Dziadek do Orzechów

E.T.A. Hoffmann

OPRACOWANIE

Postaci:

–

Klara – główna bohaterka, grzeczna siedmiolatka;

–

Fred – brat Klary;

–

Ludwika – siostra Klary i Freda, najstarsza z rodzeństwa;

–

Radca – ojciec;

–

Radczyni – matka;

–

sędzia   (Krystian   Eliasz)   Droselmajer  –   ojciec   chrzestny   Klary   i   Freda, 
wynalazca, zegarmistrz.

Najważniejsze zabawki:

–

Dziadek do Orzechów,

–

Lalki: panna Eliza i panna Gertruda,

–

ołowiane żołnierzyki Freda.

Postaci z opowieści Droselmajera: 
król, królowa, księżniczka Pirlipata, królowa myszy – Mysibaba, Król Myszy (7-głowy, 
wróg   Dziadka   do   Orzechów),   nadworny   zegarmistrz   (Krystian   Eliasz   Droselmajer), 
nadworny astrolog, wytwórca lalek z Norymbergi (Krzysztof Zachariasz Droselmajer – 
brat Krystiana) i jego syn.

Streszczenie:

Rozdziały 1+2+3:
Wigilia   –   Fred   i   Klara   zastanawiają   się,   jakie   w   tym   roku   dostaną   prezenty.   Te 
najpiękniejsze   są   zawsze   od   sędziego   Droselmajera   (tym   razem   dostały   zamek, 
otoczony ogrodem, z poruszającymi się  figurkami), ale dzieci nie mają z nich wielkiego 
pożytku – szybko się nudzą, a i rodzice odbierają im je, żeby się nie zniszczyły. Dlatego 
bardziej dzieci cieszą się na prezenty od rodziców. Klara dostała lalkę, pannę Elizę i 
nową suknię, Fred – ołowiane żołnierzyki i konia na biegunach. Wśród huzarów Freda 
Klara dostrzegła jeszcze jeden prezent – Dziadka do Orzechów. Mimo że figurka była 
brzydka, bardzo jej się spodobała, więc jej ojciec powierzył go dziewczynce pod opiekę 
– jednak Fred i Ludwika również mogli z niego korzystać. Wkrótce opieka Klary się 
przydaje – ponieważ Fred chciał rozłupać dziadkiem zbyt dużego i twardego orzecha, 
dziadek zostaje uszkodzony – wypadają trzy zęby i opada podbródek. Dziewczynka 
obwiązuje   szczękę   Dziadka   do   Orzechów   wstążką   odwiązaną   od   swojej   sukienki   i 
zawija figurkę w chusteczkę.
Na drzewku świątecznym: złote i srebrne jabłka, migdały z cukru, cukierki, zapalone 
świeczki.

Rozdziały 4+5:
Późnym wieczorem wszyscy kładli się już spać, tylko Klara została przy oszklonej szafie 
z zabawkami, by skończyć zabawę. Gdy układa już lalki i kładzie „zranionego” Dziadka 
do   Orzechów   na   łóżeczku   dla   lalek,   stojący   zegar   wybija   godzinę.   Lecz   zamiast 
uderzeń, słychać piosenkę o Królu Myszy. Do pokoju zaczęły nadbiegać myszy, spod 

podłogi wyłonił się 7-głowy Mysi Król. Przerażona Klara przypadkowo zbiła szybę w 
szafie,   rozcinając   sobie   rękę.   W   szafie   słychać   szmery   –   ożywione   zabawki,   pod 
dowództwem Dziadka do Orzechów, stają do walki  z myszami. Największe straty, mimo 
dobrej taktyki, ponosi armia zabawek, osłabiona przez ucieczkę żołnierzyków Freda. 
Klara, aby uratować otoczonego mysią armią  Dziadka do Orzechów, rzuca w myszy 
pantofelkiem. Myszy uciekają, Klara natomiast mdleje.

Rozdziały 6+7+8+9:
Klara   obudziła   się   w   swoim   łóżku,   nad   nią   siedział   chirurg,   obok   jej   mama,   która 
znalazła ją w nocy w pokoju bawialnym. Dziewczynka opowiada o wydarzeniach, jakich 
była świadkiem, jednak nikt w to nie wierzy. Chorą Klarę odwiedza ojciec chrzestny, 
przynosi jej naprawionego Dziadka do Orzechów (zabawce brakuje tylko pałasza, który 
przedtem   był   do   niej   przypięty).   Sędzia   Droselmajer   opowiada   bajkę   o   Pirlipacie   i 
Mysibabie, która to bajka ma wytłumaczyć brzydotę Dziadka do Orzechów.
Królowa urodziła córeczkę, piękną Pirlipatę. Księżniczka przyszła na świat z zębami.  
Królowa   rozkazała,   by   przy   kołysce   przez   cały   czas   siedziało   osiem   nianiek,  
trzymających na kolanach stale mruczące koty. Powodem takiej ochrony była klątwa  
rzucona   przez   Mysibabę,   królową   pałacowych   myszy.   Myszy   te   zjadły   słoninę   do 
królewskich kiełbas, dlatego król kazał złapać je (do zbudowanych przez nadwornego  
zegarmistrza   pułapek)   i   pozabijać.   Ochrona   jednak   zawiodła,   Mysibabie   udało   się  
zakraść   do   księżniczki   i   zamienić   ją   w   paskudną   istotę,   podobną   do   dziadka   do  
orzechów.   Król   winą   obarczył   zegarmistrza   i   nakazał   mu   znaleźć   sposób   na  
odczarowanie   Pirlipaty.   Zegarmistrz,     razem   z   nadwornym   astrologiem   uznali,   że  
lekarstwem na brzydotę księżniczki jest zjedzenie przez nią orzecha Krakatuka. Orzech  
ten musi zostać rozłupany przez młodzieńca, który nie nosił butów i nigdy się nie golił.  
Ów   młodzieniec   wszystko   musi   zrobić   z   zamkniętymi   oczami:   po   podaniu   orzecha  
księżniczce, musi wykonać siedem kroków w tył bez żadnego potknięcia. Zegarmistrz i  
astrolog wyruszyli na poszukiwania orzecha Krakatuka. Szukali przez piętnaście lat i nic  
nie znaleźli. Zrezygnowaniu udali się do rodzinnego miasta zegarmistrza – Norymbergi. 
Tam   też   mieszkał   kuzyn   Droselmajera   –   lalkarz   i   złotnik,   Krzysztof   Zachariasz 
Droselmajer. Dziwny trafem   kupił on kiedyś orzech Krakatuka. Poza tym jego młody  
syn potrafił zębami rozłupać orzechy. Odpowiednio przez zegarmistrza przygotowany, 
dałby sobie również radę z najtwardszym na świecie orzechem.
Natychmiast  poinformowano  króla  i  królową   o  znalezieniu   lekarstwa   dla  księżniczki. 
Wielu   śmiałków   przybyło   próbować   swoich   sił  [a   raczej   siły  swoich   zębów],   jednak 
nikomu się nie udało. Kiedy król obiecał wybawcy Pirlipaty jej rękę, pojawił się młody 
Droselmajer. Rozłupał on orzech i przywrócił księżniczce piękny wygląd. Jednak przy  
ostatnim kroku, pod stopy młodzieńca wskoczyła Mysibaba – syn tokarza potknął się i  
spadła   na   niego   klątwa   odebrana   wcześniej   Pirlipacie.   Mysibaba,   przydeptana  
pantoflem, przypłaciła to życiem. Jednak zapowiedziała odwet – zemstę miał dokonać 
jej syn, siedmiogłowy Mysi Król. 
Niestety   –   z   powodu   wyglądu   młodego   Droselmajera   Pirlipata   nie   chciała   ślubu. 
Astrolog wyczytał w gwiazdach, że syn lalkarza będzie królem, ale dopiero wtedy, kiedy  
zabije Mysiego Króla i pokocha go jakaś kobieta.

Rozdział 10:
Klara   myśli   nad   bajką   sędziego.   Uznaje   księżniczkę   Pirlipatę   za   niewdzięczną. 
Dochodzi   do   wniosku,   że   jej   Dziadek   do   Orzechów   jest   młodym   Droselmajerem, 
skrzywdzonym przez Mysibabę.

Rozdział 11:
W   nocy,   śpiącą   Klarę   odwiedza   Mysi   Król.   Za   życie   Dziadka   do   Orzechów   żąda 

wszystkich słodyczy, które należą dziewczynki. Klara wypełnia to żądanie [Myszol nie 
zjadł   jedynie   cukrowych   migdałów,   ale   obgryzł   je   tak,   że   trzeba   je   było   wyrzucić]. 
Następnej nocy Mysi Król domaga się oddania lalek z cukru.
Zaniepokojeni   niszczeniem   słodyczy   rodzice   proszą   sędziego   Droselmajera   o 
zastawienie własnoręcznie zrobionej pułapki. To nie pomaga. Mysi Król żąda książek i 
sukienek. Klara opowiada Dziadkowi do Orzechów, że za chwilę nie będzie czym miała 
przekupić Króla Myszy.  Ściera z figurki zauważoną przed chwilą plamę krwi. Wtedy 
Dziadek   ożywa   na   chwilę   i   prosi   dziewczynkę   o   przyniesienie   jakiejś   broni.   Klara 
rozmawia  więc  na ten temat  z Fredem, który  daje jej pałasz  jednego z idących  na 
emeryturę   [tak   określił   to   Fred]   żołnierzyków.   Poza   tym   Fred,   słysząc   o   ucieczce 
„swojej” armii z miejsca bitwy, pozbawia ich odznak.
W nocy rozpętuje się w bawialni bitwa. Gdy hałasy ustają, do Klary przychodzi Dziadek 
do Orzechów. Ofiarowuje jej 7 koron z siedmiu głów Mysiego Króla. 

Rozdział 12+13+14:
W dowód wdzięczności Dziadek do Orzechów zabiera Klarę do kraju, którym włada 
[wejście przez szafę ubraniową]. W krainie tej w rzekach płynęły sok, lemoniada i miód, 
budowle   zrobione   są   z  najsłodszych   słodyczy  [mniej-więcej   taki   cukierkowy   klimat 
panuje w opowiadaniu], a mieszkańcami są najpiękniejsze lalki i figurki. Przez Jezioro 
Różane dopłynęli do Stolicy. Spacer kończy się „balem” w Pałacu Marcepanowym.

Zakończenie:
Klara   budzi   się   w   swoim   łóżku,   do   którego   zaniosły   ją   lalki.   Kiedy   wydarzenia   z 
poprzedniej nocy opowiedziała innym – nikt nie chciał jej uwierzyć. Pokazała nawet 
siedem   koron   Mysiego   Króla   –   rodzice   zastanowili   się   nad   ich   pochodzeniem.   Na 
szczęście przyznał się do nich ojciec chrzestny [tak naprawdę widział je po raz pierwszy 
w życiu], co uratowało Klarę.
Klara postanowiła nikomu więcej nie opowiadać tej historii.

Gdy pewnego dnia przyjechał w odwiedziny siostrzeniec ojca chrzestnego, Klara od 
razu rozpoznała w nim odczarowanego Dziadka do Orzechów. Gdy zostali w pokoju 
sami – oświadczył jej się, a ona oświadczyny przyjęła. Po latach pobrali się, a Klara 
została królową krainy „najpiękniejszych i  najcudowniejszych rzeczy,  które  widzi się, 
jeśli się patrzeć umie” [ostatnie zdanie opowiadania].

E.T.A. Hoffmann – skrócona biografia

Ernst   Theodor  Amadeus   Hoffmann,  ur.   24   stycznia   1776   r.   w   Królewcu;   zm.   25 
czerwca   1822   r.   w   Berlinie   -   niemiecki   poeta,   pisarz   epoki   romantyzmu,   prawnik, 
kompozytor, krytyk muzyczny i rysownik. Jego przodkowie pochodzili z polskiej szlachty 
z rodu Bagieńskich. 
Od   roku   1800   pracował   jako   asesor   rządowy   w   Poznaniu.   Tam,   26   lipca   1802   w 
kościele Bożego Ciała ożenił się z Marią Teklą Michaliną Rorer-Trzyńską. Hoffmann, 
znając język polski i mając liczne kontakty z Polakami, miał pozytywny stosunek do 
insurekcji kościuszkowskiej, nie był zwolennikiem rozbiorów Polski.
Za   rysowanie   karykatur   przedstawiających   wyższych   urzędników   i   oficerów   został 
przeniesiony   1802   do   Płocka.   Jeżdżąc   po   terenach   polskich   pod   zaborem   pruskim 
znajdował natchnienie do swoich pierwszych prób literackich. W 1803 przeniesiono go 
do   Warszawy,   co   zawdzięczał   staraniom   swojego   przyjaciela,   który   pomógł   też 
wydostać się Hoffmannowi z finansowych kłopotów. W Płocku bowiem był on skazany 
na jałmużnę ze strony krewnych, ponieważ asesor nie otrzymywał wynagrodzenia.

W   Warszawie   powierzono   mu   zadanie   nadania   zamieszkującym   to   miasto   Żydom 
niemiecko   brzmiących   nazwisk.   Przypisuje   się   mu   nadawanie   takich   nazwisk   jak 
Rosenbaum,   Goldberg,   Eisenbaum.  Wkroczenie   Francuzów   1806   położyło   kres 
dotychczasowej   karierze.   W   roku   1808   został   dyrektorem   muzycznym   teatru   w 
Bambergu, później w Dreźnie i Lipsku. W roku 1816 powrócił do służby sądowej w 
Berlinie.
W październiku 1819 r. rząd pruski powołał go na członka komisji do śledzenia działań 
mających na celu zdradę stanu. Hoffmann nie uważał za swój cel surowego ukarania 
obwinionego. Wysilał raczej prawniczy umysł, aby w niepodważalny sposób wykazać, 
że ujęci przez policję polityczną nie powinni zostać ukarani. Nie podobało się to jego 
przełożonym,   zwłaszcza   dyrektorowi   policji,   Karlowi   von   Kamptz.   Swoje   wrażenia   z 
dochodzeń   Hoffmann   zaprezentował   w   satyrze  Meister   Floh   (Mistrz   Pchła),   gdzie 
Kamptz   został   przedstawiony   jako   idiotycznie   podejrzliwy,   tajny   radca   dworu, 
wywiadowca   policyjny.   Dyrektor   rozpoznał   siebie,   powiadomił   najwyższe   władze,   w 
następstwie   czego   wszczęto   dochodzenie   przeciw   Hoffmannowi.   Do   końca 
postępowania   jednak nie doszło, gdyż E.T.A. Hoffmann zmarł wkrótce po publikacji 
Mistrza Pchły.

Wybrane dzieła literackie:

•

Diable eliksiry (Die Elixiere des Teufels) (1815). 

•

Dziadek do Orzechów (Nußknacker und Mausekönig)(1816). 

•

Opowieści nocne (Nachtstücke) (1817):

•

Piaskun (Der Sandmann), 

•

Ślub (Das Gelübde ), 

•

Ignaz Denner, 

•

Die Jesuiterkirche in G., 

•

Ordynacja (Das Majorat), 

•

Das öde Haus, 

•

Das Sanctus,

•

Das steinerne Herz.

•

Seltsame Leiden eines Theater-Direktors (1819).

•

Zacheuszek, Cynobrem zwany (Klein Zaches, genannt Zinnober) (1819).

•

Spielerglück (1819).

•

Bracia Serafiońscy (Die Serapionsbrüder).

•

Mistrz  Pchła:   bajka   zawarta   w  siedmiu   przygodach  dwóch   przyjaciół  (Meister 
Floh) (1822).