5 i 1 ) w formie pisemnej z podpisami notarialnie potwierdzonymi.
Jeśli zaś w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości, to wymaga się formy aktu notarialnego.
Szczególnym rodzajem przedsiębiorstwa jest gospodarstwo rolne opisane w a r t . 5 5 i 3 K C
5 . 6 M a j ą t e k i m i e n i e
Majątek w znaczeniu węższym – ogół aktywów przysługujących określonemu podmiotowi. W znaczeniu szerszym wlicza
się aktywa i pasywa. Mienie natomiast, określone w a r t . 4 4 K C składa się z własności oraz innych praw majątkowych.
5 . 7 . D e f i n i c j a p r a w r z e c z o w y c h
O prawach rzeczowych możemy mówić w dwojakim znaczeniu. W znaczeniu przedmiotowym jest to zespół
przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form
korzystania z rzeczy. W znaczeniu podmiotowym jest to wycinek prawa cywilnego posiadający dwie cechy, które muszą
Część ogólna
9
zaistnieć łącznie – dotyczy rzeczy oraz jest prawem bezwzględnym (prawo autorskie nie spełnia pierwszej przesłanki, a
prawo najmu drugiej, jako że jest skuteczne tylko inter partes a nie erga omnes).
Co do zasady wszystkie prawa rzeczowe dotyczą rzeczy – wyjątki znajdziemy w a r t . 2 6 5 , 3 2 7 K C oraz
a r t . 6 5 u s t a w y o k s i ę g a c h w i e c z y s t y c h i h i p o t e c e .- w tych wypadkach przedmiotem jest prawo.
Prawa rzeczowe zazwyczaj polegają na korzystaniu z rzeczy. Niektóre służą zabezpieczeniu wierzytelności, np. hipoteka
czy zastaw.
Prawa rzeczowe charakteryzują się bezwzględnym charakterem w odróżnieniu od zobowiązań, które są
prawami obligatoryjnymi (skutki tylko dla stron danego stosunku prawnego). Wywierają skutek względem wszystkich
podmiotów podlegających polskiemu prawodawcy i wynika z nich powszechny obowiązek powstrzymania się od czynienia
czegokolwiek, co godziłoby w treść tego prawa. Ochrona praw rzeczowych jest skuteczna względem wszystkich, natomiast
zobowiązań względem stron. O wszystkich rodzajach praw rzeczowych oraz obligatoryjnych decyduje ustawodawca.
V I . C Z Y N N O Ś C I P R A W N E
6 . 1 I s t o t a c z y n n o ś c i p r a w n y c h i o ś w i a d c z e n i a w o l i
Czynność prawna to stan faktyczny, którego elementem jest co najmniej jedno oświadczenie woli i z tym stanem
faktycznym ustawa wiąże konsekwencje wyrażone w samym oświadczeniu, ustawie, zasadach współżycia społecznego czy
obowiązujących zwyczajach. Z a r t . 5 6 K C wynika, iż czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone,
lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Czynności prawne
możemy podzielić na 3 grupy: czynności jednostronne, umowy oraz uchwały Umowy mogą być bilateralne albo
multilateralne.
Oświadczeniem woli jest każde zachowanie się człowieka, które dostatecznie wyraża zamiar wywołania określonych
skutków prawnych (a r t . 6 0 K C ). Oświadczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby w drodze wykładni można było je
odczytać. Należy podkreślić, iż co najmniej jedno oświadczenie woli jest jedynym koniecznym elementem każdej
czynności prawnej Z zasady oświadczenie woli kierowane jest do innych podmiotów. Od tej zasady występują wyjątki,
gdy oświadczenie nie musi zostać zakomunikowane innemu podmiotowi. Są to:
•
testament holograficzny – cały spisany własnoręcznie z odpowiednią datą i podpisem
•
oświadczenie woli jest kierowane do ogółu, nieograniczonego kręgu adresatów (ad incertas personas), np.
produkty w supermarkecie z oznaczoną ceną – oferta sprzedaży
•
oświadczenie woli składane przed sądem lub świadkami, np. przyjęcie lub odrzucenie spadku, złożenie
testamentu ogólnego przy 3 świadkach w obliczu rychłej śmierci.
6 . 2 P o d z i a ł y c z y n n o ś c i p r a w n y c h
1.
Kryterium stron uczestniczących w jej dokonywaniu
a.
Jednostronne – oświadczenie woli jednej strony, np. testament, przyrzeczenie publiczne. Ten rodzaj
występuje stosunkowo rzadko – numerus clausus czynności prawnych jednostronnych
b.
Umowy (dwu- lub wielostronne) – dochodzą do skutku, jeżeli co najmniej 2 strony złożą zgodne
oświadczenia woli, np. umowa spółki cywilnej zawarta między 10 osobami. Istotne jest podkreślenie
faktu, iż po jednej ze stron może wystąpić kilka podmiotów prawa cywilnego
c.
Uchwały – wymagają złożenia oświadczeń woli przez większą liczbę podmiotów, ale oświadczenia tych
podmiotów nie muszą być zgodne (istotna jest określona większość przy zachowaniu kworum) Podjętą
uchwałą związane są również podmioty przegłosowane
2.
Konsensualne i realne czynności prawne – różnica polega na tym, że dla czynności realnej konieczna jest
oprócz oświadczenia woli zmiana faktycznego władztwa nad rzeczą. Czynność konsensualna nie pociąga za sobą
konieczności wydania rzeczy. Czynności realne są rozwiązaniem dość rzadkim i wynikają ze szczególnych
przepisów ustawy (stanowią mniejszość), np. zastaw, przechowanie, użyczenie. Umowę kupna i sprzedaży
zaliczymy do czynności konsensualnych.
3.
Zobowiązujące / rozporządzające / o podwójnym skutku
a.
Czynności zobowiązujące – określona osoba zobowiązuje się na mocy oświadczenia woli do
określonego świadczenia na rzecz innego podmiotu. Powoduje pozbycie się swoich aktywów, np.
nieruchomości. Dłużnik zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela
i.
Jednostronnie zobowiązujące – tylko jeden dłużnik i jeden wierzyciel
ii.
Wielostronne – każda ze stron występuje w podwójnej roli, np. umowa kupna – sprzedaży;
1.
odpłatna – każda ze stron uzyskuje korzyść materialną
2.
nieodpłatne – tylko jedna strona uzyskuje korzyść majątkową, np. darowizna,
użyczenie
b.
Czynności rozporządzające – przenoszą, ograniczają, obciążają albo znoszą prawa podmiotowe. Mogą
być dokonane jako realizacja zobowiązania. Są dość rzadkim rozwiązaniem, np. porzucenie rzeczy
ruchomej
c.
Czynności o podwójnym skutku (rozporządzająco – zobowiązujące) – rozwiązanie najczęstsze
powodujące, iż określona osoba zobowiązuje się do rozporządzenia. Mechanizm oparty jest na mocy
przepisów szczególnych, np. a r t . 1 5 5 K C
i
Część ogólna
10
4.
Czynności pomiędzy żyjącymi (Inter Wiwos) oraz na wypadek śmierci (morti causa) – te drugie wywołują
skutki prawne po śmierci osoby, czynności takie mogą być wykonywane tylko przez osoby fizyczne. Pozostałe
czynności prawne zaliczymy do grupy pierwszej.
5.
Czynności przysparzające – skutkiem jest nabycie praw podmiotowych albo zwolnienie z obowiązków lub
ciężarów ograniczających prawa podmiotowe.
6.
Kauzualne (przyczynowe) / abstrakcyjne – Co do zasady czynności prawne w Polsce mają charakter kauzualny.
Czynności prawne abstrakcyjne są wyjątkowe i dopuszczalne wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi
(numerus clausus czynności prawnych abstrakcyjnych).. Ważność czynności kauzualnych zależy od istnienia
prawidłowej kauzy. – tj. przyczyny prawnej dla której dokonano czynności. Istnienie tej przyczyny skłoniło
podmiot do dokonania danej czynności prawnej
cel gospodarczy charakterystyczny dla danej czynności
prawnej. Możemy wyróżnić następujące kauzy:
a.
obligandi – podstawą przysporzenia jest nabycie prawa lub innej korzyści przez osobę, która dokonuje
czynności prawnej, np. sprzedaż rzeczy pociąga za sobą otrzymanie pieniędzy
b.
solwendi – przyczyną przysporzenia jest zwolnienie się ze zobowiązania
c.
donandi – przysporzenie ma charakter nieodpłatny, np. w wypadku darowizny
7.
Czynności upoważniające – ich pierwowzorem było pełnomocnictwo; jedne podmiot działa (dokonuje czynności
prawnej) w imieniu innego podmiotu i ze skutkiem dla tego podmiotu
6 . 3 S k ł a d a n i e o ś w i a d c z e n i a w o l i
Wśród czynności prawnych są takie, które dla swojej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia woli określonej osobie
– indywidualnie adresowane czynności prawne. Aby do złożenia oświadczenia woli doszło muszą zaistnieć następujące
przesłanki:
•
akt woli – odpowiednia decyzja osoby, która ma złożyć oświadczenie
•
wyrażenie woli na zewnątrz
•
zachowanie odpowiedniej formy
•
oświadczenie musi dojść do adresata – wyróżniamy kilka teorii:
o
oświadczenia – moment uzewnętrznienia woli
o
przysłania – sam akt wysłania oświadczenia woli
o
doręczenia – doręczenie do adresata; stosowana jest z zasady w prawie polskim. Oświadczenie woli jest
złożone adresatowi, gdy dojdzie do niego w taki sposób, żeby mógł zapoznać się z jego treścią ( a r t .
6 1 p a r . 1 K C ). Wedle a r t . 6 1 p a r . 2 K C oświadczenie woli wyrażone w postaci
elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji
elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. W niektórych ustawach
wyznacza się pewne wyjątki od tej reguły na rzecz teorii wysłania, np. a r t . 2 p a r . 1 , a r t . 7
p a r . 1 u s t a w y o o c h r o n i e n i e k t ó r y c h p r a w a k o n s u m e n c k i c h o r a z o
o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a s z k o d ę w y r z ą d z o n ą p r z e z p r o d u k t n i e b e z p i e c z n y
z 2 m a r c a 2 0 0 0 r o k u
Art. 2.- 1. Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej
odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie
dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie
oświadczenia przed jego upływem..
Art. 7. – 1 Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić bez podania
przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni, ustalonym w
sposób określony w art. 10 ust. 1. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie
oświadczenia przed jego upływem.
o
zapoznania się – odczytanie treści oświadczenia woli przez adresata
Istnieje jeszcze wariant oświadczenia woli złożonego do nieokreślonego kręgu osób – złożenie następuje wtedy z chwilą
publicznego oświadczenia.
Oświadczenie woli dla drugiej strony – od momentu złożenia oświadczenia następuje stan związania oświadczeniem
strony składającej. Odwołanie oświadczenia woli może nastąpić najpóźniej z chwilą dostarczenia do adresata. Moment
złożenia oświadczenia woli jest dość istotny, gdyż decyduje np. o dotrzymaniu oznaczonego terminu.
Wykładnia woli a r t . 6 5 K C - Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na
okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. W umowach należy
raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dowolnym brzmieniu.
6 . 4 F o r m y o ś w i a d c z e ń w o l i
Oświadczenie woli może zostać złożone w sposób dowolny (a r t . 6 0 K C ) Jednak niekiedy przepisy przewidują formy
szczególne (forma szczególna = pisemna).
Część ogólna
11
Zwykła forma pisemna (a r t . 7 8 p a r . 1 K C ) – własnoręczny podpis (znak graficzny, który jest stawiany
własnoręcznie i obejmuje imię i nazwisko) na dokumencie wyrażającym oświadczenie woli jest warunkiem
wystarczającym dla zachowania tej formy. Na tej podstawie można sformułować definicję umowy jako wymiany pism, w
których każda strona definiuje swoje oświadczenia woli. Co do zasady niezastosowanie tej formy wiąże się z rygorem
nieważności dla celów dowodowych.
W wypadkach szczególnych przewidziano pewne formy zastępcze:
•
tuszowy odcisk palca, obok którego inna osoba umieszcza imię i nazwisko wyraziciela woli oraz swój podpis
(półanalfabeta)
•
inna osoba podpisuje się za osobę, która nie umie bądź nie może pisać, a jej podpis zostanie potwierdzony przez
notariusza, wójta, burmistrza, prezydenta miasta bądź marszałka województwa. Taka czynność jednak musi zostać
dokonana za wyraźną wolą osoby zainteresowanej. (osoba bez rąk)
•
a r t . 8 0 K C – jeżeli osoba nie mogąca czytać ma złożyć oświadczenie woli na piśmie, oświadczenie powinno
być złożone w formie aktu notarialnego
Kwalifikowane formy szczególne – każda z nich zastępuje formę pisemną zwykłą; co do zasady ich niezastosowanie
powiązane z rygorem nieważności
Poświadczenie daty (data pewna a r t . 8 1 K C ) – urzędowe poświadczenie daty skuteczne także w stosunku do osób,
które nie uczestniczyły w dokonywaniu tej czynności prawnej. Czynność prawna ma datę pewna także w wypadkach
następujących:
- w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego
- w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ
jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki.
- w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się
za pewną od daty śmierci tej osoby
Poświadczenie podpisu – dokonywane przez notariusza albo powołany do tego organ poprzez umieszczenie stosownej
klauzuli. Sam fakt potwierdzenia nie ingeruje w samo oświadczenie.
Akt notarialny – w tym wypadku notariusz uczestniczy już w redagowaniu oświadczenia woli. Akt notarialny powinien
zawierać następujące elementy (a r t . 9 2 p a r . 1 p r a w a o n o t a r i a c i e ):
•
dzień, miesiąc i rok sporządzenia aktu, a w razie potrzeby lub na żądanie strony - godzinę i minutę rozpoczęcia i
podpisania aktu,
•
miejsce sporządzenia aktu,
•
imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza - nadto imię i nazwisko
zastępcy,
•
imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę osób prawnych lub
innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania osób działających w
imieniu osób prawnych, ich przedstawicieli lub pełnomocników, a także innych osób obecnych przy sporządzaniu
aktu,
•
oświadczenia stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy akcie dokumenty,
•
stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu aktu,
•
stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany,
•
podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu,
•
podpis notariusza.
Akt notarialny przed podpisaniem zostaje odczytany. Oryginał podpisanego aktu notarialnego pozostaje w kancelarii
notarialnej, a strony otrzymują wypisy z mocą prawną oryginału na mocy art. 109 ww. ustawy – tj. dosłowne odtworzenie
aktu podpisane tylko przez notariusza.
Akt notarialny może zostać sporządzony również przez konsula na podstawie upoważnienia ministra właściwego ds.
sprawiedliwości wydanego na wniosek ministra właściwego ds. zagranicznych.
Forma elektroniczna - Samo złożenie oświadczenia w formie elektronicznej nie jest jednoznaczne z formą pisemną.
Dopiero opatrzenie jego bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego
certyfikatu jest równoznaczne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej (a r t . 7 8 p a r . 2 K C ).
U s t a w a z 1 8 g r u d n i a 2 0 0 1 r o k u o p o d p i s i e e l e k t r o n i c z n y m zawiera w a r t . 3 u s t . 1 i 2
definicję legalną podpisu elektronicznego oraz bezpiecznego podpisu elektronicznego.
1.
podpis elektroniczny - dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone
lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny,
2.
bezpieczny podpis elektroniczny - podpis elektroniczny, który:
a.
jest przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis,
b.
jest sporządzany za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej podpis elektroniczny
bezpiecznych urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego i danych służących do składania
podpisu elektronicznego,
Część ogólna
12
c.
jest powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana
tych danych jest rozpoznawalna,
Tylko podpis kwalifikowany jest równoznaczny ze zwykłą formą pisemną. Występuje wiele zwykłych podpisów
elektronicznych, np. PIN czy przelew internetowy, które nie są równoznaczne z podpisem zwykłym z a r t . 7 8 p a r . 2 .
Jednak a r t . 5 w w . u s t a w y zakazuje jednoznacznej dyskryminacji zwykłych podpisów elektronicznych, a więc w
procesie sądowym mogą zostać potraktowane jako dowód wiążący.
6 . 5 S k u t k i n i e z a s t o s o w a n i a o k r e ś l o n e j f o r m y s z c z e g ó l n e j
Obowiązek zachowania odpowiedniej formy wynika z ustawy lub umowy obu stron. Ze względu na powyższą kategorię
formy szczególne dzielimy na:
1.
zastrzeżone pod rygorem nieważności ad solemnitatem (nieważność bezwzględna) – czynność prawna nie
wywoła żadnych skutków prawnych
2.
zastrzeżone dla wywołania określonych skutków ad ewentum – czynność ważna, ale niektóre skutki, dla których
szczególna forma ma zastosowanie, nie będą wywołane.
3.
zastrzeżone dla celów dowodowych ad probationem – czynność prawna jest ważna, ale w razie sporu jest
niedopuszczalne posługiwanie się pewnymi dowodami, np. dowód z zeznań świadków lub dowód z przesłuchania
stron. A r t . 7 4 p a r . 2 wymienia 3 wyjątki w tym zakresie:
a.
obie strony wyrażają zgodę
b.
takich dowodów żąda konsument w sporze z przedsiębiorcą
c.
fakt dokonania danej czynności prawnej został uprawdopodobniony za pomocą pisma (początek dowodu
na piśmie)
Forma zwykła
Forma kwalifikowana
„Forma pisemna pod rygorem nieważności”
Domyślne zastrzeżenie (nie trzeba jej wpisywać)
ad solemnitatem
A r t . 9 9 K C
A r t . 1 5 8 K C
Enumeratywne określenie skutków niezastosowania formy
ad ewentum
A r t . 6 6 0 K C
A r t . 7 5 i 1 p a r . 1 K C
Domyślne
zastrzeżenie
(nie
trzeba
jej
wpisywać)
ad probationem
A r t . 8 8 K C
Nie można tej formy zastrzec
6 . 6 . 1 S p o s ó b z a w a r c i a u m o w y - O f e r t a
Oferta jest oświadczeniem, w którym osoba stanowczo wyraża zamiar zawarcia umowy i określa istotne postanowienia tej
umowy. Możemy wyróżnić dwie strony oferty – oferenta oraz oblata. Istotne dla doprecyzowania pojęcia oferty są zapisy
a r t . 7 1 K C – ogłoszenia, cenniki, reklamy i inne informacje, skierowane do ogółu lub poszczególnych osób, poczytuje
się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy
w związku z tym osoba umieszczająca
reklamę nie jest jeszcze związana elementami umowy.
•
Oferent składa ofertę, a oblat ją przyjmuje bądź odrzuca. Poprzez przyjęcie oferty dochodzi do zawarcia umowy.
•
W stanie związania ofertą oblat może poprzez przyjęcie oferty doprowadzić do zawarcia umowy. Jest to stan
niekorzystny dla oferenta – ryzyko można ograniczyć poprzez wskazanie terminu do którego oferent jest związany
ofertą. W innych wypadkach zastosowanie mają zapisy a r t . 6 6 p a r . 2 K C – (…) oferta (…) przestaje
wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; (…) z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w
zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia
rozmowa
telefoniczna w momencie jej odbywania; list krajowy ok. 2 tygodni
o
Oferta w stanie związania z zasady nie może zostać zmieniona. Wyjątek stanowi a r t . 6 6 i 2 K C - § 1.
W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli
oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o
przyjęciu oferty. § 2. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w
niej termin przyjęcia.
•
Za moment złożenia oferty przyjmuje się moment zakomunikowania oświadczenia woli drugiej stronie przy czym
może to się odbyć bezpośrednio bądź np. pośrednio za pomocą listu – oświadczenie musi zostać złożone w taki
sposób, aby druga strona mogła zapoznać się z jego treścią
•
Oferta w postaci elektronicznej – a r t . 6 6 i 1 K C – (nie dotyczy to poczty elektronicznej, ale np. ofert na
stronie internetowej) – stan związania powstaje w momencie, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej
otrzymanie
•
Tryb ofertowy:
o
Oblat przyjmuje ofertę oferenta (na tym etapie nie można wprowadzać żadnych zmian, jako że
obowiązuje zasada lustrzanego odbicia). W przeciwnym wypadku modyfikacje traktowane są jako
kontroferta, a oblat staje się kontr oferentem
o
W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z pewnymi modyfikacjami nie ingerującymi
w jej istotę, uznaje się za przyjęcie oferty. Można jednak w samej ofercie pierwotnej zastrzec, iż może
ona zostać przyjęta jedynie bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. (szczegóły w a r t . 6 8 i 1 K C )
Część ogólna
13
o
Wyjątkowo do zawarcia umowy może dojść mimo, iż nie zostało złożone przez oblata oświadczenie o jej
zawarciu. Dzieje się tak w momencie przystąpienia do wykonania umowy. Taki sposób musi wynikać z
ustalonych zwyczajów albo treści oferty / ustalonego zwyczaju zawierania umów.
o
Zasadą jest, iż milczenie oblata nie może być potraktowane jako przyjęcie oferty.
6 . 6 . 2 . S p o s ó b z a w a r c i a u m o w y - N e g o c j a c j e
•
Negocjacje mogą przybierać różne formy i polegają na wzajemnym ucieraniu obu stron. Strony dążą przy tym do
ustalenia treści postanowień umowy. Do zawarcia umowy dochodzi dopiero gdy strony dojdą do porozumienia co
do wszystkich postanowień (a r t . 7 2 p a r . 1 K C ), chyba, że strony postanowią inaczej.
•
Często w toku negocjacji niezbędne jest przekazywanie pewnych informacji poufnych. Jeśli tak jest, to strony
mogą zastrzec ich poufność i wzajemnie ponoszą ewentualną informację za zaniechanie przekazywania ich
stronom trzecim oraz wykorzystywania dla własnych celów.
•
Strony w toku negocjacji winny zachowywać się lojalnie. Jeżeli jedna ze stron jest nielojalna, to stronie uczciwej
przysługuje odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umownego (odpowiedzialność za niezawarci umowy)
•
Niejednokrotnie w trakcie negocjacji podpisuje się listy intencyjne, które służą podsumowaniu dotychczasowych
stanowisk stron i ustalenia dotyczące niektórych postanowień umowy. Jest to wytwór praktyki, a nie kodeksu
cywilnego.
6 . 6 . 3 S p o s ó b z a w a r c i a u m o w y - A u k c j e i p r z e t a r g i
•
Cechą wspólną jest postępowanie wielostronne i eliminacyjne. W efekcie umowę zawierają tylko dwie strony. Ich
celem jest wybór najlepszej oferty. Postępowania te zaczynają się zaproszeniem do aukcji i przetargu w drodze
ogłoszenia. Samo ogłoszenie bądź przeprowadzenie aukcji lub przetargu można zlecić osobie trzeciej –
organizatorowi.
•
Elementy ogłoszenia o aukcji, przetargu:
o
zaproszenie do składania ofert aukcji / przetargu
o
treść umowy, która ma zostać zawarta
o
osoba organizatora
o
czas i miejsce aukcji bądź składania ofert udziału w przetargu
o
określenie ewentualnego wadium – sumy pieniężnej, którą należy wpłacić dla uczestnictwa albo należy tą
sumę zabezpieczyć
o
sposób dalszego procesowania, np. minimalna wartość postąpienia w aukcji
•
Regulacje ww. instytucji znajdziemy również w innych przepisach prawa, np. ustawa o zamówieniach
publicznych.
•
Związanie warunkami – a r t . 7 0 i 1 p a r . 4 K C – moment po udostępnieniu warunków przez organizatora
oraz złożeniu oferty przez oferenta = pactum de procedendo.
•
W przypadku, gdy oferent został już wybrany przez organizatora, a do zakończenia transakcji niezbędne jest
dopełnienie czynności dodatkowych, np. wydania decyzji administracyjnej, aktu notarialne
jedna ze stron nie
wywiązuje się z zapisów umowy
roszczenie do sądu o zawarcie umowy albo naprawienie szkody w granicach
ujemnego interesu umownego.
6 . 6 . 3 . a . A u k c j e
•
kilka osób spotyka się w jednym miejscu lub porozumiewają się w jakiś sposób w tym samym czasie
•
uczestnicy aukcji składają ustne oferty – kolejne postąpienia. Swoją ofertą są związania do momentu, gdy kolejny
oferent złoży lepszą ofertę.
•
Umowa zawarta jest z momentem przybicia – żaden z uczestników nie chce złożyć oferty lepszej
•
Czasami wymagana jest forma szczególna do zawarcia oferty, np. akt notarialny przy zakupie nieruchomości
(a r t . 1 5 8 K C )
6 . 6 . 3 . b . P r z e t a r g
•
uczestnicy nie spotykają się, tylko zgłaszają oferty na piśmie w określonym miejscu i czasie
•
organizator wybiera najlepszą ofertę, często przy udziale komisji przetargowej
•
oferta złożona w jego toku wiąże się do momentu wyboru innej oferty albo zamknięcia przetargu bez wyboru
oferty, o czym organizator informuje wszystkich uczestników.
•
Zawarcie umowy w momencie oświadczenia woli przekazanemu jednemu z oferentów o wyborze jego oferty
przez organizatora przetargu
6 . 6 . 3 . c . W a d i u m a r t . 7 0 i 4 K C
Część ogólna
14
§ 1. W warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem
niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (
wadium).
§ 2. Jeżeli uczestnik aukcji albo przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność
zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji albo przetargu może pobraną
sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach zapłacone wadium
należy niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa. Jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od
zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia
szkody.
6 . 6 . 3 . d . U n i e w a ż n i e n i e u m o w y z a w a r t e j w d r o d z e a u k c j i l u b p r z e t a r g u a r t . 7 0 i 5 K C
§ 1. Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy,
inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z
prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także
ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.
§ 2. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu
przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.
6 . 7 . W a d y o ś w i a d c z e n i a w o l i
•
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli ( a r t . 8 2 K C ) –
oświadczenie woli złożone w takim stanie jest uważane za nieważne
. Czynniki takiego zachowania mogą być
następujące: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, czynniki przemijające (wysoka gorączka, zastosowanie
narkozy, hipnoza bądź nadużycie alkoholu). Nie bierze się przy tym pod uwagę oświadczenia drugiej strony.
•
Pozorność
ii
( a r t . 8 3 K C ) – co najmniej 2 strony umowy potajemnie porozumiewają się co do tego, że
czynności prawne nie wywołują żadnych skutków (pozorność zwykła), albo wywołują inne skutki niż wywołałyby
te z pozornej czynności prawnej (darowizna, a zachowano pozory sprzedaży – pozorność kwalifikowana).
Skutkiem jest nieważność czynności prawnych
. Pozorność ma 2 postaci:
•
Błąd ( a r t . 8 4 K C ) – nie powoduje nieważności czynności prawnej – oznacza niezgodność pomiędzy stanem
rzeczywistym a jego odbiciem w świadomości człowieka, przy czym nie każdy błąd ma doniosłość prawną,
ponieważ musi być (1) istotnym (d e f i n i c j a w p a r . 2 ) (2) dotyczyć treści czynności prawnej. Jeżeli jest
składane innej osobie i dotyczy czynności odpłatnej, to ponad ww. musi być spełniona co najmniej jedna z trzech
przesłanek: (1) błąd został wywołały przez tę osobę (2) druga strona o błędzie wiedziała (3) druga strona z
łatwością mogła ten błąd zauważyć (oświadczenie woli dotyczące czynności prawnej nieodpłatnej składane
drugiej osobie, to nie trzeba udowadniać trzeciej przesłanki). Cała instytucja błędu z reguły nie dotyczy czynności
nieodpłatnych. Strona, która złożyła tego typu oświadczenie woli, może uchylić się od jego skutków prawnych
poprzez oświadczenie o działaniu od wpływem błędu złożone osobie, której złożono pierwsze oświadczenie
.
Oświadczenie o błędzie powinno być złożone w formie pisemnej dla celów dowodowych. Uchylenie się może
nastąpić w ciągu roku od wykrycia, iż oświadczenie złożono pod wpływem błędu (a r t . 8 8 p a r . 2 – termin
zawity, po jego upływie uprawnienie wygasa).
o
A r t . 8 5 K C traktuje o zniekształceniu oświadczenia woli przez posłańca – traktuje się je tak jak błąd.
•
Podstęp (a r t . 8 6 K C ) – kodeks cywilny nie zawiera bezpośredniej definicji legalnej, lecz można
wywnioskować, iż działanie podstępne polega na świadomym, celowym i umyślnym wywołaniu u drugiej osoby
mylnego wyobrażenia o rzeczywistości aby skłonić tę osobę do podjęcia określonej czynności prawnej. Można się
powołać na podstęp nawet gdy nie jest on istotny i nie dotyczy czynności prawnej – na tym polega zasadnicza
różnica pomiędzy podstępem i błędem. Istotne jest, aby zaistniał związek pomiędzy mylnym wyobrażeniem o
rzeczywistości a oświadczeniem woli. Skutkiem jest możliwość uchylenia się od skutków prawnych tego
oświadczenia woli w ciągu roku od wykrycia podstępu
. A r t . 8 6 p a r . 2 – podstęp pochodzący od osoby
trzeciej jest równoznaczny z podstępem strony, jeśli ta o nim wiedziała i nie poinformowała o nim, albo czynność
prawna była nieodpłatna.
•
Groźba ( a r t . 8 7 K C ) – polega na zakomunikowaniu innej osobie, że jemu samemu lub innej osobie zostanie
wyrządzona krzywda, jeżeli nie dokona określonej czynności prawnej. Groźba uzyskuje doniosłość prawną, gdy
jest poważna (stwarza rzeczywiste niebezpieczeństwo dla dóbr osobistych lub majątkowych) i bezprawna (czyn
niedozwolony lub dozwolony, ale nie po to, by wymusić oświadczenie określonej treści, np. groźba doniesienia o
przestępstwie). Nie będzie groźbą powołanie się na siły niezależne od woli człowieka, np. huragan w wypadku
odmowy podpisu. Jeśli w zamian za przymus psychiczny, stosowany w groźbie, dochodzi do przymusu
fizycznego, to możemy mówić o wadzie opisanej w a r t . 8 2 K C (brak swobody podjęcia czynności prawnej)
Podsumowując: nieważność bezwzględną powoduje (1) stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i
wyrażenie woli (2) pozorność. Możliwość uchylenia się od skutków prawnych zawiera (1) błąd (2) podstęp (3) groźba.
6 . 8 . R o d z a j e s a n k c j i w a d l i w y c h c z y n n o ś c i p r a w n y c h
Część ogólna
15
Sankcja bezwzględnej nieważności – każdy i w każdym czasie może się na nią powołać. Posiada moc wsteczną, tj.
skutkuje od samego początku, a czynność prawna nie rodzi skutków prawnych zamierzonych przez strony. Zostaje
uwzględniana przez sąd z urzędu. Posiada charakter definitywny z pewnymi wyjątkami, tj. konwalidacja i konwersja.
Sankcja względnej nieważności (wzruszalność) – czynność prawna zostaje dokonana i rodzi skutki prawne wyrażone w
jej treści, jednakże z jakiegoś powodu ustawodawca uznaje ją za wadliwą i przyznaje określonej osobie uprawnienie
kształtujące do uchylenia lub zmiany tej czynności prawnej, czyli do wzruszenia lub unieważnienia tej czynności prawnej.
Wykonanie uprawnienia kształtującego ograniczone krótkim terminem zawitym (a r t . 8 8 p a r . 2 K C - dla błędu rok
od wykrycia, a dla groźby rok od ustania stanu obawy). Czynność prawną można wzruszyć tylko do upływu terminu
zawitego (w przeciwnym wypadku czynność prawna uzdrawia się). Wzruszenie może nastąpić albo na skutek samego
pozasądowego oświadczenia woli podmiotu albo konstytutywnego orzeczenia sądu. Sankcja jest brana pod uwagę na
wniosek strony – złożenie zarzutu poprzez oświadczenie woli wyrażone na piśmie (ad probabiere).
Bezskuteczność zawieszona – skutki prawne dokonanej czynności prawnej są wstrzymane aż do nadejścia określonego w
ustawie zdarzenia. Żadna ze stron nie może się na nią powołać, ponieważ do czasu nadejścia zdarzenia są one związane
czynnością prawną, np. ograniczona zdolność do czynności prawnych – zgoda na czynność prawną - jeśli jej nie ma, to
występuje sankcja do czasu potwierdzenia czynności prawnej; a r t . 6 3 K C
Bezskuteczność względna – czynność prawna zostaje dokonana i wywołuje wszystkie skutki prawne określone w jej
treści. Jest ważna i skuteczna wobec stron tej czynności, natomiast może być uznana za nieskuteczną względem ściśle
określonej osoby przewidzianej przez ustawę, którą ustawodawca w ten sposób szczególnie chroni. Instytucja występuje
dość rzadko. Może nastąpić z mocy samej ustawy albo na podstawie konstytutywnego orzeczenia sądu.
Przykłady bezskuteczności względnej
Jeśli nie mielibyśmy instytucji ius adrem, to A mógłby jedynie żądać odszkodowania od B. Jednak w ww. A może żądać,
aby umowa BC została uznana za bezskuteczną względem A. Musi w tym celu wytoczyć powództwo przeciwko B i C.
Jeżeli umowa była odpłatna, to musi wykazać, że B i C wiedzieli o jego roszczeniu. W tym wypadku sąd uzna jego
roszczenie. Jeśli natomiast czynność prawna byłaby nieodpłatna (np. użyczenia), to wystarczy pozwać B i C do sądu o
uznanie umowy za bezskuteczną i nie musi przy tym wykazywać wiedzy B i C o roszczeniu A.
Innym przykładem jest skarga pauliańska z a r t . 5 2 7 K C – instytucja z zakresu zobowiązań. Dłużnik przenosi swój
majątek na innych i wierzyciel nie może się zaspokoić. Może wtedy żądać uznania umów za bezskuteczne. Występuje tu
wiele domniemań ułatwiających przeprowadzenie dowodów. Całe instytucja dotyczy świadczeń pieniężnych.
6 . 9 . T r e ś ć c z y n n o ś c i p r a w n e j - i s t o t a
Treść czynności prawnej jest ograniczeniem swobody kształtowania czynności prawnych według woli stron poprzez
przepisy ustawy, zasady współżycia społecznego bądź ustalone zwyczaje.
A r t . 5 8 K C :
§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis
przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą
odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych
części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
6 . 9 . 1 . E l e m e n t y t r e ś c i c z y n n o ś c i p r a w n e j
Część ogólna
16
Przedmiotowo istotne (esenciation negoti) – decyduje o zakwalifikowaniu czynności prawnej do ustawowego typu
czynności prawnych, np. umowa kupna / sprzedaży z elementami konstytutywnymi (cena, przedmiot) oraz inne zawarte w
części szczegółowej zobowiązań
Nieistotne (naturalia negiti) – strony mogę te elementy zamieścić, ale nie muszą. Jeżeli ich nie umieszczają, to ustawa je
uzupełnia poprzez określenie skutków czynności prawnej, np. uprawnienia dotyczące rękojmi. Należy najpierw wykazać
elementy konstytutywne określonej czynności prawnej
Dodatkowe, podmiotowo istotne (actidentalia negoti) – z punktu widzenia stron te elementy są istotne i jeśli chcą, aby
czynność prawna wywoływała określony skutek, to mogą takie klauzule zamieścić -. warunek, termin, zadatek, prawo
odstąpienia, kara umowna, wadium (aukcja, przetarg), odstępne, kara umowna, polecenie (darowizna).
6 . 1 0 . W a r u n e k i t e r m i n
Obie instytucje są zastrzeżeniami umownymi. Dotyczą ziszczenia się przesłanki – warunku bądź określonego terminu.
Początek terminu = skutki czynności prawnej powstaną z chwilą nadejścia terminu, a na koniec ustaną. W wypadku
warunku można określić iż jego nastąpienie powoduje bądź powstanie bądź ustanie skutków czynności prawnych.
Warunek – dodatkowe zastrzeżenie umowne uzależniające powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia
przyszłego i niepewnego (zależnego bądź niezależnego od woli stron) , np. przeniosę na ciebie własność domu jeśli
skończysz studia. Wyróżniamy 3 rodzaje:
•
zawieszający – uzależnia powstanie skutku czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego
•
rozwiązujący – zastrzeżenia umowne uzależniają ustanie czynności prawnej od wystąpienia warunku, np.
stosunek najmu zostanie rozwiązany z momentem ukończenia studiów córki osoby wynajmującej.
•
Postestatywny – zastrzeżenie umowne uzależnia powstanie albo ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia
przyszłego i niepewnego zależnego od woli strony, np. jeżeli wstąpi w związek małżeński to otrzyma biżuterię;
umowa sprzedaży na próbę pod warunkiem zawieszającym (kupujący uzna towar za dobry)
Można go zastrzec jeśli nie narusza zapisów a r t . 8 9 K C – sprzeczność z ustawą albo właściwością danej czynności
prawnej, np. przeniesienie nieruchomości pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu (ad solemnitatem); małżeństwo pod
warunkiem
Termin – zdarzenie umowne uzależnia powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i
pewnego. Może zostać wyznaczony od konkretnej daty albo na określony czas, np. tydzień czy rok. Możemy opisać
następujące zasady wyznaczania terminów:
•
najkrótszą jednostką KC jest doba liczona od północy do północy
•
jeżeli termin oznaczony w dniach (np. zarządzenie sądu), to: jeżeli 7 listopada otrzymano wezwanie oznaczona na
7 dni, to pierwszym dniem terminu jest 8 listopada, a ostatnim 14 listopada, godzina 24:00.
•
jeżeli termin jest oznaczony na tydzień, to pierwszym dniem jest dzień określonego zdarzenia (wtorek), a ostatnim
następny wtorek, tj. 14 listopada.
•
pół miesiąca = 15 dni; rok = 365 dni
•
2 lata od 7.XI.2006 zakończone 7.XI.2008 o godzinie 24:00
6 . 1 1 . P r z e d s t a w i c i e l s t w o i p e ł n o m o c n i c t w o – i n f o r m a c j e o g ó l n e
O przedstawicielstwie (a r t . 9 5 K C ) mówimy, gdy jedna osoba (przedstawiciel) działa w imieniu i ze skutkiem dla
innej osoby (reprezentowanego). Przedstawiciel winien działać w oparciu o odpowiednie uprawnienie, którego źródłem
może być ustawa – przedstawicielstwo ustawowe (k . r . i . o . – opieka w stosunku do pupila oraz rodzice w stosunku do
dzieci), bądź czynność prawna - pełnomocnictwo (oświadczenie woli reprezentowanego – jednostronna czynność prawna).
Istotą jest umocowanie, kompetencja dla przedstawiciela do dokonywania czynności prawnej ze skutkiem bezpośrednim
dla reprezentantów.
Cechy omawianej instytucji:
•
Jeżeli pełnomocnik działa w imieniu mocodawcy, to musi wskazać drugiej stronie czynności prawnej
odpowiednią podstawę oraz kogo reprezentuje
•
Podmiotami reprezentującymi mogą być osoby fizyczne (co najmniej ograniczona zdolność do czynności
prawnych), osoby prawne oraz jednostki organizacyjne z a r t . 3 3 i 1 K C
•
jednostronne oświadczenie woli nie musi być bezpośrednio złożone pełnomocnikowi (czynność prawna
jednostronnie upoważniająca)
•
Mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonywania tylko takich czynności prawnych, których sam
mógłby dokonać
•
Reprezentowany i pełnomocnik może wiązać jeszcze inny stosunek prawny, np. umowa o pracę, umowa –
zlecenie, menedżerska
są to stosunki podstawowe (wewnętrzne). Pełnomocnictwo to źródło kompetencji, a
stosunek podstawowy jest źródłem obowiązku do działania w imieniu reprezentowanego. Stosunek podstawowy
jest samodzielny i nie musi występować.
•
Z zasady każdej czynności prawnej można dokonać z zastosowaniem przedstawicielstwa, chyba, że ustawa
tego zabrania albo dokonanie takiej czynności prawnej byłoby sprzeczne z właściwością tej czynności, np.
testament, uznanie dziecka przez mężczyznę w wieku poniżej lat 18
Część ogólna
17
•
Pełnomocnictwo można udzielić kilku osobom, a to, czy mają działać wspólnie lub odzianie, odczytuje się z
treści czynności prawnej. Z a r t . 1 0 7 K C odczytujemy jednak domniemanie działań samodzielnych z
jednakowym upoważnieniem każdego pełnomocnika.
•
Z reguły forma udzielenia pełnomocnictwa jest dowolna (a r t . 6 0 K C )
o
Jeśli pełnomocnik ma dokonać czynność prawną, dla której przewidziano formę szczególną (a r t .
7 5 i 1 p a r 1 , a r t . . 1 5 8 K C ), to pełnomocnictwo winno mieć tą samą formę na mocy a r t . 9 9
p a r . 1 K C
o
Przepisy szczególne w ustawach (lex specialis) – ustawodawca wskazuje konkretny rodzaj
pełnomocnictwa do dokonania konkretnej czynności prawnej w formie szczególnej, np. pełnomocnictwo
ogólne z a r t . 9 9 p a r . 2 K C (forma pisemna), prokura z a r t . 1 0 9 i 1 K C (forma pisemna),
małżeństwo przez pełnomocnika z a r t . 6 K R I O (szczególne przypadki, zgoda sądu, pełnomocnictwo
na piśmie z podpisem poświadczonym)
•
Wygaśnięcie pełnomocnictwa:
o
Odwołanie – w każdej chwili mocodawca może odwołać pełnomocnictwo, chyba, że zastrzeżono inaczej.
Nie ma wymogu uzasadniania tej jednostronnej czynności prawnej
o
Śmierć mocodawcy albo pełnomocnika. Mocodawca może zastrzec inaczej i wtedy po jego śmierci
pełnomocnik dalej prowadzi jego sprawy
o
Zrzeczenie się pełnomocnictwa w drodze jednostronnej czynności prawnej, która zostanie
zakomunikowana mocodawcy
o
Osoba prawna, która była pełnomocnikiem albo mocodawcą, utraciła osobowość prawną
o
Osoba fizyczna, która była pełnomocnikiem utraciła zdolność do czynności prawnych
o
Na mocy zapisów w treści pełnomocnictwa
o
W przypadku pełnomocnictwa szczególnego w momencie wykonania czynności
o
Z chwilą upływu określonego terminu dotyczącego czynności prawnej
•
Pełnomocnik może udzielić dalszego pełnomocnictwa – substytucji dla substytuta. A r t . 1 0 6 K C – tylko,
jeśli wynika to z treści pełnomocnictwa, ustawy, stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa, np.
zlecenia. Np. A r t . 9 3 p a r . 1 K P C – pełnomocnik procesowy może udzielić dalszych pełnomocnictw
adwokat aplikantowi sądowemu. Substytut może ustanawiać dalszych substytutów z zachowaniem regulacji
zawartych w a r t . 1 0 6 K C
6 . 1 1 . 1 R o d z a j e p e ł n o m o c n i c t w a
Bierne – umocowanie odbierania oświadczeń woli kierowanych do reprezentantów
Czynne – umocowanie do dokonywania czynności prawnych, składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanego
Pełnomocnictwo ogólne – a r t . 9 8 K C wydawane na piśmie pod rygorem nieważności. Upoważnia pełnomocnika do
dokonywania czynności zwykłego zarządu (definicja zwykłego zarządu na podstawie orzecznictwa – polegają na
codziennej eksploatacji rzeczy, zaciąganiu zobowiązań, pobieraniu czynszu od lokali, wykonywania bieżących napraw itp.)
Pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe) – dokonywanie określonego rodzaju czynności prawnych, np. do zawierania
umów o pracę w imieniu pracodawcy
Pełnomocnictwo szczególne – dokonanie indywidualnie określonej, konkretnej czynności, np. do nabycia określonej
nieruchomości. Jest to najwęższy zakres umocowania – rozwiązanie najbardziej bezpieczne dla mocodawcy.
Prokura – tej instytucji poświęcony jest punkt 6.11.2.
6 . 1 1 . 2 P r o k u r a
Jest to szczególny rodzaj pełnomocnictwa dostosowany do prowadzenia działalności gospodarczej. Prokurent jest tożsamy
z pełnomocnikiem. Charakteryzuje się szerokim zakresem umocowania wskazanym bezpośrednio w a r t . 1 0 9 i 1 K C –
wszelkie czynności sądowe i pozasądowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (zakres wyznaczony przez
prawodawcę). Występują cztery ograniczenia, do których potrzebne jest pełnomocnictwo szczególne: zbycie
przedsiębiorstwa, czynności prawne oddające przedsiębiorstwo do czasowego korzystania, zbycie oraz obciążanie
nieruchomości.
•
Prokura nie może być skutecznie ograniczona w stosunku do osób trzecich, które mogą domniemać, iż prokurent
ma szerokie kompetencje bez żadnych ograniczeń. Często w praktyce umowy zastrzegają, ż prokurent dokonuje
czynności prawnych do określonej kwoty, np. 100 000,- Skutki przekroczenia tego uprawnienia będą zachodziły
jedynie pomiędzy stronami umowy – może to być zwolnienie z pracy albo roszczenie odszkodowawcze.
•
Prokura może być łączna, przy czym musi to wyraźnie wynikać z oświadczenia mocodawcy. To on decyduje, czy
prokurenci mają działać oddzielnie, czy razem.
•
Prokura oddziałowa (filialna) – ograniczona dla prowadzenia konkretnego oddziału przedsiębiorstwa
•
Prokury może udzielić przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców (a r t .
1 0 9 i 1 p a r 2 o r a z a r t . 4 3 i 1 K C ).
•
Udzielana jest w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Osoba prokurenta (osoba fizyczna mająca pełną
zdolność do czynności prawnych) oraz wzór podpisu wpisywany do rejestru przedsiębiorców.
•
Wygaśnięcie prokury:
o
Odwołanie przez mocodawcę
o
Wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru
Część ogólna
18
o
Ogłoszenie upadłości
o
Likwidacja, przekształcenie przedsiębiorcy
o
Śmierć prokurenta – śmierć przedsiębiorcy nie jest warunkiem wygaśnięcia
6 . 1 1 . 2 R z e k o m y p e ł n o m o c n i k i c z y n n o ś c i z s a m y m s o b ą
Falsus prokurator – osoba dokonuje czynności prawnej w cudzym imieniu, przekracza granice swojego pełnomocnictwa
lub działa bez umocowania. Instytucja jest uregulowana w a r t . 1 0 3 – 1 0 5 K C .
•
a r t . 1 0 5 – jeśli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokonuje czynności prawnych w imieniu
mocodawcy, to czynność prawna jest ważna, chyba, że druga strona wiedziała albo z łatwością mogła o tym łatwo
się dowiedzieć. Uzasadnienie tego zapisu znajdziemy w a r t . 1 0 2 K C dotyczącym zwrotu dokumentów
pełnomocnictwa.
•
A r t . 1 0 3 . K C – Dot. Umów – umowa staje się z zasady od razu nieważna. Kontrahent może przy tym
wyznaczyć termin na potwierdzenie umowy zawartej z pełnomocnikiem. Jeśli mocodawca potwierdzi umowę, to
będzie ważna (sankcja bezskuteczności zawieszonej).
•
A r t . 1 0 4 K C -. Jednostronna czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z
przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym
imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez
umocowania.
A r t . 1 0 8 K C – czynność prawna z samym sobą jest zabroniona. Dotyczy to dwóch przypadków:
1) A jest mocodawcą
B jest pełnomocnikiem czynność prawna ma zostać zawarta pomiędzy A i B – pełnomocnik
zawiera umowę z samym sobą / wyjątek: czynność prawna z samym sobą, gdy jej treść jest tego rodzaju, że nie mogą
zostać naruszone interesy mocodawcy
2) A jest mocodawcą
B jest pełnomocnikiem A i C C jest mocodawcą występuje konflikt interesów i jest obawa
braku obiektywizmu pełnomocnika / wyjątek: mocodawca godzi się na taką sytuację i wynika to z treści pełnomocnictwa
Przykłady:
1.
darowizna jest umową obdarowanego z obdarowującym. B na rzecz A i przyjmuje ją w imieniu A, przy założeniu,
iż jest to darowizna czysta
2.
B pracuje w sklepie i po odpowiedniej cenie kupuje produkty u właściciela sklepu (mocodawcy A), który
wcześniej dał B pełnomocnictwo do zawierania umów kupna – sprzedaży w jego imieniu.
więcej i jaśniej w podręczniku Szczurka str. 110 !!!
6 . 1 1 . 4 . I n s t y t u c j e p o d o b n e d o p r z e d s t a w i c i e l s t w a
Posłaniec – osoba przenosząca cudze oświadczenie woli, przy czym może być ono jemu znane bądź nie. (dziecko z listą po
zakupy / poczta). W wypadku wątpliwości co do rozróżnienia posłańca od pełnomocnika występuje następująca zasada:
jeśli danej osobie pozostawiono pewną swobodę co do decyzji, to jest ono pełnomocnictwem.
Organ osoby prawnej – organ jest integralną częścią osoby prawnej. Występuje przy tym domniemanie, iż jeśli działa
organ, to działa cała osoba prawna.
Zastępca pośredni – A r t . 7 6 5 K C – przykład umowy komisowej – pośrednik dokonuje czynności prawnej we
własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Najpierw dokonuje czynności prawnej, nabywa prawa i oowiązki, a dopiero
później rozlicza się ze zleceniodawcą.
6 . 1 2 . 1 . D a w n o ś ć – z a s i e d z e n i e i p r z e m i l c z e n i e
Jest to zdarzenie prawne inne niż czynność prawna. Obejmuje wszystkie instytucje prawne, które występują w skutek
niewykonania uprawnień przez określony czas. Przejawy dawności to: zasiedzenie, przemilczenie, przedawnienie oraz
terminy zawite/prekluzyjne.
Zasiedzenie – dotyczy praw rzeczowych a polega na tym, iż osoba nieuprawniona nabywa jakiś praw poprzez jego
wykonywanie przez określony czas. Uregulowanie w a r t . 1 7 2 – 1 7 6 K C
Przemilczenie – dotyczy praw rzeczowych i polega na tym, iż osoba uprawniona nie wykonuje swojego prawa przez
określony czas
6 . 1 2 . 2 . D a w n o ś ć - p r z e d a w n i e n i e
Jest to ograniczenie w czasie dochodzenia roszczeń majątkowych o charakterze cywilnoprawnym (a r t . 1 1 7 p a r . 1
K C ) – po upływie terminu przedawnienia (3,10 lat – a r t . 1 1 8 K C lub inny określony w przepisach szczegółowych,
np. 6 lat dla roszczeń dotyczących gwarancji bankowej) roszczenie nie wygasa, ale dłużnik może podnieść zarzut
przedawnienia (sąd nie uwzględnia go z urzędu) i skutecznie uchylić się od spełnienia roszczeń. W skutek tej instytucji
zobowiązanie jest niezupełne, przechodzi w stan naturalny.
Kwestią dość istotną jest określenie od kiedy biegnie termin przedawnienia – na mocy a r t . 1 2 0 p a r . 1 K C biegnie
on od dnia, gdy roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność zależy od podjęcia czynności, np. wezwania do
Część ogólna
19
zapłaty, to bieg terminu rozpoczyna się od dnia, kiedy uprawniony mógłby podjąć tę czynność najszybciej. Nie
wykluczona jest sytuacja, gdy istnieje przepis szczególny, odrębnie regulujący ww. sytuację – przykładem może być a r t .
6 4 6 K C – roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia wydania dzieła.
Terminy przedawnienia mogą zostać:
1. Zawieszone, gdy występują okoliczności, które utrudniają albo uniemożliwiają dochodzenie roszczenia przez
uprawnionego
Termin biegnie
okoliczności wymienione w a r t . 1 2 1 K C (wynikająca ze stosunków rodzinnych / zdarzenie siły
wyższej)
okres trwania np. powodzi aż do ustania dalszy bieg terminu z włączeniem okresu pierwszego
2. Wstrzymane (a r t . 1 2 2 K C ) –- roszczenie przysługujące osobom, które nie mają w określonym czasie pełnej
zdolności do czynności prawnych.
3. Przerwane (a r t . 1 2 3 K C )
•
okoliczności:
o
podjęcie czynności przed odpowiednimi organami zmierzającej do dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia
albo zabezpieczenia roszczenia
o
uznanie roszczenia przez dłużnika
właściwe – poprzez zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem
niewłaściwe – oświadczenie dłużnika o wiedzy na temat roszczenia, np. list z obietnicą spłaty
roszczenia w ratach
ugoda – na mocy mediacji obu stron
•
po przerwaniu biegu przedawnienia, termin biegnie od nowa
•
jeżeli wierzyciel wniesie powództwo i otrzyma przychylne dla siebie orzeczenie sądu, to zawsze bieg
przedawnienia roszczenia wynosi 10 lat (a r t . 1 2 4 , 1 2 5 K C )
6 . 1 2 . 3 . D a w n o ś ć – t e r m i n y z a w i t e / p r e k l u z y j n e
Nie jest to jednorodna kategoria. Wspólną cechą wszystkich terminów zawitych jest to, iż po upływie terminu zawitego
prawo zawsze wygasa, a nie przechodzi w stan naturalny jak w przypadku przedawnienia – posiada bardziej ostre
konsekwencje. Terminy zawite są ponadto zazwyczaj krótsze od terminów przedawnienia (brak przepisów ogólnych).
Muszą być uznawane przez sąd z urzędu, a nie dopiero na zarzut dłużnika. Nie mogą być przerwane, zawieszone ani
wstrzymane.
Podział pierwszy – rodzaje prekluzji
•
sądową – na dochodzenie roszczeń przed sądem albo innym organem państwowym
•
pozasądową – terminy, w jakich mogą być dokonywane czynności materialno – prawne
•
inne określone przez przepisy szczegółowe – strony nie mogą ich naruszać
Podział drugi – typy terminów
•
na dochodzenie praw przed organem państwowym, np. a r t . 3 4 4 p a r . 2 K C – roszczenie o przywrócenie
posiadania 1 rok
•
na dokonywanie czynności pozasądowych, np. a r t . 8 8 p a r . 2 K C – uprawnienie do uchylenia się od
skutków błędu / groźby wygasa po roku
•
na wygaśnięcie praw podmiotowych, np. a r t . 2 5 5 K C – użytkowanie wygasa w skutek niewykonywania
prawa przez lat 10
Czynności prawne osób ubezwłasnowolnionych częściowo
Oferta, negocjacje, aukcje, przetarg
Wady oświadczenia woli
Warunek i termin
Dawność
i
CZYNNOŚCI ZOBOWIĄZUJĄCO – ROZPORZĄDZAJĆE – w swojej treści czynność prawna zobowiązuje do dokonania rozporządzenia, a więc rodzi
podwójne skutki. Występują 2 modele uregulowań tej instytucji. W modelu niemieckim muszą zostać zawarte 2 oddzielne umowy dla kupna / sprzedaży
W modelu francuskim występuje jedna umowa o podwójnych skutkach – od razu następuje przeniesienie prawa własności. W Polsce preferowany jest
model francuski, jako że przyspiesza obrót. I tak - z a r t . 5 3 5 K C wynika skutek zobowiązujący, a a r t . 1 5 5 p a r . 1 K C skutek
rozporządzający A r t . 1 5 5 p a r . 2 K C - rzecz oznaczona co do gatunku (tona węgla) – umowa wywołuje tylko skutek zobowiązujący; do
przeniesienia własności konieczne jest wydanie rzeczy.
ii
CZYNNOŚĆ DYSSYMULOWANA (ukryta poprzez czynność pozorną) może być ważna, gdy spełnia przesłanki ważności przewidziane dla wszystkich
czynności prawnych zawarte w ustawie i zasadach współżycia społecznego. Musi ponadto spełniać warunki ważności przypisane dla danego typu
czynności prawnej.