asystent_osoby_niepełnosprawnej_346[02].O1.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki i zdarzenia

prawne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy

oraz prawa o ubezpieczeniach społecznych. Przepisy prawa
międzynarodowego dotyczące praw człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Prawo a niepełnosprawni

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów

prawa w działalności socjalnej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01

Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju

człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

udzielanie pierwszej pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie

profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

–

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,

–

identyfikować rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,

–

prowadzić profilaktykę i promocję zdrowia,

–

wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

użytkować komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić źródła prawa,

–

określić rolę prawa w systemie polityki społecznej,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące osób niepełnosprawnych,

–

posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz
prawa o ubezpieczeniach społecznych,

–

posłużyć się przepisami kodeksu administracyjnego w zakresie niezbędnym do
stosowania ustaw: o pomocy społecznej, o ochronie zdrowia psychicznego, o rehabilitacji
i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki

i zdarzenia prawne

4.1.1. Materiał nauczania

Prawem są normy ogólne, abstrakcyjne, uchwalone w odpowiednim trybie przez organy

państwowe.  Te  normy  prawne  zawarte  są  w  określonych  aktach  prawnych  tworząc  pewną
hierarchię:  konstytucja,  wydawane  na  jej  podstawie  ustawy,  następnie  wydawane  na
podstawie  ustaw  akty  prawne  rządu  w  postaci  rozporządzeń.  Te  akty  prawne  obok
ratyfikowanych  umów  międzynarodowych  stanowią  źródła  powszechnie  obowiązującego
prawa  w  RP  [14].  Zawarte  w  aktach  prawnych  normy  prawne  stanowią  system  prawa
stanowionego.

Specyficznym źródłem prawa są dekrety. Są to akty prawne treści ogólnej mające moc

ustawy,  wydane  przez  inny  organ  aniżeli  parlament.  Aktualnie  w  Polsce  nie  ma  organu
upoważnionego do wydawania dekretów.
Istotnym  warunkiem  przestrzegania  aktów normatywnych  jest  ich  ogłoszenie (promulgacja),
czyli  podanie  do  publicznej  wiadomości  lub  wiadomości  podmiotów  bezpośrednio
zainteresowanych.  Są  one  ogłaszane  w  publikacjach  urzędowych,  zwanych  organami
promulgacyjnymi. Są nimi:

−

Dziennik Ustaw,

−

Monitor Polski,

−

Monitor Sądowy i Gospodarczy,

−

Dzienniki Urzędowe poszczególnych resortów.

Najważniejsze

akty

normatywne,

więc

ustawy,

rozporządzenia,

umowy

międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw RP.

Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów publikowane są w Monitorze

Polskim.  W  Monitorze  Polskim  ogłaszane  są  także  uchwały  indywidualne  Sejmu  i  Senatu.
Cechą charakterystyczną aktów normatywnych ogłaszanych w  Monitorze Polskim  jest to, że
nie  ma  dla  nich  bezwzględnego  obowiązku  ich  ogłaszania,  jaki  istnieje  dla  ustaw
i rozporządzeń.

Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urzędów

centralnych, mające znaczenie tylko dla jednego resortu, ogłaszane są w dziennikach
urzędowych tych organów.

Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogół norm ustanowionych lub uznawanych przez

państwo,  zabezpieczonych  stosowaniem  przymusu,  regulujących  organizację  i  zakres
działalności  instytucji  oraz  postępowania  ludzi.  Istotną  cechą  prawa  jako  ogółu  norm
obowiązujących  w  państwie  jest  jego  powszechność,  co  oznacza,  że  normy  prawne  dotyczą
w jednakowym stopniu wszystkich osób przebywających stale lub czasowo na terenie danego
państwa  bez  względu  na  płeć,  rasę,  wyznanie,  czy  przynależność  do  różnych  ugrupowań
społecznych  i  politycznych.  Pewne  odchylenia  od  zasad  powszechności  uregulowane  są
w przepisach prawa międzynarodowego.

Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne możliwości dowolnego zachowania się

i uprawnienia, jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów prawa
(prawa podmiotowego). Prawa podmiotowe mogą mieć charakter praw podmiotowych:

−

bezwzględnie obowiązujących, czyli praw skutecznych wobec wszystkich osób,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

względnie obowiązujących, czyli praw skutecznych tylko wobec konkretnie oznaczonych
osób.

Przepis prawny i norma prawna to podstawowe pojęcia nauk prawnych.

Nazwa przepis prawny występuje zarówno w języku prawnym, tzn. języku tekstów prawnych,
jak i w języku prawniczym, tj. w języku środowisk prawniczych.

Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego.

Ze względu na sposób powstawania normy prawne dzielimy na:
a) ustanowione przez państwo (normy ustawowe) – wydane przez upoważniony organ

państwa i zawarte w różnego rodzaju aktach normatywnych,

b) uznane przez państwo (normy usankcjonowane) nie wydane przez państwo w formie

aktów normatywnych, lecz uznane za powszechnie obowiązujące:

−

normy recypowane – przejęte od innego państwa,

−

normy wydane przez organizacje niepaństwowe podniesione do rangi powszechnie
obowiązujących,

−

normy zwyczajowe – powstałe samorzutnie i uznane przez państwo za obowiązujące.

W  rozważaniach  prawoznawstwa  wyodrębnia  się  pięć  aspektów  rozumienia  relacji  obu tych
określeń [23]:
a)  przepis prawny – norma prawna jako pojęcia równoznaczne,
b)  przepis prawny jako pojęcie wyłączne,
c)  norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa,
d)  norma prawa jako „zjawisko” odrębne od przepisów prawa,
e)  norma prawna jako znaczenie przepisu prawa,

Przepis prawny i norma prawna bywają często traktowane jako pojęcia używane

zamiennie. Właściwością takiego sposobu rozumienia jest równoznaczność tych terminów.
Przepis prawny i norma prawna to reguły zachowania wyodrębnione w tekście prawnym jako
artykuł lub jako jeszcze mniejsza, mająca kształt zdania wypowiedź wchodząca w skład
artykułu.

Przepis prawny jest często stosowany jako pojęcie wyłączne. Skoro nazwy przepis

prawny, norma prawna ujmując wszystkie problemy prawne w kategorii przepisów. Termin
norma prawna nie występuje w ogóle w tekście ustaw.

Norma prawna bywa traktowana jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa.

Omawiana  koncepcja  formułuje  twierdzenie  o  odrębności  pojęć:  „przepis  prawny”,  „norma
prawna”.  Przepis  prawny  jest  rozumiany  jako  zwrot  językowy  zawarty  w tekście  prawnym.
Stanowi  część  techniczną  tego  artykułu  wyodrębnioną  przez  prawodawcę  jako  artykuł,
paragraf  lub  w  innej  postaci.  Przepis  prawny  jest  ustanowiony  przez  kompetentny  organ
prawodawczy, jest dany przez prawodawcę. Norma prawna to reguła zachowania zawierająca
niezbędne  elementy,  skonstruowana  na  podstawie  przepisów  prawa  przez  prawoznawców.
Jest  wypowiedzią  konstruowaną  przez  teoretyków  prawa  według  określonego wzoru,  norma
prawna nie stanowi dla nich przedmiotu poznania prawa tak jak przepis.

W nauce prawa można spotkać pogląd, iż norma prawna jest „zjawiskiem” odrębnym od

przepisu  prawa.  Główną  tezę  stanowi  tutaj  twierdzenie,  że  prawo  obowiązujące  składa  się
z norm  prawnych,  a  nie  z  przepisów  prawa.  Przepisy  prawa  to  tylko  techniczny  środek  do
wyrażania  norm  prawnych.  Normy  prawne  są,  więc  samodzielnie  istniejącymi  regułami
zachowania.

Inne rozumienie obydwu pojęć polega na takim odróżnieniu terminów „przepis prawny”

i „norma prawna”, iż przez pojęcie „norma prawna” będziemy rozumieli znaczenie przepisu
prawa. Można przyjąć, że norma prawna (reguła postępowania) stanowi treść prawa (przepisu
prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego formę.

Norma prawna jest więc popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania

skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

normą sytuacji. Każda norma prawna określa, jak mają się zachować ci, do których jest
skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być
regułą nakazującą, zakazującą, lub też upoważniającą do określonego postępowania. Jest ona
regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do
pewnego kręgu adresatów.

Norma prawna jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawnych.

Skonstruować normę prawną na podstawie przepisów – to znaczy znaleźć spójne ze sobą trzy
części normy, stanowiące logiczną całość hipotezę, dyspozycję i sankcję. Znalezienie
przynajmniej dwu z nich: hipotezy i dyspozycji - jest konieczne [14].

Przepis prawny jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on

fragment  aktu  prawnego  wyodrębniony  ze  względów  technicznych  przez  normodawcę
w postaci  artykułu,  paragrafu,  ustępu,  czy  punktu.  Przepis  prawa  to  zdaniokształtny  zwrot
językowy  wskazujący  sposób  postępowania.  Wyodrębniony  formalnie  w  tekście  prawnym
jako  jednostka  redakcyjna  w  postaci  np.:  artykułu,  paragrafu  czy  ustępu  lub  jako
zdaniokształtny  fragment  jednostki  redakcyjnej.  Pojęcie  przepis  prawa  nie  jest  tożsame
z pojęciem  normy  prawnej;  bowiem  elementy  treści  normy  prawnej  mogą  być  zawarte
w wielu  różnych  przepisach  i  to  nie  tylko  jednej  ustawy.  W  ujęciu  funkcjonalnym  przepisy
prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować
w sferze prawda/fałsz. W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to
także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).

Rodzaje przepisów:

–

przepisy ogólne – określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych,
regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie
nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania,

–

przepisy szczegółowe – normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą,
– przepisy przejściowe – ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu
w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania,

–

przepisy dostosowujące – określają jak organy stosujące prawo powinny realizować
nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji,

–

przepisy końcowe – są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie
całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy.
Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych

(np. w  ustawach,  rozporządzeniach).  Są  one  elementarnymi  cząstkami  tych  aktów.
Ze względów  porządkowych  przepisy  ujmuje  się  w  formie  artykułów  lub  paragrafów.
Artykuły  i  paragrafy  dzieli  się  z  kolei  na  ustępy  (oznaczone  cyfrą  arabską  z  kropką),  na
punkty  (oznaczone  cyfrą  arabską  z  nawiasem)  oraz  litery.  Zwykle  w pojedynczym  przepisie
wyrażona  jest  jedna  norma  prawna.  Niekiedy  jednak  norma  prawna  wyrażona  może  być
w kilku przepisach bądź też jeden przepis wyrażać może dwie normy prawne lub więcej.

Zakres zastosowania normy prawnej są to sytuacje opisane w hipotezie tej normy, które

jeżeli wystąpią w rzeczywistości, to dopiero wówczas adresat tej normy będzie miał aktualny
obowiązek zachowania się w określonej normie.

Stosunek prawny jest to jeden z rodzajów stosunków społecznych, to taki rodzaj

stosunku społecznego, którego powstanie, elementy składowe, zmiana i ustanie regulowane
są przepisami obowiązującego prawa [28]:

−

faktyczne – relacja zachodząca przynajmniej pomiędzy dwoma podmiotami, niezależnie
od tego czy chociażby jeden z nich o tym wie, czy sobie to uświadamia,

−

tetyczne – jest to określone zachowanie jednego podmiotu na rzecz drugiego.
Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach wyróżnić można trzy

części: hipotezę, dyspozycję i sankcję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hipoteza jest to część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi,

i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, hipoteza określa warunki, których
zaistnienie  powoduje  obowiązek  zachowania  się  w  sposób  wskazany  w  normie.  Generalnie
wyodrębnia  się  w  niej  elementy  podmiotowe  i  elementy  przedmiotowe.  Elementy
podmiotowe  wskazują  adresata  normy  prawnej,  oraz  jego  cechy,  określają  cel  działania
podmiotu  prawa,  mogą  opisywać  sposób działania.  Elementy  przedmiotowe określają  stany,
zjawiska  lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku  do adresata np. pewne zachowania ludzkie,
działanie  praw  przyrody,  funkcjonowanie  gospodarki,  miejsce  działania,  czas  działania.  Na
ogół hipoteza stanowi najbardziej rozbudowany element normy prawnej.

Dyspozycja normy jest to część normy wyznaczająca sposób postępowania w sytuacji,

gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Sprowadza się to bądź do zachowań
będących obowiązkami podmiotów prawa, bądź też do zachowań stanowiących ich
uprawnienia.

Sankcja jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny

ze  wskazanymi  określonymi  w  dyspozycji.  Obowiązek  prawny  polega  na  tym,  że  norma
prawna  nakaz  lub  zakaz  określonego  zachowania  się.  Powstrzymanie  się  od  zachowania
nakazanego  dyspozycją  normy  prawnej  nosi  nazwę  zaniechania  i  jest  sankcjonowane.
Rozróżniamy następujące rodzaje sankcji prawnych:

−

sankcja karna – (represyjna) polega na odpowiedniej dolegliwości za przekroczenie
normy prawa karnego. Sankcje te w świetle kodeksu karnego dzielą się RP dzielą się na:
kary, środki karne. „Nie ma przestępstwa bez ustawy, nie ma kary bez ustawy
obowiązującej w momencie popełnienia czynu”,

−

sankcja egzekucyjna – występuje w normach prawa cywilnego i administracyjnego,

−

sankcja nieważności czynności prawnej – typowa jest dla norm prawa cywilnego
i rodzinnego.
Klasyfikacja, trójczłonowa budowy normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom.

W normach  prawa  karnego  hipoteza  połączona  jest  z  dyspozycją  w  jedno  określenie  czynu
przestępczego.  Na  przykład  w  normie:,  „Kto  przywłaszcza  sobie  cudzą  rzecz  ruchomą  lub
prawo  majątkowe,  podlega  karze  pozbawienia  wolności  do  lat  3”,  część  pierwsza,  „kto
przywłaszcza  sobie  cudzą  rzecz  ruchomą  lub  prawo  majątkowe”  jest  utworzonym
z połączenia  hipnozy  i  dyspozycji  określeniem  czynu  przestępczego.  Z  kolei  w  normach
prawa  cywilnego  wyodrębnić  można  łatwo  hipnozę  i  dyspozycje,  sankcja  natomiast
przewidziana  jest  zwykle  w  innych  przepisach.  Na  przykład  w  normie  „kto  z  winy  swej
wyrządził  drugiemu  krzywdę,  obowiązany  jest  do  jej  naprawienia”  –  cześć  pierwsza,  „kto
z winy  swojej  wyrządził  drugiemu  krzywdę”  stanowi  hipnozę  tej  normy,  określa  bowiem
okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część
tej  normy - dyspozycja - wskazuje  jak  należy konsekwencjach przewidzianych przez prawo,
gdyby adresat normy nie postąpił w sposób zgodny z dyspozycją.

Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma

charakter zagrożenia represja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolności lub grzywny.
W prawie cywilnym sankcja może przybierać formę zagrożenia egzekucją majątkową, może
tez polegać na zagrożeniu nieważnością określonych działań.

Adresaci prawa

Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Od momentu urodzenia aż do śmierci posiada

zdolność  prawną.  Zdolność  prawną  posiada  również  nienarodzone  dziecko.  Może  mieć  ono
określone prawa, np. prawo do dziedziczenia pod warunkiem, że urodzi się żywe. Każdemu,
więc  człowiekowi  niezależnie  od  statusu  społecznego,  płci,  rasy,  wieku  przysługuje
podmiotowość  prawna.  Obok  zdolności  prawnej  podmiotom  prawa  w  różnym  zakresie
przysługuje zdolność do czynności prawnych. Rozumie się przez nią zdolność do nabywania
praw  i  obowiązków  i zaciągania  zobowiązań  we  własnym  imieniu,  a  ogólniej  mówiąc  do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wywoływania skutków prawnych mocą oświadczeń woli, np. dokonywania kupna sprzedaży,
zawierania  małżeństwa,  sporządzania  testamentu,  zakładania  firmy  itp..  Rozróżnia  się  pełną
i ograniczoną  zdolność  do  czynności  prawnych.  Pełną  zdolność  do  czynności  prawnych
posiada  człowiek,  który  ukończył  18  rok życia, czyli  uzyskał  pełnoletność. Pełnoletnią  staje
się też kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia za zgodą sądu zawarła związek małżeński.
Ograniczoną  zdolność  do  czynności  prawnej  posiada  osoba,  która  ukończyła  13  lat.  Taką
samą zdolność posiada osoba pełnoletnia częściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu.

Istota ograniczonej zdolności do czynności prawnych polega na tym, że osoba małoletnia

lub ubezwłasnowolniona częściowo, może nabywać określone prawa i zaciągać zobowiązania
poprzez  własne  oświadczenie  woli  wyłącznie  za  zgodą  swego  przedstawiciela  (rodzica  lub
kuratora).  Ograniczenie  to  nie  dotyczy  drobnych  transakcji  codziennego  życia,  np.  kupna
gazety,  jak  również  rozporządzania  własnym  zarobkiem  oraz  rzeczami  oddanymi  jej  do
swobodnego  użytku.  Tylko  ważne  powody  mogłyby  uzasadnić  ograniczenie  tej  możności
przez  sąd.  Nie  dotyczy  również  dokonywanych  przez  te  osoby  czynności  nieodpłatnych.
Ubezwłasnowolnić  częściowo  można  osobę,  która  dotknięta  jest  chorobą  psychiczną,
niedorozwojem  umysłowym,  a  jej  stan  psychiczny  nie  wymaga  ubezwłasnowolnienia
całkowitego,  osoba  ta  potrzebuje  pomocy  w  kierowaniu  swoimi  sprawami.  Dla  osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora jako jej ustawowego przedstawiciela.
Zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby przed ukończeniem 13 roku życia oraz
osoby  całkowicie  ubezwłasnowolnione.  Wszystkie  czynności  prawne  dokonane  przez  te
osoby  są  nieważne  za  wyjątkiem  drobnych  umów  życia  codziennego,  np.  kupna  gazety.
Czynność taka staje  się ważna z chwilą  jej dokonania, chyba,  że rażąco krzywdziłaby osobę
niezdolną do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie całkowite – to pozbawienie wszelkiej zdolności do czynności

prawnych.  Może  być  ono  orzeczone  w  stosunku  do  osoby,  która  ukończyła  13  rok  życia,
a także  w  stosunku  do  osoby  pełnoletniej,  która  cierpi  na  chorobę  psychiczną,  niedorozwój
umysłowy  lub  dotknięta  jest  nałogiem  pijaństwa  lub  narkomanii  i  jej  stan  psychiczny
powoduje, że  nie  może ona prowadzić swoich spraw. Dla osób tych ustanawia  się opiekuna.
Przedstawicielami ustawowymi małoletnich dzieci są rodzice, jeśli nie są pozbawieni władzy
rodzicielskiej lub inne osoby wyznaczone przez sąd rodzinny. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie
mogą wystąpić następujące osoby:
–

małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,

–

rodzice,

–

zstępni (dzieci, wnuki),

–

rodzeństwo,

–

prokurator

Osoba prawna – to trwałe zespolenie pewnej grupy osób fizycznych i środków

majątkowych dla dokonania określonych celów społecznych lub ekonomicznych dokonane na
podstawie właściwych przepisów prawnych, czyli jest to jednostka organizacyjna, która
w dziedzinie stosunków majątkowych może występować jako podmiot praw i obowiązków.
W zależności od sposobu powstawania osoby prawnej rozróżnia się osoby prawne typu:
–

instytucjonalnego – powoływane do życia ustawą lub aktem administracyjnym (Skarb
Państwa, Kościół, szkoły wyższe, PAN, przedsiębiorstwa państwowe),

–

zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych oświadczeń woli pewnej grupy osób
(związki zawodowe, spółdzielnie, stowarzyszenia, spółki akcyjne, spółki z o.o.).

Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do rejestru osób
prawnych.  Z  tą  chwilą  osoba  prawna  nabywa  osobowość  prawną.  Dzięki  niej  może
występować  w  obrocie  prawnym,  czyli  nabywać  prawa  i  rozporządzać  nimi,  jak  również
zaciągać  zobowiązania.  Czynności  tych  dokonuje  za  pomocą  kompetentnych  organów
(dyrektor, prezes, zarząd spółki itp.). W samej treści czynności prawnej wyodrębnia się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

elementy istotne – bez nich czynność nie mogłaby dojść do skutku,

−

elementy nieistotne – w przypadku ich braku mogą mieć zastosowanie inne przepisy
prawa lub uznawane zwyczaje,

–

elementy dodatkowe – np. obwarowanie zawartej umowy najmu terminem lub
warunkiem.

Przesłanki ważności czynności prawnej:

−

dokonujący czynności prawnej musi mieć zdolność do czynności prawnej,

−

czynność ta powinna być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego,

−

czynność ta powinna być wolna od wad oświadczenia woli,

−

czynność powinna być dokonana we właściwej przewidzianej dla niej formie, np. forma
pisemna, akt notarialny.
Niekiedy czynność prawna wywiera skutki prawne dopiero po spełnieniu określonych

warunków, np.  umowa  sprzedaży  nieruchomości  wywiera skutki po dokonaniu wpisu prawa
własności  do  księgi  wieczystej.  Nie  zawsze  osoba  mająca  zamiar  wywołania  zamierzonych
skutków  prawnych  musi  dokonywać  czynności  osobiście.  Może  tego  dokonać  za
pośrednictwem  przedstawiciela.  Osobę  zastępowaną  nazywamy  –  osobą  reprezentowaną,
a upoważnienie  przedstawiciela  do  działania  na  rzecz  osoby  reprezentowanej  –
umocowaniem. Rozróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:

−

przedstawicielstwo ustawowe – podstawę umocowania stanowią przepisy ustawy,

−

pełnomocnictwo – podstawę umocowania stanowi wola osoby reprezentowanej.
Przedstawicielem ustawowym są rodzice oraz opiekun i kurator dla osoby

ubezwłasnowolnionej.  Przekroczenie  przez  nich  granic  umocowania  powoduje  nieważność
czynności  prawnej.  Udzielenie  pełnomocnictwa  przez  reprezentowanego  może  być
w zasadzie  dokonane  w  dowolnej  formie.  Różny  jest  zakres  umocowania,  stad  podział
pełnomocnictwa na:

−

ogólne – musi być udzielone na piśmie; daje ono upoważnienie do dokonywania
wszelkich czynności w granicach zwykłego zarządu,

−

rodzajowe – określa pewien rodzaj czynności,

−

szczegółowe – wyraźnie określa czynność, jaka ma być dokonana przez pełnomocnika.
Pełnomocnictwo wygasa zawsze z chwilą śmierci mocodawcy, bądź pełnomocnika.

Może też być przez mocodawcę wcześniej odwołane.

Stosunek prawny

Część różnych oddziaływań i zależności między ludźmi a rzeczami zwłaszcza

wzajemnych oddziaływań między ludźmi jest przejawem obiektywnych i definitywnych praw
społecznych.  Wyrazem  funkcjonowania  tych  praw  jest  pewien  układ  wzajemnych
oddziaływań, czyli stosunków społecznych. Stosunek prawny  jest szczególnym przypadkiem
stosunku  społecznego  i  polega  on  na  tym,  że  zależność  pomiędzy  uczestnikami  struktur
przebiega  pod  kontrolą  norm  prawnych.  Norma prawna precyzuje  sytuację  społeczną,  kiedy
stosunek prawny powstaje, zmienia się lub ustaje.
Działania  prawne:  czynności  prawne  (zmierzające  do  wywołania  skutków  prawnych,  np.
zawarcie umowy – są objęte wolą stron), inne czyny (rodzą skutki prawne, ale nie są zależne
od woli człowieka, nie są objęte jego pierwotną wolą.

Inne czyny to wszelkie czyny, które można podzielić na:

−

dozwolone – skutek ich nie jest objęty wolą, są także niezamierzone, art.180–194, np.
znalezienie rzeczy (nie jest to czyn zakazany, ale nie jest objęty wolą; art. 83 „kto znalazł
rzecz zgubioną, powinien natychmiast zawiadomić osobę, która rzecz zgubiła, jeżeli nie
zna tej osoby powinien znaleźć odpowiedni organ państwowy”),

−

niedozwolone (zakazane) – naruszenie przepisów drogowych, czyn ten nie był objęty
jego wolą, ale rodzi on skutki prawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy stosunku prawnego
Każdy stosunek prawny składa się z trzech elementów:
1) podmioty stosunku prawnego – są nimi osoby, którym prawo przypisuje zdolność

prawną, czyli możność nabywania prawa i zaciągania obowiązków,

2) przedmioty tego stosunku – jest to zachowanie się ludzi niekiedy także z udziałem rzeczy,

których te zachowania dotyczą,

3) treść stosunku, czyli uprawnienia – uprawnienia i towarzyszący im obowiązek stanowią

treść stosunku prawnego.

Jeżeli  ma miejsce określone zdarzenie prawne, w odniesieniu do adresata normy zaczyna  się
stosować dyspozycję z tej normy płynącą, a w razie, czego również wyciągać sankcje w niej
zawarte.  Oznacza  to,  iż  wobec  kogoś  wymaga  się  określonych  zachowań  (działania  bądź
powstrzymania się od działania) lub też daje się komuś prawo do określonych żądań.
W  sytuację  taką  zaangażowany  jest  nie  tylko  adresat.  Jeżeli  ktoś  coś  musi  lub  czegoś  nie
może,  zawsze  ktoś  inny  ma  prawo  wymagać  takich  zachowań  (np.:  kontrahent,  żona  czy
instytucja  państwowa).  Gdy  komuś  przyznaje  się  prawo  do  żądania  czegoś,  to  zawsze  ktoś
zobowiązany  jest  do  realizacji  tego  żądania.  Stosowanie  normy  prawnej  powoduje,  zatem
powstanie  szczególnej  relacji,  pomiędzy  co  najmniej  dwoma  podmiotami.  Jedna  strona  ma
prawo  żądać  (prawo  do  roszczenia)  a  druga  ma  obowiązki  prawne.  Taka  relacja  to  inaczej
stosunek  prawny.  Od  stosunku  społecznego  różni  się  on  faktem,  iż  treść  stosunku  wynika
z normy prawnej.

Rys. 1. Konstrukcja stosunku prawnego [26]

Przykład:
Art.  613.§1.  KC  Przez  umowę  kontraktacji  producent  rolny  zobowiązuje  się  wytworzyć
i dostarczyć  kontraktującemu  oznaczoną  ilość  produktów  rolnych  określonego  rodzaju,
a kontraktujący  zobowiązuje  się  te  produkty  odebrać  w  terminie  umówionym,  zapłacić
umówioną  cenę  oraz  spełnić  określone  świadczenie  dodatkowe,  jeżeli  umowa  lub  przepisy
szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.
Zawarcie  przez  rolnika  i  zakład  przetwórstwa  spożywczego  umowy  kontraktacji  oznacza
powstanie stosunku prawnego, w którym:
a)  rolnik jest podmiotem obowiązku, gdyż musi dostarczyć przetwórcy (podmiotowi prawa)

„oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju”, natomiast przetwórca może
się tego domagać,

b) przetwórca jest także podmiotem obowiązku, gdyż rolnik (podmiot prawa) może żądać od

niego „odbioru produktów w terminie umówionym, zapłacenia umówionej ceny oraz
spełnienia określonego świadczenia dodatkowego, jeżeli umowa lub przepisy szczególne
przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosunki  prawne  wynikają  z  norm  prawnych  i  osadzone  są  w  konkretnych  okolicznościach
życia. Ich liczba i różnorodność jest przeogromna. Sklasyfikowanie ich jest niezwykle trudne
i  wykraczające  poza  ramy  tego  przedmiotu.  Warto  jednak  zwrócić  uwagę  na  dwie  cechy
stosunków prawnych:
1)  różna  może  być  pozycja  prawna  poszczególnych  podmiotów  stosunku  prawnego.

Podmioty mogą mieć status równorzędny jak w stosunkach cywilnoprawnych - np. prawo
cywilne,  prawo  pracy.  Status  podmiotów  może  być  jednak  nierównorzędny  -  np.  organ
administracyjny  wydający  decyzję  administracyjną  (stosunek  administracyjnoprawny)
czy sąd wydający wyrok więzienia za morderstwo (stosunek karnoprawny). Uwaga! Sąd
i organ  administracyjny  może  być  również  podmiotem  stosunku  cywilnoprawnego
(np. kupując materiały biurowe),

2) stosunki prawne mogą mieć charakter jednostronny (każda osoba jest albo podmiotem

obowiązku albo podmiotem prawa), lub też, jak w przykładzie o kontraktacji, pozycje
osób mogą się zmieniać (charakter dwustronny).

Rodzaje zdarzeń prawnych
Zdarzeniem prawnym jest każde rzeczywiste wydarzenie, które powoduje powstanie, zmianę
bądź  zakończenie  stosunku  prawnego.  Zdarzenia  te  mogą  być  zależne  od  woli  człowieka
(np. sprzedaż  samochodu,  zawarcie  małżeństwa)  lub  też  niezależne  od  niej  (np.  zniszczenia
spowodowane  wichurą, śmierć  człowieka).  Pamiętać trzeba,  że nie  chodzi  tu o  świadomość,
lecz  o  działanie  człowieka  pod  wpływem  jego  woli.  Działaniu  człowieka  zgodnemu  z  jego
wolą  może  towarzyszyć  wyrażanie  woli  (słowem,  pismem  czy  w  jakikolwiek  sposób
okazywać on  może,  iż chodzi  mu o powstanie, zmianę  lub rozwiązanie  stosunku prawnego).
W  tej  sytuacji  mówi  się  o  aktach  prawnych.  Jeżeli  człowiek  działa  świadomie  i  zgodnie
z własna  wolą,  lecz  nie  towarzyszy  temu  wyrażanie  woli  mamy  do  czynienia  z  czynem.
Stosunki i zdarzenia prawne

Rys. 2. Klasyfikacja zdarzeń prawnych [26]

Akty prawne dzielą się na trzy kategorie:
a) czynności prawne – świadome działanie jednej lub kilku osób wyrażające się

oświadczeniem woli, mające na celu wywołanie skutków prawnych (np. zawarcie
umowy),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) decyzje administracyjne - decyzje wydawane w danych sprawach przez organy władzy

publicznej (np. zgoda na budowę domu wydana przez urząd nadzoru budowlanego),

c) konstytutywne orzeczenia sądowe – decyzje sądu w danej sprawie zmieniające stan

zainteresowanych stron (np. decyzja o podziale majątku rozwodzących się małżonków);
sąd może również wydawać orzeczenia deklaratywne (np. orzeczenie, iż złożono żądane
dokumenty), lecz te nie są aktami prawnymi.

Czyny prawne to wszystkie działania zgodne w wolą człowieka, którym nie towarzyszy

wyrażanie woli wywołania skutków prawnych. W zależności od zgodności z obowiązującymi
przepisami prawnymi, czyny dzieli się na:
a) dozwolone – nie zakazane przez prawo (np. jazda na rowerze – jest się wówczas

adresatem norm prawa o ruchu drogowym),

b) niedozwolone – zakazane przez prawo (np. kradzież jabłek z sadu – jest się adresatem

art.123 KW).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Co to jest prawo i w jakim znaczeniu można się tym pojęciem posługiwać?
2.  Co to jest norma prawna?
3.  Kto jest adresatem norm prawnych?
4.  Jaka jest struktura norm prawnych?
5.  Jakie są rodzaje stosunków prawnych?
6.  Co  oznacza  pojęcie  stosunek  prawny  i  jakie  elementy  stosunku  prawnego  można

wyróżnić?

7. Jakie są rodzaje zdarzeń prawnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw trzy przykłady zachowań, które mogłyby spowodować powstanie stosunku

prawnego. Określ ich rodzaj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać analizy różnych zachowań,
2)  zapisać na kartce trzy wybrane zachowania,
3)  określić te zachowania w aspekcie stosunku prawnego,
4)  wynik pracy zaprezentować przed grupą,
5)  uczestniczyć w dyskusji panelowej – stosunki prawne i ich rodzaje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

małe kartki,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj stosunek prawny wynikający z poniższych przepisów:

a) Art. 217. §1. KK Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność

cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

b) Art. 120. § 1. KW Kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie albo

kradnie lub przywłaszcza sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone, jeżeli wartość
drzewa nie przekracza 75 złotych podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo
grzywny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować podane przepisy prawne,
2)  zidentyfikować rodzaje stosunków prawnych,
3)  wskazać podmiot oraz przedmiot stosunku prawnego,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

flamastry,

−

Kodeks Cywilny.

Ćwiczenie 3

Określ rodzaje norm prawnych zawarte w przepisach:

−

art. 578 i 233 kodeksu cywilnego,

−

art. 197 i 242 kodeksu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią wskazanych przepisów,
2)  ustalić, co zawierają w swej treści normy zawarte we wskazanych przepisach,
3)  wskazać elementy normy, tj. odszukać hipotezę, dyspozycję i sankcję,
4)  ustalić, co różni normę zawartą w art. 578 k.c. od normy zawartej w art. 233 k.c. oraz, co

różni normę z art. 197 od normy z art. 242 k.p.,

5) określić rodzaj zawartych tam norm,
6) zaprezentować grupie wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Cywilny,

−

Kodeks Pracy,

−

papier,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 4

Posługując się przepisami prawa ustal, czy i jakimi wadami dotknięte są przykładowe

oświadczenia woli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opis sytuacji (1)

Franciszek K. ma duże zaległości podatkowe. W obawie przed zajęciem mu przez organy

finansowe domku letniskowego przeniósł fikcyjnie własność domu na rzecz obcej mu osoby,
która podjęła się roli fikcyjnego nabywcy nieruchomości.

Opis sytuacji (2)

W umowie zawartej przed notariuszem strony uzgodniły, że właściciel nieruchomości

składającej  się  z  trzech  działek  gruntu  A,  B,  C  zbywa  je  na  rzecz  nabywcy  X  za  cenę
20 tysięcy  zł  każda.  W  jakiś  czas  później  nabywca zorientował  się, że  treść  umowy odbiega
od  postanowień  umownych,  mianowicie  umowa  opiewa  na  dwie  działki  A,  B  za  60  tysięcy
złotych ogółem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) odszukać w aktach prawnych odpowiednie przepisy mające zastosowanie do opisanych

sytuacji,

3) przygotować odpowiedź popartą odpowiednimi podstawami prawnymi,
4) zaprezentować na forum i uzasadnić swoje stanowisko.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiednie akty prawne tj. Kodeks Cywilny, Kodeks postępowania cywilnego,

−

wzory pism procesowych,

−

kartki, pisaki,

−

przykładowe oświadczenia woli.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, czym jest prawo i kiedy się nim można posługiwać?



2) określić, co stanowi normę prawną i kto jest jej odbiorcą?



3) określić, jaka jest struktura norm prawnych?



4) wymienić elementy stosunku prawnego?



5) wymienić rodzaje stosunków prawnych?



6) określić czym jest zdarzenie prawne?



7) wymienić rodzaje zdarzeń prawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego,

prawa pracy oraz prawa o ubezpieczeniach społecznych.
Przepisy

prawa

międzynarodowego

dotyczące

praw

człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych

regulujących  stosunki  cywilnoprawne  między  podmiotami  prawa  prywatnego  –  osobami
fizycznymi,  osobami  prawnymi  oraz  jednostkami  organizacyjnymi  niebędącymi  osobami
prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną, a także sytuację prawną osób i rzeczy
jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych,
na  którą  składają  się  uprawnienia  i  obowiązki  podmiotów  tych  stosunków.  Normy  prawa
cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki
między  autonomicznymi  podmiotami.  Oznacza  to,  że  nie  występuje  charakterystyczny  dla
prawa  publicznego  stosunek  podporządkowania  jednego  podmiotu  innemu  podmiotowi.
Ze stosunków  cywilnoprawnych  wynika,  więc  zasada  autonomiczności  podmiotów,  która
oznacza,  iż  samodzielnie  kształtują  one  relacje  między  sobą.  Normy  prawa  cywilnego
wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.

Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym

(od 1965  r.).  Podstawowym  źródłem  prawa  cywilnego  jest  Kodeks  cywilny  –  ustawa
z 23 kwietnia 1964 r., obowiązująca od 1 stycznia 1965 r. Prawo cywilne dzieli  się  na wiele
podgałęzi.  Specyficzną  pozycję  mają  : prawo pracy, prawo  własności  intelektualnej  i  prawo
handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech.

We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:

−

część ogólną – dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu,

−

prawo rzeczowe – odnoszące się do rzeczy;

−

prawo zobowiązań – zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym,

−

prawo spadkowe – zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym
na inne podmioty prawa,

−

prawo rodzinne.

Podział  ten,  wzorowany  na  systematyce  pandektowej  wywodzącej  się  z  późnego  prawa
rzymskiego,  nie  jest  podziałem  poprawnym  z  logicznego  punktu  widzenia,  dokonano  go,
bowiem  wedle  różnych  kryteriów.  W  praktyce  okazał  się  ona  jednak  najskuteczniejszym
podziałem.  Oprócz  tego  istnieje  wiele  węższych  gałęzi  prawa  (np.  prawo  wodne,  prawo
górnicze),  które  zazwyczaj  łączą  cywilnoprawną  i  administracyjną  metodę  regulacji.  Zespół
norm  określających  prawo,  którego  państwa  jest  właściwe  dla  oceny  międzynarodowych
stosunków  osobistych  w  zakresie  prawa  cywilnego  tworzy  dział  zwany  prawem  prywatnym
międzynarodowym.

Prawo rodzinne

Prawo  rodzinne  -  wyspecjalizowany  dział  prawa  cywilnego  regulujący  stosunki  prawne
w rodzinie  zarówno  niemajątkowe  i  majątkowe,  jej  istnienie  i  funkcjonowanie,  stosunki
wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi. W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym
reguluje  kodeks  rodzinny  i  opiekuńczy,  kodeks  cywilny  i  ustawy  szczegółowe.  Źródłem
prawa  rodzinnego  w  ustawodawstwie  polskim  jest  Kodeks  rodzinny  i  opiekuńczy,  który
powstał 25 lutego 1965 r. i był od tego czasu wielokrotnie zmieniany, ostatnio w 2007 roku.
Najważniejsze zmiany dotyczyły:

−

przepisów o przysposobieniu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyboru nazwisk noszonych przez małżonków,

−

unormowania w kodeksie konkordatowej formy zawarcia małżeństwa,

−

unormowania w kodeksie instytucji separacji,

−

reformy małżeńskich ustrojów majątkowych.

Kodeks rodzinny stanowi niejako uzupełnienie przepisów kodeksu cywilnego, mimo że

materia,  którą  reguluje  została  zawarta  w  odrębnym  akcie  prawnym.  Nowoczesna  regulacja
praw  rodzinnych  dokonana  została  w  Traktacie  Konstytucyjnym  Unii  Europejskiej,  gdzie
w rozdziale  II  zawarte  zostało  prawo  do  założenia  rodziny  i  zawarcia  małżeństwa,  zakaz
dyskryminacji,  różnorodność  kulturową,  religijną  i  językową,  równouprawnienie  kobiet
i mężczyzn,  prawa  dziecka,  ochrona życia  rodzinnego  i  zawodowego  i  tym  samym  prawa te
zostały w sposób znaczący rozwinięte, także z punktu widzenia teorii praw człowieka.
Podstawowe pojęcia związane z prawem rodzinnym to:

−

małżeństwo,

−

przysposobienie,

−

obowiązek alimentacyjny,

−

opieka,

−

kuratela.

Państwo zaczęło ingerować w stosunki rodzinne w XVIII wieku: Kodeks Napoleona nie
mówił o władzy rodzicielskiej, ale o ojcowskiej, ojciec miał prawo karcenia domowego.
Dopiero od XIX w. wprowadzono sankcje przeciw nadużywaniu karcenia dzieci.

Prawo pracy – jest to gałąź prawa obejmująca ogól regulacji w zakresie stosunku pracy

konkretnego  pracodawcy  i  pracownika  jako stron  stosunku  pracy oraz  regulacji  dotyczących
organizacji pracowników i pracodawców, układów i sporów zbiorowych, a także partycypacji
i  dialogu  w zbiorowych  stosunkach  pracy.  Prawo  pracy  jest  zespołem  norm  związanych  ze
stosunkiem  pracy,  regulujących  stosunki  prawne  pomiędzy  pracownikiem  a  pracodawcą.
Kodeks  pracy  jest  w  systemie  prawa  pracy  podstawowym  aktem  prawnym  regulującym
wzajemne prawa  i obowiązki  stron stosunku pracy. Regulacje dotyczące praw  i obowiązków
podmiotów  stosunku  pracy  występują  nie  tylko  w  kodeksie,  ale  także  w  innych  aktach
prawnych, które zawierają albo odesłanie wprost do odpowiednich przepisów kodeksu pracy
lub  stanowią,  że  przepisy  kodeksu  mają  zastosowanie  do  spraw  nimi  nie  uregulowanych.
Prawo  pracy  jest  to  ogól  norm  prawnych  regulujących  społeczne  stosunki  pracy
podporządkowanej i sprawy z nimi związane. Początki prawa pracy (zwany również prawem
robotniczym)  wiążą  się  z rewolucją  przemysłową.  Uzyskano  ograniczenie  pracy  kobiet,
dzieci,  czasu  pracy  (w W. Brytanii  czas  pracy  dzieci  1802,  inspekcja  pracy  1833  r.),
ubezpieczenia  społeczne  (Niemcy  1983–89),  nadawanie  mocy  prawnej  układom  zbiorowym
pracy  między  związkami  zawodowymi  a  pracodawcami,  normowanie  umowy  o  pracę
w kodeksach  cywilnych.  Prawo  pracy  kształtowało  się  pierwotnie  w  ramach  prawa
administracyjnego  i  cywilnego,  wyodrębniło  się  jako  samodzielna  gałąź  prawa  po  I  wojnie
światowej.  Do  rozwoju  prawa  pracy  w  skali  między  narodowej  przyczyniła  się  MOP
(Międzynarodowa  Organizacja  Pracy).  Stosunek  pracy  to  stosunek  prawny  o  charakterze
dobrowolnym  i  trwałym,  łączący  pracownika  i  pracodawcę.  Do  nawiązania  stosunku  pracy
dochodzi poprzez określoną czynność prawną, skutkującą powstaniem różnych postaci (form)
prawnych tego stosunku, czyli:

−

umowy o pracę,

−

powołania,

−

mianowania,

−

wyboru,

−

spółdzielczej umowy o pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na  treść  stosunku  pracy  składają  się  wzajemne  uprawnienia  i  obowiązki  jego  stron.
Pracownik  powinien  świadczyć  osobiście,  sumiennie  i  starannie  pracę  określonego  rodzaju
oraz  w  określonym  rozmiarze  na  rzecz  pracodawcy,  kierując  się  jego  wskazówkami
i poleceniami.  Natomiast  pracodawca  ma  obowiązek  dopuścić  pracownika  do  pracy,
zapewnić  należyte  warunki  pracy  (zwłaszcza  bhp),  terminowo  wypłacać  wynagrodzenie  za
pracę  oraz  inne  świadczenia  związane  z  wynagrodzeniem,  które wynikają  z  umowy  o  pracę
oraz  przepisów  prawa  pracy.  Każda  ze  stron  zobowiązana  jest  do  dbałości  o  dobro  drugiej
strony,  oznacza  to  konieczność  współdziałania  pracodawcy  i  pracownika  w  wykonywaniu
wzajemnych  zobowiązań,  co  może  skutkować  powstaniem  roszczeń  po  jednej  lub  drugiej
stronie.  Pracodawca  jest  władny  dyscyplinować  pracownika  w  drodze  postępowania
porządkowego  poprzez  nakładanie  nań  stosownych  kar  porządkowych.  Na  pracodawcy
bowiem  spoczywa  ryzyko  gospodarcze  i  osobowe  związane  z  kooperacją  stron  w  ramach
stosunku  pracy.  Ewentualne  szkody  w  mieniu  pracodawcy  obciążają  nie  pracowników,  lecz
pracodawcę.

Obok zatrudnienia w ramach stosunku pracy występują różne formy zatrudnienia

niepracowniczego związane zwłaszcza z umowami cywilnoprawnymi:

−

umowa o dzieło,

−

umowa zlecenia,

−

umowa agencyjna.
Zabezpieczenie społeczne w Polsce – system świadczeń, do których obywatele mają

prawo lub, z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych
w  odpowiednich  przepisach  prawa.  Celem  zabezpieczenia  społecznego  jest  zapewnienie
bezpieczeństwa socjalnego obywatelom  na wypadek ryzyka socjalnego tj. choroba, wypadek
przy pracy, choroba zawodowa, niezdolność do pracy trwała i okresowa, starość, utrata pracy,
macierzyństwo,  śmierć  żywiciela  rodziny,  niedostatek  dochodu  w  rodzinie,  czy  trudna
sytuacja życiowa. Zabezpieczenie społeczne realizowane jest poprzez:

−

ubezpieczenia społeczne,

−

zaopatrzenie społeczne,

−

pomoc społeczną.

Ubezpieczenia społeczne charakteryzuje przymus odprowadzania składki przez

wszystkich  pracujących.  Oparte  są  one  na  idei  solidaryzmu  społecznego.  Świadczenia
udzielane z tego systemu mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Do nabycia uprawnień
wymagane  jest  opłacanie  składek  dostosowanych  do  rozmiarów  ryzyka  i  wysokości
dochodów. Powstały w ten sposób  fundusz  jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia.
Wysokość  i  warunki  przyznawanych  świadczeń  są  określone  ustawowo  przy  użyciu
zobiektywizowanych kryteriów, a same świadczenia  są zróżnicowane zależnie od wysokości
opłacanych składek (osiąganych dochodów). Nabycie prawa do świadczeń następuje z chwilą
spełnienia  warunków  przewidzianych  w  ustawie,  niezależnie  od  rzeczywistej  potrzeby.
Instytucja dysponująca  funduszem  ubezpieczeniowym (np.  ZUS)  stwierdza tylko zaistnienie
przesłanek ustawowych i określa skutki wynikające z nich w sferze uprawnień, wykorzystując
przepisy  kodeksu  postępowania  administracyjnego.  Od  jej  decyzji  zainteresowanemu
przysługuje odwołanie do niezależnych organów.
Rodzaje ubezpieczeń społecznych:

−

ubezpieczenie emerytalno-rentowe,

−

ubezpieczenie chorobowe,

−

ubezpieczenie wypadkowe.

Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego:

−

długookresowe, np. emerytura, renty z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna,

−

krótkookresowe, np. zasiłek chorobowy, macierzyński, świadczenia rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy, opiekuńczy,

−

jednorazowe, np. zasiłek pogrzebowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaopatrzenie społeczne  nie  jest związane z wcześniejszym opłacaniem  składek. Świadczenia
finansowane  są  z  funduszy  publicznych  (podatków).  Wysokość  i  warunki  przyznawania
świadczeń  określone  są  ustawowo  na  podstawie  zobiektywizowanych  kryteriów.  Z  reguły
świadczenia  przysługują  wszystkim  obywatelom  danego  kraju,  należącym  do  określonej
grupy  (np.  ludzie  starzy,  rodziny  z  dziećmi).  Wymiar  świadczenia  jest  jednolity  w  ramach
danej  grupy  i  jest  on  ustalony  na  poziomie  zapewniającym  wszystkim  członkom  tej  grupy
zaspokojenie  potrzeb,  na  co  najmniej  minimalnym poziomie. Świadczenia  te  mają  charakter
roszczeniowy,  przy  czym  prawa  do  świadczeń  wynika  wyłącznie  z  woli  ustawodawcy.
Przykładowym  świadczeniem  o  charakterze  zaopatrzeniowym  jest  zasiłek  rodzinny  wraz
z dodatkami, czy świadczenie pielęgnacyjne.

(ZUS) – państwowa jednostka organizacyjna o osobowości prawnej. Do najważniejszych

zadań  ZUS-u  należy  realizacja  przepisów  o  ubezpieczeniach  społecznych,  dysponowanie
środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz Funduszu Alimentacyjnego,
realizacja  umów  i  porozumień  międzynarodowych  w  dziedzinie  ubezpieczeń  społecznych,
opracowywanie  aktualnych  analiz  i  prognoz  w  zakresie  ubezpieczeń  społecznych,  kontrola
wykonywania  przez  płatników  składek  i  przez  ubezpieczonych  obowiązków  w  zakresie
ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi oraz kontrola orzecznictwa
o czasowej niezdolności do pracy.

Pomoc społeczna – podobnie jak zaopatrzenie społeczne nie jest związane z opłacaniem

składek.  Jest to  instytucja  polityki  społecznej państwa mająca  na  celu  umożliwienie  osobom
i rodzinom  przezwyciężenie  trudnych sytuacji  życiowych  wówczas,  gdy  nie  są  one  w  stanie
przezwyciężyć  jej  własnym  staraniem  wykorzystując  swoje  zasoby,  możliwości
i uprawnienia.  Świadczenia  z  pomocy  społecznej  przyznawane  są  indywidualnie  po
uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby  i stosownie do jej potrzeb. Mają one
charakter  fakultatywny  (roszczeniowy).  Źródłem  finansowania  świadczeń  są  fundusze
publiczne  zarówno  lokalne,  jaki  i  centralne.  Podstawowym  aktem  prawnym  regulującym
działalność pomocy społecznej jest ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy społecznej.

Pomocy społecznej udziela się z powodu trudnej sytuacji życiowej, do której można

zaliczyć:

−

ubóstwo,

−

sieroctwo,

−

bezdomność,

−

bezrobocie,

−

niepełnosprawność,

−

długotrwałą lub ciężką chorobę,

−

przemoc w rodzinie,

−

wielodzietność oraz potrzebę ochrony macierzyństwa,

−

bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa
domowego zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brak umiejętności
w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,

−

trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

−

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

−

alkoholizm lub narkomania,

−

zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa,

−

klęskę żywiołową lub ekologiczną.

Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje w zasadzie po spełnieniu warunku dochodu
w rodzinie i wystąpienia jednej z ww. sytuacji określonej w art. 8 Ustawy o pomocy
społecznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Świadczenia z pomocy społecznej dzieli się na:
I. Świadczenia pieniężne, którymi są:

−

zasiłek stały,

−

zasiłek okresowy,

−

zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,

−

zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

−

pomoc dla rodzin zastępczych,

−

pomoc na usamodzielnienie i kontynuację nauki,

−

świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka
polskiego dla uchodźców.

II. Świadczenia niepieniężne:

−

praca socjalna,

−

bilet kredytowany,

−

składki na ubezpieczenie zdrowotne,

−

składki na ubezpieczenie społeczne,

−

pomoc rzeczowa w tym na ekonomiczne usamodzielnienie się,

−

sprawienie pogrzebu,

−

poradnictwo specjalistyczne,

−

interwencja kryzysowa,

−

schronienie,

−

posiłek,

−

niezbędne ubranie,

−

usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych

domach pomocy,

−

specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz ośrodkach wsparcia,

−

mieszkanie chronione,

−

pobyt i usługi w domach pomocy społecznej,

−

opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i placówce opiekuńczo-wychowawczej,

−

pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,

pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielniających się,

−

szkolenie, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-

opiekuńcze.

Ustawa o pomocy społecznej reguluje tryb postępowania w sprawach przyznawania
świadczeń, dla spraw nieuregulowanych w ustawie mają zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego.

Podstawową formą prawa międzynarodowego jest prawo międzynarodowe publiczne,

będące  zespołem  norm  regulujących  stosunki  międzynarodowe  w  szerokim  znaczeniu:  nie
tylko  stosunki  międzypaństwowe,  lecz  także  stosunki  między  państwami  a  innymi
podmiotami  oraz  między  tymi  innymi  podmiotami,  tzn.  ogólnie  stosunki  między  różnymi,
niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

Wyróżnia się także prawo międzynarodowe prywatne, które w istocie swej nie jest

prawem międzynarodowym, ale prawem wewnętrznym różnych państw.

Źródła prawa prywatnego mają charakter wewnętrzny (są to ustawy o prawie prywatnym

międzynarodowym, kodeksy cywilne i handlowe, rozrzucone ustawy itp.), w przeciwieństwie
do prawa publicznego, którego źródłami są przeważnie umowy międzynarodowe, a także
zwyczaje i uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych.

Podmiotami prawa publicznego międzynarodowego są państwa, organizacje,

a w ograniczonym

zakresie

jednostki,

natomiast

podmiotami

prawa

prywatnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

międzynarodowego są wszystkie podmioty prywatno-prawne (jak Skarb Państwa, spółki,
osoby fizyczne).

Prawa człowieka (w oparciu o Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 1966 roku oraz

Powszechną Deklarację Praw Człowieka)
a) prawa osobiste: (Art. 38 - 56 Konstytucji RP), prawo do:

−

życia

−

rzetelnego sądu,

−

decydowania o swoim życiu,

−

prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka;

b) prawa i wolności polityczne: tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności
jednostki przed ingerencją ze strony państwa (Art. 57 - 63 Konstytucji RP):

−

prawo do obywatelstwa,

−

możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,

−

czynne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach,

−

bierne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach,

−

wolność zrzeszania się,

−

prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji,

−

prawo do składania wniosków, petycji, skarg,

−

dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych,

−

równy dostęp do służby publicznej;

c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne tzw. prawa pozytywne - uprawnienia
jednostki do świadczeń na jej rzecz – prawa socjalne prawo do: (Art. 68, 75 Konstytucji RP):

−

ochrony zdrowia,

−

nauki,

−

pracy,

−

odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej

rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej,

−

pomocy socjalnej (ogólnie),

−

rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie);

d) prawa ekonomiczne: (Art. 64 Konstytucji RP):

−

prawo do własności,

−

prawo dziedziczenia;

e)  prawa  solidarnościowe  (w  większości  nie  posiadają  sformalizowanego  charakteru
prawnego)  -  wszystkie  prawa  przysługujące  grupom  społecznym,  np.  prawo  narodów  do
samostanowienia;
f)  prawa kulturalne: (Art. 73 Konstytucji RP):

−

wolność twórczości artystycznej,

−

badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników,

−

wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.

Gwarancje:

1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych),
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki):

−

prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez

niezawisły sąd,

−

prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego,

−

prawo do skargi konstytucyjnej.

System ochrony praw człowieka można podzielić na 4 sfery:
– system powszechny,
– systemy regionalne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– systemy wewnątrzpaństwowe,
– organizacje wyspecjalizowane.
System  powszechny  –  tworzy  społeczność  międzynarodowa,  przygotowująca  akty
normatywne  w  dziedzinie  ochrony  praw  człowieka.  W  ramach  ONZ  realizacją  zadań
związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmują się różne organy:
– Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka,
– Komisja Praw Człowieka.
Systemy  regionalne  –  działają  na  terenie  poszczególnych  kontynentów.  Najbardziej
rozbudowany jest system europejski. W Radzie Europy przygotowano ważne akty prawne; są
to np.:

−

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – 1950 r.

−

Europejska Karta Socjalna – 1961 r.

−

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu traktowaniu lub

Karaniu – 1989 r.

Dokumenty wypracowane przez Wspólnotę Europejska to:

−

Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności – 1989 r.

−

Deklaracja o Prawach Człowieka – 1991 r.

Systemy  wewnątrzpaństwowe  –  państwa  uznające  międzynarodowe  prawa  i  konwencje
w zakresie ochrony praw człowieka zobowiązują się do ich przestrzegania poprzez ratyfikacje
i  dostosowanie  własnego  prawodawstwa  do  norm  prawa  międzynarodowego,  tworzenia
zarówno  gwarancji  materialnych,  jak  i  formalnych  dla  realizacji  ochrony  praw  człowieka.
Ważną rolę odgrywają również organizacje wyspecjalizowane:

−

Międzynarodowy Czerwony Krzyż,

−

Amnesty International,

−

Międzynarodowa Organizacja Pracy,

−

UNESCO, Human Rights,

−

Europejski  Trybunał  Praw  Człowieka  w  Strasburgu,  do  którego  każdy  obywatel  może
wnieść  skargę  w  związku  z  łamaniem  przez  władze  państwowe  i  samorządowe  w  jego
kraju  międzynarodowych  aktów  prawnych,  w  tym  głównie  konwencji  o  prawach
człowieka.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest opieka prawna i kuratela?
2.  Co obejmuje pojęcie stosunek pracy?
3.  Jaki znasz podstawowy stosunek pracy?
4.  Co oznacza pojęcie zabezpieczenie społeczne i w jaki sposób może być ono realizowane?
5.  Jakie występują rodzaje ubezpieczeń społecznych?
6.  Czym  charakteryzuje  się  pomoc  społeczna  i  jakie  są  rodzaje  świadczeń  z  pomocy

społecznej?

7. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy społecznej?
8. Jakie są zasady i warunki objęcia świadczeniami z pomocy społecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pogrupuj i scharakteryzuj świadczenia z:

−

ubezpieczenia społecznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zaopatrzenia społecznego,

−

pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) z otrzymanych od nauczyciela zapisanych na kartkach różnych świadczeń społecznych

wybrać te, które są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego, systemu zaopatrzenia
społecznego i pomocy społecznej,

2) posegregować kartki i przyczepić w odpowiednim miejscu na tablicy,
3) przedstawić cechy charakterystyczne poszczególnych grup świadczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi świadczeniami społecznymi.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy ustawy o pomocy społecznej i przedstaw zasady objęcia pomocą

społeczną osoby lub rodziny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać przepisy ustawy regulujące zasady objęcia pomocą społeczną,
2) określić sytuacje trudne kwalifikujące do ubiegania się o pomoc ze środków pomocy

społecznej,

3) określić, co ustawa rozumie pod pojęciem dochód rodziny,
4) określić zasady ustalania kryterium dochodowego osoby lub rodziny uprawniającego do

ubiegania się o pomoc społeczną,

5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa o pomocy społecznej,

−

kartki formatu A/4,

−

pisaki, mazaki.

Ćwiczenie 3

Ustal rodzaj stosunku prawnego występującego w opisanych sytuacjach.

Opis sytuacji (1)
Urząd Skarbowy w miejscowości X zawarł z p. Janem C. prowadzącym zakład „Usługi

stolarskie” umowę zlecenie na wykonanie 10 nietypowych szafek biurowych.

Opis sytuacji (2)
Tenże sam Urząd Skarbowy w miejscowości X wystąpił w stosunku do tego samego

p. Jana C. prowadzącego zakład „Usługi stolarskie” w roli organu ściągającego należne
państwu podatki wzywając p. Jana do złożenia wyjaśnień odnośnie rozliczenia podatkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) ustalić zakres obowiązków zarówno p. Jana C. jak i Urzędu Skarbowego w sytuacji

zlecenia,

3) ustalić zakres uprawnień p. Jana jako zleceniobiorcy oraz uprawnień Urzędu Skarbowego

jako zleceniodawcy,

4)  porównać pozycję zleceniodawcy i pozycję zleceniobiorcy,
5)  określić rodzaj (typ) stosunku prawnego w sytuacji 1,
6)  dokonać analizy treści stosunku łączącego p. Jana C. z Urzędem Skarbowych w sytuacji

wskazanej w drugim przypadku,

7) określić pozycję zarówno p. Jana jak i Urzędu Skarbowego w sytuacji drugiej,
8) nazwać typ stosunku prawnego łączącego p. Jana z Urzędem Skarbowym w drugiej

sytuacji,

9) wyodrębnić cechy obu tych stosunków prawnych,
10) przygotować graficznie i przedstawić wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks Cywilny,

−

Kodeks postępowania administracyjnego,

−

opisy sytuacji,

−

papier,

−

pisaki,

−

tablica.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) posłużyć się przepisami prawa cywilnego?



2) posłużyć się przepisami prawa rodzinnego i opiekuńczego?



3) posłużyć się przepisami prawa pracy?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących przepisów Księgi IV

Kodeksu Cywilnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Prawo a osoby niepełnosprawne

4.3.1 Materiał nauczania

W Polsce prawa osób niepełnosprawnych dotyczące zakazu ich dyskryminacji,

szczególnej opieki zdrowotnej, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji i przysposobieniu do
pracy oraz komunikacji społecznej są gwarantowane przede wszystkim w Konstytucji RP.

Zapis art. 69 Konstytucji zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia osobom

niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz
w objęciu ich szczególną opieką zdrowotną.

W praktyce obowiązuje szereg ustaw i rozporządzeń, które regulują sytuacje i problemy

osób niepełnosprawnych. Jako przykład można tu podać:

−

Ustawa z dn. 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268)
- renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy
z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: przed ukończeniem 18 roku
życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia,
w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej;

−

Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dnia  10  maja  2003  r.  w  sprawie  szczegółowego
wykazu  przedmiotów  ortopedycznych  i  środków  pomocniczych,  wysokości  udziału
własnego  ubezpieczonego  w  cenie  ich  nabycia,  podstawowych  kryteriów  ich
przyznawania,

okresów

użytkowania,

także

przedmiotów

ortopedycznych

podlegających  naprawie  (Dz.U.  z  2003  r.,  Nr  85,  poz  787).  Prawo  do  otrzymania
określonego  rodzaju  zaopatrzenia  w  przedmioty  ortopedyczne  i  środki  pomocnicze
(bezpłatnie  lub częściowo odpłatnie) mają osoby ubezpieczone, czyli płacące składki  na
ubezpieczenie zdrowotne oraz osoby pozostające na ich utrzymaniu.

W ogólnie obowiązujących przepisach prawa chociaż nie są bezpośrednio skierowane do

osób niepełnosprawnych wiele jest takich, które uwzględniają problemy i potrzeby tych osób.
Jako przykład można podać:

−

Ustawę z dn. 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000
roku,  Nr  14,  poz.  176  z  późn.  zm.),  w  której  w  2006  roku  w  ramach  odliczeń  osoba
niepełnosprawna  (lub  utrzymująca  osobę  niepełnosprawną)  mogła  odliczyć  niektóre
wydatki  od  dochodu  podlegającego  opodatkowaniu.  Należały  do  nich  między  innymi:
wydatki  na  przystosowanie  pomieszczeń  lub  pojazdów  do  potrzeb  wynikających
z niepełnosprawności,  zakup  sprzętu  rehabilitacyjnego  i  pomocy  technicznych
potrzebnych  w  rehabilitacji  lub  czynnościach  życiowych,  zakup  leków  związanych
z niepełnosprawnością, koszty pobytu na turnusie rehabilitacyjnym oraz w sanatorium;

−

Ustawę z dn. 12  marca 2004 r. o pomocy  społecznej (Dz. U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593
z późn.  zm.)  [21],  gdzie  wskazuje  się,  że  pomoc  w  formie  usług  przysługuje  osobom
samotnym,  które  z  powodu  wieku,  choroby,  niepełnosprawności  lub  innej  przyczyny
wymagają  pomocy  innych  osób,  a  są  jej  pozbawione.  Usługi  opiekuńcze  mogą  być
przyznane  również  osobom,  które  wymagają  pomocy  innych  osób,  a  rodzina  nie  może
takiej  pomocy  zapewnić.  Usługi  świadczone  są  w  mieszkaniu  osoby,  która  potrzebuje
pomocy  lub  w  ośrodkach  wsparcia takich  jak  środowiskowe domy  samopomocy,  kluby
samopomocy, dzienne domy pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane podstawowe akty prawne przydatne dla osób niepełnosprawnych [opracowanie własne na

podstawie 28]

Nazwa/tytuł

Akt prawny

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997
roku Karta Praw Osób Niepełnosprawnych

M.P. z 3 sierpnia 1997 r., Nr 50, poz.
475

Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,
poz. 593, ze zm.

Ustawa z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej

Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268

Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym

Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz. 1143 z
późn. zm.

Ustawa z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu
w Narodowym Funduszu Zdrowia

Dz.U. z 2003 r., Nr 45, poz.391, z
późn. zm.

Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr
123, poz. 776 z późn. zm.

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego

Dz. U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535 z
późn. zm.

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych

Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 z
późn. zm.

Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr 9, poz.
59 z poźn. zm.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 maja 2004 r.
w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy
na szkolenia pracowników niepełnosprawnych

Dz. U. z 19 maja 2004 r., Nr 114,
poz. 1193)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów
terapii zajęciowej.

Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 63,
poz. 587

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania
o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Dz. U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1328

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 22 maja 2003 r. w sprawie turnusów
rehabilitacyjnych.

Dz. U. z 2003 r., Nr 100, poz. 926

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r. w
sprawie limitu cen dla przedmiotów ortopedycznych
i środków pomocniczych, o takim samym zastosowaniu,
ale różnych cenach - w zakresie którego Narodowy Fundusz
Zdrowia finansuje to świadczenie, oraz limitu cen dla
napraw przedmiotów ortopedycznych

Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 786

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r.
w sprawie szczegółowego wykazu przedmiotów
ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości
udziału własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia,
podstawowych kryteriów ich przyznawania, okresów
użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych
podlegających naprawie

Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 787

Uchwała Nr 341/2003 Zarządu Narodowego Funduszu
Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie przyjęcia
"Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty
ortopedyczne i środki pomocnicze" (...)

Ponadto Sejm RP w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r. – Karta Praw Osób

Niepełnosprawnych określił prawo niepełnosprawnych do niezależnego, samodzielnego
i aktywnego życia oraz zakazał dyskryminacji tych osób, których sprawność fizyczna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia
codzienne życie, naukę i pracę oraz pełnienie ról społecznych.

Tabela 2. Tekst Karty Praw Osób Niepełnosprawnych [27]

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 1 sierpnia 1997 r.

KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

§ 1.

Sejm  Rzeczypospolitej  Polskiej  uznaje,  że  osoby  niepełnosprawne  czyli  osoby,  których
sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub
uniemożliwia  życie  codzienne,  naukę,  pracę  oraz  pełnienie  ról  społecznych,  zgodnie
z normami  prawnymi  i  zwyczajowymi,  mają  prawo  do  niezależnego,  samodzielnego
i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.

Sejm stwierdza, iż oznacza to w szczególności, prawo osób niepełnosprawnych do:

1) dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,

2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji

leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień
niepełnosprawności w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki
pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,

3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną,

4) nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do

korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej

5) pomocy

psychologicznej,

pedagogicznej

innej

pomocy

specjalistycznej

umożliwiającej

rozwój,

zdobycie

lub

podniesienie

kwalifikacji

ogólnych

i zawodowych.

6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem

i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy
niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w warunkach
dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,

7) zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych

kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów
w systemie podatkowym,

8) życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:

−

dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej,

−

swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków

transportu,

−

dostępu do informacji,

−

możliwości komunikacji międzyludzkiej,

9) posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim

wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych,

10) pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym,

sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

§ 2.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzając, iż powyższe prawa wynikają z Konstytucji,
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad
Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego
i wewnętrznego, wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i władze samorządowe do podjęcia
działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw.

Z powyższych zapisów wynika iż niepełnosprawni mają prawo do zatrudnienia na

otwartym  rynku  pracy  zgodnie  z  kwalifikacjami,  wykształceniem  i  możliwościami;  co
oznacza  także  prawo  tych  osób  do  korzystania  z  doradztwa  zawodowego  i  pośrednictwa,
a gdy  niepełnosprawność  i  stan  zdrowia  tego  wymaga  –  prawo  do  pracy  w  warunkach
dostosowanych  do  potrzeb  osób  niepełnosprawnych.  Niezmiernie  ważne  jest,  by  dziś,  przy
wysokiej  stopie  bezrobocia  w  naszym  kraju,  osoby  niepełnosprawne  nie  znalazły  się  poza
rynkiem  pracy.  Aktywizacja  zawodowa  tych  osób  jest  nieodzowna,  jednakże  –  z  punktu
widzenia ochrony pracy – muszą być spełnione wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przedmiot szczególnej uwagi wśród aktów prawnych stanowi ochrona praw pacjentów

szpitali  psychiatrycznych,  gdyż  psychiatria  jak  żadna  inna  dziedzina  medyczna  często
wymaga  posłużenia  się  przymusem  zewnętrznym.  Podstawowym  aktem  prawnym  z  tej
dziedziny  jest  ustawa  z  dnia  19  sierpnia  1994  r.  o  ochronie  zdrowia  psychicznego.
Zobowiązuje ona organy administracji rządowej i samorządowej do:

−

tworzenia i prowadzenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej i prowadzenia usług i domów
pomocy społecznej dostosowanych do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami
psychicznymi,

−

zapewnienia nauczania dzieci upośledzonych umysłowo i specjalnego postępowania
rewalidacyjno-wychowawczego wobec nich,

−

organizowania oparcia społecznego dla psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo,
którzy mają poważne trudności w życiu codziennym,

−

bezpłatnych świadczeń zdrowotnych dla tych osób.

Reguluje ona również tryb postępowania przy przyjęciu do szpitala psychiatrycznego i domu
pomocy społecznej.

Wybrane przykłady aktów prawnych w połączeniu z innymi prezentowanymi

w poprzednich rozdziałach pokazują jak ważna, a nawet konieczna jest w przypadku
wykonywania zawodu asystent osoby niepełnosprawnej znajomość prawa.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kto uchwalił Kartę Osób Niepełnosprawnych?
2.  O czym mówi Karta Osób Niepełnosprawnych?
3.  Co obejmuje pojęcie prawo do zatrudnienia w przypadku niepełnosprawnych?
4.  Jakie akty prawne dotyczą szczególnie osób niepełnosprawnych?
5.  Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy społecznej w przypadku niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Osoba niepełnosprawna podjęła pracę w Zakładzie Pracy Chronionej. Nie wie jednak

jakie prawa jej przysługują jako pracownikowi. Opracuj wykaz praw i obowiązków dla
wybranego przykładu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać, korzystając z baz danych, Internetu przepisy prawa niezbędne do wykonania

ćwiczenia,

2) zapoznać się

szczegółowo z dokumentami regulującymi zatrudnienie osób

niepełnosprawnych,

3)  przygotować na kartkach propozycję wyszukanych praw,
4)  posegregować kartki i przyczepić na tablicy,
5)  przedyskutować z grupą wyszukane prawa i wykonanie ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi prawami.

Ćwiczenie 2

Osoba niepełnosprawna planuje zakup nowego wózka inwalidzkiego, który ułatwi jej

poruszanie się. Dokonaj analizy niezbędnych przepisów i opracuj szczegółową drogę
postępowania, wykaz niezbędnych dokumentów pozwalających na sfinansowanie lub
refundację części poniesionych kosztów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać przepisy odpowiedniego rozporządzenia i uchwały,
2)  określić sytuacje kwalifikujące do ubiegania się o pomoc,
3)  określić, co rozporządzenie rozumie pod pojęciem kryteria przyznawania,
4)  określić zasady ustalania kryterium i niezbędne dokumenty,
5)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenia  Ministra  Zdrowia  z  dnia  10  maja  2003  r.  w  sprawie  szczegółowego
wykazu  przedmiotów  ortopedycznych  i  środków  pomocniczych,  wysokości  udziału
własnego  ubezpieczonego  w  cenie  ich  nabycia,  podstawowych  kryteriów  ich
przyznawania,

okresów

użytkowania,

także

przedmiotów

ortopedycznych

podlegających naprawie (Dz.U. z 2003 r., Nr 85, poz 787),

−

Uchwała Nr 341/2003 Zarządu Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r.
w sprawie przyjęcia „Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty ortopedyczne
i środki pomocnicze” (...),

−

kartki formatu A 4,

−

mazaki.

Ćwiczenie 3

Na podstawie informacji o Centrum Integracji Społecznej. Określ, kto może

z proponowanych przez Centrum form pomocy korzystać i jakie ewentualnie dokumenty są
potrzebne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać analizy informacji o Centrum Integracji Społecznej,
2)  określić osoby, które mogą korzystać z Centrum Integracji Społecznej,
3)  sporządzić listę niezbędnych dokumentów,
4)  wyszukać niezbędne akty prawne,
5)  przedstawić grupie wyniki swojej pracy,
6)  porównać swoje zapisy z zapisami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz.
1143 z późn. zm.),

−

papier,

−

mazaki,

−

tablica.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) określić co zawiera Karta Praw Osób Niepełnosprawnych?



2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące niepełnosprawnych?

3) posłużyć się przepisami Ustawy o pomocy społecznej w zastosowaniu

do osób niepełnosprawnych?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących zatrudniania

niepełnosprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa

a)  cywilnego.
b)  administracyjnego.
c)  rodzinnego i opiekuńczego.
d)  konstytucyjnego.

2. Prawo podmiotowe bezwzględnie obowiązujące to

a)  ogół norm prawnych obowiązujących wszystkich obywateli.
b)  uprawnienie skuteczne wobec wszystkich podmiotów prawa.
c)  uprawnienie skuteczne wobec konkretnie oznaczonych osób.
d)  ogół norm obowiązujących konkretnie oznaczone osoby.

3. Przepis art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stwierdza, że „oboje

małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości
zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb rodziny, którą
przez swój związek założyli” zawiera normę

a)  dozwalającą.
b)  zakazującą.
c)  nakazującą.
d)  względnie obowiązującą.

4. Źródłem prawa stanowiącym bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów prawa

zawartych w ustawie i wydawanym na podstawie delegacji ustawowej jest

a)  uchwała.
b)  zarządzenie.
c)  regulamin.
d)  rozporządzenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Podstawą pracowniczego stosunku pracy jest

a)  umowa o pracę.
b)  umowa agencyjna.
c)  umowa o dzieło.
d)  umowa zlecenie.

6. Przepisami, jakiego aktu prawnego należy się posłużyć przy ustalaniu zakresu uprawnień

i obowiązków opiekuna prawnego

a)  ustawy o pomocy społecznej.
b)  kodeksu cywilnego.
c)  kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
d)  kodeksu postępowania administracyjnego.

7. Opiekę prawną powołuje się dla osoby dorosłej w sytuacji

a)  choroby psychicznej.
b)  całkowitego ubezwłasnowolnienia.
c)  długotrwałej choroby.
d)  niezaradności osób starszych i samotnych.

8. Pełnoletniej osobie, samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu

wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium ustalonego
zgodnie z art. 8 Ustawy o pomocy społecznej, przysługuje

a)  zasiłek stały.
b)  zasiłek okresowy.
c)  renta socjalna.
d)  specjalny zasiłek celowy.

9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego dopuszcza możliwość przyjęcia do szpitala

osoby  chorej  psychicznie  bez  wymaganej  zgody  pacjenta  lub  jego  przedstawiciela
ustawowego  tylko  wtedy,  gdy  dotychczasowe  zachowanie  tej  osoby  wskazuje  na  to,  że
z powodu tej  choroby  zagraża  bezpośrednio własnemu  życiu  albo  zdrowiu  innych  osób.
Sytuacje, które uzasadniają takie działanie

a) osoba chora psychicznie posądza bliskich, że ją trują i chcą ją „wykończyć” – jest

agresywna wobec małżonka, rzuca w niego przedmiotami.

b)  osoba chora psychicznie wulgarnie odnosi się do bliskich i sąsiadów.
c)  osoba chora psychicznie często upija się.
d)  osoba chora psychicznie nie przyjmuje systematycznie leków.

10. Zasady organizowania przez gminę usług opiekuńczych dla osób samotnych

i niepełnosprawnych uregulowane są w ustawie o

a)  pomocy społecznej.
b)  rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
c)  ochronie zdrowia psychicznego.
d)  świadczeniach rodzinnych.

11. Świadczeniem z ubezpieczenia społecznego jest

a)  zasiłek socjalny.
b)  renta socjalna.
c)  zasiłek chorobowy.
d)  zasiłek stały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. W stosunku do osoby w wieku 27 lat o naruszonej sprawności organizmu zdolnej do

wykonywania  zatrudnienia  na  stanowisku  pracy  przystosowanym  do  jej  potrzeb
i możliwości wymagającej częściowo lub okresowo pomocy innej osoby w celu pełnienia
ról społecznych orzec można
a)  niepełnosprawność.
b)  umiarkowany stopień niepełnosprawności.
c)  znaczny stopień niepełnosprawności.
d)  lekki stopień niepełnosprawności.

13. Obywatel obcego państwa popełnił przestępstwo na polskim statku morskim. Wobec tej

osoby będzie miała zastosowanie
a)  polska ustawa karna.
b)  ustawa karna państwa z którego pochodzi popełniający przestępstwo.
c)  żadna z ustaw karnych bo jest obcokrajowcem.
d)  ustawa morska.

14. Za zezwoleniem Sądu małżeństwo zawarła 16 – letnia dziewczyna. Zamieszkała wraz

z mężem u swoich rodziców, którzy uważają, że mają prawo i obowiązek kierowania
postępowaniem córki z racji jej wieku i ich władzy rodzicielskiej. Stanowisko rodziców

a)  jest uzasadnione bo dziewczyna jest nieletnia.
b)  nie jest uzasadnione bo dziewczyna jest mężatką.
c)  nie jest uzasadnione bo taki obowiązek mają rodzice męża.
d)  jest uzasadnione bo rodzice zawsze mają prawo i obowiązek kierować postępowaniem

swoich dzieci.

15. Przez okres 3 lat rodzice nie utrzymywali dziecka, gdyż ojciec przebywał w tym czasie

w zakładzie  karnym,  a  matka  nie  pracowała.  Dziecko  pozostawało  na  utrzymaniu
dziadków. Do utrzymania dziecka zobowiązani byli
a)  mimo wszystko rodzice.
b)  dziadkowie.
c)  zakład karny.
d)  instytucje pomocy społecznej.

16. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany

jest do
a)  wydania korzyści w naturze, a gdyby to było niemożliwe, do zwrotu jej wartości.
b)  zatrzymania wszystkiego.
c)  zwrotu wyłącznie równowartości uzyskanych korzyści.
d)  zwrotu w naturze czegoś innego.

17. Uzyskanie pozwolenia organu budowlanego na budowę domu jednorodzinnego od strony

prawnej reguluje
a)  prawo cywilne.
b)  prawo administracyjne.
c)  prawo pracy.
d)  prawo rodzinne i opiekuńcze.

18. Zwolnienia z pracy np. w ramach zwolnień grupowych reguluje

a)  prawo administracyjne.
b)  prawo pracy.
c)  prawo cywilne.
d)  prawo rodzinne i opiekuńcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego z komentarzem.

C.H. Beck, 2006

2.  Anioł W.: Międzynarodowa polityka społeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
3.  Andrzejewski M.: Prawo rodzinne i opiekuńcze. C.H. Beck, 2006
4.  Breczko  A.,  Zamróz  A.,  Oliwniak  S.:  Wstęp  do  nauk  prawnych.  Temida  2,  Białystok

1994

5.  Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
6.  Europejska Karta Społeczna. Dz. U. Nr 8 z 1999 r., poz. 67
7.  Fijałkowski  T.:  Kodeks  pracy.  Ustawy,  nowe  przepisy  wykonawcze,  komentarz,

orzecznictwo sądowe, teksty ujednolicone. Wydawnictwo WGP, 2007

8. Głąbicka K.: Polityka socjalna w Unii Europejskiej. Studia Europejskie nr 4 z 1997
9. Grewiński M.: Integracja Socjalna Wspólnoty Europejskiej cz.1, 2. Studia Europejskie

nr 2, 3 z 2000

10. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C.: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe.

COMER, Toruń 1993

11.  Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck, 2006r.
12.  Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis, 2005
13.  Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007

(stan prawny 21.04.2007)

14. Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,

Kraków 2007

15.  Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
16.  Łętowski J.: Prawo administracyjne dla każdego. Ecostar, Warszawa 1995
17.  Michalska  A.:  Europejska  Konwencja  Praw  Człowieka.  Podstawowe  dokumenty.

Helsińska Fundacja Praw człowieka, Warszawa 1995

18. Prawa człowieka w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej. Raport

z badań. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996

19.  Przewodnik po Europejskiej Karcie Społecznej, Warszawa 2001
20.  Stawecki T., Winczorek P.: Wstęp do prawoznawstawa. Wyd.4, C.H. Beck, 2003
21.  Ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 1994 r., Nr

111, poz. 535 z późn. zm.

22. Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,

poz. 593, z późn. zm.

23. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu

osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr 123, poz. 776 z późn. zm.

24. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
25. Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr

9, poz. 59 z poźn. zm.

26.  www.abc.prawa.pl
27.  www.niepelnosprawni.pl
28.  www.mpips.gov.pl

Czasopisma
Bezpłatny Biuletyn dla prawników „Sygnały Prawne”