Slajd 1

NATURALNE PROMIENIOWANIE TŁA

PROMIENIOWANIE ZIEMSKIE

(

(głównie uran i tor, z połowicznym rozpadem

ok. miliona lat, zależy od szerokości geograficznej

i rodzaju gleby)

2. PROMIENIOWANIE KOSMICZNE

(

fotony i cząstki elementarne emitowane przez

układ słoneczny i galaktykę, rośnie w kierunku

bieguna północnego)

3. PROMIENIOWANIE Z ORGANIZMU

(

z radionukleidów, głównie potasu i węgla, 0,4mGy/rok

)

do 3 mSv / rok

WSPÓŁDZIAŁANIE Z MATERIĄ

I JEGO SKUTKI ZALEŻĄ OD:

- energii kwantu promieniowania,

- początkowego natężenia

promieniowania,

- współczynnika pochłaniania liniowego,

- długości drogi w ośrodku,

FAZY ZMIAN POPROMIENNYCH

I) FIZYCZNA

czas trwania 10/ -16 sek.

II) CHEMICZNA

czas trwania min. > godz.

III) BIOLOGICZNA

czas trwania tyg. > pokolenia

FAZA FIZYCZNA

* wzbudzenie atomów

( zmiana poziomu energetycznego elektronu)

* uwalnianie elektronów

( w przebiegu efektu Comptona)

* kaskada jonizacji

( atomów o różnej masie atomowej)

FAZA CHEMICZNA

* dysocjacja z powstaniem wolnych rodników

* jonizacja cząsteczki wody ( H

O+

e )

* rozpad jonu H

O+ > OH + H

* cząsteczkowy tlen w protoplaźmie powoduje

powstanie HO

i H

* uszkodzone atomy i cząsteczki wchodzą w

reakcje chemiczne

FAZA BIOLOGICZNA

* reakcje enzymatyczne w zakresie

przetrwałych uszkodzeń chemicznych

* uszkodzenia [pojedyńczej nici DNA,

DNA podwójnej nici DNA,

zasady purynowej lub pirydynowej,

powstanie krzyżowych połączeń

białek jądrowych i DNA]

* śmierć komórki w przypadku trwałych

uszkodzeń procesów biologicznych

MUTACJE POPROMIENNE

CHROMOSOMALNE

* wywoływane przez promieniowanie obficie

jonizujące

* stanowią uszkodzenie znaczące

* nieprawidłowa liczba i kształt chromosomów

* 95% komórek obumiera

2. GENOWE

* wywoływane przez promieniowanie skąpo jonizujące

* niemożność identyfikacji w mikroskopie , komórka

rozwija się normalnie

* recesywny typ dziedziczenia

* typy uszkodzenia:

- defekty somatyczne dziedziczone

- zmniejszenie wartości biologicznej

- bezpłodność

CZYNNIKI FIZYCZNE

WPŁYWAJĄCE NA EFEKT

BIOLOGICZNY:

* RODZAJ I DAWKA PROMIENIOWANIA

* OBSZAR NAPROMIENIOWANIA

* ROZŁOŻENIE DAWKI W CZASIE

* NAWODNIENIE ORGANIZMU

* „ EFEKT TLENOWY” ( skutek 3x )

* TEMPERATURA CIAŁA

* STAN CZYNNOŚCIOWY ORGANIZMU

USZKODZENIA TKANKOWE

* wskaźnik mitotyczny,

* zahamowanie podziału mitotycznego

zależnie od poziomu napromieniowania,

* teoria „trafienia w cel” i teoria „radio-

chemiczna”,

* zaburzenie formowania chromosomów

z powstaniem odprysków w formie

chromatyd,

* upośledzenie utlenowania,

* zaburzenie biologicznych funkcji

narządowych,

SKUTKI POPROMIENNE

W KRWI OBWODOWEJ

* LIMFOCYTY - najbardziej wrażliwe,

* GRANULOCYTY - mniej wrażliwe, spadek zawsze podobny,

niezależnie od skutków końcowych,

* PŁYTKI KRWI - spadek mniejszego stopnia,

* RETIKULOCYTY – spadek do 20 dnia, potem gwałtowny

przyrost ( test zdrowienia),

* ERYTROCYTY - najbardziej odporne, spadek uwarunko-

wany krwawieniem do przewodu pokarmo-

wego i płuc,

* ROZWODNIENIE - zaburzenia białek osocza,

objawy zdrowienia

: - dwupłatowe limfocyty,

- przyrost ilościowy,

SKUTKI POPROMIENNE W OBRĘBIE

PŁUC

przekrwienie w obrębie oskrzeli z wysiękiem,

- okres utajenia 2-3 tygodniowy,

- nawrót dolegliwości z wysiękiem do oskrzelików

i pęcherzyków oraz złogami włóknika,

- obrzęk międzykomórkowy z naciekami drobnoko-

mórkowymi [ objawy zapalenia],

- wysięk i włóknik w jamach opłucnowych,

- zmniejszenie objętości płuc i powierzchni oddecho-

wej,

- popromienna marskość płuc

SKUTKI POPROMIENNE

W PRZEWODZIE POKARMOWYM

- najbardziej wrażliwe jelito cienkie i jama ustna,

- ciężka degeneracja komórek krypt jelitowych,

- skrócenie kosmków jelitowych,

- zmniejszenie powierzchni jelita, zniszczenie

grudek chłonnych i blaszek Peyera ułatwia

wnikanie zakażenia,

- owrzodzenia z niedokrwienia, obrzęk i nacie-

czenie ściany,

- bliznowacenie z wytworzeniem koncentrycznych

zwężeń światła jelita,

SKUTKI POPROMIENNE

W OBRĘBIE NEREK

USZKODZENIE BEZPOŚREDNIE

- przekrwienie i obrzęk kanalików oraz kłębków

nerkowych,

- obraz zapalenia włóknistego,

- zanik najwyraźniej widoczny w kanalikach,

- po latach obraz nerki marskiej popromiennej,

USZKODZENIA POŚREDNIE

- w wyniku rozpadu związków purynowych jąder

komórkowych z wytworzeniem kwasu moczowego,

- blok kanalików przez kryształy kwasu moczwego

z mocznicą,

USZKODZENIA POPROMIENNE

W TKANCE NERWOWEJ

- różnorodna wrażliwość poszczególnych odcinków

układu nerwowego,

- najmniejsza promienioczułość wykazują pnie

nerwowe,

- najbardziej promienioczułym jest pień mózgu,

- podstawowym skutkiem jest obrzęk tkanki

mózgowej i zaburzenia czynnościowe określonego

obszaru,

- uszkodzenie bariery hemato-encefalicznej,

- 6 – 24 miesięcy okres bez dynamiki chorobowej,

- potem rozrost tkanki glejowej i włóknienia

USZKODZENIA POPROMIENNE

GAŁKI OCZNEJ

- w okresie płodowym: niedorozwój gałki ocznej,

rozszczepienie tęczówki, etc.

- zwłóknienie pozapalne worka spojówkowego,

- owrzodzenie rogówki,

- zaćma popromienna powstająca w 6 miesięcy

do 10 lat,

- zmętnienie soczewki występuje w części centralnej

( w starczej od obwodu),

USZKODZENIA POPROMIENNE

SKÓRY

OSTRE

- przejściowy rumień po 3-5 dniach,

- obrzęk, przekrwienie, wilgotne złuszczanie,

- przebarwienia > owrzodzenie popromienne,

PRZEWLEKŁE

- w następstwie kumulacji małych dawek,

- zmiany troficzne,

- znaczna suchość i stwardnienie,

- wymazanie regularności linii papilarnych,

- paznokcie stają się kruche, tracą połysk, posiadają

podłużne bruzdkowanie,

- brodawkowate wyrośla ulegające nie gojącym się

owrzodzeniom,

- nowotworowa przemiana owrzodzeń,

USZKODZENIE POPROMIENNE

GONAD I PŁODU

MĘSKIE

- czasowe zahamowanie spermatogenezy,

- LD50 nigdy nie powoduje stałej sterylizacji, po 8 tyg.

liczba spermatocytów spada poniżej granicy

zapłodnienia,

ŻEŃSKIE

- uszkodzenie pęcherzyków Graafa i tkanki hormonalnej,

- w 4 tygodnie po dawce kastracyjnej trwała menopauza,

- działanie rakotwórcze promieniowania,

PŁÓD

- wady rozwojowe o różnym stopniu nasilenia,

- proces organogenezy 3- 8 tydzień ciąży, progowa

wartość dawki 100-200 mGy,

- zaburzenia psychiczne lub niedorozwój mózgowia

(200mGy),

- niedorozwój somatyczny,

- objawy mniejszej wartości biologicznej,

STOPIEŃ

PROMIENIOCZUŁOŚCI

TKANKOWEJ

( podział umowny na trzy grupy )

NARZĄDY KRYTYCZNE

1. szpik kostny

2. gonady

3. soczewka oka

I). WYSOKI STOPIEŃ

= limfocyty ( w węzłach chłonnych)

= komórki szpiku ( zwłaszcza erytroblasty )

= limfocyty w krwi obwodowej

= nabłonek gruczołowy jelita cienkiego

II). ŚREDNI STOPIEŃ

= grasica,

= nabłonek żołądka, okrężnicy, pęcherza

moczowego,

= gruczoły ślinowe,

= małe naczynia krwionośne łącznie z

kłębkami nerek,

= kanaliki nerkowe,

= rogówka i soczewka oka,

= nabłonek jamy ustnej, przełyku, odbytnicy

i pochwy,

= nabłonek skóry, ameloblasty rozwijającego się

narządu szkliwnego,

III ). WZGLĘDNIE PROMIENIOOPORNE

= tkanka kostna,

= mięśnie i chrząstka,

= tkanka podścieliskowa jąder i jajników

= tarczyca,

= przysadka móżgowa,

= mózg i komórki nerwowe, pnie nerwowe

i zakończenia nerwów,

= dojrzałe plemniki i erytrocyty

zwiększona podatność:

obszaru unaczynionego przez uszkodzone

naczynia,

- rosnąca kość i chrząstka,

- tarczyca i mózgowie młodego osobnika

SKUTKI BIOLOGICZNE

Z PUNKTU

WIDZENIA KLINICZNEGO I PATOLOGICZNEGO

SKUTKI DETERMINISTYCZNE

* częstość i stopień ciężkości wzrastają ze wzrostem

dawki promieniowania

* posiadają dawkę progową

lokalne zmiany skórne, bezpłodność przejściowa,

zaćma popromienna, choroby narządowe, choroba

popromienna,

SKUTKI STOCHASTYCZNE

* przebieg następstw nie jest określany wielkością dawki

* brak dawki progowej

nowotwory złośliwe, białaczka,

mutacje w DNA w komórkach rozrodczych

SKUTKI BIOLOGICZNE

SOMATYCZNE GENETYCZNE

WCZESNE ODLEGŁE

1. Ch.popromienna 1. Zmętnienie 1. Mutacje genowe

a) ostra soczewki i zaćma a) dominujące

b) przewlekła 2. Aberracje chromo- b) recesywne

somowe w komór-

kach somatycznych

2. Miejscowe uszko- 3. Nowotwory złośliwe 2. Aberracje chro-

dzenie skóry mosomowe

4. Niepłodność w komórkach

5. Zahamowanie rozrodczych

wzrostu

i rozwoju

CHOROBA POPROMIENNA

dawka I tydz. II tydz. III tydz. zgony

1-2 Gy

postać leukopenia gorączka brak

żołądkowo wypadanie

- jelitowa włosów

wewnętrzne

krwawienia

dysfunkcje

narządowe

2-3 Gy

j.w. j.w. j.w. < 10%

brak łaknienia

anemia

leukopenia

dawka

I tydz II tydz. III tydz. zgony

--------------------------------------------------------------------------------------------

3-4,5

znużenie gorączka brak łaknienia 50%

Gy brak łaknienia anemia wypadanie włosów

leukopenia anemia

leukopenia 3-6 tyg.

4,5-6

j.w. j.w. 100%

Gy drgawki wypadanie włosów

uszkodzenie w 1-2 tyg.

krtani

EPIDEMIOLOGIA

NOWOTWORÓW POPROMIENNYCH

1. promieniowanie nie wywołuje swoistego rodzaju nowotworów

2. zwiększa zapadalność na nowotwory naturalne w populacji

3. białaczka jest uważana za najbardziej typowy rodzaj

nowotworu indukowanego promieniowaniem

4. nie ma dowodów na indukcję przez promieniowanie jonizujące

nowotworów litych

5. okres utajenia jest różny dla różnych nowotworów, najkrótszy

2-4 lata dotyczy białaczki i nowotworów kości

6. nowotwory lite mają dłuższy okres utajenia 10 – 15 lat

7. okres ekspozycji ( czas pomiędzy pojawieniem się pierwszych

i ostatnich przypadków nowotworów ) wynosi dla białaczki

i nowotworów kości 25 – 30 lat

8. maksimum zachorowań na nowotwory dotyczy pierwszych

10 lat po ekspozycji.

SPOSOBY I ŚRODKI BEZPIECZEŃSTWA

1. zezwolenie terenowego PWIS

2. przeszkolenie w zakresie BiHP

3. postępowanie zgodne z instrukcją obsługi i pracy

4. codzienny nadzór nad warunkami pracy i przestrzeganiem

zasad ochrony radiologicznej przez IOR

5. wykonywanie okresowych kontroli warunków pracy przez

Inspektora Pracy, Społecznego Inspektora Pracy, Państwową

Inspekcję Pracy oraz Państwową Inspekcję Sanitarną

6. wykonywanie okresowych pomiarów dozymetrycznych

na stanowiskach pracy

7. prowadzenie dozymetrii indywidualnej lub w środowisku

pracy

8. okresowa kontrola stanu zdrowia pracowników

9. program zapewnienia jakości

9. audyt wewnętrzny

10. audyt zewnętrzny

PODSTAWOWE SPOSOBY ZAPEWNIENIA

OCHRONY RADIOLOGICZNEJ

Stosowanie środków ochrony osobistej

Wykorzystywanie osłon ruchomych i stałych

Stosowanie osłon dodatkowych wokół aparatu rtg

Zachowanie jak największej odległości od źródła

promieniowania jonizującego

Skracanie do niezbędnego minimum czasu emisji pro-

mieniowania

10.

Ograniczanie do niezbędnego minimum wymiarów pola

napromieniowania

12.

Stosowanie nowoczesnej aparatury i materiałów pozwalają-

cych na obniżanie dawek promieniowania

14.

Skracanie czasu narażenia pracowników poprzez

odpowiednią rotację stanowisk pracy

ŚRODKI OCHRONY BEZPOŚREDNIEJ

Fartuchy z gumy ołowiowej ( 0,25 - 1,00 mmPb )

Kołnierze, spódniczki, rękawice i okulary

Parawany, stelaże ze szkła ołowiowego i gumy ołowiowej

Osłony dodatkowe na stanowisku skopii

Tynki, ściany, gotowe ścianki i kabiny ochronne

Okna pomiędzy gabinetem badań i nastawnią

Środki łączności pomiędzy gabinetem i nastawnią

Zwiększanie odległości od źródła promieniowania

10.

Optymalne warunki ekspozycyjne

11.

Pełna sprawność aparatury

12.

Systemy eliminujące powtarzanie badań

13.

Systemy ostrzegawcze

14.

Skuteczna wentylacja

15.

Kontrola dawek indywidualnych

( dawkomierz powinien być noszony poza obszarem

fartucha ochronnego )

OCENA NARAŻENIA INDYWIDUALNEGO

OK. 98% PRACOWNIKÓW OTRZYMUJE RÓWNOWAŻNIK

DAWKI NA POZIOMIE 1/50 LIMITU, > 1 mSv

2. PRZEKROCZENIA 50 mSv SĄ SPORADYCZNE I NA OGÓŁ

WYNIKAJĄ Z BRAKU UWAGI

3. NAJWIĘKSZE NARAŻENIE POSIADA GRUPA ZAWODO-

WA UPRAWIAJĄCA RADIOLOGIĘ ZABIEGOWĄ

CHOROBY ZAWODOWE

(

ostre objawy popromienne – dawka minimum

Gy )

1. OSTRE POPROMIENNE ZAPALENIE SKÓRY

( rumień,

depilacja, zmiany pęcherzowe, owrzodzenia, martwica )

2. PRZEWLEKŁE ZMIANY ZAPALNE

I ZANIKOWO-PRZEROSTOWE SKÓRY

3. ZAĆMA

4. USZKODZENIE UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO

5. GUZY NOWOTWOROWE

MEDYCZNE ZASTOSOWANIA

URZĄDZEŃ RENTGENOWSKICH

1. radiodiagnostyka

- konwencjonalna

- reumatologia

- mammografia

2. radiologia zabiegowa

- angiografia + protezowanie

- zakładanie drenaży

- wprowadzanie implantów

- neuronawigacja

BADANIA RENTGENOWSKIE 0,8 mSv

LICZBA BADAŃ RTG

na 1000 MIESZKAŃCÓW DAWKA ROCZNA

Kanada - 1016

Rosja - 958 1,4 mSv

USA - 790 1,3

Holandia - 648 1,6

Norwegia - 641 0,7

Polska - 572 1,7

W.Brytania - 496 0,2

DAWKI REFERENCYJNE

(powierzchowne mGy)

Kręgosłup l/s B 30,0

Kręgosłup piersiowy B 20,0

Kręgosłup l/s AP

Miednica AP, J.brz. AP 10,0

Kręgosłup piersiowy AP 7,0

Czaszka PA

Zdjęcie zębowe 5,0

Czaszka B 3,0

Klatka piersiowa B 1,5

Klatka piersiowa PA 0,3

Mammografia bez kratki 1,0

z kratką 3,0

Tk głowy 50,0

kręgosłupa l/s 35,0

jamy brzusznej 25,0

Fluoroskopia 25 mGy/min

z dużym obciążeniem 100

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

LEKARZ KIERUJĄCY

- wcześniej wyczerpać bezpromienne metody diagnostyczne

- wykorzystać badania RTG wykonane wcześniej

- ocenić ryzyko utraty zdrowia i korzyści wynikające

z zastosowania promieniowania

- dokładnie sprecyzować rodzaj badania lub/i określić jego cel

LEKARZ RADIOLOG

wykonać badanie wg zaleceń skierowania, w przypadku braku

jednoznaczności kontakt z kierującym

- osiągnąć cel diagnostyczny z najmniejszym stopniem obciążenia

promieniowaniem

- nie powinien dopuścić do obsługi aparatu rentgenowskiego

przez osobę niekompetentną

TECHNIK

wykonanie badania zgodnie z aktualną wiedzą medyczną

- zastosowanie wszystkich niezbędnych środków ochrony

w stosunku do badanego i osób trzecich

DAWKA PROMIENIOWANIA ZALEŻY od:

RODZAJU BADANIA

( przeglądowe, czynnościowe, celowane, ze skopią, )

* WIELKOŚCI OBIEKTU I TUSZY BADANEGO

( pole naświetlenia, umięśnienie, pozycja,)

* WYPOSAŻENIA TECHNICZNEGO PRACOWNI

( aparatura, kratki, folie wzmacniające, filmy,)

* TECHNIKI WYKONANIA BADANIA

( „szkoła radiologiczna”, wymagania formalne,)

* STARANNOŚCI WYKONANIA BADANIA

UWZGLĘDNIAJĄCEJ OCHRONĘ RADIOLOGICZNĄ

( pełna świadomość metody i przekonanie o bezwzględnej

ochronności badanego)

SPOSOBY OGRANICZENIA

ZBĘDNEGO NAPROMIENIOWANIA

WIELKOŚĆ NAPROMIENIOWANEGO POLA

wymiar kasety dostosowany do rodzaju badania

i wymiarów pacjenta (badania stomatologiczne)

* sprawna przysłona głębinowa

* na zdjęciu widoczne pole ogranicznika

* sprawdzenie skuteczności ogranicznika pod

względem przenikliwości promieniowania

ODLEGŁOŚĆ LAMPY OD SKÓRY BADANEGO

* minimalna odległość 8O cm

* w przypadku stosowania kratki p./rozproszeniowej

odległość odpowiada ogniskowej kratki

* technika zdjęć stykowych i bezpośrednio

powiększonych

3. FILTRACJA PROMIENIOWANIA X

* filtr własny kołpaka

( szkło bańki lampy rentge-

nowskiej, olej izolacyjny, okienko kołpaka ) -

mm Al

* +

filtr własny kołpaka uzupełniony do

mm Al.

stanowi filtr całkowity

* filtracja całkowita wystarczająca do 60 kV

* 60 - 90 kV filtracja całkowita = 3mm Al.

* powyżej 90 kV = 4mm Al. ( 0,2mm Cu +0,5mm Al )

10.

ELEKTRYCZNE PARAMETRY EKSPOZYCJI

* równanie Biermanna-Boldingha

D= k . mAs . kV

* dobór kV zależnie od grubości obiektu

przyrost grubości o

cm = 2 - 2,5 kV

cm = 2 - 4 kV

cm = 6 - 9 kV

* dobór mAs jako proporcjonalnie rosnący parametr

zaczernienia

. OSŁANIANIE NARZĄDÓW I CZĘŚCI CIAŁA

* zawsze stosowanie osłon dodatkowych bez względu na

wiek badanego i rodzaj badania

* gonady (

mm Pb na gonady redukuje dawkę do 95% )

* ochrona oczu, ślinianek i tarczycy

* szczególne środki ostrożności u kobiet w ciąży

i osób do lat 18-tu

* kobiety

- pierwsze 10 dni okresu miesiączkowego

- ryzyko uszkodzenia płodu w okresie 3 tygodni po

zapłodnieniu znikome

- zalecenie „ Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo,

że jesteś w ciązy – powiedz o tym przed wykonaniem

badania rtg”

* badania u dzieci w sytuacji wyjątkowej

* najkorzystniejsze parametry techniczne sprzętu

6. FOLIE WZMACNIAJĄCE

* współczynnik wzmocnienia folii

* gradacja wzmocnienia zależna od wielkości ziarna

luminoforu

* termin ważności folii tradycyjnej, z ziem rzadkich

* dostosowanie widma emisji luminoforu do uczulenia

emulsji filmu

* dostosowanie wielkości ziarna luminoforu

do celu badania

7. MATERIAŁY SPECJALNE

* kasety, ścianki, stoły z materiałów o mniejszym

współczynniku pochłaniania

* elementy budowy lamp rentgenowskich

* generatory wysokiej częstotliwości

CIEMNIA

* światłoszczelność pomieszczenia i przepustów

* światłoszczelność kaset

* najwyższy poziom czystości

* materiały o prawidłowych terminach ważności

* procesy chemiczne określone przez producenta

( temperatura, stężenie, czas, czystość, etc)

* oddzielne procesy technologiczne ( zdjęcia klasyczne

stomatologiczne, mammograficzne,)

* jakość paska identyfikacyjnego

** automaty ciemniowe

*** kamery laserowe

9. FLUOROSKOPIA

* stosowanie w szczególnych sytuacjach

* celowana grafia z wykorzystaniem skopii

* maksymalna moc dawki 50 mGy / min

OBRAZOWANIE CYFROWE

* zapis cyfrowy bezpośredni

* system cyfrowego przekształcenia klasycznych

obrazów rentgenowskich

* możliwości elektronicznego przekształcania obrazu

- kontrastowość i jaskrawość

- stosowanie „ okien obrazowych”

- powiększanie

- pomiary

- systemy oszczędnościowe

. liczba ekspozycji

. wydruk zdjęć

* sposoby dokumentowania badań

* archiwizacja obrazów

* możliwości transmisji danych

RADIOLOGIA INTERWENCYJNA

Badania rentgenowskie na salach chorych

i na salach operacyjnych

2. Radiologia klasyczna

( biopsje, usuwanie złogów, drenaże, etc)

Diagnostyka naczyniowa

( mózgowa, brzuszna, obwodowa)

Kardiologia

( diagnostyka jam serca, koronarografia,

balonizacja, stenty, )

12.

Neurologia

( neurolizy, embolizacje, discografie, )

BEZPIECZNE STOSOWANIE

PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO

1. UZASADNIENIE ZASTOSOWANIA BADANIA

RENTGENOWSKIEGO ( wskazania kliniczne, kategorie

odpowiedzialności moralnej,)

2. OPTYMALIZACJA WARUNKÓW WYKONYWANIA

BADAŃ

3. OGRANICZENIE DAWKI PROMIENIOWANIA

( 2 i 3 - system kontroli jakości

i szkolenie pracowników

)