44
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS/KRENOTERAPIA
Sprzęt
Ćwiczenia siłowe należy wykonywać na:
– przyrządach i urządzeniach, na których kształtuje się odpo-
wiednią partię mięśni odpowiedzialną za dany wyselekcjono-
wany ruch i w zależności od ćwiczenia wykonuje się go na ko-
lejnym urządzeniu,
– ławeczce płaskiej, pochyłej wykonuje się ruch z obciąże-
niem poprzez hantle lub sztangę albo poprzez ciężar wła-
snego ciała,
– sztandze,
– gryfie prostym, łamanym,
– hantlach,
– atlasie,
– wyciągu,
– ławeczce do brzuszków,
– rotorach,
– stepperach,
– bieżni.
Generalnie najlepiej sprawdzonym sposobem rozwijania siły
jest podnoszenie ciężarów w trzech turach od 8 do 12 powtórzeń.
Przy zmniejszeniu obciążeń można zwiększyć liczbę powtórzeń,
co prowadzi do zwiększenia wytrzymałości i napięcia mięśni.
Program ćwiczeń siłowych zwykle obejmuje wiele różnych ro-
dzajów (często na specjalnym sprzęcie, który został w tym celu
zaprojektowany), co pozwala na skupianie się na poszczególnych
grupach mięśniowych. Zwykle wykonuje się od 1 do 3 tur każ-
dego ćwiczenia (jedną turę stanowi od 8 do 15 powtórzeń i trwa
około minuty). Typowa sesja trwa około 30-50 minut. Jeżeli ćwi-
czenia oporowe wykonuje się od 2 do 3 razy w tygodniu, można
zauważyć wzrost siły i wielkości ćwiczonych mięśni. Jest to spo-
wodowane przyspieszeniem różnych reakcji chemicznych w ko-
mórkach mięśniowych.
Największe zmiany zachodzą w przeciągu kilku pierwszych
miesięcy regularnego treningu. Regularne ćwiczenia siłowe pro-
wadzą do poprawy stanu układu sercowo-naczyniowego poprzez
wzrost poziomu lipoprotein o wysokiej gęstości – HDL (dobrego
cholesterolu). Ćwiczenia oporowe mają też dobry wpływ na wła-
ściwą budowę ciała – im większa masa mięśniowa, tym większy
poziom metabolizmu, a więc spalaniu ulega więcej kalorii, cze-
go konsekwencją jest zmniejszanie się ilości tkanki tłuszczowej.
Ćwiczenia siłowe prowadzą do obciążania kości, tak jak i mięśni,
co daje przyrost masy mineralnej kości i zapobiega osteoporozie.
Co jest szczególnie ważne dla osób starszych, ćwiczenia oporowe
są najlepszym sposobem na walkę ze stopniową utratą masy mię-
śniowej, która zachodzi z wiekiem (zaczyna się około 35. roku ży-
cia). Badania wykazały, że mężczyźni i kobiety w wieku 70 czy
80 lat mogą znacznie poprawić swoją siłę, zakres ruchów i zręcz-
ność po zaledwie 10 tygodniach treningu siłowego.
Obecnie wielu lekarzy zaleca dwie do trzech sesji ćwiczeń opo-
rowych dla pacjentów w starszym wieku. Badacze uważają, że ćwi-
czenia siłowe są bardziej efektywne niż same ćwiczenia tlenowe
w poprawie samooceny czy postrzegania własnego ciała. Jednym
z możliwych wyjaśnień są natychmiastowo widoczne skutki takie-
go treningu. Z łatwością można zauważyć wzrost masy i napięcia
mięśniowego. Ćwiczenia oporowe prowadzą do wzrostu siły mię-
śniowej poprzez zmuszanie ich do większej niż zwykle pracy. Ist-
nieją różne metody n a ćwiczenie oporowe, włączając w to wolne
obciążenia, maszyny obciążające i gimnastykę.
MGR
G
ABRIELA
E
LIASZ
Instytut Fizjoterapii
Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu
Piśmiennictwo u autorki
W
ody butelkowane są znane od bardzo dawna. W Polsce ich
produkcja i konsumpcja zaczęły wyraźnie wzrastać w dru-
giej połowie XX wieku, ale w skali europejskiej zajmowały odle-
głe miejsce. Z początkiem lat 90. zaczęto masowo stosować plasti-
kowe butelki PCV i PET, głównie o pojemności 1,5 l, ale również
o mniejszych pojemnościach, i największe 5,0- i 19-litrowe po-
jemniki z dozownikami do ciepłej i schłodzonej wody. Jednak
największy poziom produkcji i spożycia wód mineralnych, jak
i innych napojów bezalkoholowych notuje się na przestrzeni ostat-
nich kilkunastu lat.
W 1990 roku wprowadzono w Polsce nowy przepis, w postaci
normy branżowej, na butelkowane wody mineralne (BN-90/9567-
-08), który zmienił dotychczasowe zasady uznawania wody za mi-
neralną. Zgodnie z nową normą naturalna woda mineralna butel-
kowana powinna mieć mineralizację powyżej 200 mg/l, natomiast
w balneologii i hydrologii za wodę mineralną uznaje się tą, która
ma mineralizację powyżej 1000 mg/l. Wprowadzenie tej normy
doprowadziło do poważnego obniżenia jakości mineralnych wód
butelkowanych, przyczyniając się do pojawienia się na rynku oko-
ło 600 różnego rodzaju wód określanych wspólnym mianem wo-
dy mineralne. Znaczna ich część, poza napisami na etykiecie, nie
miała nic wspólnego z wodą mineralną, a niektóre były wodą wo-
dociągową z dodatkiem dwutlenku węgla, dodatków smakowych
lub minerałów. Na rynku wód mineralnych zapanowała wyjątkowo
duża dowolność, którą zmieniono dopiero w 1997 roku.
Naturalne butelkowane wody
mineralne, źródlane i stołowe
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 8 lipca 1997 r. w sprawie
szczególnych warunków sanitarnych przy produkcji i w obrocie
naturalnych wód mineralnych, mineralnych wód mieszanych,
naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych wprowadziło
szczegółowe wymagania jakościowe i technologiczne dla tych pro-
duktów. Kolejne Rozporządzenia ministra zdrowia i ich aktualiza-
cje były związane z nowelizacją już istniejących przepisów i z ko-
niecznością stopniowego wdrażania dyrektyw europejskich.
Kryteria kwalifikacji naturalnych wód butelkowanych
Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące naturalnych wód mi-
neralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych opar-
te są na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia z 29 kwietnia
2004 r. (Dz.U. nr 120, poz. 1256) oraz Uzupełniającego Zarządze-
nia z 17 grudnia 2004 r. (Dz.U. nr 276, poz. 2738). Wody tego ro-
dzaju zaliczane są do środków spożywczych i dlatego podlegają
regulacjom Ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywie-
nia (Dz.U. nr 63, poz. 634, z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra
Zdrowia określa szczegółowe wymagania, jakie powinny spełniać
naturalne wody mineralne, naturalne wody źródlane i wody stoło-
we, oraz wzorcowy zakres badań i sposób przeprowadzania oce-
ny, a także kwalifikacji rodzajowej wody. Ponadto ustala szczegó-
łowe warunki sanitarne i wymagania w zakresie przestrzegania
zasad higieny w procesie produkcji lub w obrocie tymi wodami
oraz szczególne wymagania dotyczące ich znakowania. Przepisy
45
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
KRENOTERAPIA
te dotyczą również wód, które są importowane do Polski z kra-
ju niebędącego członkiem UE. Rozporządzenie nie dotyczy wód
w opakowaniach jednostkowych, uznanych za produkty lecznicze
na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego i leczniczych
wód mineralnych stosowanych do zabiegów w uzdrowiskach. Nie
stosuje się go również wobec wprowadzanych do obrotu na tery-
torium Polski wód stołowych znajdujących się w obrocie na tery-
torium któregokolwiek z państw członkowskich UE.
Obecnie uznaje się tylko trzy rodzaje naturalnych wód butel-
kowanych.
Naturalna woda mineralna jest to woda podziemna, która przy
ujęciu i po zabutelkowaniu zawiera co najmniej 1000 mg/ l roz-
puszczonych składników mineralnych lub co najmniej 250 mg/ l
wolnego dwutlenku węgla naturalnego pochodzenia, lub odpo-
wiada przynajmniej jednemu z kryteriów stosowanych przy zna-
kowaniu naturalnych wód mineralnych.
Naturalna woda źródlana jest to woda podziemna, która nie
różni się właściwościami i składem mineralnym od wody przezna-
czonej do spożycia przez ludzi, określonymi w przepisach o zbio-
rowym zaopatrzeniu w wodę.
Naturalna woda stołowa jest to woda podziemna, do której do-
dano wodę źródlaną, naturalną wodę mineralną lub sole mineralne,
zawierające jeden lub więcej składników mających znaczenie fizjo-
logiczne: sód, magnez, wapń, chlorki, siarczany, wodorowęglany.
Wspólną cechą naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód
źródlanych i wód stołowych są następujące kryteria i oceny:
– wody podziemne wydobywane są jednym lub kilkoma otwo-
rami naturalnymi lub wierconymi;
– wody podziemne są pierwotnie czyste pod względem chemicz-
nym i mikrobiologicznym;
– brak organicznych składników antropogenicznych, takich jak:
pestycydy, detergenty, wielopierścieniowe węglowodory aro-
matyczne, polichlorowane bifenyle;
– nie przekraczają maksymalnych limitów składników naturalnych
występujących w naturalnej wodzie mineralnej, których przekro-
czenie może stanowić ryzyko dla zdrowia publicznego;
– badania mikrobiologiczne tych wód dokonywane przy ujęciu
wymagają stwierdzenia:
1) braku pasożytów i drobnoustrojów chorobotwórczych,
2) braku bakterii z grupy coli w 250 ml w temperaturze 37°C,
3) braku Escherichia coli w 250 ml w temperaturze 44,5°C,
4) braku paciorkowców kałowych w 250 ml,
5) braku Clostridium redukujących siarczyny w 50 ml,
6) braku Pseudomonas aeruginosa w 250 ml,
Oznaczenia
Kryteria
Bardzo niskozmineralizowana
Ogólna zawartość soli mineralnych nie jest większa od 50 mg/l
Niskozmineralizowana
Ogólna zawartość soli mineralnych nie jest większa od 500 mg/l
Średniozmineralizowana
Ogólna zawartość soli mineralnych nie jest większa od 1500 mg/l
Wysokozmineralizowana
Ogólna zawartość soli mineralnych jest większa od 1500 mg/l
Zawiera wodorowęglany
Zawartość wodorowęglanów jest wyższa od 600 mg/l
Zawiera siarczany
Zawartość siarczanów jest wyższa od 200 mg/l
Zawiera chlorki
Zawartość chlorków jest wyższa od 200 mg/l
Zawiera wapń
Zawartość wapnia jest wyższa od 150 mg/l
Zawiera magnez
Zawartość magnezu jest wyższa od 50 mg/l
Zawiera fluorki
Zawartość fluorków jest wyższa od 1 mg/l
Zawiera żelazo
Zawartość żelaza dwuwartościowego jest wyższa od 1 mg/l
Kwasowęglowa
Zawartość dwutlenku węgla jest wyższa od 250 mg/l
Zawiera sód
Zawartość sodu jest wyższa od 200 mg/l
Odpowiednia dla przygotowania żywności dla niemowląt
Zawartość sodu lub siarczanów nie jest większa od 20 mg/l
Odpowiednia dla diety ubogiej w sód
Zawartość sodu jest niższa od 20 mg/l
Może być przeczyszczająca
Dla wód ocenionych klinicznie
Może działać moczopędnie
Dla wód ocenionych klinicznie
Tab. 1. Znakowanie naturalnych wód butelkowanych
7) ogólnej liczby bakterii w 1 ml wody w temperaturze:
a) 20-22°C w czasie 72 godzin na agarze w ilości nie więk-
szej niż 20,
b) 37°C w czasie 24 godzin na agarze w ilości nie większej
niż 5.
– kryteria kwalifikacji naturalnych wód mineralnych, natural-
nych wód źródlanych i wód stołowych według stopnia nasy-
cenia dwutlenkiem węgla:
1) wody nienasycone dwutlenkiem węgla – niegazowane,
2) wody niskonasycone dwutlenkiem węgla do stężenia
1500 mg/l CO
2
,
3) wody średnionasycone dwutlenkiem węgla od 1,500 do
4000 mg/l CO
2
,
4) wody wysokonasycone dwutlenkiem węgla powyżej
4000 mg/l CO
2
.
– kryteria stosowane przy znakowaniu naturalnych wód mineral-
nych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych (tab. 1).
Korzystne właściwości wód naturalnych
Naturalne wody mineralne i źródlane zawierają składniki mine-
ralne, które występują w organizmie człowieka. Mają one postać
jonową, w związku z czym są bioaktywne i łatwo przyswajalne.
Wody mineralne mogą zawierać do 70 różnego rodzaju składni-
ków, a tylko część z nich zawiera w odpowiednich ilościach zna-
czące ze względów biologicznych składniki mineralne, takie jak:
wapń, magnez, sód, chlorki, fluorki, siarczany, wodorowęglany
i dwutlenek węgla oraz ograniczone stężenie tych, które powin-
ny być w niektórych dietach limitowane lub w ogóle limitowane
ze względów zdrowotnych.
Ogólna zawartość minerałów nie może być jedyną podsta-
wą kwalifikującą daną wodę do systematycznego picia. W na-
turalnych wodach ma znaczenie nie tylko odpowiednio duże
stężenie pojedynczych składników, ale również właściwości
ogólne wody, które wynikają ze stosunków ilościowych po-
między makro- i mikroelementami oraz ich postaci chemicz-
nej. Wybierając wodę do picia, należy zwracać uwagę zarów-
no na ogólną mineralizację, jak i na dominujące składniki
mineralne i wybierać spośród nich jeden względnie dwa, jed-
nak nie więcej niż trzy składniki, które są najbardziej przydatne
w bieżącym uzupełnianiu niedoboru minerałów. Wody mające
odpowiednią ilość składników mineralnych, które występują w po-
staci zjonizowanej, znakomicie wchłaniają się i doskonale speł-
niają rolę naturalnego czynnika wspomagającego, mającego duże
znaczenie w ogólnej profilaktyce zdrowotnej.
46
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
KRENOTERAPIA
Rozpuszczone w wodzie minerały biorą czynny udział w prze-
biegu wielu procesów zachodzących w organizmie i stały ich do-
wóz poprawia metabolizm, ma istotny wpływ na ogólną gospodar-
kę organizmu, a zwłaszcza na gospodarkę wodną, przyczyniając
się do sprawniejszego usuwania produktów przemiany materii,
a także redukcji toksycznych substancji. Jednak nadmiar niektó-
rych minerałów może blokować wchłanianie innych, w szczegól-
ności dotyczy to wapnia, cynku, manganu i żelaza. Z powyższego
względu wody posiadające wyjątkowo dużą zawartością któregoś
Składniki
Maksymalne limity [mg/l]
Antymon
0,0050
Arsen
0,010 (łącznie)
Bar
1,0
Kadm
0,003
Chrom
0,050
Miedź
1,0
Cyjanki
0,070
Fluorki
5,0
Ołów
0,010
Mangan
0,50
Rtęć
0,0010
Nikiel
0,020
Azotany
50
Azotyny
0,1
Selen
0,010
Tab. 2. Maksymalne limity składników naturalnie występujących w naturalnej wodzie
mineralnej, których przekroczenie może stanowić ryzyko dla zdrowia publicznego
ze składników powinny być używane z dużą ostrożnością lub ze
świadomym ich wyborem, który ma służyć jako czynnik uzupeł-
niający bardzo duże braki któregoś z nich w organizmie.
Przy piciu wód mineralnych i źródlanych powinny być bra-
ne pod uwagę te same czynniki, które stosuje się przy określa-
niu norm żywieniowych. Należy uwzględniać ilość wypijanej
wody oraz rodzaj i ilość składników mineralnych w niej zawar-
tych, wiek, płeć i wydatek energetyczny w pracy oraz we wszyst-
kich formach aktywności fizycznej, uwzględniając temperatu-
rę otoczenia.
Wodorowęglany (HCO-
3
)
Wodorowęglany znajdujące się w wodzie mineralnej mają duży
wpływ na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organi-
zmu, regulują pH krwi i są korzystne w procesach trawienia, dają
najbardziej odczuwalne efekty prawie bezpośrednio po wypiciu.
Wody o zawartości wodorowęglanów powyżej 600 mg/l określa
się jako alkaliczne. Neutralizują one sok żołądkowy oraz działa-
ją przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego
i z tego powodu działają korzystnie u osób cierpiących na nad-
kwasotę. Wody naturalne o wysokim poziomie wodorowęgla-
nów stosowane w początkowych stadiach cukrzycy obniżają za-
wartości cukru we krwi i moczu, obniżają wydzielania acetonu
i korzystnie wpływają na działanie insuliny.
Wodę o niskiej zawartości wodorowęglanów powinny pić oso-
by mające niedokwasotę, zaostrzenie choroby wrzodowej żołąd-
ka oraz ostre i podostre nieżyty przewodu pokarmowego, a woda
o zawartości 600 mg/l jest już dla nich przeciwwskazana.
Ludziom zdrowym zaleca się picie wody o zawartości wodoro-
węglanów 600-1000 mg/l, natomiast wody o wyższej zawartości
Nazwa i rodzaj
wody
Og. min.
HCO
-
3
mg/l
Ca
2+
mg/l
Mg
2+
mg/l
Na
+
mg/l
K
+
mg/l
Cl
-
mg/l
F
-
mg/l
SO
4
mg/l
Krystynka (M)
3333,2
470,4
174,1
62,6
950,0
1659,2
55,0
Kryniczanka (M)
2999,0
2172,2
542,5
113,5
67,3
10,6
9,3
Muszyna Minerale
(M)
2374,0
1854,9
482,6
51,9
47,2
6,5
5,3
2,9
Staropolanka 2000
(M)
2087,7
1525,4
290,9
56,6
117,4
49,1
7,1
0,4
22,4
Aquado
(M)
1903,0
1374,5
303,2
35,0
75,0
25,0
10,6
30,9
Muszynianka (M)
1767,2
1351,9
152,7
154,9
59,8
5,3
8,59
34,0
Piwniczanka (M)
1756,0
1255,0
181,0
92,0
13,6
0,2
28,4
Muszyna Zdrój
(M)
1580,6
1159,3
242,9
48,6
65,7
11,8
3,5
0,2
10,9
Multi Vita
(M)
1141,9
829,6
116,9
60,3
73,6
5,5
9,3
22,5
Staropolanka (M)
886,4
616,3
151,5
15,6
31,0
23,1
10,6
0,3
24,7
Bukowianka Zdrój
(M)
786,1
378,3
119,3
27,2
34,4
9,9
31,9
144,4
Vita (M)
754,7
503,2
147,2
24,7
4,6
2,8
3,7
Cisowianka (M)
714,0
518,7
128,3
21,3
10,0
2,5
5,0
Nałęczowianka (M)
624,0
439,3
108,2
21,9
10,0
2,2
7,0
0,3
Mazowszanka (Ź)
602,8
332,5
38,1
15,5
95,5
7,5
64,2
0,5
Arctic (M)
600,0
422,5
102,6
15,6
12,5
3,4
3,5
0,2
1,0
Aqua Minerale
(M)
570,0
380,0
88,0
19,0
30,0
6,0
17,0
0,4
2,9
Aquarel (Ź)
519,4
336,5
44,1
15,8
60,0
8,7
28,0
0,5
Jurajska (M)
516,8
345,6
67,1
36,5
9,0
2,5
8,5
0,3
Kinga Pienińska (M)
512,6
335,6
97,8
13,1
4,6
2,3
7,1
0,1
28,5
Ustronianka (M)
508,9
309,6
91,2
22,5
5,0
1,0
23,8
0,3
39,6
Uzdrowiskowa (Ź)
479,0
304,6
100,2
12,2
4,2
6,7
34,6
Eden (Ź)
430,0
322,9
72,1
18,2
9,0
1,6
Dobrawa (Ź)
402,0
286,8
55,2
29,6
1,2
0,8
5,3
0,1
20,0
Cristal (Ź)
389,0
226,0
90,2
0,9
4,7
0,5
0,1
9,8
Kropla Beskidu
(Ź)
369,6
233,6
47,4
20,7
19,2
4,3
40,5
Żywiec Zdrój
(Ź)
311,5
201,5
62,1
6,1
4,0
Gorczańska Krynica
(Ź)
285,5
176,9
36,1
12,6
15,4
0,9
10,6
18,9
Vitalinea (Ź)
262,2
152,2
50,1
6,1
1,5
1,0
8,1
0,1
18,2
Primavera (Ź)
247,9
167,4
48,1
4,8
2,5
1,2
3,9
0,1
6,7
Tab. 3. Zawartość składników mineralnych w mg/l, w niektórych naturalnych wodach mineralnych i źródlanych [oznakowanie: mineralna (M), źródlana (Ź), ogólna mineralizacja
(Og. min.), wodorowęglany (HCO
-
3
), wapń (Ca
2+
), magnez (Mg
2+
), sód (Na
+
), potas (K
+
), chlorki (Cl
-
), fluorki (F
-
), siarczany (SO
4
2-
)]
2-
47
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
KRENOTERAPIA
nie powinny być pite w większych ilościach, ponieważ zaburza-
ją procesy trawienia i można je spożywać tylko w niewielkich ilo-
ściach i przez krótki okres czasu.
Wapń (Ca
2+
)
Wapń jest jednym z głównych składników koniecznych do utrzy-
mania równowagi elektrolitowej i funkcjonowania wielu mechani-
zmów regulacyjnych organizmu. To podstawowy składnik układu
kostnego, który warunkuje prawidłowe przewodnictwo nerwo-
we i kurczliwość mięśni poprzecznie prążkowanych, odgrywa
kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi, zmniejsza przepusz-
czalność ścian naczyń krwionośnych, działa przeciwobrzękowo,
przeciwalergicznie i przeciwzapalnie.
Przeciętne dzienne zapotrzebowanie organizmu na wapń wy-
nosi od 800 mg do 1500 mg, jego głównym źródłem są produkty
mleczne. Wśród ludności polskiej niedobór wapnia w przeciętnej
diecie dochodzi nawet do 1/3 dziennego zapotrzebowania, a prze-
ciętny niedobór waha się od 150 mg do 250 mg dziennie. Zapo-
trzebowanie na wapń znacznie wzrasta w u dzieci i młodzieży
w okresie wzrostu celem uzyskania odpowiedniej szczytowej ma-
sy kostnej, u kobiet w czasie ciąży i karmienia piersią oraz w okre-
sie menopauzy. Znaczniejsza utrata wapnia występuje okresowo
u wszystkich osób w czasie intensywnego pocenia się.
Zapotrzebowanie dzienne na wapń u dzieci w wieku od 1 do
5 lat wynosi 800 mg, od 6 do 10 lat – 1200 mg, w okresie 11-
-24 lat – 1500 mg, u kobiet w wieku 25-50 lat – 1000 mg, a po-
wyżej 50 lat – 1500 mg, u kobiet w ciąży i karmiących piersią od
1500 do 2000 mg, u mężczyzn w wieku 25-50 lat – 1000 mg, a po-
wyżej 65 lat – 1500 mg.
Umiarkowane objawy niedoboru wapnia, które najczęściej po-
jawiają się po dużych wysiłkach lub po intensywnym poceniu się,
wyzwalają skurcze mięśni, uczucie mrowienia i drętwienia w rę-
kach i nogach, a także ból w stawach. Przy poważniejszych nie-
doborach obserwuje się zaburzenia tętna, drobne krwawienia,
stany lękowe, zaburzenia snu, a nawet poważne krwotoki. Stały
niedobór wapnia prowadzi do poważnych zaburzeń ogólnoustro-
jowych, głównie do zaburzeń nerwowo-mięśniowych i deminera-
lizacji kości, przyczynia się do powstania zaburzeń wzrostu, krzy-
wicy u dzieci, a osteoporozy i złamań kości u dorosłych. Dlatego
bardzo ważnym działaniem profilaktycznym jest regularne uzu-
pełnianie niedoborów wapnia już od wczesnego dzieciństwa. Ta-
kim łatwo wchłanianym składnikiem uzupełniającym codzienną
dietę mogą być wody mineralne, mające w jednym litrze co naj-
mniej 150 mg tego składnika mineralnego.
Magnez (Mg
2+
)
Rola magnezu w organizmie jest bardzo duża, ponieważ bierze on
udział w około 300 reakcjach enzymatycznych. Główną funkcją
biologiczną magnezu jest jego udział w procesach syntezy i roz-
padu związków wysokoenergetycznych (ATP), obok tego magnez
aktywuje enzymy biorące udział w przemianach węglowodanów
i tłuszczów, a także ma udział w syntezie białek i sprzęganiu ich
z kwasami nukleinowymi. Około 98% magnezu znajduje się w ko-
mórkach, a tylko 2% w przestrzeni pozakomórkowej.
Magnez jest nieodzownym czynnikiem prawidłowego funk-
cjonowania pompy sodowo-potasowej, reguluje działanie ukła-
du nerwowego i mięśniowego, bierze udział w utrzymaniu pra-
widłowego rytmu pracy serca, wpływa na ciśnienie tętnicze,
działa przeciwmiażdżycowo. Wpływa także korzystnie na proces
krzepnięcia krwi i jest stabilizatorem płytek krwi i fibrynogenu.
Poprawia wchłanianie potasu i chroni komórki przed niszczącym
działaniem wolnych rodników oraz substancji toksycznych i sty-
muluje mechanizmy obronne organizmu.
Dzienne zapotrzebowanie organizmu na magnez wynosi prze-
ciętnie od 280 mg do 350 mg. Dla dziewcząt i kobiet – przecięt-
nie 280 mg, dla kobiet w ciąży – 320 mg, a dla karmiących matek
– 350 mg, dla mężczyzn – 350 mg, zaś dla młodzieży płci męskiej
48
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
KRENOTERAPIA
w wieku 16-18 lat i dla sportowców – 400 mg, przy bardzo du-
żych wysiłkach fizycznych zapotrzebowanie wzrasta nawet do
500 mg. Zawartość magnezu w organizmie nie ulega wyraźne-
mu zmniejszeniu wraz z wiekiem, choć mogą narastać problemy
z jego wchłanianiem. Zapotrzebowanie dzienne na magnez jest
dosyć zmienne, ponieważ wiele czynników wpływa na jego bie-
żącą zawartość w organizmie. Fizjologiczny wzrost zapotrzebo-
wania występuje w okresie intensywnego wzrostu u młodzieży,
u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią oraz przy nadmier-
nym wysiłku fizycznym, bez względu na wiek i płeć.
Istnieje szereg czynników, które doprowadzają do ujemnego
bilansu magnezu. Należą do nich: stres, dieta bogatotłuszczowa,
bogatowapniowa i nadmierne przyjmowanie wapnia, jednostron-
na dieta ubogobiałkowa, dieta błonnikowa, systematyczne picie
dużej ilości kawy i mocnej herbaty, nadużywanie alkoholu i na-
pojów z fosforanami, częste spożywanie konserwowych produk-
tów żywnościowych oraz intensywne odchudzanie. Znaczny nie-
dobór magnezu występuje również przy nadużywaniu środków
przeczyszczających, częstych wymiotach i w przewlekłych bie-
gunkach. Przy niedoborze magnezu wzrasta poziom wapnia, po-
nieważ magnez jest antagonistą wapnia.
Zarówno nadmiar, jak i niedobór magnezu w granicach ok.
20 mg znajdują się na poziomie bezpiecznej tolerancji, która nie
wymaga żadnej interwencji. Przyswajalność magnezu przez orga-
nizm jest zróżnicowana ze względu na hamujące działanie antago-
nistycznych pierwiastków i innych mechanizmów ograniczających
jego wchłanianie. Przyswajalność z produktów żywnościowych
kształtuje się na poziomie 40% dawki magnezu zawartego w po-
żywieniu, natomiast z wód naturalnych wchłania się prawie w ca-
łości, ponieważ występuje w nich w postaci zjonizowanej. Magnez
znajduje się w wielu produktach spożywczych i prawidłowo zesta-
wiona dieta może dostarczać go w ilościach wystarczających. Jed-
nak jest on systematycznie wydalany z moczem, a jednocześnie
może zachodzić okresowe intensywne jego wydalanie lub hamo-
wanie wchłaniania. Powoduje to, że u większości ludzi dochodzi
do stałego deficytu wynoszącego około 50-100 mg magnezu dzien-
nie, a u niektórych osób do jeszcze większego.
Umiarkowany niedobór magnezu objawia się wzmożonym na-
pięciem mięśniowym, drżeniem mięśniowym, skurczami, głównie
mięśni łydek. W zaawansowanych niedoborach pojawia się osła-
bienie mięśni, nudności i wymioty, drażliwość, zaburzenia snu,
stany lękowe i objawy depresji, w poważnych niedoborach wy-
stępują zaburzenia rytmu serca i napady tężyczki. Długotrwały
i znaczny niedobór magnezu powoduje zaburzenia ciąży i opóź-
nienie rozwoju płodu, a w późniejszym okresie przyczynia się do
zaburzenia wzrostu i rozwoju psychicznego dziecka.
Przedawkowanie magnezu zdarza się rzadko i może wystąpić
przy niewydolności nerek, ale znacznie częściej ma miejsce przy
nadmiernym przyjmowaniu preparatów farmaceutycznych, które
przy przedawkowaniu powodują biegunkę, osłabienie mięśni i za-
burzenia oddychania. Magnez pełni znaczącą rolę w profilaktyce
i terapii wielu chorób, stosowanie naturalnych wód z podwyższo-
ną zawartością magnezu szybko uzupełnia straty i ułatwia utrzy-
manie prawidłowego jego poziomu w organizmie.
Sód (Na
+
)
Sód jest jednym z bardziej stabilnych pierwiastków w organizmie
ludzkim i występuje w ilości około 80 mmol/kg masy ciała, z cze-
go 91% znajduje się w przestrzeniach międzykomórkowych, a 9%
w płynach komórkowych. Sód odgrywa podstawową rolę w re-
gulacji gospodarki wodnej organizmu, wraz z potasem i chlorem
utrzymuje ciśnienie osmotyczne, zobojętnia reszty kwasowe po-
wstałe podczas przemiany materii, wpływa na prawidłowe funk-
cjonowanie nerwów i mięśni.
Dzienne zapotrzebowanie na sód wynosi około 8-10 g, a przy
dużym wysiłku – do 20 g. Zazwyczaj przyjmuje się więcej sodu, bo
około 12-15 g, niż to przewiduje przeciętna norma, ponieważ sód
związany z chlorem jako chlorek sodu jest dodawany ze względów
smakowych do większości produktów w przeciętnej diecie, a po-
nadto w nadmiarze do przetworzonej żywność. Sód ma duże zna-
czenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka i za-
równo jego niedobór, jak i nadmiar mogą być szkodliwe. Niższa od
dopuszczalnej zawartość, która określana jest jako hiponatremia,
może powodować osłabienie, obniżenie wydolności fizycznej, za-
burzenia trawienia i obniżenie aktywności psychicznej. Natomiast
wyższa zawartość sodu (hipernatremia) może objawiać się głównie
nadpobudliwością nerwową. W dużych dawkach jest szkodliwy dla
osób z chorobami serca i nerek oraz dla małych dzieci, dla których
dopuszczalne stężenie sodu w wodzie do picia nie powinno prze-
kraczać 200 mg/l, a osoby chorujące na nadciśnieniem tętnicze po-
winny pić wodę o zawartości sodu nie większej niż 20 mg/ l. Sód,
występując w nadmiarze, wiąże wodę w organizmie, prowadząc
do nadciśnienia, obrzęków, a nawet przewodnienia.
Sód i chlorki zawarte w wodach mineralnych mają korzystne
działanie u osób wykonujących prace wymagające zwiększone-
go wysiłku fizycznego, a szczególnie zaleca się go sportowcom
w trakcie intensywnych treningów czy zawodów i dla większości
osób podczas upałów. W takich sytuacjach okresowo powinno się
pić wody mineralne o dużej zawartości sodu i chlorków.
Potas (K
+
)
Potas jest najważniejszym wewnątrzkomórkowym regulatorem
procesów życiowych, ponieważ reguluje ważne procesy wewnątrz-
komórkowe i zabezpiecza integralność błon komórkowych. Pra-
widłowy poziom potasu w osoczu krwi wynosi 3,8-5,3 mmol/l,
a jego zawartość w płynach komórkowych – około 90%, zaś w pły-
nach międzykomórkowych – 10%. Optymalne zapotrzebowanie
dzienne na potas wynosi u niemowląt od 0,3 g do 1 g, u dzieci –
od 1 g do 3 g, a u młodzieży i dorosłych – od 3 g do 4 g; wraz ze
starzeniem się w organizmie ubywa potasu.
Potas wydzielany jest do nerek w ilości 2-4 g na dobę, gdzie nie
jest resorbowany z moczu i około 2-6 g wydzielane jest do prze-
wodu pokarmowego, skąd jest zwrotnie wchłaniany z jelita gru-
bego. Produkty roślinne zawierają duże ilości potasu, natomiast
większość wód mineralnych i źródlanych ma znikome ilości pota-
su i nie mogą one stanowić produktu uzupełniającego niedobory
tego pierwiastka. Duża zawartość potasu w owocach i warzywach
po spożyciu zostaje dostarczana z jelit drogą krwi do płynu poza-
komórkowego, skąd około 20% jest przemieszczona do komórek,
a pozostała część – magazynowana do przyszłego użytku, która
przy większym nadmiarze jest usuwana przez nerki. Z powyższe-
go względu nadmiar potasu występujący po niektórych posiłkach
nie daje żadnych objawów.
Niemniej zawartość potasu może być niższa od normy fi-
zjologicznej i powstaje wtedy hipokalemia, która może być
związana z nadmiernym wydalaniem lub niewystarczającym
dostarczaniem go do organizmu. Do niedoboru dochodzi za-
zwyczaj w wyniku silnych wymiotów i biegunki lub regular-
nego stosowania środków przeczyszczających, może wystę-
pować również przy stosowaniu leków odwadniających, gdy
się go nie uzupełnia. Niedobór powoduje obniżenie pobu-
dliwości nerwowo-mięśniowej, objawiający się osłabieniem
mięśni, zmęczeniem, sennością, występowaniem wzdęć i za-
parć, ale najpoważniejszy objaw to zaburzenia rytmu ser-
ca i nadciśnienie. Częściej występuje przejściowy i niezbyt
wielki niedobór potasu z towarzyszącym ubytkiem magne-
zu, które łącznie pojawiają się bezpośrednio po intensywnych
wysiłkach i dają krótkotrwałą nadmierną męczliwość i skurcze
mięśni. Natomiast przy bardzo dużych wysiłkach połączonych
z obfitym poceniem się może dojść do strat potasu wynoszą-
cych aż do jednego lub więcej gramów w ciągu doby, co wyma-
ga szybkiego i intensywnego ich uzupełnienia.
Wyższa od normy zawartość potasu (hiperkalemia) daje podob-
ne objawy, jakie występują przy niedoborze. Mogą one wynikać
49
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007
KRENOTERAPIA
z zaburzeń pracy nerek lub nadmiernego podawania tzw. prepa-
ratów energetycznych, zawierających duże ilości potasu. Przedaw-
kowanie daje objawy w postaci ogólnego osłabienia, pojawiają się
zaburzenia układu krążenia, a zwłaszcza czynności serca i zabu-
rzenia pracy nerek.
Zapotrzebowanie na potas wzrasta w czasie intensywnych
wysiłków fizycznych i podczas upałów, z powodu obfitego poce-
nia się, jednak straty te są względnie małe w stosunku do zaso-
bów znajdujących się w zdrowym organizmie, niemniej należy
w tych sytuacjach zapobiegawczo dążyć do podawania najprost-
szych środków zawierających większe ilości potasu.
Chlor (Cl
-
)
Ilość chlorków w organizmie wynosi około 33 mmol/kg, z czego
około 85% występuje w płynach pozakomórkowych. Dzienne za-
potrzebowanie wynosi około 1,0 g, jest uzyskiwane głównie z żyw-
ności. Jon chlorkowy, wraz z jonami sodu i potasu, utrzymuje pra-
widłowe ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, odgrywa też
ważną rolę w zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej, zapo-
biega odwodnieniu organizmu.
W wyniku intensywnego pocenia się podczas ciężkiej pracy,
w czasie uprawiania sportu i podczas upałów następuje intensyw-
ne wydzielanie soli wraz z potem, co powoduje powstanie niedo-
boru chloru i innych pierwiastków, naruszające prawidłowe funk-
cjonowanie organizmu. W takim przypadku zaleca się picie wód
z dużą zawartością minerałów, zwłaszcza chloru i sodu w ilości
1000-1500 mg, co pozwala na uzupełnienie ubytków soli i wpły-
wa dodatnio na samopoczucie i wydolność organizmu.
Fluor (F
-
)
Fluor jest pierwiastkiem często występującym w przyrodzie, choć
w niewielkich ilościach, zarówno w wodzie, jak i w produktach
spożywczych. W większych ilościach występuje jedynie w herba-
cie
,
rybach morskich i roślinach kapustnych. Natomiast w więk-
szości wód mineralnych i źródlanych pojawia się w mało znaczą-
cych ilościach lub nie występuje wcale.
Fluor to składnik kości i zębów, najczęściej uznaje się, że jego
podstawową rolą jest zapobieganie próchnicy. U osób dorosłych
wpływa na gospodarkę wapnia i fosforu w organizmie, co ma du-
że znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu układu kostnego.
Zwiększa wchłanianie wapnia, co sprzyja lepszej mineralizacji
kości. Duże znaczenie przypisuje się działaniu fluoru w okresie
ciąży, ponieważ ułatwia wchłanianie żelaza, a więc pośrednio za-
pobiega niedokrwistości. Dzienne zapotrzebowanie na ten pier-
wiastek waha się w granicach 1,5-4 mg.
Długotrwały nadmiar fluoru objawia się widocznymi zmiana-
mi w zębach, które przejawiają się zmętnieniem szkliwa i biały-
mi plamkami,
powodując powstanie fluorzycy. Powoduje również
zmiany w strukturze tkanki kostnej i przejawia się niewielkimi za-
burzeniami przemiany materii.
Siarczany (SO
4
2-
)
Wody siarczanowe mają korzystny wpływ na funkcjonowanie wą-
troby, ponieważ stymulują jej funkcje wydzielnicze i przyspiesza-
ją perystaltykę jelit. Działanie takich wód jest zauważalne od po-
ziomu siarczanów wynoszącego około 150-250 mg/litr. W wodach
mineralnych i źródlanych zawartość tego pierwiastka jest mała lub
nie występuje wcale. Wody o dużej zawartości siarczanów – w gra-
nicach około 350-650 mg/l – zaleca się przy skłonnościach do za-
parć; są stosowane w nielicznych uzdrowiskach w ramach kuracji
pitnej. Powinny być spożywane systematycznie przed posiłkami,
w dużych dawkach mogą działać przeczyszczająco.
P
ROF
.
DR
HAB
. J. W
IESŁAW
K
OCHAŃSKI
Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu
Część II pracy w „RwP” 4/07