C

zy Europejczycy

jesz-

cze wierzà w Boga? Choç
˝yjemy w epoce scepty-
cyzmu i sekularyzacji,
a w wielu krajach coraz

mniej ludzi chodzi do koÊcio∏a – 7 na
10 osób deklaruje, ˝e tak. Taki jest wy-
nik sonda˝u przeprowadzonego przez
Reader’s Digest na próbie ponad
8 000 osób w 14 krajach europejskich.

Jednym z najbardziej pobo˝nych

paƒstw jest Rosja, gdzie zaledwie 15 lat
po upadku komunizmu wiar´ w Boga
zadeklarowa∏o ponad 80 procent lud-
noÊci. Wy˝sze liczby zanotowano je-

dynie w bastionach katolicyzmu, jaki-
mi sà Polska (a˝ 97 procent) i Portu-
galia (90 procent).

W ka˝dym kraju, bez wzgl´du na

wielkoÊç, ankietowaliÊmy t´ samà
liczb´ osób, by zyskaç porównanie.

Doktor Philip Giddings, wyk∏adow-

ca politologii na Uniwersytecie w
Reading w Anglii i cz∏onek synodu ge-
neralnego KoÊcio∏a anglikaƒskiego,
tak skomentowa∏ powy˝sze dane:

– W Polsce KoÊció∏ katolicki uto˝-

samia∏ si´ z polskoÊcià i stanowi∏ alter-
natyw´ dla re˝imu komunistycznego.
Co do Rosji, to Cerkiew prawos∏awna

26

L U S T R A C J A : © S T E FA N O V I TA L E

W co wierzy

Mi´dzynarodowy sonda˝
Reader’s Digest potwierdza, ˝e
Polska to bastion katolicyzmu

D A V I D M O L L E R

Europa?

Obok p∏ci czynnikiem wp∏ywajàcym

na wiar´ w Boga jest te˝ wiek. W 9 spo-
Êród 14 krajów obj´tych ankietà licz-
ba wierzàcych w Boga ros∏a wprost pro-
porcjonalnie do liczby prze˝ytych lat.

Mimo ˝e jedynie w Polsce i Portu-

galii wi´cej ludzi starszych deklarowa-
∏o wiar´ w ˝ycie pozagrobowe, to w tej
kategorii wiekowej wsz´dzie wzrasta-
∏a liczba odpowiedzi twierdzàcych
na pytanie, czy potrze-
bujemy religii, ˝eby
wskazywa∏a nam, co
s∏uszne, a co nie. Tylko
w Rosji i Hiszpanii licz-
ba odpowiadajàcych
„tak” na to pytanie
wÊród seniorów by∏a
podobna jak w innych
grupach wiekowych.

Ârednio w Europie

43 procent ankietowa-
nych by∏o zdania, ˝e
religia pomaga w rozró˝-
nianiu dobra od z∏a.
Znów najwi´cej osób
podzielajàcych t´ opini´
jest w Polsce (86 pro-
cent). Rosja goni Polsk´
(78 procent), a nieco da-
lej plasuje si´ Szwajca-
ria (54 procent). Ostat-
nie miejsca zaj´∏y: Fran-

cja (24 procent), Holandia (25 procent)
i Czechy (27 procent).

Wielki rabin Francji Joseph Sitruck

komentuje ten wynik nast´pujàco:

– Odpowiedzi te wcale mnie nie dzi-

wià. Wyp∏ywajà one z humanizmu, któ-
ry z definicji uwa˝a cz∏owieka za
miar´ wszystkich rzeczy. To po-
wszechny sposób myÊlenia, ale wasz
sonda˝ potwierdza, ˝e jednak w tym tkwi

b∏àd. Religie niosà
przes∏anie obiektywne
i niezale˝ne od cz∏owie-
ka. W judaizmie religia
jest transcendentna,
pochodzi od Boga, któ-
ry daje ludziom punkt
odniesienia, kryteria,
podstaw´. Wskazuje, co
dobre. Religia jest ko-
nieczna, by cz∏owiek
mia∏ si´ do czego od-
nieÊç.

Nasze ostatnie

pyta-

nie dotyczy∏o przeko-
nania, czy religia jest si-
∏à niosàcà Êwiatu dobro.
Ogólnoeuropejska Êred-
nia na „tak” wynios∏a
53 procent. Najbar-
dziej przekonani w tej
kwestii okazali si´ Por-

29

jest symbolem tamtej-
szego nacjonalizmu, a
poza tym bardzo ˝ywa by-
∏a aktywnoÊç Cerkwi w
podziemiu.

Nasz sonda˝ potwier-

dza, ˝e w postkomuni-
stycznej Rosji wierzà-
cych jest coraz wi´cej. W
badaniach z 1990 roku
wiar´ deklarowa∏a nie-
znaczna wi´kszoÊç ludno-
Êci. Po 5 latach ju˝ niemal
dwie trzecie.

Na W´grzech, innym

paƒstwie, które kiedyÊ
by∏o za ˝elaznà kurtynà,
tacy respondenci stano-
wili 73 procent. Jednak sy-
tuacja nie we wszystkich
krajach postkomunistycz-
nych Europy Ârodkowej
wyglàda podobnie. Czechy, z 37 procen-
tami osób deklarujàcych wiar´, znala-
z∏y si´ na szarym koƒcu naszej skali.

W

zasadniczej kwestii,

jakà jest wiara w Bo-
ga, Europejczycy i
Amerykanie nie ró˝-
nià si´ a˝ tak bardzo,

jak mog∏oby si´ wydawaç. Sonda˝
przeprowadzony w 2003 roku przez fir-
m´ Harris Poll pokaza∏, ˝e 79 procent
mieszkaƒców USA to osoby wierzàce,
a z naszej ankiety wynika, ˝e na starym
kontynencie wierzy w Boga 71 procent
ludnoÊci.

Jednak wierze w Boga nie zawsze to-

warzyszy wiara w ˝ycie pozagrobowe.
Jedynie 53 procent ankietowanych

przez nas Europejczy-
ków sàdzi, ˝e istnieje ˝y-
cie po Êmierci. To o 18 pro-
cent mniej ni˝ deklarujà-
cych wiar´ w Boga. W nie-
których krajach dyspro-
porcja jest szokujàca. W
Rosji si´ga∏a 36 procent,
w Portugalii 33, na W´-
grzech 30, w Niemczech
24 procent.

Jak wyjaÊniç t´ roz-

bie˝noÊç? Wielebny Nigel
McCulloch, anglikaƒski bi-
skup Manchesteru, uwa-
˝a, ˝e wiara w Boga nie dla
ka˝dego oznacza to samo,
a spektrum mo˝liwoÊci
rozciàga si´ od Istoty
Najwy˝szej do chrzeÊci-
jaƒskiego Boga osobo-
wego.

– Z Bogiem chrzeÊcijan, który w ludz-

kiej postaci Jezusa przyszed∏ umrzeç
za nasze grzechy, w sposób naturalny
wià˝e si´ idea przysz∏ego ˝ycia, w któ-
rym nie b´dzie ju˝ Êmierci ani ∏ez – do-
daje biskup. – Inni mogà wierzyç w bli-
˝ej nieokreÊlonego Stwórc´ wszystkie-
go albo w Istot´ Najwy˝szà, z którà nie
jest zwiàzana idea stworzenia. I to rzu-
tuje na ich przekonanie, co mo˝e lub
nie mo˝e wydarzyç si´, gdy ˝ycie do-
czesne dobiegnie koƒca.

We wszystkich krajach

obj´tych

sonda˝em wiar´ w ˝ycie pozagrobowe
deklarowa∏o wi´cej kobiet ni˝ m´˝czyzn.
I tylko w Polsce i Niemczech liczba wie-
rzàcych m´˝czyzn dorównywa∏a licz-
bie deklarujàcych wiar´ kobiet.

R D

I

M A R Z E C 2 0 0 5

TŁUMACZENIE: MAREK ZAWADZKI

28

Liczba

wierzàcych

w Boga

stale roÊnie

w postkomunistycznej Rosji

Polska

97%

Portugalia

90%

Rosja

87%

Austria

84%

Hiszpania

80%

Szwajcaria

77%

Finlandia

74%

W
gry

73%

rednia europejska71%

Niemcy

67%

Wielka Brytania

64%

Francja

61%

Belgia

58%

Holandia

51%

Czechy

37%

Wierzysz

w Boga?

Tak

Polska

81%

Austria

67%

Szwajcaria

64%

Hiszpania

60%

Wielka Brytania

58%

Portugalia

57%

rednia europejska

53%

Finlandia

51%

Rosja

51%

Francja

45%

Holandia

45%

Niemcy

43%

W
gry

43%

Belgia

37%

Czechy

36%

Wierzysz

w ˝ycie

wieczne?

Tak

– Wielkie religie uczà szacunku za-

równo wobec Êwiata ziemskiego, jak
i duchowego – komentuje Dalil Bouba-
keur, rektor paryskiego meczetu i
przewodniczàcy Rady Konsultacyj-
nej Wyznawców Islamu we Francji. –
Muszà byç równie bieg∏e w sferze ro-
zumowej, jak i teologicznej.

Dennis O’Keeffe, profesor nauk spo-

∏ecznych na Uniwersytecie Buckingham
w Anglii, pozytywnie interpretuje za-
chodzàce dziÊ procesy spo∏eczne.

– Byç mo˝e nap∏yw do Europy tak

wielu przedstawicieli innych grup
etnicznych i wyznaniowych przy-
wróci∏ religiom ich znaczenie. Obec-
noÊç w naszym spo∏eczeƒstwie licz-
nych muzu∏manów, hinduistów oraz
sikhów oznacza, ˝e ich religie nie mo-
gà byç publicznie obra˝ane. Nie pozwo-
liliby na to – twierdzi O’Keeffe. – Tak

g∏oÊni jeszcze 20 lat temu w naszych
szko∏ach i uniwersytetach wyk∏adow-
cy o poglàdach skrajnie antyreligijnych
czy antychrzeÊcijaƒskich w znacz-
nym stopniu przycichli. To logiczne.
Trudno pozwalaç albo nawet zach´-
caç do obchodzenia Ramadanu, Diwa-
li czy Paschy, a jednoczeÊnie twierdziç,
˝e Êwi´ta chrzeÊcijaƒskie sà czymÊ z∏ym.
Mo˝e takà okr´˝nà drogà dojdzie do
odnowienia wiary i praktyk religijnych
w ca∏ej Europie?

Reader’s Digest przeprowadzi∏ ankie-

t´ wÊród 8 657 osób w Austrii, Belgii,
Czechach, Finlandii, Francji, Hiszpa-
nii, Holandii, Niemczech, Polsce, Por-
tugalii, Rosji, Szwajcarii, na W´grzech
i w Wielkiej Brytanii drogà telefonicz-
nà lub osobiÊcie mi´dzy 24 listopada
2004 a 7 stycznia 2005 roku.

W C O W I E R Z Y

E U R O P A ?

31

tugalczycy (79 procent), tu˝ za nimi zna-
leêli si´ Polacy (78 procent), a dalej Hisz-
panie (72 procent). Brytyjczycy sà
bardziej sceptyczni: „tak” odpowiedzia-
∏o tylko 46 procent ankietowanych.

Najni˝sze miejsca zaj´∏y tu Holan-

dia (34 procent), Rosja (36 procent) i
Belgia (39 procent).

Najbardziej pozbawieni z∏udzeƒ

wydajà si´ Rosjanie: 78 procent spoÊród
nich uwa˝a, ˝e religia jest potrzebna,
˝eby wskazywaç nam,
co jest dobre, a co z∏e,
jednak równoczeÊnie
mniej ni˝ po∏owa
tych osób wierzy, ˝e
religia przyczynia si´
do tego, aby Êwiat
by∏ lepszy.

Doktor Philip Wal-

ters, który w oks-
fordzkim Instytucie
Keston kieruje ze-
spo∏em badajàcym
religi´ w spo∏eczeƒ-
stwach komunistycz-

nych i postkomuni-
stycznych, zauwa˝a:

– W Rosji panuje

strach i to nie tylko
przed islamskim eks-
tremizmem w kraju
i na Êwiecie, ale tak-
˝e z powodu dzia∏aƒ
zmierzajàcych do
zwi´kszenia liczby
wiernych, które sà
podejmowane przez
protestantów, katoli-
ków i wyznawców
innych religii nie-

prawos∏awnych, które Rosjanie postrze-
gajà jako „niebezpieczne sekty”. W pew-
nym stopniu obawy te sà podsycane
przez rzàd w Moskwie i Cerkiew. Trud-
no nazwaç mi∏oÊcià stosunki mi´dzy
rosyjskimi dostojnikami prawos∏a-
wia a katolikami, którzy traktowani sà
jak „z∏odzieje rosyjskich dusz”.

We Francji

tylko 43 procent osób uwa-

˝a, ˝e religia jest si∏à niosàcà dobro.

R D

I

M A R Z E C 2 0 0 5

30

Polska

86%

Rosja

78%

Szwajcaria

54%

W
gry

53%

Portugalia

44%

Hiszpania

44%

rednia europejska 43%

Austria

41%

Niemcy

37%

Finlandia

32%

Belgia

32%

Wielka Brytania

31%

Czechy

27%

Holandia

25%

Francja

24%

Czy religia jest nam

potrzebna, by odró˝niç dobro

od z∏a?

Tak

Portugalia

79%

Polska

78%

Hiszpania

72%

Szwajcaria

61%

Finlandia

53%

rednia europejska 53%

Niemcy

52%

Austria

51%

W
gry

50%

Wielka Brytania

46%

Francja

43%

Czechy

42%

Belgia

39%

Rosja

36%

Holandia

34%

Czy religie przyczyniajà si´

do tego, by Êwiat by∏ lepszy?

Tak

P R O C E D O W A å P R O C E D E R

Odpowiedê na pytanie ze strony 13.
Procedowaç to urz´dowo „przestrzegaç ustalonej procedury, post´-

powaç zgodnie z procedurà”. B∏´dne sà wi´c zwroty „b´dziemy proce-
dowaç zeznania” lub „procedujemy nad ustawà”. Procedura bowiem to
„unormowany przepisami, zwyczajami sposób prowadzenia, za∏atwia-
nia jakiejÊ sprawy; tok, tryb, przebieg czegoÊ” lub post´powanie sàdo-
we, jak mówi S∏ownik j´zyka polskiego. Proceder zaÊ to niecne, sprzecz-
ne z zasadami spo∏ecznymi, a cz´sto równie˝ z prawem, post´powanie.
Prozedur (niem.), procédure (fr.) od procéder – post´powaç.

K W E S T I A Z A U F A N I A

By∏o to kilka lat temu. Z bankomatu w holu supermarketu jakaÊ kobieta
pobiera∏a pieniàdze. Obok stan´∏y dwie panie.

– Ja bym w czymÊ takim swoich pieni´dzy nie trzyma∏a – powiedzia-

∏a jedna z nich. – To bardzo nierozsàdne, zobacz, ile si´ tu ludzi kr´ci.

Ciekawe, czy zaufa∏a ju˝ bankomatom?

Z B I G N I E W M I E R N I K