Microsoft Word - pmp0006.doc

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

Autor: Jolanta Pol

„...bojowanie – byt nasz podniebny”

Test dla kl. I liceum

Instrukcja
Test, który masz przed sobą, sprawdza, czy potrafisz zrozumieć tekst literacki oraz posiadasz
podstawowe wiadomości o kontekście kulturowym. Składa się z 24 zadań krótkiej
odpowiedzi. Odpowiadaj zwięźle, cytuj tylko wtedy, kiedy jest takie polecenie.
Zadania związane są z podanym niżej tekstem. Przeczytaj go uważnie, a potem postaraj się
rozwiązać zadania. Za błędną odpowiedź, podobnie jak za brak odpowiedzi, otrzymasz zero
punktów, za odpowiedź poprawną – 1 punkt. Pracuj bez pośpiechu, dbaj o jasne wyrażanie
myśli.

Mikołaj Sęp Szarzyński O wojnie naszej,

którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem

Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny. On srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czynią zepsowanie.

Nie dosyć na tym, o, nasz możny Panie!
Ten nasz dom – ciało, dla zbiegłych lubości
Niebacznie zajźrząc duchowi zwierzchności,
Upaść na wieki żądać nie przestanie.

Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,
Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?
Królu powszechny, prawdziwy pokoju,

Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!
Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!

ZADANIA

1. Jakim gatunkiem literackim jest ten utwór? Odpowiedź uzasadnij.

..........................................................................................................

2. Określ system wersyfikacyjny i rymy zastosowane w utworze.

..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

3. Jaki jest związek tytułu z tematem utworu? Odpowiedz jednym zdaniem.

..........................................................................................................

4. Pierwsze zdanie tekstu to sentencja. Wytłumacz, jak ją rozumiesz, zwracając szczególną

uwagę na rolę, jaką odgrywa tu słowo „pokój”.

..........................................................................................................

5. Konstrukcja analizowanej sentencji opiera się na elipsie. Odpowiedz jednym zdaniem, co

to jest elipsa i jaką rolę tu spełnia.

..........................................................................................................

6. Zacytuj fragment, w którym znajdziesz argumentację tezy, że ludzkie życie to „bojowanie”

i krótko go skomentuj.

..........................................................................................................

7. Jak rozumiesz peryfrazę określającą szatana i jakie aluzje tu dostrzegasz?

..........................................................................................................

8. W jakim celu autor stosuje peryfrazę? Podaj przynajmniej dwa argumenty.

..........................................................................................................

9. Szatan i wartości świata tego (łakome marności) o nasze pilno czynią zepsowanie. Wyjaśnij

krótko to stwierdzenie.

..........................................................................................................

10. Jaką funkcję spełnia oksymoron „łakome marności”?

..........................................................................................................

11. Z jaką biblijną księgą, do której często nawiązywali pisarze średniowiecza i baroku,

kojarzysz określenie ludzkiego życia jako „marności”?

..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

12. Kto jest adresatem apostrofy w drugiej strofie?

..........................................................................................................

13. Uzasadnij, że druga strofa stanowi nawiązanie do pierwszej. Podaj przynajmniej jeden

argument.

..........................................................................................................

14. Jak Sęp widzi zależność między duchową a cielesną naturą człowieka? Odpowiedz na

podstawie drugiej strofy.

..........................................................................................................

15. Na czym polega dwudzielność omawianego sonetu? Odpowiedz, zwracając uwagę na to,

co jest tematem dwóch pierwszych strof, a czego dotyczą dwie ostatnie strofy i jak w
związku z tym zmienia się podmiot liryczny.

..........................................................................................................

16. Wymień przynajmniej dwa środki stylistyczne, które pełnią istotną rolę w konstrukcji 3

strofy i określ ich funkcje.

..........................................................................................................

17. Po pytaniu retorycznym zawartym w strofie trzeciej znów pojawia się apostrofa do Boga

(może – Chrystusa). Skomentuj krótko, jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do Boga.

..........................................................................................................

18. Zwróć uwagę na klamrową budowę tego sonetu. Słowo „pokój” otwiera utwór i pojawia

się w zakończeniu trzeciej strofy. Określ funkcję, jaką pełni to słowo w końcowym
fragmencie.

..........................................................................................................

19. Jaką funkcję spełniają w utworze zdania wykrzyknikowe?

..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

20. Sęp proponuje człowiekowi postawę humanizmu heroicznego. Ukazuje tragizm losu

człowieka na tym świecie. Jednak dystych zamykający (pointa) przynosi „syntezę
sprzeczności” (odnalezienie harmonii w Bogu). Z jaką barokową ideą kojarzysz taką wizję
rzeczywistości?

..........................................................................................................

21. Podstawowa dla sztuki barokowej jest zasada kontrastu. Podaj przynajmniej trzy przykłady

posługiwania się kontrastem w analizowanym utworze.

..........................................................................................................

22. Wymień przynajmniej po dwie funkcje, jakie w utworze spełniają przerzutnia i inwersja.

..........................................................................................................

23. (...) Analizując psychikę własną i naturę ludzką, zastanawiając się nad istotą Boga, w

rozważaniach swych osiąga Sęp to, czemu nie podołał kategoriami liryki antycznej myślący
Kochanowski, a przed czym wzdrygał się w prozie Górnicki, stwarza tedy język i styl
poetycko-filozoficzny. Wymień przynajmniej trzy cechy stylu Sępa.

..........................................................................................................

24. W twórczości Sępa widać wyraźne pokrewieństwa z twórczością mistyków hiszpańskich

XVI w. czy z angielską poezją metafizyczną wieku XVII. Wskaż przynajmniej trzy cechy
łączące tego poetę ze średniowieczem.

..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

Kartoteka testu:

zad.

Sprawdzana

umiejętność.

Uczeń:

Kat.

takson.

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

ustala gatunek, wskazuje
cechy sonetu w
analizowanym tekście

sonet – dwie pierwsze strofy są 4-wersowe i mają
charakter opisowy, narracyjny, dwie ostatnie strofy
(tercyny) mają charakter refleksyjny bądź refleksyjno-
filozoficzny

2. określa wersyfikację i rymy C

wiersz sylabiczny, 11-zgłoskowiec, rymy żeńskie,
przeważnie gramatyczne; abba abba cdc dee, zatem
okalające, krzyżowe i parzyste

3 określa funkcję tytułu

tytuł określa temat utworu: o zmaganiach człowieka
ze złem, ze światem (losem, doczesnymi, ziemskimi
problemami) i własnymi słabościami

4. wyjaśnia dosłowne znaczenie

początkowej sentencji

B P słowo „pokój” jest antytezą do słowa „wojna”

zawartego w tytule; ten kontrast, zderzenie słów może
sugerować paradoks ludzkiego losu i łączący się z tym
tragizm naszego życia: człowiek dąży do szczęścia,
ale nigdy go na tym świecie nie uzyska, bo
szczęśliwość

to pokój, a byt nasz podniebny to

nieustanne bojowanie; (a skoro życie jest walką,
utwór jest także polemiką z renesansowym
stoicyzmem: ład, umiar, spokój wewnętrzny to
„fałszywy pokój”)

5. zna

środki artystyczne i

wyjaśnia ich funkcje

elipsa to pominięcie jakiegoś składnika w zdaniu; w
przypadku tego wiersza konsekwencją wprowadzenia
elipsy jest np. zwięzłość, nastrój (tu: dynamika,
dramatyzm), sugestywność,

ale także

zaciemnienie

wypowiedzi (niejasność, wieloznaczność)

dobiera cytat i objaśnia go

po średniówce drugiego wersu pierwszej strofy i strofa
druga: szatan, „marności świata”, ciało wiodą
człowieka do upadku (to rozwinięcie tematu
zapowiedzianego w tytule)

objaśnia peryfrazę C

P srogi ciemności hetman – epitet srogi podkreśla, że

szatan to ktoś groźny, to siły zła; hetman to dowódca
wojsk (co wiąże się z „bojowaniem”); widzimy też
parafrazę biblijnej peryfrazy „książę ciemności”

8. określa funkcję peryfrazy w

tekście

np. celowe zaciemnienie, rodzaj poetyckiej zagadki,
tajemniczość i zaskoczenie, ale też ozdobność stylu,
niezwykłość wysławiania, przedstawienie wyszukane i
bardziej obrazowe, peryfraza jest bogatsza
semantycznie, gdyż zawiera interpretację i ocenę (tu:
epitet, aluzja); nadaje charakter poetycki

9. wyjaśnia dosłowne znaczenie

tekstu

np. szatan i wartości (marności) doczesnego świata
usilnie (pilno) starają się (zabiegają) o naszą zgubę,
zepsucie, zniszczenie; najwyższe, duchowe wartości,
do których człowiek dąży, mogą zostać „popsute”
(naruszone, zgubione), gdy ulegnie on

„marnościom

świata” i wskutek działania szatana

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

10. określa funkcję oksymoronu C

np. świat jest marnością, jego wartości są
niedoskonałe, pozorne, a jednak człowiek jest na nie
łakomy, pożąda ich – to paradoks; ten oksymoron
podkreśla paradoks ludzkiego życia, że człowiek
szuka wartości w świecie, w którym istnieją jedynie
złudne wartości

11.

podaje analogie do Biblii

A PP starotestamentowa

księga Koheleta: „marność nad

marnościami i wszystko marność”

12.

ustala adresata apostrofy

„możny Pan” – Bóg, a może Chrystus

13.

argumentuje w oparciu o
tekst

C PP np.

kontynuację myśli zawartej w pierwszej strofie

podkreśla nawiązanie: nie dosyć na tym; dalej pojawia
się kolejna (trzecia) przyczyna, która może prowadzić
do zepsowania człowieka – ciało; druga strofa ma
także charakter opisowy

14. interpretuje

tekst

ciało (dom, mieszkanie dla duszy) wciąż wiedzie
człowieka do upadku, ponieważ wyżej ceni zbiegłe
lubości; przedstawiona tu dualistyczna koncepcja
człowieka zakłada sprzeczność między jego duchową
a cielesną naturą, wewnętrzną walkę, jaką człowiek
musi prowadzić w obronie owej duchowej natury

15. określa strukturę artystyczną

dzieła oraz rozpoznaje lirykę
pośrednią i bezpośrednią;
określa podmiot liryczny

np. w dwóch pierwszych strofach podmiot liryczny
opisuje sytuację człowieka w świecie (nasze
zepsowanie, nasz dom, nasza wojna) – liryka
pośrednia; w 3 i 4 strofie pojawia się podmiot 1.-
osobowy (subiektywizm wypowiedzi podkreśla
samotność podmiotu mówiącego, samotną walkę
człowieka; ta wypowiedź jest silnie nacechowana
emocjonalnie) – liryka bezpośrednia

16. nazywa

środki artystyczne i

wyjaśnia ich funkcje

C P pytanie retoryczne – podkreśla niepewność, tragizm i

dramatyzm ludzkiego losu; epitety, za pomocą
których podmiot liryczny określa siebie (też kondycję
człowieka w ogóle): wątły (słaby), niebaczny
(nierozważny, nieostrożny), rozdwojony – stawiają
pytanie o skuteczność jego działań, tym bardziej, że
takie określenia człowieka stanowią kontrast ze
straszliwym bojem, jakim jest życie; wyliczanie
(pojawiają się aż trzy określenia) podkreśla słabość
człowieka

wyszukuje informacje z
tekstu i objaśnia je

C P np.

Królu powszechny (wcześniej: możny Panie) –

podmiot liryczny podkreśla wielkość Boga, który jest
jedyną nadzieją dla człowieka; jeśli człowiek uzna go
za przywódcę w swej walce na ziemi, jeśli człowiek
zostanie rycerzem Boga (Ty mnie przy sobie postaw) –
to dzięki łasce Boga ma szansę na zbawienie

18.

interpretuje tekst

np. pokój – szczęście jest możliwe, choć nie na tym
świecie, gdyż prawdziwy pokój to Bóg, spokój
wieczny, dzięki łasce Boga człowiek może uzyskać
zbawienie

19. wyjaśnia funkcje zdań

wykrzyknikowych

C P podkreślają pointę utworu, wzmacniają wymowę

utworu

20. rozpoznaje

barokową ideę

concors discordia

A PP concors discordia (zgodna niezgodność) – zgodność

przeciwieństw, harmonia sprzeczności

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol

www.egzaminyszkolne.pl

21.

rozpoznaje kontrast, czyli
posługiwanie się
przeciwieństwami

kontrast obecny na różnych płaszczyznach utworu, np.
oksymoron; antytetyczna konstrukcja (obiektywizm –
subiektywizm); antyteza (pokój –bojowanie);
klasyczna dyscyplina (sonet) i intelektualizm – a
niezwykły dynamizm, emocjonalność (burza uczuć);
także antynomie ludzkiej egzystencji: dusza – ciało
(świat ducha – materii); niebo – ziemia; wieczność
(trwałość) – ulotność (nietrwałość); dobro – zło (Bóg,
któremu człowiek powinien zawierzyć, prosić o łaskę
– szatan, który chce człowieka zgubić); heroizm walki
– słabość człowieka

22. wyjaśnia funkcje przerzutni i

inwersji

np. celowo zaciemniają, komplikują, wprowadzają
wieloznaczność; wywołują nastrój niepokoju
(uwypuklając dramatyzm); przerzutni towarzyszy
efekt retardacji, wprowadza zaskoczenie
(dopowiedzenie w drugim wersie często prowadzi do
odczytania innego znaczenia wypowiedzi z wersu
pierwszego bądź uwypukla jakąś myśl, jakieś słowo,
zwrot); urozmaica tok rytmiczny; (podobną rolę pełni
też rozbicie zdania między trzecią a czwartą strofą)

23. charakteryzuje

język i styl

pisarza

C PP np.

poważny, retoryczny, wyrafinowany (por. też

wersyfikacja zad. 2.); jest to poezja kunsztowna
(bogactwo środków artystycznych) – styl celowo
nieprzejrzysty, retoryczny, ekspresywny

24. wymienia

nawiązania do

średniowiecza

np. dualizm i skłonność człowieka do upadku
(człowiek rozdwojony na pierwiastek wieczny-
duchowy i przemijający-ziemski, ciało, które zwodzi
duszę i jest siedliskiem grzechu, ciało, które nie chce
uznać i poddać się zwierzchności duszy i pożąda
ziemskich, nietrwałych, zawodnych, przemijających
rozkoszy); prawdziwe szczęście (arkadia) jest
możliwe po śmierci; człowiek powinien dążyć do
zbawienia; człowiek heroicznie walczy o zbawienie;
Bóg jest najwyższą wartością; nawiązanie do filozofii
św. Augustyna