2013-11-14

1

Komunikowanie społeczne o

zdrowiu

Wykład fakultatywny

Barbara Jacennik

WSFiZ

2012/2013, sem. zimowy

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania zdrowotne a

komunikowanie

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania zdrowotne

• Związek zachowań ze zdrowiem

• Komunikowanie o zachowaniach

• Rodzaje zachowań zdrowotnych –

systematyzacja

• Uczenie zachowań zdrowotnych

• Zmiana zachowań zdrowotnych

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Pojęcie zachowania zdrowotnego

• Zachowania, których znane konsekwencje

mają nieobojętny, prozdrowotny lub
antyzdrowotny skutek dla zdrowia.

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

2

Rodzaje zachowań a skutek zdrowotny

• Zachowania sprzyjające zdrowiu,

prozdrowotne

– np. dieta niskocukrowa

• Zachowania szkodliwe dla zdrowia,

antyzdrowotne

– np. używanie narkotyków

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

• Zachowania mieszane

– Palenie

• krótkotrwały efekt uspokajający

• długofalowy efekt szkodliwy dla zdrowia

• w sumie – zachowanie antyzdrowotne

– Konsumpcja alkoholu

• małe ilości – efekt neutralny lub pozytywny

• duże ilości, często – efekt szkodliwy

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania zdrowotne a

długowieczność

Badanie w Gruzji (Weg, 1983)

• Czynniki genetyczne

• Aktywna praca i zajęcia

• Dieta z małą ilością tłuszczów nasyconych, niewielkie

spożycie mięsa, dużo owoców i warzyw

• Bez alkoholu i nikotyny

• Wysoki poziom wsparcia społecznego

• Niski postrzegany poziom stresu

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania zdrowotne a umieralność,

(USA)

• Co najmniej połowa z 10 głównych przyczyn zgonów

jest wynikiem zachowań antyzdrowotnych

• 75% zgonów na raka jest wynikiem zachowań

antyzdrowotnych (np. nieodpowiednia dieta, używki
(Doll i Peto, 1981)

• 90% umieralności na raka płuc to skutek palenia

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

3

Zachowania i umieralność – dzieci i

młodzież (USA)

• Wypadki drogowe – alkohol i inne substancje

psychoaktywne to czynnik w przypadku 41% zgonów
w wypadkach drogowych

• Urazy i przemoc (również samobójstwa) to główna

przyczyna śmierci wśród 5-19 latków

– Wypadki drogowe – 31%

– Urazy niezamierzone – 12%

– Zabójstwa – 15%

– Samobójstwa – 12%

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Styl życia a zdrowie – czynniki

ochronne

Badanie korelacyjne 7000 osób, (Belloc i Breslow, 1972)

• Spanie co najmniej 7-8 godzin dziennie

• Codzienne jedzenie śniadania

• Niepalenie

• Rzadko jedzenie między posiłkami

• Utrzymywanie wagi zbliżonej do właściwej

• Niepicie lub picie małej ilości alkoholu

• Uprawianie regularnie ćwiczeń fizycznych

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Belloc i Breslow c.d.

Osoby powyżej 75 przestrzegające tego reżimu
cieszyły się zdrowiem porównywalnym do 35-
44 latków, którzy przestrzegali mniej niż 3
zalecenia.

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania zdrowotne – główne typy

• Styl życia: żywienie, aktywność fizyczna,

konsumpcja używek

• Zachowania medyczne: korzystanie z opieki

medycznej i profilaktyki

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

4

• Zachowania prewencyjne: unikanie zachowań

ryzykownych, zgłaszanie się na badania
profilaktyczne

• Dbanie o zdrowie psychiczne: monitorowanie i

radzenie sobie ze stresem

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Rodzaje zachowań zdrowotnych
kategorie wg. Kasl i Cobb (1966)

• Zachowania prewencyjne – celem jest

uniknięcie choroby, np. racjonalne żywienie

• Zachowania w chorobie – zachowanie mające

na celu znalezienie sposobu leczenia, np.
wizyta u lekarza

• Zachowania w roli chorego – działania mające

na celu wyleczenie się, np. branie lekarstw

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania prozdrowotne - przykłady

•

przestrzeganie zasad zdrowej diety

•

przestrzeganie zasad higieny

•

uprawianie ćwiczeń fizycznych

•

stosowanie szczepień

•

zgłaszanie się na badania kontrolne

•

zgłaszanie się do lekarza z symptomami choroby

•

przestrzeganie zaleceń lekarskich

•

zapinanie pasów bezpieczeństwa

•

unikanie sytuacji stresowych

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zachowania antyzdrowotne - przykłady

• nadmierne spożycie alkoholu

• używanie narkotyków

• prowadzenie pojazdu z nadmierną prędkością

• dieta wysokotłuszczowa

• palenie

• prowadzenie pojazdu z nadmierną prędkością

• niezapinanie pasów bezpieczeństwa

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

5

Zróżnicowanie zachowań zdrowotnych

• Proste, codzienne, nawykowe, wyuczone w

dzieciństwie, np., mycie zębów

• Złożone, wymagające długiego uczenia się,

korzystania z pomocy innych, kosztochłonne,
zależne od infrastruktury, organizacji
społeczeństwa, ekonomii, np., zdrowe
żywienie

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Systematyzacja zachowań zdrowotnych

Cecha

Tak

Nie

Czasochłonne

Leczenie u
dentysty

Mycie zębów

Regularne

Mycie zębów,
samobadanie
piersi

Zgłaszanie się do
lekarza z
symptomami
choroby

Częste

Mycie zębów

Badania kontrolne,
szczepienia

Kosztochłonne

Niektóre
szczepienia

Przyjmowanie
tabletek „na
przeziębienie”

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Cecha

Tak

Nie

Wymagające długiego
uczenia się

Żywienie

Palenie

Nacechowane prestiżem (w
danej grupie)

Niektóre formy
rekreacji (golf,
tenis, narty)

(łowienie ryb,
piłka nożna,
zbieranie
grzybów)

Zależne od warunków
(miejsce, wyposażenie,
zaopatrzenie)

Żywienie

Głębokie
wdechy

Wymagające nowej wiedzy

Szczepienie
przeciw grypie

Mycie zębów

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Cecha

Tak

Nie

Zależne od systemu
opieki medycznej

Szczepienia,
badania
kontrolne

Stawianie baniek

Publiczne

Palenie

Wysypianie się

Zależne od wpływu
grupy grupy

Palenie

Podjadanie przed
telewizorem

Społecznie akceptowane Picie alkoholu

na weselu

Picie w szkole lub
pracy

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

6

Cecha

Tak

Nie

Regulowane przez
przepisy prawne

Przestrzeganie
ograniczeń
prędkości

Kupowanie
alkoholu na
stacjach
benzynowych

Zależne od przekonań
religijnych

Stosowanie
antykoncepcji

Pływanie

Związane ze stereotypem
płciowym

Dbanie o wagę

Szczepienia
przeciw grypie

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zmiana

zachowań zdrowotnych

- Łatwa czy trudna?

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zmiana zachowań zdrowotnych – bariery (1)

• Zachowania osobiste, trudne drażliwe (np.

zachowania seksualne)

• Atrakcyjność zachowań konkurencyjnych,

często bezpośrednie wzmocnienie

• Konflikt systemu wartości i celów – np.

antykoncepcja, praca

• Presja grupy, norm grupowych (palenie,

przekraczanie prędkości)

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zmiana zachowań zdrowotnych – bariery (2)

• Zdrowie jako konsekwencja zachowania to

skutek prawdopodobny, ale nie pewny

– Zdrowe zachowania zmniejszają, nie eliminują

ryzyka zachorowania, efekt odroczony w czasie

• Niedostrzegalne korzyści

– uniknięcie zdarzenia, którego

prawdopodobieństwo jest niskie lub oddalone w
czasie

• Niepalenie – brak choroby wiele lat później

• Zapinanie pasów – brak wypadku

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

7

Zmiana zachowań zdrowotnych – bariery (3)

• Dochód, wykształcenie

– Konieczność zakupu produktów, sprzętu

– Przemieszczanie się

– Dostęp do informacji

– Zatrudnienie pomocy (np., do dzieci)

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Zmiana zachowań zdrowotnych – rachunek

korzyści i kosztów

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Przykład - szczepienia przeciw grypie

Korzyści

• Zabezpieczenie przed chorobą

• Uniknięcie przerwy w pracy

• Zabezpieczenie rodziny przed zakażeniem
Koszty

• Koszt finansowy

• Poświęcenie czasu

• Złe samopoczucie po zaszczepieniu

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Przykład – rzucanie palenie

Korzyści

• Uniknięcie choroby (skutek odległy w czasie)

• Ekonomiczne

• Ułatwienie kontaktów społecznych z

niepalącymi

• Estetyczne (pozbycie się zapachu, poprawa

wyglądu)

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

2013-11-14

8

Koszty

• Utrudnienie kontaktów towarzyskich z

palącymi

• Strata wzmocnienia bezpośredniego

(krótkotrwała redukcja stresu, zajęcie dla rąk,
przerwa w pracy)

• Strata pozornych korzyści zdrowotnych –

redukcja łaknienia, kontrola wagi

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy

Podsumowanie

• Związek zachowań ze zdrowiem

• Komunikowanie o zdrowiu i leczeniu –

komunikowanie o zachowaniach

• Warunek konieczny skutecznego

komunikowania o zdrowiu

– wiedza o zachowaniach zdrowotnych

– przewidywanie motywacji zachowań typowych dla

grupy docelowej komunikowania

Barbara Jacennik, WSFiZ, Komunikowanie

społeczne o zdrowiu

2012/2013 zimowy