Koniec Wieków Ciemnych: arystokracja 

Źródła od  końca VIII w.: 

  mamy Hezjoda, co w miarę realistycznie pisze, za to Homer i cała ustna epika, pokazują społ. jako sztuczny 

twór lit., wyidealizowany i heroiczny, przesadzony 

  ale są prawdziwe akcje – Fenicjanie ukazywani jako handlerze, co między 900 a 700 było prawdą 

Społeczność wczesnej Grecji: 

  NIE była feudalna, to w zasadzie kraj wolnych rolników, w którym różnicą między aryst. a ludem (demos) była 

kwestia pochodzenia i stylu życia 

  nie było trwałych więzi opartych na zależności i mimo dziedzicznego charakt. aryst. status jednostki oparty 

był na honorze (time), więc było współzawodnictwo 

  no i by mieć pomocników w razie wojen, wypraw łupieżczych czy piractwa, trzeba było robić imprezy i 

rozrywki dla swych towarzyszy (hetairoi), po to był megaron i nadwyżki produkcji, pomagały bardziej sława, 
hojność, związki gościnności (ksenia) niż hajtanki i więzy krwi 

  instytucja gościnności i wymiana podarunków: 

  basileus mógł liczyć, że jak będzie podróżował poza granice majątku, będzie goszczony przez osoby z 

tej samej klasy społ., zawierał z nimi zw. gościnności (gospodarza i gościa nazywano tu ksenos – 
„obcy”) 

  związek był wyjątkowo uroczysty, pełen sankcji relig. i szczeg. chroniony przez Zeusa Kseniosa, jako 

opiekuna tych, co są poza swą społ. – gości, błagalników i żebraków 

  obcy przybywał w gościnę z pustymi rękoma, ofiarowywano mu stół i łoże, ale też dostawał 

podarunki – kseneia; gł. były to przedmioty luksusowe ze skarbca gospodarza (mieszalniki, trójnogi, 
kociołki, kosztowne szaty i wina, ozdobna broń i miecze) 

  poczucie honoru wymagało, by bez wzgl. na okoliczności dawać gościowi podarki; dla czci i 

stworzenia sieci zobowiązań się to robiło, bo te stosunki potem wzmacniały pozycję basileusa wew. 
społ. i tworzyły grupę hetairoi, co potem mogli go wspierać w różnych akcjach 

  nie oczekuje się bezpośr. wzajemności – gospodarz wysłuchiwał nowin i opowieści, podstawa do 

przyszłej wzajemności 

  a złamanie prawa gościnności to n. ważniejszy powód wybuchu wojny trojańskiej, bo Parys porwał 

Helenę od Menelaosa 

  mamy system wartości i wspólnoty sympozjalne, jako pozostałości epoki wcześniejszej: 

  filoz. i lit. uczty, hałaśliwe pijatyki heterii (hetaireiai) i klubów aryst. 
  nadal rolę istotną miała wymiana podarunków 

Wyprawy łupieżcze: 

  wyprawy organizowali gł. aryst. i gł. w ich interesie (w Iliadzie mamy, że będzie grzywna jak kto na Troję nie 

pójdzie i ucztę przed wyprawą robiono publicznie, nie prywatnie)ale jak np. kradli bydło to było wiele 
niebezpieczeństw, bo sąsiedzi się wkurzali i wiele walk było 

  za to robili też wyprawy morskie na okrętach, ale też niebezp. bo zwlekali często z odwrotem i napadnięci 

mieli czas na odwet 

  no i łup dzielono wg pozycji społ. uczestników, „udział łupu” (geras) był też udziałem honoru 
  temenos – nadział własnej ziemi, co dostawał dobry wojownik od ludu 

Sztuka wojenna: 

  gł. rolę mieli poj. wodzowie ze swoimi drużynami, co tworzyli prawie kastę wojowników, bo tylko ich było 

stać na zakup takiej ilości metalu, by zrobić pełne wojsk. uzbrojenie 

  reszta wspólnoty była raczej lekko i prosto uzbrojona, na polu bitwy raczej stali z boku i oglądali pojedynki 

szlachetnych 

  uzbr. w brązowy napierśnik, nagolenniki i hełm, też tarczę z kilku warstw skóry lub płatów metalu, co 

za uchwyt na środku trzymano 

  gł. broń ofensywna to żelazne miecze i dwie (lub więcej) włócznie, do miotania i pchnięć 

  jak uznać, że były rydwany epickie, to na nich dojeżdżali, ale walczono pieszo 

Kreacja bohaterskości: 

  arete – cecha publ. nadawana jednostce przez społ. na podst. wielkości time, a time to wielkość części łupu 

zdobytego na wyprawie 

  kulturę tą nazywano kulturą wstydu (w odróż. od późn. kultury winy) – koleś odczuwał wstyd (aidos) jak 

tracił status w oczach równych sobie społ. rangą 

  jako dotkliwą karę publ. stosowano przepadek posiadanych dóbr, bo bogactwo to aspekt honoru 

Braterstwo: 

  phratra (phratria) – braterstwo w sensie grupy społ., pierwotnie ozn. przyp. drużynę hetairoi; potem polit. 

wspólnota mniejsza niż plemię 

  phyla – plemię, pierwotnie ozn. jednostkę wojskową 
  potęga aryst. rodów zależna od ciągłości owych polit. i społ. grup skupionych wokół genos 
  mamy np. rody: 

  w Koryncie: Bakchaidzi, Kypselidzi 
  w Atenach: Filaidzi, Alkmeonidzi, Pizystratydzi 

Basileus: 

  tytuł homeryckich bohaterów, w późniejszej grece oznaczał króla 
  w tekstach pisma linearnego B króla określa się słowem „wanaks” 
  za to późniejsze „basileus” to grupa ludzi stojących na czele wspólnot, coś na kształt aryst., szlacheckiej 

grupy,  

  basileus we wczesnej Grecji to warstwa dziedzicznej aryst. całkiem niezależnej od siebie i oddzielonej od 

reszty społ. odmiennym stylem życia, bogactwem, przywilejom i władzą 

  każdy basileus stał na czele swej grupy w dwojaki sposób postrzeganej: 

  w kategoriach oddziedziczonego spadku jako genos (ród) 
  w kat. ekon. współzależności jako oikos (majątek ziemski, dworek) 

Genos: 

  składał się z głowy rody, jego żony, dorosłych synów z ich żonami i potomstwem oraz z niektórych innych 

członków n. bliższej rodziny 

  po śmierci głowy rodu, all jego majątek był dzielony na równe części i przyznawany losem jego synom, którzy 

wtedy niezależne gosp. 

  synowie urodzeni przez niewolnice mieli ogólnie pewien status społ., ale niższy niż ci z prawowitej małżonki 
  pomocy należy oczekiwać od teścia i zięcia, także od przyjaciół 
  odszkodowania w razie kogoś zabójstwa należy się bratu lub ojcu, ale nie dalszej rodzinie 
  tylko zabójstwo wew. rodziny pociąga za sobą zaangażowanie szerszych kręgów krewnych i przyjaciół 
  małżeństwa były gł. aranżowane przez głowy rodu i n. częściej dla polit. sojuszu; panna młoda pochodziła z 

tej samej klasy społ., ale niekoniecznie była spokrewniona czy mieszkała w sąsiedztwie 

  rodzina pana młodego miała przekazać podarki ślubne rodzinie panny młodej (cel: wywarcie 

wrażenia na rodzinie ukazując bogactwo i status społ.), a krewni panny młodej dawali jej posag, 

którego celem było wyposażenie przyszłego gosp.; w podarkach było współzawodnictwo facetów, a 
jak odrzucano ich tracili te podarki – w klas. Grecji już nie ma podarku, tylko posag 

  po ślubie laska była członkiem rodu pana młodego 
  małżeństwo osób z niższych warstw społ. było b. praktyczne, ściśle powiązane z dziedziczeniem 

o  men powinien się hajtać w wieku 30 lat z dziewicą w 5 lat jak osiągnie dojrzałość płciową, 

potem jakoś 14-16 lat 

o  n. lepiej mieć tylko jednego syna, a jak ktoś żyje długo, to kilku, by mieć lepsze 

zabezpieczenie 

o  ale mimo wszystko, endogamia (hajtanki wew. dość ogranicz. kręgu krewnych) były regułą, 

gł. by zachować istniejące stosunki własności – w klas. Atenach jedyna córka dziedzicząca 
majątek po ojcu mogła zostać wydana za mąż za n. bliższego krewnego ojca 

  kobiety z aryst. rodzin: 

  we wczesnej Grecji dość wysoki status społ. i dość duża wolność 
  mogły swobodnie poruszać się bez eskorty, brać udział w dyskusjach na równi z mężami, 

uczestniczyć w ucztach wydawanych w megaronie 

  były odp. za wiele dziedzin gosp. działalności w majątku: tkanie, mielenie żarna, nadzór nad 

niewolnicami służącymi w domu i skarbcem 

  w czasach późniejszych gł. nie opuszczały przeznaczonej dla nich cz. domu i w ogranicz. zakresie 

brały udział w życiu społ., co wynika gł. z tego, że jak kiedyś centrum życia był dom i majątek, potem 
jest nim miasto i wskutek urbanizacja jest wykluczanie kobiet z wielu aspektów życia społ. i mamy 
stąd męskie grono no i homoseksualizm 

Oikos: 

  kleros – dział ziemi należącej do gospodarza, a odziedziczonej w drodze losowania 
  basileus gospodarował na swych dobrach z pomocą niewolników i czasowych robotników najemnych 

  thes – status pracownika najemnego, n. gorszy los dla człowieka, niewielka różnica od żebraka, niby 

wolny, ale stracił status społ. i upadł na samo dno, zależny od łaski innych, publiczna hańba 

  za to niewolnik miał swą wartość i jakąś uznaną pozycję społ., brano ich gł. z wypraw wojennych (all 

menów zabijano po zdobyciu miasta, a kobiety i dzieci brano na niewolników), z porwań, piractwa i 
handlu 

  było wiele kobiet-niewolnic, ale mało facetów niewolników, bo oni gł. wychowywali się w domu 

pana od dzieciństwa i byli b. cenieni; potem często dostawali dozór na majątkiem i mogli sami 
założyć rodzinę 

  gł. gosp. oparta na oikos skoncentrowana jest wokół wiejskich dworków, potem przeszli do miejskiego Reyu 

życia 

Rolnictwo: 

  cała przemiana jakoś między Homerem a Hezjodem 
  podst. źródło bogactwa 
  podst. zbożem był jęczmień (gł. ze wzgl. na swa odporność), potem pszenica 
  uprawiano len , bo powszechnie używano płótna jako materiału do wyrobu odzieży i liny 
  kalendarz prac wg Hezjoda: 

  orka i siew powinny zacząć się na początku pory deszczowej, jak Plejady znikną z horyzontem i 

odlatują żurawie (październik) 

o  do orki używano lekkiego, drewnianego pługa z ostrzem wzmocnionym żelazem – b. ciężka 

robota, fizycznie ciężka 

  jesień i zima to n. lepsza pora, by ścinać drzewa potrzebne do wyrobu narzędzi 
  jak pojawia się na niebie konstelacja Arktura (luty/marzec) znowu sezon prac polowych: 

o  przycinanie krzewów winnych latorośli, zanim wrócą jaskółki 

  w maju jak ślimaki wspinają się na rośliny, trzeba rozpocząć żniwa 
  w lipcu, jak pojawia się konstelacja Oriona, trzeba odwiewać i składować zboże 
  a środek lata to jedyna pora na odpoczynek – n. lepiej w cieniu, nad strumieniem, z dobrym winem i 

jadłem, aż do winobrania, czyli do września 

  oprócz podst. ziemiopłodów, hodowano też różne rodzaje jarzyn i fasoli oraz drzew owocowych (gruszki, 

granaty, jabłka, figi, oliwki) 

  oleju z oliwek używano do prania, dopiero potem do oświetlania i gotowania (megaron teraz oświetlano 

naczyniami z ogniem i pochodniami, a nie lampkami oliwnymi, a gotowano ma tłuszczu zwierzęcym) 

  Grecy okresu klas. żywili się gł. produktami zbożowymi, pozyskując proteiny z fasoli, ryb i nabiału z koziego i 

owczego mleka; mięso spożywano gł. tylko podczas świąt, po złożeniu zwierząt w ofierze i spaleniu ich 
wnętrzności ku czci bogów, ALE w epoce homeryckiej jedzono wiele mięsa, bogactwo przeliczano na 
równowartość sztuk bydła 

  muły i woły służyły jako zwierzęta pociągowe, owce i kozy dawały wełnę i mleko, a konie nie wchodziły w 

rachubę, bo było ich niewiele i gł. dla aryst. do sportu i wojny 

Zewnętrzny kształt domu szlachcica: 

  podwórze, stajnie, przyp. też przedsionek, gdzie mogli spać goście, pomieszczenia prywatne, gdzie składano 

broń i skarby, pomieszczenia tylko dla kobiet i wielkie pomieszczenie – megaron (długa sala z siedzeniami 
wzdłuż ścian i centralnie umieszczone palenisko, ew. pan domu może mieć swój prywatny pokój