GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

37

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

Masa ciała/kg 

Senior/lata życia 

2,5-10

11,5 

11-25

11 

26-45

9 

powyżej 45

7,5

Tab. 1. Wiek psów, które można uznać za seniorów

się, że może to być proces zaprogramo-
wany genetycznie, wywołany uszkadza-
jącym działaniem wolnych rodników 
lub gromadzeniem produktów prze-
miany materii, uszkadzających z cza-
sem komórki. Dla lekarza ważne jest, 
by pamiętał, że tempo, w jakim postę-
puje starzenie się, jest uzależnione 
od zaprogramowanych genetycznie re-
akcji, na które nie ma wpływu, ale rów-
nież od warunków środowiska, które 
przynajmniej częściowo są od niego 
zależne (5).

Skutki starzenia się 

Z punktu widzenia medycznego 
skutki starzenia się można podzielić 
na dwie grupy: metaboliczne – związa-
ne ze zmniejszeniem zapotrzebowania 
energetycznego – i kliniczne – skóra 
grubieje, pojawiają się zaburzenia jej 
pigmentacji i elastyczności, występu-
je nadmierna keratynizacja opuszek 
i łamliwość pazurów, utrata masy mię-
śniowej, kostnej i chrzęstnej, kamień 
nazębny i choroby jamy ustnej. Poja-
wiają się również zaburzenia będące 
wynikiem zmniejszonego wydziela-
nia enzymów, spadku elastyczności 
płuc i ich pojemności życiowej, spad-
ku masy nerek i pojemności minuto-
wej serca (3, 8-10).

Dla starzejącego się psa charaktery-

styczne są również zmiany behawio-
ralne, będące wynikiem bezpośrednie-
go wpływu starzenia na pracę mózgu: 
zaburzenia orientacji, zapominanie 

Postęp wiedzy medycznej, profi lakty-
ka chorób zakaźnych i coraz większy 
„arsenał” leków spowodowały istotne 
wydłużenie życia ludzi i zwierząt. Każ-
dy z Kolegów ma na pewno pod swo-
ją opieką psy w tak zwanym słusznym 
wieku.

Pojęcia i defi nicje 

Pisząc o problemach zdrowotnych sta-
rych psów, wypada zacząć od początku, 
czyli od wyjaśnienia pojęcia starości. 
Podręczniki podają kilka defi nicji; sta-
rość w znaczeniu medycznym to: 
• ogół zmian zachodzących w organi-

zmie w wieku podeszłym;

• postępująca i nieodwracalna zmiana 

układów organizmu;

• kumulowanie się postępujących 

zmian związanych z chorobami 
lub odpowiedzialnych za nie i (lub) 
osłabienie funkcji fi zjologicznych, 
kończące się śmiercią;

• stopniowe obniżanie funkcjonalnej 

zdolności poszczególnych narządów 
do wykonywania przeznaczonych 
im czynności (8, 9).
Kolejnym problemem wymagającym 

wyjaśnienia na samym początku jest 
różnica pomiędzy seniorem a osobni-
kiem geriatrycznym. Senior jest to po-
pularna nazwa psa powyżej 6.-7. roku 
życia, a osobnik geriatryczny to bardzo 
stare zwierzę, w ostatniej fazie życia 
(1/4 końcowej przewidywalnej długości 
życia), w której wzrasta ryzyko zapadal-
ności na choroby. Generalnie przyjmu-
je się, że maksymalna długość życia jest 
odwrotnie proporcjonalna do wielko-
ści. Tab. 1. przedstawia wiek psów, które 
już można uznać za seniorów.

Przyczyn starości nie da się, niestety, 

wyeliminować, ponieważ nie wiadomo, 
dlaczego organizm się starzeje. Mówi 

dr n. wet. Piotr Sławuta, Pola Borusewicz*, dr n. wet. Agnieszka Kurosad

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Studentka V roku Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Health and nutritional problems in senior dogs

Problemy zdrowotne 
i żywieniowe psów seniorów

Streszczenie

Senior jest to popularna nazwa psa po-
wyżej 6.-7. roku życia, a osobnik geria-
tryczny to bardzo stare zwierzę, w ostat-
niej fazie życia, w której wzrasta ryzyko 
zapadalności na choroby. Przyjmuje się, 
że maksymalna długość życia jest od-
wrotnie proporcjonalna do wielkości. 
Skutki starzenia się można podzielić na 
dwie grupy: metaboliczne, związane ze 
zmniejszeniem zapotrzebowania energe-
tycznego, i kliniczne, będące wynikiem 
zmniejszonego wydzielania enzymów, 
spadku elastyczności płuc i ich pojem-
ności życiowej, spadku masy nerek i po-
jemności minutowej serca. Dla starzejące-
go się psa charakterystyczne są również 
zmiany behawioralne, będące wynikiem 
bezpośredniego wpływu starzenia na 
pracę mózgu.

Słowa kluczowe

geriatria, pies, żywienie

Abstract

Dogs above 6 years of age are popularly 
called senior dogs. A geriatric dog is an 
animal in his last stage of life, associated 
with a higher risk of disease development. 
The maximum life span is supposed to 
be inversely related to the dog’s size. Ef-
fects of ageing can be classifi ed into two 
groups: metabolic, associated with lower 
energy requirements, and clinical, accom-
panied by lower enzyme excretion, lung 
elasticity and capacity reduction, kidney 
weight loss and cardiac output decrease. 
Ageing also aff ects brain functions thus 
inducing behavioral changes characte-
ristic of senior dogs.

Key words

geriatrics, dog, nutrition

GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

38

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

wyuczonych zachowań (np. czystości), 
lęk przed nowymi bodźcami, lęk sepa-
racyjny, agresja wobec ludzi, wokaliza-
cja, zmniejszenie aktywności (1).

Zmiany metaboliczne 

Można przyjąć, że głównym proble-
mem dotyczącym każdego psa w po-
deszłym wieku jest otyłość. Omawia-
jąc to zjawisko, należy przypomnieć, 
że spożywany pokarm jest źródłem tak 
zwanej energii metabolicznej (EM), 
która wykorzystywana jest przez or-
ganizm do podtrzymywania przemian 
metabolicznych (60-70%), umożliwia 
aktywność fi zyczną (ok. 30%) i służy 
do termogenezy (ok. 10%). Teoretycz-
nie więc całość dostarczonej energii 
ulega „utylizacji’’, a ewentualny nad-
miar jest odkładany w postaci tkanki 
tłuszczowej.

Zjawiskiem fi zjologicznym  związa-

nym z wiekiem jest „zastępowanie” 
tkanki mięśniowej przez tłuszczo-
wą; przyjmuje się, że psy młode mają 
w organizmie 15-20% tkanki tłuszczo-
wej, natomiast seniorzy 25-30% (4). 
Spadek masy mięśniowej oraz wzrost 
tkanki tłuszczowej skutkują spadkiem 
tempa metabolizmu spoczynkowego, 
ponieważ w tkance tłuszczowej zacho-
dzi mniej procesów energochłonnych 
(4, 6, 7, 12).

Zmniejszone potrzeby energetyczne 

i problem otyłości u seniorów najpro-
ściej chyba zilustrować równaniem:

spadek aktywności fi zycznej

+ spadek metabolizmu spoczynkowego

+ spadek aktywności tarczycy

= o 30-40% kalorii w karmie

„za dużo’’, czyli otyłość.

W praktyce oznacza to, że każdy pies 

znajdujący się w wieku seniora (psy 
ras dużych i olbrzymich – ok. 5. roku 
życia, psy ras małych i miniaturowych 
– ok. 7. roku życia) musi mieć zmody-
fi kowane żywienie (np. poprzez poda-
wanie karmy komercyjnej dla seniorów 
lub karmy typu light). Konieczne jest 
również regularne ważenie zwierzęcia 
(praktycznie dawkowanie karmy na tej 
podstawie). 

Oczywiście problem zaniku tkan-

ki mięśniowej tylko w minimalnym 
stopniu dotyczy psów bardzo aktyw-
nych fi zycznie. Lekarz, zalecając sto-
sowanie odpowiedniej karmy, musi 

również zdawać sobie sprawę z tego, 
że jej tekstura musi być adekwatna 
do stanu uzębienia i jamy ustnej jako 
całości, a ze względu na pogorszenie 
odczuwania smaku i zapachu jedze-
nie może wymagać apetyzacji, np. po-
przez intensyfi kację smaku i zapachu 
(podgrzanie) czy zachęcanie do spo-
życia (obecność właściciela, podaż 
z ręki). Ze względu na spadek apety-
tu, gorsze trawienie i absorpcję skład-
ników pokarmowych zaleca się posił-
ki mniej obfi te, ale podawane częściej 
(przynajmniej 3 x dziennie), a przy 
utracie masy ciała żywienie ad libi-
tum (4, 6, 12).

Zmiany kliniczne 

Nie sposób opisać wszystkich zmian 
(a tym samym pojawiających się ob-
jawów klinicznych), jakie w funkcjo-
nowaniu poszczególnych narządów 
wywołuje starość, dlatego autorzy 
przedstawili najczęstsze i najbardziej 
typowe zaburzenia, na które należy 
zwrócić uwagę w badaniu klinicznym 
psa seniora. Najbardziej widoczne dla 
badającego są zmiany w funkcjonowa-
niu CUN, wyglądzie jamy ustnej i skó-
ry (3, 8, 9).

Układ nerwowy 
W centralnym układzie nerwowym 
rozwija się zwyrodnienie starcze, któ-
re powoduje postępujące pogorsze-
nie integracji czuciowej i możliwości 
ruchowych. Objawia się sennością, 
zmianą w cyklach sen – czuwanie, wę-
drowaniem bez celu. Opisano również 
zwyrodnienie amyloidowe, podobne 
do choroby Alzheimera u ludzi, po-
legające na gromadzeniu się płytek 

E-amyloidu w rejonie hipokampa i na-
czyń mózgowych. Zaburzeniem typo-
wym dla seniorów, którego przyczyna 
nie leży w CUN, jest zwyrodnienie krę-
gów (spondyloza, epikondyloza, zmia-
ny zwyrodnieniowe powierzchni sta-
wowych kręgosłupa), które uciskają 
na rdzeń i nerwy, powodując trudności 
w ruchu zwierzęcia (dotyczy to zwłasz-
cza psów dużych ras) (8, 9).

Jama ustna 
U psów seniorów bardzo często po-
jawiają się zmiany w obrębie jamy 
ustnej, związane z zapaleniem przy-
zębia, co objawia się cuchnącym od-
dechem, brakiem łaknienia, ślinoto-

kiem, wypływami krwisto-ropnymi 
związanymi najczęściej z tworzeniem 
się przetok i obrzękiem trzewioczasz-
ki. Warto przypomnieć, że dziąsła 
mają prawidłową jasnoróżową barwę, 
a ich brzeg przylega ściśle do korony 
zęba. W obrębie jamy ustnej u starych 
psów mogą pojawić się procesy nowo-
tworowe: czerniak, rak płaskonabłon-
kowy, włókniakomięsak, nadziąślaki 
(3, 8, 9, 11).

Skóra 
Widoczne na skórze zmiany star-
cze wynikają ze zmian tworzących 
ją struktur: włókna kolagenowe ule-
gają fragmentacji, w gruczołach łojo-
wych pojawiają się zmiany torbielowa-
te, występuje zanik mięśni stroszycieli 
włosów (8, 9).

Oko i ucho 
Funkcje narządów zmysłów również 
ulegają zaburzeniu. Z wiekiem pies 
traci słuch w wyniku utraty komórek 
zwojowych w ślimaku. U psów ras mi-
niaturowych może pojawiać się zanik 
tęczówki, którego objawem jest gwał-
towna, „bolesna” reakcja na światło, 
przy niezmienionym wzroku. Warto 
dodać, choć może zabrzmi to śmiesz-
nie, że leczenie polega na sprawie-
niu psu okularów przeciwsłonecz-
nych (okulary Sunpups, DogWorks 
itd.) (9, 13).

Układ wydalniczy 
U starych psów często obserwuje się 
niewydolność cewki moczowej, ob-
jawiającą się nietrzymaniem moczu. 
Szczególnie narażone na to zaburze-
nie są suki poddane kastracji. Istnieje 
bardzo prosty sposób oceny funkcjono-
wania zwieraczy cewki moczowej, po-
dobny do stosowanego u ludzi. Trze-
ba sprawdzić, czy pies jest w stanie 
wstrzymać mikcję, co praktycznie spro-
wadza się do przestraszenia zwierzę-
cia w chwilę potem, gdy zacznie od-
dawać mocz. Bardzo ważna jest ocena 
strumienia moczu i jego badanie fi zy-
kochemiczne. U starych suk ras: terier 
szkocki, west highland white terrier, 
owczarek szetlandzki, beagle, collie, 
cocker spaniel, jamnik, labrador, czę-
sto pojawiają się nowotwory pęcherza 
moczowego: rak nabłonka przejściowe-
go i rak płaskonabłonkowy, objawiające 
się krwiomoczem, częstomoczem, bo-

GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

39

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

lesnym oddawaniem i nietrzymaniem 
moczu. Zwykle diagnozowane są one 
na podstawie braku reakcji na prowa-
dzoną terapię (8, 9).

Układ oddechowy i krążenia 
Zmiany w funkcjonowaniu układu od-
dechowego spowodowane są przede 
wszystkim zmniejszeniem elastyczno-
ści płuc, rozedmą, upośledzeniem czyn-
ności mięśni oddechowych, związanej 
głównie ze spadkiem ich masy i zani-
kiem mięśni gładkich w oskrzelach.

Pojawiające się objawy niewydolno-

ści krążenia: brak tolerancji wysiłko-
wej, duszność, sinica i kaszel, związane 
są zwykle z niedomykalnością zastaw-
ki dwudzielnej i kardiomiopatią roz-
strzeniową (2).

Podsumowanie 

W podsumowaniu należy stwierdzić, 
że celem lekarza, pod którego opieką 
znajduje się senior lub osobnik geria-
tryczny, powinna być optymalizacja 
warunków życia i postępowanie mają-
ce na celu spowolnienie i minimaliza-
cję opisanych procesów (5, 9). 

‰

Piśmiennictwo
 1. Azkona G., García-Belenguer S., Cha-

cón G.: Prevalence and risk factors of beha-
vioural changes associated with age-related 
cognitive impairment in geriatric dogs. “J 
Small Anim Pract.”, 2009, 50, 87-91.

  2. Borgarelli M., Haggstrom J.: Canine dege-

nerative myxomatous mitral valve disease: 
natural history, clinical presentation and 
therapy. “J Vet Intern Med.”, 2009, 23, 
536-43.

 3. Davies M.: Geriatric screening in fi rst opi-

nion practice – results from 45 dogs. “Vet 
Clin North Am Small Anim Pract.”, 2012, 
42, 823-34.

  4. Fahey G.C. Jr, Barry K.A., Swanson K.S.: 

Age-related changes in nutrient utilization 
by companion animals. “Annu Rev Nutr.”, 
2008, 28, 425-45.

 5. Fortney W.D.: Implementing a successful 

senior/geriatric health care program for 
veterinarians, veterinary technicians, and 
offi ce managers. “Vet Clin North Am Small 
Anim Pract.”, 2012, 42, 615-29.

 6. Hall J.A., Jewell D.E.: Feeding healthy 

beagles medium-chain triglycerides, fi sh oil, 
and carnitine offsets age-related changes in 
serum fatty acids and carnitine metabolites. 
“J Small Anim Pract.”, 2012, 53, 507-13.

  7. Hall J.A., Tooley K.A., Gradin J.L.: Effects of 

dietary n-6 and n-3 fatty acids and vitamin E 
on the immune response of healthy geriatric 
dogs. “Am J Vet Res.”, 2003, 64, 762-72.

  8. Metzger F.L., Rebar A.H.: Clinical patho-

logy interpretation in geriatric veterinary 
patients. “Vet Clin North Am Small Anim 
Pract.”, 2010, 40, 651-63.

 9. Hoskins J.D.: Geriatria i gerontologia psów 

i kotów. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 
2006.

 10. Middelbos I.S., Vester B.M., Karr-Lilien-

thal L.K.: Age and diet affect gene expression 
profile in canine skeletal muscle. “PLoS 
One.”, 2009, 4, 4481.

 11. Sharma  D.:  Hemangiosarcoma in a geriatric 

Labrador retriever. “Can Vet J.”, 2012, 53, 
889-92.

 12. Swanson K.S., Belsito K.R., Vester B.M.: 

Adipose tissue gene expression profi les of 
healthy young adult and geriatric dogs. 
“Arch Anim Nutr.”, 2009, 63, 160-71.

 13. Ter Haar G., de Groot J.C., Venker-van 

Haagen A.J.: Effects of aging on inner ear 
morphology in dogs in relation to brainstem 
responses to toneburst auditory stimuli. “J 
Vet Intern Med.”, 2009, 23, 536-43.

dr n. wet. Piotr Sławuta

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy

50-366 Wrocław

pl. Grunwaldzki 47