„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Górska
Wykonywanie oznaczeń kontrolno-pomiarowych
w procesach wyprawy skór 744[03].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Marian Grabkowski
inż. Stanisław Pietryka
Opracowanie redakcyjne:
inż. Jolanta Górska
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].O1.04
„Wykonywanie oznaczeń kontrolno – pomiarowych w procesach wyprawy skór” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu garbarz skór 744[03].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Pomiary kontrolne stosowane w wyprawie skór
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
21
4.1.3. Ćwiczenia
22
4.1.4. Sprawdzian postępów
24
4.2. Kontrola międzyoperacyjna w procesach wyprawy skór
25
4.2.1. Materiał nauczania
25
4.2.2. Pytania sprawdzające
31
4.2.3. Ćwiczenia
31
4.2.4. Sprawdzian postępów
33
5. Sprawdzian osiągnięć
34
6. Literatura
40
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu w procesach
wyprawy skór oznaczeń kontrolno – pomiarowych.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do
prawidłowego wykonania ćwiczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
– wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
– pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
– sprawdzian teoretyczny,
– sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału przystąp do sprawdzianu z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Wykonywanie oznaczeń kontrolno – pomiarowych w procesach
wyprawy skór, której treści teraz poznasz jest częścią modułu „Podstawy wyprawy skór”
zawierającego podstawy zawodu garbarz skór.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni, laboratorium lub hali produkcyjnej musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
Moduł 744[03].O1
Podstawy wyprawy skór
744[03].O1.02
Posługiwanie się techniczną
i technologiczną terminologią garbarską
744[03].O1.04
Wykonywanie oznaczeń
kontrolno-pomiarowych
w procesach wyprawy skór
744[03].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
744[03].O1.03
Posługiwanie się dokumentacją
technologiczną i techniczną
w organizowaniu i prowadzeniu
procesów wyprawy skór
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Wykonywanie oznaczeń
kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór” powinieneś umieć:
–
wykorzystywać podstawowe prawa chemii, fizyki i mechaniki w procesach wyprawy
skór,
–
posługiwać się techniczną i technologiczną terminologią garbarską,
–
posługiwać się dokumentacją technologiczną i techniczną stosowaną w procesach
garbarskich,
–
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
–
korzystać z różnych źródeł informacji,
–
przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
zdefiniować oraz wyjaśnić znaczenie pojęć: kontrola międzyoperacyjna, badanie
organoleptyczne, oznaczenie laboratoryjne,
–
posłużyć się podstawowymi przyrządami pomiarowymi do kontroli roztworów
i zestawów roboczych oraz środowiska procesów produkcyjnych,
–
posłużyć się przyrządami i urządzeniami do pomiaru ciężaru, powierzchni, grubości skór
i materiałów pomocniczych,
–
wykonać podstawowe oznaczenia kontrolno-analityczne przy pomocy odczynników
i wskaźników chemicznych,
–
zastosować podstawowe metody pomiaru technologicznych parametrów wyprawy skór,
–
pobrać próbki skór surowych, półfabrykatów i skór gotowych oraz roztworów i zestawów
roboczych do badań i analiz laboratoryjnych,
–
ocenić jakość surowców, półfabrykatów i skór gotowych na podstawie atestów
laboratoryjnych,
–
zaproponować przebieg procesów technologicznych na podstawie wyników oznaczeń
kontrolno-pomiarowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Pomiary kontrolne stosowane w wyprawie skór
4.1.1. Materiał nauczania
W procesie wyprawy skór wykonuje się badania dotyczące surowców, materiałów
pomocniczych, roztworów roboczych, półfabrykatów i wyrobów gotowych.
Badania te można przeprowadzać metodą organoleptyczną lub laboratoryjnie.
Analiza laboratoryjna składa się z analizy chemicznej i badań fizykomechanicznych.
Analizie chemicznej poddaje się: surowce, materiały pomocnicze, półfabrykaty i roztwory
technologiczne w różnych stadiach produkcji oraz wyroby gotowe. Badaniom
fizykomechanicznym poddaje się surowiec, półfabrykat i wyrób gotowy.
Metoda organoleptyczna lub inaczej sensoryczna jest to metoda oceny za pomocą
narządów zmysłów, tj. wzroku, smaku, węchu, dotyku. Pozwala ona najszybciej ocenić jakość
badanego materiału. W wyprawie skór metody organoleptyczne stosowane są do oceny
jakości surowca, półfabrykatu i wyrobu gotowego oraz określenia przebiegu procesów
wyprawy.
Do podstawowych pomiarów stosowanych w procesie wyprawy należą:
– pomiar ciężaru właściwego cieczy,
– pomiar temperatury,
– pomiar wilgotności powietrza,
– pomiar pH,
– oznaczanie wagi,
– pomiar grubości skóry,
– pomiar lepkości cieczy.
Pomiar ciężaru właściwego cieczy
Pomiar ciężaru właściwego cieczy (gęstości cieczy) stosuje się w garbarni jako
oznaczenie przybliżonego stężenia roztworów roboczych. Pomiar ten stosowany jest podczas
sporządzania roztworów roboczych jak też podczas kontrolowania ich składu w czasie
prowadzenia operacji technologicznych.
W praktyce garbarskiej pomiaru tego dokonuje się prawie wyłącznie za pomocą
areometru (rys 1).
Rys.1. Areometr [
http://winiarz.strona.pl/files/products/a38skl.jpg
Areometr jest to szklany, pionowy pływak, składający się z części rozszerzonej,
obciążonej rtęcią lub ołowiem oraz z tzw. szyjkę, na którą naniesiona jest skala. Areometr
mający stałą masę zanurza się w cieczy w zależności od jej gęstości. Podziałka wyskalowana
jest w jednostkach gęstości (g/cm
3
) lub w procentach stężenia danej substancji
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
(alkoholomierz, sacharymetr, solomierz itp.). W garbarstwie stosuje się również areometry
wyskalowane w stopniach Baumé (°Bé).
Pomiar przeprowadza się w cylindrze dostatecznie szerokim, aby areometr nie dotykał
ścianek (rys. 2). Do cylindra wlewa się badaną ciecz o temperaturze w jakiej wyskalowany
był areometr. Następnie zanurza się w niej suchy i czysty areometr. Zanurzać należy powoli,
trzymając szyjkę aż do swobodnego zanurzenia pod wpływem własnej masy. Po zanurzeniu
się areometru i ustabilizowaniu się jego położenia dokonuje się odczytu wartości na skali.
Rys. 2. Wykonanie pomiaru gęstości areometrem
http://www.dami.pl/~chemia/liceum/liceum2/reakcje3.htm
]
Zależności gęstości w g/cm
3
od stężenia niektórych roztworów stosowanych
w garbarstwie przedstawiają tabele 1,2, 3.
Tabela 1. Zależność między gęstością i stężeniem kwasu siarkowego (H
2
SO
4
) 20°C [6, s.227]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
[g/
dm
3
]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
[g/
dm
3
]
1
2
3
4
5
6
7
8
0,7
1,0051
1
10,05
41,8
1,4049
51
716,5
1,7
1,0118
2
20,24
42,5
1,4148
52
735,7
2,6
1,0184
3
30,55
43,2
1,4248
53
755,1
3,5
1,0250
4
41,00
1,4148
1,4350
54
774,9
4,5
1,0317
5
51,59
1,4248
1,4453
55
794,9
5,4
1,0385
6
62,31
45,4
1,4557
56
815,2
6,3
1,0453
7
73,17
46,1
1,4662
57
835,7
7,2
1,0522
8
84,18
46,8
1,4768
58
856,5
8,1
1,0591
9
95,32
47,5
1,4875
59
877,6
9,0
1,0661
10
106,6
48,2
1,4983
60
899,0
9,9
1,0731
11
118,0
48,9
1,5091
61
920,6
10,8
1,0802
12
129,6
49,6
1,5200
62
942,4
11,7
1,0874
13
141,4
50,3
1,5310
63
964,5
12,5
1,0947
14
513,3
51,0
1,5421
64
986,9
13,4
1,1020
15
165,3
51,7
1,5533
65
1010
14,3
1,1094
16
177,5
52,3
1,5646
66
1033
15,2
1,1168
17
189,9
53,0
1,5760
67
1056
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
cd. tabeli 1.
1
2
3
4
5
6
7
8
16,0
1,1243
18
202,4
53,7
1,5874
68
1079
16,9
1,1318
19
215,0
54,3
1,5989
69
1103
17,7
1,1394
20
227,9
55,0
1,6105
70
1127
18,6
1,1471
21
240,9
55,6
1,6221
71
1152
19,4
1,1548
22
254,1
56,3
1,6338
72
1176
20,3
1,1626
23
267,4
56,9
1,6456
73
1201
21,1
1,1704
24
280,9
57,5
1,6574
74
1226
21,9
1,1783
25
294,6
58,1
1,6692
75
1252
22,8
1,1862
26
308,4
58,7
1,6810
76
1278
23,6
1,1942
27
322,4
59,3
1,6927
77
1303
24,4
1,2023
28
336,6
59,9
1,7043
78
1329
25,2
1,2104
29
351,0
60,5
1,7158
79
1355
26,0
1,2185
30
365,6
61,1
1,7272
80
1382
26,8
1,2267
31
380,3
61,6
1,7383
81
1408
27,6
1,2349
32
396,2
62,1
1,7491
82
1434
28,4
1,2432
33
410,3
62,6
1,7594
83
1460
29,1
1,2515
34
425,5
63,0
1,7693
84
1486
29,9
1,2599
35
441,0
63,5
1,7786
85
1512
30,7
1,2684
36
456,6
63,9
1,7872
86
1537
31,4
1,2769
37
472,5
64,2
1,7951
87
1562
32,2
1,2855
38
488,5
64,5
1,8022
88
1586
33,0
1,2941
39
504,7
64,8
1,8087
89
1610
33,7
1,3025
40
521,1
65,1
1,8144
90
1633
34,5
1,3116
41
537,8
65,3
1,8195
91
1656
35,2
1,3205
42
554,6
65,5
1,8240
92
1678
35,9
1,3294
43
571,6
65,7
1,8279
93
1700
36,7
1,3384
44
588,9
65,8
1,8312
94
1721
37,4
1,3476
45
606,4
65,9
1,8377
95
1742
38.1
1,3569
46
624,2
66,0
1,8355
96
1762
38,9
1.3663
47
642,2
66,0
1,8364
97
1781
39,6
1,3758
48
660,4
66,0
1,8361
98
1799
40,3
1,3854
49
678,8
65,9
1,8342
99
1816
41,1
1,3951
50
697,6
65,8
1,8305
100
1831
Tabela 2. Gęstość i stężenie kwasu solnego (HCl) 20°C [6, s.229]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1,00
1,0069
1,40
16,0
1,1240
24,57
20,0
1,1600
31,45
2,00
1,0140
2,82
16,1
1,1248
24,73
20,1
1,1609
31,64
3,00
1,0211
4,25
16,2
1,1256
24,90
20,2
1,1619
31,82
4,00
1,0284
5,69
16,3
1,1265
25,06
20,3
1,1628
32,01
5,00
1,0357
7,15
16,4
1,1274
25,23
20,4
1,1637
32,19
5,25
1,0394
7,52
16,5
1,1283
25,39
20,5
1,1647
32,38
5,50
1,0413
7,89
16,6
1,1292
25,56
20,6
1,1656
32,56
5,75
1,0432
8,26
16,7
1,1301
25.72
20,7
1,1666
32,75
6,00
1,0450
8,64
16,8
1,1310
25,89
20,8
1,1675
32,03
6,25
1,0469
9,02
16,9
1,1319
26,05
20,9
1,1684
33,12
6,50
1,0488
9,40
17,1
1,1328
26,22
21,0
1,1694
33,31
6,75
1,0507
9,78
17,2
1,1336
26,39
21,1
1,1703
33,50
7,00
1,0526
10,17
17,3
1,1345
26,56
21,2
1,1713
33,69
7,25
1,0545
10,55
17,4
1,1354
26,73
21,3
1,1722
33,88
7,50
1,0564
10,94
17,5
1,1363
26,90
21,4
1,1732
34,07
7,75
1,0584
11,32
17,6
1,1372
27,07
21,5
1,1741
34,26
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
cd. tabeli 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
8,00
1,0603
11,71
17,7
1,1381
27,24
21,6
1,1751
34,45
8,25
1,0623
12,09
17,8
1,1390
27,41
21,7
1,1760
34,64
8,50
1,0642
12,48
17,9
1,1399
27,58
21,8
1,1770
34,83
8,75
1,0662
12,87
18,0
1,1408
27,75
21,9
1,1779
35,02
9,00
1,0681
13,26
18,1
1,1417
27,92
22,0
1,1789
35,21
9,25
1,0701
13,65
18,2
1,1426
28,09
22,1
1,1798
35,40
9,50
1,0721
14,04
18,3
1,1435
28,26
22,2
1,1808
35,59
9,75
1,0741
14,43
18,4
1,1444
28,44
22,3
1,1817
35,78
10,0
1,0761
14,83
18,5
1,1453
28,61
22,4
1,1827
35,97
10,25
1,0781
15,22
18,6
1,1462
28,78
22,5
1,1836
36,16
10,50
1,0801
15,62
18,7
1,1471
28,95
22,6
1,1846
36,35
10,75
1,0821
16,01
18,8
1,1480
29,13
22,7
1,1856
36,54
11,00
1,0841
16,41
18,9
1,1489
29,30
22,8
1,1866
36,73
11,24
1,0861
16,81
23,6
1,1498
29,48
22,9
1,1875
36,93
11,50
1,0881
17,21
23,7
1,1944
38,49
23,0
1,1885
37,14
11,75
1,0902
17,61
23,8
1,1953
38,72
23,1
1,1895
37,36
12,00
1,0922
18,01
23,9
1,1963
38,95
23,2
1,1904
37,58
12,25
1,0922
18,41
24,0
1,1973
39,18
23,3
1,1914
37,80
12,50
1,0943
18,82
24,1
1,1983
39,41
23,4
1,1924
38,03
12,75
1,0964
19,22
24,2
1,1903
39,64
23,5
1,1934
38,26
13,00
1,0985
19,63
24,3
1,2003
39,86
24,4
1,2023
40,32
13,25
1,1006
20,04
24,4
1,2013
40,09
24,5
1,2033
40,55
13,50
1,1027
20,45
19,0
1,1508
29,65
24,6
1,2043
40.78
13,75
1,1048
20,86
19,1
1,1517
29,83
24,7
1,2053
41,01
14,00
1,1069
21,27
19,2
1,1526
30,00
24,8
1,2063
41,24
14,25
1,1090
21,68
19,3
1,1535
30,18
24,9
1,2073
41,48
14,50
1,1111
22,00
19,4
1,1544
30,35
25,0
1,2083
41,72
14,75
1,1132
22,50
19,5
1,1554
30,53
25,1
1,2093
41,99
15,00
1,1154
22,92
19,6
1,1563
30,71
25,2
1,2103
42,30
15,25
1,1176
23,33
19,7
1,1572
30,90
25,3
1,2114
42,64
15,50
1,1197
23,75
19,8
1,1581
31,08
25,4
1,2124
43,01
15,75
1,1219
24,16
19.9
1,1590
31,27
25,5
1,2134
43,40
Tabela 3. Gęstość i stężenie chlorku sodowego (NaCl) 20°C [6, s.232]
° Bé
Gęstość
g/cm
3
[%]
[g/dm
3
]
0,8
1,0053
1
10,05
1,8
1,0125
2
20,25
3,8
1,0268
4
41,07
5,8
1,0413
6
62,48
7,7
1,0559
8
84,47
9,6
1,0707
10
107,1
11,5
1,0857
12
130,3
13,3
1,1009
14
154,1
15,1
1,1162
16
178,6
16,9
1,1319
18
203,7
18,7
1,1478
20
229,6
20,4
1,1640
22
256,1
22,2
1,1804
24
283,3
23,9
1,1972
26
311,3
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Pomiar temperatury
Podczas prowadzenia procesu wyprawy wielokrotnie zachodzi konieczność pomiaru
temperatury powietrza oraz roztworów roboczych.
Temperaturę mierzy się za pomocą termometrów (rys. 3 i 4) ze skalą Celsjusza. Rurki
termometrów wypełnione są rtęcią lub zabarwionym alkoholem. Pomiar opiera się na
zasadzie prostej proporcjonalności pomiędzy wydłużeniem słupka cieczy termometrycznej
a badaną temperaturą.
Rys. 3. Termometry laboratoryjne [
http://www.introl.pl/katalog/termometry/laboratoryjne.html
Rys. 4. Termometry przemysłowe [
http://www.kwt.pl/files/rys1.jpg
]
W ostatnich latach rozpowszechniły się różnego rodzaju termometry bimetaliczne (rys.5)
i elektroniczne (rys. 6),
Rys. 5. Termometr bimetaliczny [
http://www.sprem.com.pl/tb100s.htm
]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Rys. 6. Termometry elektroniczne [
http://www.label.com.pl/po/home_ter.html
Pomiar wilgotności powietrza
Pomiar wilgotności powietrza przeprowadza się przy użyciu higrometru włosowego
(rys. 7a) lub psychrometru (rys. 7b).
Elementem mierzącym (reagującym na zmiany wilgotności względnej) w higrometrze
włosowym jest odtłuszczony włos ludzki (dokładniej pęczek włosów). Włos, gdy wilgotność
względna rośnie, absorbuje parę wodną z powietrza i zmienia swoją grubość i długość; przy
wzroście wilgotności względnej włos się wydłuża, przy zmniejszaniu się wilgotności
względnej - kurczy. Jeśli pęczek włosów zamocować z jednej strony do nieruchomego
zacisku, drugą, swobodną stronę pęczka włosów zamocować do bloczka umocowanego na
osi, który w napięciu utrzymywany jest przez delikatną sprężynkę, to w takt zmian długości
włosów bloczek będzie się skręcał raz w jedną, raz w drugą stronę, stosownie do zmian
wilgotności. Po przymocowaniu do bloczka delikatnej, dość długiej wskazówki, będzie ona
wykonywała ruchy, zgodnie z kątem skręcenia bloczka. Jeśli pod wskazówką znajdować się
będzie skala, cechowana w % wilgotności względnej, otrzyma się przyrząd pozwalający na
łatwy pomiar wilgotności względnej.
W praktyce spotyka się cały szereg higrometrów włosowych, różniących się
rozwiązaniami konstrukcyjnymi, obudowami, kształtami, dodatkowymi funkcjami. Bardzo
często higrometry włosowe wyposażone są dodatkowo w termometr (najczęściej termometr
spirytusowy o dokładności odczytu 1 lub 0,5°C).
a b
Rys. 7. Przyrządy do pomiaru wilgotności powietrza
a) higrometr włosowy z wbudowanym termometrem [
http://ocean.wsm.gdynia.pl/student/meteo1/wilg_2.html
b) psychrometr [
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Psychrometr składa się z dwóch termometrów umocowanych obok siebie. Zbiornik
z rtęcią jednego z termometrów (tzw. mokrego) owinięty jest wielokrotnie gazą, której koniec
zanurzony jest w naczynku z wodą. Drugi termometr jest suchy. Woda z mokrej gazy paruje
i odbiera ciepło od rtęci, przez co wskazania termometru mokrego są niższe niż termometru
suchego. Im wilgotność względna otaczającego powietrza jest mniejsza, tym wskazania
mokrego termometru są niższe. Odczytując różnicę wskazań obydwu termometrów
i korzystając z tablicy psychrometrycznej (tab.4), znajdujemy wilgotność względną
otaczającego powietrza.
Tabela 4. Tabela do pomiaru wilgotności względnej [1, s. 49]
Wskazania suchego termometru w °C
Różnica wskazań obu
termometrów
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
0
100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
1
81
84
85
86
87
88
89
90
90
91
91
92
92
2
63
68
70
73
75
76
78
79
81
82
83
83
84
3
46
52
56
60
63
60
68
70
71
73
74
76
77
4
28
36
42
47
51
54
57
60
62
64
66
68
69
5
12
21
28
35
40
44
48
51
54
56
58
61
62
6
15
23
28
34
38
42
45
48
51
54
56
7
10
18
24
29
33
37
41
44
47
49
8
suche powietrze
7
14
20
25
30
34
37
40
43
9
4
11
17
22
26
30
34
37
10
9
15
20
24
28
31
Obecnie do pomiaru wilgotności powietrza mogą być stosowane psychrometry
elektroniczne (rys. 8).
a b c
Rys. 8. Psychrometr a) ręczny [
http://somet.pl/dzial1/1.2/Humidity%2005_html_m45df77eb.png
b) stacjonarny [
http://somet.pl/dzial1/1.2/Humidity%2005_html_m1d1167b9.png
c) termohigrometr [
http://www.label.com.pl/po/home_th.dt.html
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Pomiar pH
Ilościowe określenie odczynu roztworu w formie stężenia jonów H
+
lub OH
-
nie jest
wygodne ze względu na rząd wielkości spotykanych liczb. Dlatego stosuje się do określania
odczynu umownych „stopni kwasowości” zwanych pH roztworu (rys. 9).
odczyn
roztworu silnie kwaśny słabo kwaśny obojętny słabo zasadowy silnie zasadowy
Rys. 9. Skala pH
Pomiary pH mają szczególne znaczenie dla kontroli przebiegu procesów
technologicznych w czasie wyprawy skór.
Pomiar odczynu roztworu można przeprowadzić stosując:
– pH-metry – różnego rodzaju urządzenia, których działanie polega na pomiarze siły
elektromotorycznej ogniwa, z którego jedna elektroda jest zanurzona w roztworze
o znanym pH, zaś druga w roztworze badanym. Uzyskane dane przekształcane są na
odpowiednie wartości pH (rys.10).
a b
Rys. 10. Pehametr
a)laboratoryjny[
http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph013.jpg
]
b) przenośny [
http://www.pol-eko.com.pl/foto/HI-ph006.jpg
– indykatory czyli wskaźniki odczynu takie jak fenoloftaleina, błękit bromofenolowy, zieleń
bromokrezolowa i inne. Zasada oznaczania pH przy pomocy wskaźników polega na
wykorzystaniu zmiany jego barwy w zależności od odczynu roztworu (tabela 5).
pH
1
2
3
7
6
5
4
8
9
10
11
12
13
14
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Tabela 5. Zmiany barwy podstawowych wskaźników przy określonych wartościach pH [3, s.33]
Rodzaj wskaźnika
Zmiana zabarwienia
Zakres pH
Błękit bromotymolowy żółte - zielone
6,0 - 7,0
błękitne - niebieskie
7,5 - 7,6
Czerwień metylowa
jaskrawoczerwone - czerwone 4,2 - 4,8
słaboczerwone - żółte
5,0 - 6,2
Czerwień .fenolowa
słabożółte - różowe
6,8 - 7,5
czerwone - jaskrawoczerwone 7,8 - 8,4 i wyżej
Błękit tymolowy
żółte - żółtobłękitne
8,0 - 8,5
błękitne - granatowe
8,8 - 9,6
Fenoloftaleina
bezbarwne - słaboróżowe
8,3 - 8,7
Zieleń bromokrezolowa
różowe - czerwonomalinowe
żółte - purpurowoczerwone
9,0 - 10 i wyżej
3,8 - 5,4
– papierki wskaźnikowe (rys.11) – paski bibuły nasączone roztworami wskaźników.
Rozróżniamy papierki wskaźnikowe uniwersalne o badanym zakresie pH 1- 13 i papierki
wskaźnikowe o węższym zakresie pH.
Rys.11. Papierki wskaźnikowe [
http://www.conbest.pl/DSL_Katalog/pg0122im.jpg
Papierki wskaźnikowe zaopatrzone są w barwną skalę, której kolory odpowiadają
odpowiedniej wartości pH. Papierek zanurzony w badanym roztworze przyjmuje określoną
barwę w zależności od odczynu roztworu. Porównując zabarwienie papierka z barwną skalą,
odczytujemy przybliżone wartości pH roztworu. W przypadku badania roztworów barwnych
wskazane jest stosowanie papierków z naniesioną na nie skalą barwną.
Ważenie
W procesie wyprawy skór większość środków dozuje się wyliczając ich ilość w stosunku
do masy skór w danej operacji technologicznej. Dlatego też ważenie jest bardzo ważną
czynnością w prowadzeniu produkcji. Do przeprowadzenia ważenia stosuje się różnego
rodzaju wagi w zależności od zakresu i dokładności ważenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Do przeprowadzenia ważenia w procesach wyprawy skór mogą być stosowane wagi
techniczne (rys. 12) i przemysłowe (rys. 13).
a b
Rys.12. Wagi a) szalkowa [
http://www.exalt.pl/wagi/mechaniczne/szalkowa/szalkowa3.jpg
]
b) techniczna [
http://www.sas.net.pl/images/products/54.jpg
a b c
]Rys.13 Wagi przemysłowe elektroniczne
a) [
http://www.exalt.pl/axis/b15d/index.htm
b) [
http://www.exalt.pl/axis/b15m/index.htm
c) waga pomostowa [
http://www.sas.net.pl/images/products/157.jpg
]
Pomiar grubości skóry
Pomiaru grubości skóry dokonuje się przy użyciu grubościomierza (rys.14). Powinien to
być grubościomierz z obciążeniem stałym o dokładności 0,01mm lub mikrometryczny
sprężynowy o dokładności 0,1mm. Grubościomierz powinien być wyposażony w czujniki
płaskie o powierzchni 10mm. Przy użyciu grubościomierza sprężynowego odczytu dokonuje
się natychmiast po zetknięciu się płaszczyzn czujników ze skórą. Przy grubościomierzach
z obciążeniem stałym wskazane jest dokonanie odczytu po ok. 5 sekundach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Rys.14.Grubościomierz sprężynowy:
1 – dźwignia, 2 – stopka czujnika ruchoma, 3 – stopka czujnika stał, 4 – licznik
[
http://www.narzedziowy.pl/timages//2005-11-14_15-58-51-7387_(300x225).png
Głębokość zasięgu przyrządu sięga nawet 200cm co umożliwia pomiar grubości skóry
w dowolnym miejscu.
Pomiar powierzchni skóry
Pomiar powierzchni skóry można przeprowadzić stosując przyrządy zwane planimetrami.
W praktyce garbarskiej stosowane są proste urządzania mechaniczne (rys. 15) lub
elektroniczne działające przy użyciu fotokomórek maszyny do pomiaru powierzchni (rys. 16).
Rys.15.Planimetr [
http://whistleralley.com/planimeter/plan1.jpg
Pomiar powierzchni planimetrem wykonujemy w ten sposób, że ustawiamy biegun
nieruchomo na zewnątrz mierzonej skóry, tak aby kółko w czasie objazdu nie natrafiało na
żadne przeszkody, po czym przy pomocy ramienia wodzącego oprowadzamy wodzikiem
mierzoną skórę wzdłuż konturu. Kółko całkujące toczy się, a wszystkie jego ruchy są
rejestrowane przez mechanizm liczący. Mierzona powierzchnia jest proporcjonalna do ilości
obrotów kółka, które odczytujemy z tarczy i bębna mechanizmu liczącego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Rys.16.Urzadzenie elektroniczne do pomiaru powierzchni skór
[
http://img.alibaba.com/photo/11536641/Automatic_Leather_Measuring_Machine_As_om_16000_3000.jpg
Pomiar lepkości
Do oznaczania lepkości stosuje się jedną z najszybszych metod używając kubka
wypływowego typu Ford (rys.17). Urządzenie to stosuje się do cieczy, których czas wypływu
wynosi 15 – 250 s. Zasada oznaczania polega na zmierzeniu czasu wypływu cieczy przez
otwór wypływowy kubka o średnicy najczęściej 4mm.
a b
Rys.17. Różne rodzaje Kubka Forda
a) stalowy [
http://www.przemaluj.pl/_images/xs.jpg
]
b) ceramiczny z wymiennymi dyszami
http://www.klimatest.com/katalog/pokaz/Pomiar%20lepko&%23347%3Bci/Thwing-Albert%20Europe
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Podstawowe odczynniki
Podczas kontroli międzyoperacyjnej w procesie wyprawy skór stosuje się:
– kwas siarkowy(VI) H
2
SO
4
jest bezbarwną, bezwonną, silnie higroskopijną, żrącą, oleistą
cieczą o gęstości 1,838 g/cm
3
, wrze w temperaturze 296°C. Miesza się z wodą w każdym
stosunku, roztwór wodny zawierający 98,3% kwasu siarkowego to tzw. kwas siarkowy
stężony. Jest jednym z najważniejszych produktów stosowanych w przemyśle
chemicznym i innych (jest najtańszym mocnym kwasem), miesza się z wodą we
wszystkich stosunkach. Stężony kwas siarkowy jest silnie higroskopijny (dlatego jest
stosowany jako środek suszący i odciągający wodę), powoduje zwęglanie substancji
organicznych zawierających tlen i wodór. Stężony kwas siarkowy działa utleniająco,
zwłaszcza w podwyższonej temperaturze, rozpuszcza metale półszlachetne np. Cu, Ag.
Kwas siarkowy jest bardzo mocnym kwasem. Obecnie jest otrzymywany metodą
kontaktową polegającą na utlenianiu SO
2
do SO
3
tlenem z powietrza w temp. 500°C,
w obecności katalizatorów. Uzyskany SO
3
jest pochłaniany w roztworze kwasu
siarkowego, w wyniku czego otrzymuje się stężony kwas siarkowy (98- procentowy) lub
tzw. dymiący kwas siarkowy, czyli oleum. Stosowany jest do: wyrobu nawozów
sztucznych, do oczyszczania powierzchni metali, produkcji papieru, rafinacji tłuszczów
i olejów, do wyrobu włókien sztucznych i materiałów wybuchowych, otrzymywania
innych chemikaliów, jako elektrolit w akumulatorach, w garbarstwie, drożdżownictwie,
gorzelnictwie, farbiarstwie, itp. Postać handlowa: kwas siarkowy techniczny 76-78%,
gęstość 1,7g/cm3, kwas siarkowy techniczny stężony 94-96%, gęstość 1,84g/cm3, kwas
siarkowy czysty stężony 95,6-98,8%, gęstość 1,84g/cm3, kwas siarkowy akumulatorowy
ok. 30% H
2
SO
4
.
Jest to ciecz nie palna ale w ogniu wydzielają się żrące i toksyczne gazy. Kwas
siarkowy(VI) 98% i jego pary działają żrąco na żywą tkankę. Kwas rozcieńczony i jego
pary działa drażniąco na skórę, oczy i drogi oddechowe. Ma działanie bakteriobójcze.
Dawka trująca wprowadzona do organizmu człowieka wynosi 2 - 3 g, dawka śmiertelna
wynosi 4 - 8 g.
Jest niebezpieczny dla środowiska naturalnego. W bezpośredniej styczności zabija
wszelkie formy życia. Zwęgla substancje organiczne (odciąganie wody).
– bezwodnik kwasu octowego (CH
3
CO)
2
O, W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna
ciecz o ostrym zapachu octu, gęstość 1,08 g/cm
3
(20°C). Miesza się bez ograniczeń
z alkoholem etylowym i wodą w temperaturze pokojowej
Jest to ciecz łatwo palna. Pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary są cięższe
od powietrza i gromadzą się przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeń.
Bezwodnik kwasu octowego i jego pary działają żrąco na żywą tkankę. Bezwodnik octowy
i jego pary działają drażniąco na skórę, oczy i drogi oddechowe. Ma działanie bakteriobójcze.
– 1% roztwór kwasu mrówkowego HCOOH, (kwas metanowy) najprostszy kwas
organiczny Jest to ciecz obdarzona bardzo ostrym zapachem, podobnym do zapachu
chlorowodoru. Doskonale miesza się z wodą. Ma właściwości żrące. Jest najmocniejszym
kwasem wśród kwasów organicznych choć znacznie słabszym od mocnych kwasów
mineralnych. Kwas mrówkowy jest związkiem silnie redukującym Kwas mrówkowy
otrzymuje się w wyniku utleniania alkoholu metylowego, w katalitycznej reakcji tlenku
węgla z parą wodną lub też z tlenku węgla i wodorotlenku sodu. W przyrodzie kwas
mrówkowy występuje w jadzie niektórych owadów oraz w liściach pokrzyw.
Jest to ciecz łatwo palna. Pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary są
cięższe od powietrza – gromadzą się przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeń.
Kwas mrówkowy i jego pary działają żrąco na żywą tkankę.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
– 10% roztwór alkoholowy fenoloftaleiny,
Fenoloftaleina jest bezbarwną substancją krystaliczną, rozpuszczalną w alkoholu
etylowym i nierozpuszczalną w wodzie. Fenoloftaleina jest wskaźnikiem, który
przechodzi z formy bezbarwnej (w środowisku kwaśnym lub obojętnym) do
czerwonofioletowej (w środowisku zasadowym). Zakres pH zmiany barwy 8,3 - 10,0
(rys. 18). Fenoloftaleina stosowana jest w lecznictwie jako środek przeczyszczający.
pH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Rys.18. Zmiana barwy fenoloftaleiny w zależności od pH
– 1% roztwór alkoholowy zieleni bromokrezolowej, Zakres pH zmiany barwy 3,8 – 5,4
(rys. 19) od żółtej w środowisku mocno kwaśnym poprzez zieloną do niebieskiej
w środowisku zasadowym.
pH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Rys.19. Zmiany barwy zieleni bromokrezolowej w zależności od pH
Szkło i sprzęt laboratoryjny
Do najczęściej stosowanych w garbarstwie rodzajów szkła laboratoryjnego należą:
– probówka - najbardziej podstawowy element wyposażenia laboratorium chemicznego.
Probówki są mocno zróżnicowane nie tylko pod względem rozmiaru. Klasyczna jest
probówka okrągłodenna z wywinięciem. Wywinięcie to element wykańczający probówkę
ułatwiający umieszczenie w niej korka korkowego lub gumowego. Są także probówki
z wykończeniem na szlif oraz z płaskim dnem.
– zlewka - wielkości zlewek są bardzo różne od zupełnie malutkich 20 ml po wielkie kilku
litrowe. Służą zwykle jako reaktory oraz zbiorniki do chwilowego przechowywania
cieczy. W zlewkach często odmierzamy ciecze i prowadzimy ich ogrzewanie
(w większych ilościach). Mogą być elementem łaźni wodnych, układów destylacyjnych
i innych zestawów.
– cylinder miarowy – kształtem przypomina probówkę (choć są też znacznie większe,
np. 250 czy 1000cm
3
), natomiast w przeciwieństwie do większości probówek cylinder
posiada płaskie dno, a także wylew i podziałkę. Zwykle cylindry nie mają szlifu. Niektóre
mają odłączane podstawki okrągłe lub sześciokątne wykonane z tworzywa sztucznego,
inne mają szklaną podstawkę będącą trwałym wykończeniem cylindra. Cylindry służą
najczęściej do odmierzania cieczy.
– kolba - to jeden z bardziej zróżnicowanych elementów szkła laboratoryjnego. Kolby mogą
być ze szlifem lub bez, ze skalą lub bez, z jedną szyjką lub kilkoma. Najczęstsze są kolby
kuliste i stożkowe, które mogą mieć płaskie lub okrągłe dno. Kolby stożkowe
płaskodenne to kolby Erlenmayera często nazywane erlenmajerkami
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
a b c d
Rys. 20. Szkło laboratoryjne a) probówki, b) zlewka, c) cylinder miarowy, d) kolba
Do wykonywania oznaczeń kontroli międzyoperacyjnej konieczne jest zastosowanie
kuchenki elektrycznej (rys.21) lub palnika gazowego z siatka ceramiczną (rys. 22)
Rys. 21. Kuchenka elektryczna Rys.22. Palnik gazowy z siatka ceramiczną
[
http://www.mastercook.com.pl/cms/upload/6000-d630.jpg
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób oznacza się gęstość cieczy?
2. W jakich jednostkach może być wyrażona gęstość cieczy?
3. Jakimi przyrządami dokonuje się pomiaru temperatury?
4. Jakie przyrządy stosowane są do pomiaru wilgotności względnej powietrza?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
5. W jaki sposób określany jest odczyn roztworu ?
6. Co to są papierki wskaźnikowe?
7. Jakie rodzaje wag stosowane są w procesach wyprawy skór?
8. Jakie przyrządy stosuje się do pomiaru grubości skór?
9. Jakie urządzenia stosuje się do pomiaru powierzchni skóry?
10. Co to jest Kubek Forda?
11. Jakie odczynniki stosowane są kontroli międzyoperacyjnej wyprawy skór?
12. Jakie szkło laboratoryjne stosowane jest w wykonywaniu kontroli międzyoperacyjnej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznaczanie gęstości kwasów stosowanych w wyprawie skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania pomiaru,
3) przedstawić plan działania,
4) pobrać próbkę 200cm
3
badanych kwasów,
5) wykonać oznaczenie gęstości za pomocą areometru,
6) odczytać zawartość % kwasu z tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
tabele zależności gęstości od stężenia kwasu,
–
próbki badanych kwasów,
–
zestaw areometrów,
–
zlewki na próbki kwasów,
–
cylindry miarowe o pojemności 250 cm
3
,
–
przybory do pisania
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Badanie wilgotności względnej w pomieszczeniach produkcyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przedstawić plan działania,
3) wykonać pomiary wilgotności względnej w pomieszczeniach produkcyjnych za pomocą
higrometru włosowego,
4) wykonać pomiary wilgotności względnej w pomieszczeniach produkcyjnych za pomocą
psychrometru,
5) odczytać z tabeli wilgotność względną oznaczoną za pomocą psychrometru,
6) zapisać wyniki w tabeli,
7) porównać wyniki otrzymane różnymi metodami pomiaru.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
higrometr włosowy,
–
psychrometr,
–
tabela do pomiaru wilgotności względnej za pomocą psychrometru,
–
przybory do pisania,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Oznaczanie pH roztworów roboczych stosowanych w procesach wyprawy skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczeń,
3) przedstawić plan działania,
4) pobrać próbki roztworów stosowanych w procesach wyprawy skór,
5) wykonać oznaczenie pH za pomocą papierków wskaźnikowych uniwersalnych,
6) dobrać odpowiedni zakres papierków wskaźnikowych,
7) wykonać oznaczenie za pomocą dobranych papierków wskaźnikowych,
8) zapisać w zeszycie otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
papierki wskaźnikowe uniwersalne,
–
papierki wskaźnikowe o różnym zakresie pH,
–
zlewki na próbki roztworów,
–
przybory do pisania
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Pomiar grubości próbek skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczeń,
3) oznaczyć otrzymane próbki skór,
4) wykonać pomiar grubości otrzymanych próbek za pomocą grubościomierza,
5) zapisać w zeszycie otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
10 próbek skór o różnej grubości,
–
grubościomierz,
–
przybory do pisania
–
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Ćwiczenie 5
Pomiar powierzchni skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczeń,
3) rozłożyć skórę na stole,
4) wykonać pomiar powierzchni skóry za pomocą planimetru,
5) wykonać pomiar powierzchni skóry za pomocą elektronicznego urządzenia do pomiaru
powierzchni skór,
6) zapisać w zeszycie otrzymane wyniki,
7) porównać otrzymane wyniki pomiaru.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
wyprawiona skóra,
–
planimetr,
–
elektroniczne urządzenie do pomiaru powierzchni,
–
stół,
–
przybory do pisania
–
literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
oznaczyć gęstości roztworu za pomocą areometru?
¨
¨
2)
dokonać pomiaru temperatury otoczenia i roztworu
roboczego?
¨
¨
3)
dokonać pomiaru wilgotności względnej powietrza?
¨
¨
4)
oznaczyć pH roztworu roboczego?
¨
¨
5)
dokonać ważenia?
¨
¨
6)
dokonać pomiaru grubości skóry?
¨
¨
7)
oznaczyć lepkość lakieru?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.2. Kontrola międzyoperacyjna w procesach wyprawy skór
4.2.1. Materiał nauczania
Czynniki wpływające na procesy wyprawy
Głównymi czynnikami wpływającymi na większość procesów wyprawy skór są:
współczynnik kąpielowy, temperatura, stężenie substancji i czas.
1. Współczynnik kąpielowy wskazuje na wymaganą objętość roztworu, w którym przebiega
proces.
W przemyśle garbarskim współczynnik kąpielowy oblicza się w stosunku do masy skór
surowych, ustalonej zaraz po zdjęciu ze zwierzęcia. Masę skór zakonserwowanych przelicza
się na masę skór surowych stosując ustalone współczynniki przeliczeniowe. W czasie
produkcji ustala się masę międzyoperacyjną półwyrobów przed garbowaniem lub podczas
garbowania i po garbowaniu.
Zasadą jest, aby w jak największym stopniu wykorzystać urządzenia, w których
przeprowadza się procesy wyprawy, przez prawidłowe ustalenie współczynnika kąpielowego
K:
V
V
K
u
=
gdzie:
V—objętość użyteczna,
V
u
— -objętość całkowita.
Jak z powyższego wynika, współczynnik kąpielowy jest zawsze mniejszy od l i waha się
od 0,3 do 0,9 w zależności od rodzaju urządzenia, np. w bębnie garbarskim wynosi 0,45,
w cytroku 0,9.
Współczynnik kąpielowy jest ustalony doświadczalnie dla poszczególnych procesów
i dostosowany do wymagań i warunków technicznych produktu gotowego. Wielkość ta jest
różna, zależnie od rodzaju urządzeń. W celu prawidłowego przebiegu procesu dobór K
powinien być taki, aby roztwór roboczy w optymalnym stopniu stykał się z powierzchnią
skóry. Zbyt niski współczynnik może być przyczyną poważnych wad skóry wyprawionej,
natomiast zbyt duży wymaga nie tylko zużycia większej ilości chemikaliów stosowanych do
wyprawy skór, lecz ma wpływ na jakość tkanki skórnej. .
W futrzarstwie stosuje się znacznie większe współczynniki kąpielowe niż
w garbarstwie. Wynika to z konieczności zapewnienia okrywie włosowej wysokiej jakości
(połysku, puszystości) i zmniejszenia możliwości filcowania się włosa.
Najczęściej współczynnik kąpielowy podaje się w liczbach całkowitych, np. 4, lub
w procentach, np. 400%, co oznacza, że ilość kąpieli jest 4 razy większa niż masa skór.
W futrzarstwie zaś podaje się ilość kąpieli w stosunku np. l : 8 lub l : 10, a ilość stosowanych
chemikaliów w g/dm
3
.
2. Stężenie substancji ma wpływ na przebieg procesów wyprawy w kąpielach roboczych.
Podwyższenie stężenia substancji reagujących zwiększa jej dyfuzję w tkankę skórną,
przyspiesza przenikanie i zwiększa szybkość oddziaływania na białko skórne. Bardzo często
w kąpielach roboczych, oprócz podstawowego składnika, są stosowane różne pomocnicze,
które ułatwiają ich przenikanie i wiązanie się z tkanką skórną lub włosem. Niekiedy
nadmierne stężenie substancji reagującej ze skórą powoduje powierzchniowe zablokowanie
skóry i utrudnia prawidłowy przebieg procesu, co jest przyczyną powstawania różnych wad
tkanki skórnej i okrywy włosowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
W roztworach roboczych, w miarę przebiegu procesu, zmniejsza się stężenie substancji.
Niekiedy stosowane jest wzmacnianie roztworu przez dodatek świeżej substancji. Niektóre
roztwory robocze mogą być wykorzystywane do kilku partii skór i wówczas nazywamy je
roztworami „starymi”.
3. Czas trwania procesu.
Przedłużanie czasu trwania procesu wpływa na dyfuzję substancji reagujących, ich
równomierne wnikanie i wiązanie się z tkanką skórną. We wszystkich procesach wyprawy
skór, oprócz czasu, główną rolę odgrywają takie czynniki, jak: stężenie substancji
reagujących, ruch roztworu roboczego i skór, temperatura, rodzaj obróbki i inne. Umiejętne
zastosowanie tych czynników pozwala na skrócenie czasu. Przedłużenie czasu trwania
procesu ma wpływ nie tylko na równomierne przenikanie i wiązanie substancji reagujących,
lecz
także
na
równomierność
ich
rozłożenia
na
całej
grubości
półwyrobu
w różnych częściach topograficznych skóry. W niektórych przypadkach przedłużanie czasu
trwania procesu jest nie tylko zbędne, lecz także szkodliwe dla jakości skór, powodując
osłabienie lub rozluźnienie włókien skórnych, obniżenie trwałości osadzenia włosa itp.
4. Temperatura wielu procesów wyprawy ma decydujący wpływ na ich przebieg.
Podwyższenie temperatury powoduje wzrost dyfuzji, równomierne rozłożenie w skórze
substancji reagujących, ich wiązanie w skórze i we włosie. Jednak stosowanie szkodliwych
dla skóry temperatur wpływa na obniżenie wskaźników wytrzymałościowych tkanki skórnej.
Uzyskanie odpowiednich wyników przy stosowaniu temperatur niższych od zaleconych może
być uzyskane przez przedłużenie trwania procesu. Niekiedy stosowanie temperatur zbyt
wysokich nie powoduje wyraźnego przyspieszenia i jest szkodliwe, ponieważ znacznie
zwiększa się strata substancji białkowych. W krańcowych przypadkach stosowanie
niedopuszczalnie wysokich temperatur (skóra przed garbowaniem) może powodować
nieodwracalne zniszczenie skóry.
Kontrola międzyoperacyjna w magazynie surowca
1. Podczas magazynowania skór należy kontrolować warunki panujące w magazynie,
a przede wszystkim temperaturę i wilgotność względną powietrza. Warunki przechowywania
skór surowych określa norma PN - 85/P – 22004 Skóry surowe zwykłe. Przechowywanie
i transport.
Wilgotność względna powietrza w magazynie skór surowych powinna wynosić od
70 – 80%. Jeżeli wilgotność jest zbyt niska skóry szybko wysychają; wyższa – sprzyja
rozwojowi bakterii.
Temperatura w magazynie powinna wynosić około 8°C. Jeżeli temperatura w magazynie
wzrośnie powyżej 20°C należy magazyn wentylować, a w dzień dach należy polewać wodą.
Surowiec konserwacji suchej należy przechowywać w temperaturze 1 - 10°C i wilgotności
powietrza 50 – 60%.
Należy również kontrolować temperaturę wnętrza stosu skór. W tym celu w czasie układania
stosu zakłada się futerały drewniane sięgające do środka, w które później wsuwa się
termometry, korkuje i po 1/2 godziny sprawdza się temperaturę. Temperaturę stosów mierzy
się zawsze o tej samej porze dnia, około południa, w lecie codziennie, w zimie raz na tydzień.
Przy każdym stosie umieszcza się tablicę z notowaniami temperatury. Stos rozbiera się gdy:
– temperatura stosu jest wyższa niż temperatura w magazynie i nadal podwyższa się – górną
granicę stanowi 18°C dla skór lekkich i 20°C dla skór ciężkich,
– gdy temperatura wewnętrzna stosu osiągnęła 22°C dla skór lekkich i 24°C dla skór
ciężkich.
Przed przekazaniem partii skór do procesu wyprawy należy ustalić masę świeżą odtworzoną
według której obliczane będą ilości chemikaliów i wody w dalszych procesach wyprawy skór.
Ustalenie masy świeżej odtworzonej dokonuje się na podstawie normy PN–75/P–22009.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Kontrola międzyoperacyjna w procesach przygotowanie skór do garbowania
1. Podczas moczenia kontroluje się kąpiel i surowiec.
W kąpieli kontroluje się:
– temperaturę kąpieli,
– pH wody namokowej, które powinno wynosić 6,5 – 7,5,
– czas moczenia,
– współczynnik kąpielowy,
– zawartość NaCl – zawartość NaCl powyżej 3% wymaga wymiany wody, ponieważ już
5% NaCl stanowi optymalne warunki do rozwoju bakterii rozkładających białko skóry.
Kontrolę moczonego surowca prowadzi się organoleptycznie. Skóra dobrze rozmoczona
powinna wykazywać poślizg mizdry, zwiotczenie struktury i całkowitą pulchność tkanki.
Skóry moczone nie mogą wydzielać zapachu zgnilizny.
2. Zasadnicza kontrola procesu wapnienia polega na pomiarze temperatury i stężenia
wapnicy, zaś spęcznienie i prężność tkanki określa się za pomocą dotyku. W czasie wapnienia
reguluje się liczbę obrotów bębna. Przy nacisku palcem od strony lica skóra spęczniała
i sprężysta nie daje śladów, zaś wiotka (opadnięta) łatwo poddaje się naciskowi palca.
Kontrolę analityczną przeprowadza się w laboratorium. Polega ona na systematycznym
sprawdzaniu zawartości CaO, Na
2
S oraz wartość pH wapnicy.
Ocena stopnia zwapnienia skór może być kontrolowana przez oznaczenie temperatury
skurczu skóry, która maleje wraz ze wzrostem czasu wapnienia.
3. Intensywność prania i odtłuszczania skór i włosa zależy od wielu czynników, z których
podstawowymi są: rodzaj wyprawianego surowca i zabrudzenie włosa, rodzaj środków
piorących, stężenie, temperatura, pH, czas i obróbka mechaniczna oraz twardość wody.
Kontrola tego procesu polega na:
– pomiarze temperatury kąpieli, która nie może przekroczyć 40°C ze względu na
niebezpieczeństwo uszkodzenia skóry,
– kontroli pH kąpieli – optymalne najczęściej przekracza 7 i wynosi około 10,5,
– przestrzeganie czasu prania – przedłużenie go może prowadzić do osłabienia skóry
i obsady włosa.
– ocenie stopnia odtłuszczenia włosa wykonywanej najczęściej organoleptycznie lub przez
zanurzenie próbki włosa wysuszonego w mieszaninie (2:1) bezwodnika kwasu octowego
i stężonego kwasu siarkowego. Włos odtłuszczony, nie zawierający powyżej 2% tłuszczu
nie zabarwi się, natomiast tłusty przybiera barwę zieloną.
4. W procesach obróbki mechanicznej kontrola przeprowadzenia poszczególnych operacji
wykonywana jest wyłącznie organoleptycznie z wyjątkiem dwojenia, którego jakość można
skontrolować dodatkowo przez pomiar grubości skóry.
5. Po przeprowadzeniu operacji mechanicznej obróbki skór należy ustalić wagę tzw. golizny.
Według tej wagi dozowane będą chemikalia w dalszych procesach wyprawy skór.
6. Najważniejszą czynnością kontrolną podczas odwapniania jest badanie stopnia
zobojętnienia golizny. Badanie przeprowadza się za pomocą wskaźnika fenoloftaleiny, który
wkroplony na świeży przekrój skóry zabarwia się na różowo w obecności zasady wapniowej.
Brak zabarwienia golizny świadczy o prawidłowo przeprowadzonym procesie
odwapniania (rys. 23).
a b c
Rys. 23. Barwa przekroju skóry odwapnianej badanej przy użyciu fenoloftaleiny
a) skóra nieodwapniona, b) skóra odwapniona powierzchniowo, c) skóra całkowicie odwapniona.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
7. Kontrola wytrawiania polega na badaniach organoleptycznych wytrawianej golizny oraz
badaniach laboratoryjnych kąpieli i stosowanych środków. Badania organoleptyczne
wymagają od prowadzącego kontrolę dużej wprawy. Polegają one na ocenie stopnia
zwiotczenia tkanki, poślizgu warstwy licowej i rozluźnienia włókien skórnych.
Zwiotczenie tkanki skórnej stwierdza się przez naciskanie palcami skóry w części
przyogonowej i wówczas, jeżeli lico jest dostatecznie wytrawione, pozostaje trwały ślad.
Stopień, w jakim skóra poddaje się naciskowi zależy od rodzaju skór i ich przeznaczenia. Im
bardziej pulchny i ciągliwy ma być produkt gotowy, tym wrażliwsza powinna być w czasie
wytrawiania tkanka golizny. Na skórach wierzchnich obuwiowych nacisk powinien
pozostawić nieznaczny ślad, a wówczas golizna zachowa określoną prężność tkanki przy
umiarkowanym jej zwiotczeniu. W skórach rękawiczkowych lekkie ściśnięcie palcami
wystarcza, aby golizna o dużym zwiotczeniu uległa naciskowi tak dalece, że palce prawie
stykają się ze sobą.
Dostateczne wytrawienie poznaje się po poślizgu warstwy licowej. Golizna wytrawiona
jest tak śliska, że trudno ją uchwycić, a wyrzucona na posadzką rozpłaszcza się. Szorstkie lico
golizny świadczy o niedostatecznym wymyciu i odwapnieniu golizny, lub o zastosowaniu
twardej wody. Oprócz stwierdzenia poślizgu przeprowadza się badanie stopnia spulchnienia
warstwy licowej, która przy potarciu paznokciem powinna wydzielać mazistą pozostałość.
Wyciśniecie paznokciem brudu i powstanie w miejscach wyciśniętych białych śladów
świadczy o dobrym wytrawieniu. Również lekkie zadrapanie paznokciem pozostałej tkanki
przymięsnej, która łatwo się oddziela od dermy, świadczy o właściwym wytrawieniu.
W skórach intensywnie wytrawianych przeprowadza się próbę na przepuszczalność
powietrza przez tkankę golizny. W tym celu goliznę składa się tak, aby utworzył się woreczek
z powietrzem, który ściska się mocno w dole jedną ręką a drugą ręką naciska od góry. Jeżeli
golizna jest dobrze wytrawiona, to przez jej pory przechodzi powietrze dość szybko, co
uwidocznia się w postaci pęcherzyków na powierzchni golizny.
W czasie wytrawiania kontroluje się temperaturę i pH kąpieli. Aby przeprowadzić
badanie temperatury należy nabrać cieczy do zlewki, włożyć termometr i po ustabilizowaniu
się wyniku przeprowadzić odczyt. Maksymalne działanie enzymów wytrawiających
występuje w temperaturze 48 – 50°C. Jednak taka temperatura jest szkodliwa dla golizny
i proces wytrawiania należy prowadzić w temperaturze niższej odpowiednio przedłużając
czas procesu. Dla skór, które mają być ścisłe stosuje się temperaturę do 30°C, zaś skóry
miękkie od których wymagana jest duża ciągliwość wytrawia się w temperaturze 37 – 39°C.
Pomiar pH przeprowadza się za pomocą papierków uniwersalnych lub fenoloftaleiny,
która zabarwia się nieznacznie przy pH wyższym od 8. Zatem lekkie zaróżowienie roztworu
świadczy o właściwej wytrawie.
8. Kontrolę piklowania przeprowadza się organoleptycznie, obserwując zachowanie się
golizny w czasie procesu. Golizna obracana w ciągu 45 min powinna zatracić
charakterystyczny po wytrawieniu poślizg i uzyskać szorstkość powierzchni lica. Jakakolwiek
szklistość przekroju, zgalaretowacenie oraz spęcznienie świadczy o niewłaściwie
przeprowadzonym piklowaniu.
Stężenie soli przed wlaniem kwasu kontroluje się areometrem. Spiklowanie golizny może
być kontrolowane przez oznaczenie pH warstw zewnętrznych i wewnętrznych najbardziej
ścisłego miejsca skóry. Badanie to przeprowadza się przy użyciu wskaźnika zieleni
bromokrezolowej. Warstwy te barwią się następująco (rys.24):
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
barwa żółta
barwa niebieska
a b
Rys. 24. Zabarwienie warstw skóry spiklowanej przy użyciu jako wskaźnika zieleni bromokrezolowej
a) barwa prawidłowo spiklowanej golizny, b) golizna spiklowana powierzchniowo.
Oznaczenia zawartości w kąpieli kwasu i chlorku sodowego oraz kwasu związanego
i wapnia w goliźnie przeprowadza się analitycznie w laboratorium.
Kontrola międzyoperacyjna w procesach garbowania
1. Kontrola procesu garbowania chromowego polega na badaniach organoleptycznych oraz
laboratoryjnych.
Przed rozpoczęciem garbowania kontroluje się sporządzoną brzeczkę chromową.
W laboratorium oznacza się zasadowość brzeczki i zawartość Cr
2
O
3
.
Kontrola właściwego garbowania zaczyna się od obliczenia objętości brzeczki potrzebnej
do przeprowadzenia garbowania, ilości kąpieli we wstępnej fazie, kolejności dozowania
składników i przestrzegania czasu i temperatury kąpieli. Przed dodaniem sody do
alkalizowania należy ponownie oznaczyć w laboratorium zasadowość brzeczki i zawartość
Cr
2
O
3
.
W końcowym etapie garbowania przeprowadza się kontrolę stopnia przegarbowania
półfabrykatu. W tym celu przeprowadza się próbę wrzątku. Próbkę skóry o wymiarach
5 x 5cm pobraną z najbardziej zwartej i grubej części obrysowuje się na papierze. Następnie
próbkę umieszcza się w zlewce z gotującą wodą i nadal gotuje w czasie 2 minut. Próbka skóry
nie może leżeć na dnie naczynia. Po wyjęciu, próbkę wyciera się i przykłada do uprzednio
przygotowanego obrysu. Jeżeli próbka wykazuje do 10% skurczu, to skórę uważa się za
dobrze wygarbowaną. Próba wrzątku nie jest metodą oceny prawidłowości przeprowadzenia
procesu garbowania, ale w praktyce stosowana jest jako jeden z czynników kontrolnych.
Oznaczenie wartości pH kąpieli garbującej przeprowadza się na 1 godzinę przed
zakończeniem procesu i powinno wynosić 3,9 – 4,2.
Oznaczenie zawartości Cr
2
O
3
w kąpieli zużytej powinno wykazywać 5 – 8g/dm
3
Cr
2
O
3
.
2. Na przebieg garbowania roślinnego ma wpływ wiele czynników, których kontrola jest
konieczna, ponieważ decydują one o wartości wygarbowanych skór. Do najważniejszych
czynników zalicza się gęstość brzeczki, temperaturę i pH.
Stężenie brzeczki mierzy się areometrem przystosowanym do zakresu stężeń używanych
brzeczek. Pomiar wykonuje się w cylindrze miarowym. Dokładność podziałki wynosi 0,l°Be,
temperatura pomiaru 20°C. Przed pomiarem brzeczkę należy wymieszać.
Pomiar temperatury przeprowadza się termometrem o zakresie do 50°C.
Pomiary pH należy przeprowadzać w laboratorium za pomocą pehametru. Wszelkie
pomiary papierkami uniwersalnymi mijają się z celem, ponieważ brzeczki są barwne
i wytworzony kolor papierka może być błędnym wskaźnikiem pH.
Te trzy podstawowe pomiary kontrolne powinny być przeprowadzane dla każdej partii
skór. Właściwe korygowanie kwasowości, temperatury i stężeń brzeczek zależą od sposobu
i dokładności przeprowadzenia kontroli.
Ponieważ pomiar stężenia w °Be nie może być wskaźnikiem zawartości garbnika
w brzeczkach zużytych, należy analitycznie oznaczyć zawartość garbnika i niegarbnika.
W tym celu pobiera się dokładnie średnią próbę z każdego dołu i przekazuje do laboratorium.
Oznaczenie zawartości garbnika i niegarbnika pozwala na określenie stopnia czystości, który
jest wskaźnikiem wzajemnego stosunku garbnika do niegarbnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Poza wymienionymi pomiarami kontrolnymi przeprowadza się badania organoleptyczne
na stopień przegarbowania przez przecięcie skóry w części przyogonowej i obserwuje
przenikanie garbnika według zabarwienia przekroju. W końcowym stadium garbowania za
pomocą dotyku lub przez nadcięcie kawałka skóry stwierdza się wypełnienie tkanki skórnej.
Badania te wymagają dużej umiejętności praktycznej.
3. Po zakończeniu wstępnej obróbki mechanicznej i sortowaniu ustala się masę skór
struganych. Ustalona masa skór struganych i obliczona na jej podstawie średnia masa
pojedynczej sztuki skóry struganej stanowią podstawę opracowania wszelkich przepisów
technologicznych obejmujących podawane w % zapotrzebowanie wody, środków
wykończalniczych i chemicznych środków pomocniczych stosowanych w procesach
wykończalniczych.
Kontrola międzyoperacyjna w procesach wykończania właściwego.
1. Prawidłowość przebiegu procesu zobojętniania kontroluje się za pomocą wskaźnika
zieleni bromokrezolowej. Wskaźnik ten zmienia barwę z żółtej poprzez zieloną do niebieskiej
równolegle ze zmianą wartości pH od 3,5 do 6,0 (rys.19).
Zależnie od stosowanego sposobu stopień zobojętniania mierzony wartością pH wynosi
(rys.25):
a b c
pH > 5,4 pH = 4,5 – 5,0 pH = 3,5 – 3,8
Rys. 25 Schemat zobojętniania skóry chromowej
a) zobojętnianie powierzchniowe, b) zobojętnianie na wskroś, c) zobojętnianie maskujące.
2. W procesie barwienia dokonuje się sprawdzenia stopnia zobojętnienia skóry, temperatury
kąpieli barwiącej i jej kwasowości oraz stopnia wyczerpania barwnika z kąpieli. Te pomiary
należy przeprowadzać dla każdej partii barwionych skór.
Pomiar temperatury przeprowadza się dla kąpieli świeżej i zużytej.
Pomiar wartości pH kąpieli po zakończeniu barwienia lub po utrwaleniu wybarwienia
dodatkiem kwasu dokonuje się papierkiem wskaźnikowym uniwersalnym. W przypadku
kąpieli zawierającej zbyt duże ilości nie wyczerpanego barwnika pomiar pH należy
przeprowadzić w laboratorium za pomocą pehametru.
3. Kontrola procesu natłuszczania polega na badaniach organoleptycznych skóry
natłuszczonej oraz prostych badaniach kąpieli natłuszczającej. Organoleptycznie ocenia się
sposób natłuszczenia skór od strony mizdry i lica.
Badając kąpiel natłuszczającą sprawdza się jej temperaturę, wartość pH i stopień
wyczerpania tłuszczu. Pomiar pH przeprowadza się papierkami wskaźnikowymi
uniwersalnymi. Wyczerpanie tłuszczu z kąpieli bada się, pobierając próbkę kąpieli do
probówki szklanej i obserwując zmiany jej wyglądu zewnętrznego po dodaniu kilku kropel
roztworu wodnego kwasu mrówkowego o stężeniu 1%. Wystąpienie zmętnienia lub
powstanie mlecznej zawiesiny świadczy o niecałkowitym wyczerpaniu tłuszczu z kąpieli
natłuszczającej.
4. Kontrola suszenia skór zależy od stosowanej metody suszenia jednak najważniejszymi
parametrami kontrolowanymi są temperatura panującą w suszarni oraz wilgotność względna
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
powietrza. Jeżeli do suszenia stosowane są suszarnie próżniowe to oprócz temperatury płyt
grzewczych kontroluje się również stosowane ciśnienie i czas suszenia.
5. Kontrola klimatyzacji skór polega na pomiarze temperatury w komorze klimatyzacyjnej
oraz wilgotności względnej, która powinna wynosić ok. 85%.
Kontrola międzyoperacyjna w procesach nakładania powłok kryjących.
Podczas wykończania skór farbami kryjącymi i lakierami kontrola międzyoperacyjna
prowadzona jest przede wszystkim organoleptycznie. Pracownik powinien kontrolować
jakość nakładania poszczególnych powłok wykończalniczych oraz ich właściwości.
Konieczne jest również badanie jakości środków stosowanych w procesach wykończania ale
badania te powinny być prowadzone w laboratorium.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne czynniki wpływające na proces wyprawy skór?
2. Jak oblicza się współczynnik kąpielowy?
3. Jaki jest wpływ czasu trwania i temperatury na przebieg procesu wyprawy?
4. Na czym polega kontrola międzyoperacyjna w magazynie surowca?
5. Jakie parametry kontroluje się w procesach przygotowania do garbowania?
6. Jakie wskaźniki stosowane są do kontroli pH w procesach wyprawy skór?
7. Na czym polega kontrola międzyoperacyjna w procesach garbowania?
8. Jak przeprowadza się kontrolę międzyoperacyjną w procesach wykończania właściwego?
9. Na czym polega kontrola międzyoperacyjna w wykończaniu powłoki skór?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj kontroli warunków magazynowania skór surowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować urządzenia do wykonania pomiarów,
4) dokonać pomiaru temperatury panującej w magazynie,
5) dokonać pomiaru wilgotności względnej powietrza w magazynie,
6) dokonać pomiaru temperatury skór w wybranym stosie,
7) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
8) przedstawić wyniki wykonanych badań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– termometr do pomiaru temperatury otoczenia o zakresie – 20 – + 50°C,
– higrometr włosowy,
– termometr do pomiaru temperatury w stosie o zakresie 0 – + 50°C,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Ćwiczenie 2
Dokonaj badania pH skóry w procesie odwapniania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczenia,
3) pobrać próbki skóry: przygotowanej do przeprowadzenia procesu odwapniania, w trakcie
procesu odwapniania i po zakończonym odwapnianiu,
4) naciąć próbki nożem,
5) dokonać pomiaru zobojętnienia golizny za pomocą wskaźnika fenoloftaleiny,
6) zapisać obserwacje w zeszycie,
7) przedstawić wyniki wykonanego badania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
roztwór fenoloftaleiny we wkraplaczu,
–
nóż do pobrania i nacięcia próbek skóry,
–
skóra przygotowana do procesu odwapniania ,
–
skóra w trakcie procesu odwapniania,
–
skóra odwapniona
,
–
przybory do pisania,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Dokonaj badania pH skóry w procesie piklowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczenia,
3) pobrać próbki skóry: przygotowanej do przeprowadzenia procesu piklowania, w trakcie
procesu piklowania i po zakończonym piklowaniu,
4) naciąć próbki nożem,
5) dokonać pomiaru pH przekroju skóry za pomocą wskaźnika zieleni bromokrezolowej,
6) narysować w zeszycie schematy zabarwienia przekroju skóry,
7) przedstawić wyniki wykonanego badania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
roztwór zieleni bromokrezolowej we wkraplaczu,
–
nóż do pobrania i nacięcia próbek skóry,
–
skóra przygotowana do procesu piklowania,
–
skóra w trakcie procesu piklowania,
–
skóra spiklowana
,
–
przybory do pisania,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Przeprowadź próbę „wrzątku” skóry garbowanej chromowo.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oznaczenia,
3) pobrać próbki skóry przygotowanej do przeprowadzenia procesu garbowania, podczas
procesu garbowania i po zakończeniu procesu garbowania,
4) wyciąć próbki o wymiarach 5 x 5 cm,
5) oznaczyć próbki,
6) obrysować próbki na papierze milimetrowym,
7) zawiesić próbki w zlewce z gotującą wodą i gotować 2 min,
8) wyjąć próbki, wytrzeć i przyłożyć do narysowanego obrysu,
9) obrysować próbki innym kolorem,
10) obliczyć % skurczu badanych próbek,
11) zapisać obserwacje w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóra przygotowana do garbowania,
–
skóra podczas garbowania,
–
skóra po przeprowadzonym garbowaniu,
–
nóż lub nożyczki do pobrania próbek skóry,
–
papier milimetrowy,
–
kolorowe ołówki,
–
zlewka z wodą destylowaną o pojemności 500 cm
3
,
–
kuchenka elektryczna lub palnik gazowy, statyw i siatka ceramiczna,
–
bagietka szklana,
–
nitka do zawieszenia próbek skóry,
–
stoper lub zegarek,
–
literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
scharakteryzować główne czynniki wpływające na proces
wyprawy skór?
¨
¨
2)
dokonać kontroli międzyoperacyjnej w magazynie surowca?
¨
¨
3)
dokonać kontroli międzyoperacyjnej w procesach
przygotowania do garbowania?
¨
¨
4)
scharakteryzować metody kontroli międzyoperacyjnej w
procesach garbowania?
¨
¨
5)
dokonać pomiaru pH przy pomocy wskaźników i papierków
wskaźnikowych?
¨
¨
6)
dokonać kontroli międzyoperacyjnej w procesach wykończenia
skór?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących rozpoznawania i charakteryzowania rodzajów skór
surowych. Wszystkie pytania są pytaniami wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
–
w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).
6. Odpowiedzi udzielaj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję
z wykonanego zadania.
7. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania: 4, 6, 8, 10, i 17 gdyż są one na poziomie
trudniejszym niż pozostałe.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Ocenę organoleptyczną wykonuje się przy pomocy,
a) skomplikowanej aparatury laboratoryjnej,
b) prostej aparatury laboratoryjnej,
c) aparatury laboratoryjnej i zmysłów człowieka,
d) zmysłów człowieka.
2. Do pomiaru gęstości cieczy używa się
a) areometru,
b) higrometru,
c) pehametru,
d) psychrometru.
3. Gęstość roztworu wyraża się w
a) °C,
b) °Sch,
c) °Bé,
d) °F.
4. W higrometrze elementem mierzącym jest
a) wskazówka,
b) włos ludzki,
c) czujnik elektryczny,
d) termometr.
5. Odczyn roztworu roboczego charakteryzuje
a) pH,
b) stężenie,
c) zawartość wody,
d) zawartość składników rozpuszczonych.
6. Stężony kwas siarkowy jest szkodliwy dla środowiska naturalnego ponieważ
a) absorbuje tlen z powietrza,
b) w bezpośredniej styczności zabija wszelkie formy życia,
c) wydziela dużo szkodliwych oparów,
d) powoduje ocieplenie klimatu.
7. Zmiana pH powoduje w roztworze wskaźnika
a) zmianę stanu skupienia,
b) podwyższenie temperatury wrzenia,
c) zmianę barwy,
d) wytrącenie osadu.
8. Ilość środków stosowanych w procesach przygotowania do garbowania wylicza się
w stosunku do masy
a) skór zakonserwowanych,
b) skór surowych,
c) golizny,
d) skór struganych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
9. Duży wpływ na przebieg procesu moczenia skór ma
a) temperatura kąpieli narokowych,
b) temperatura otoczenia,
c) wilgotność względna powietrza,
d) twardość wody narokowej.
10. Ubytki masy skór po procesach konserwacji przedstawia tabela [PN – 75/P – 22009]
Ubytki masy w %
Lp Metoda konserwacji
skóry z wyjątkiem świńskich skóry świńskie
1. Skóry solone
13
10
2. Skóry solankowane
17
12
3. Skóry suchosolone
40
-
4. Skóry suszone
50
-
Masa partii zakonserwowanych metodą solenia skór bydlęcych wynosi 174kg. Masa tych skór
w stanie surowym wynosiła
a) 250 kg,
b) 225 kg,
c) 200 kg,
d) 185 kg.
11. Proces wapnienia kontroluje się organoleptycznie sprawdzając spęcznienie tkanki skórnej.
W skórze dobrze spęcznionej jest
a) widoczny bardzo wyraźny odcisk palca,
b) niewidoczny odcisk palca,
c) duży poślizg warstwy licowej,
d) duża szorstkość warstwy licowej.
12. Skóra
prawidłowo
odwapniona
wykazuje
zabarwienie
wobec
fenoloftaleiny
przedstawione na rysunku
1 2 3 4
a) 1,
b) 2,
c) 3,
d) 4.
13. Zwiotczenie tkanki skórnej w procesie wytrawiania stwierdza się przez naciskanie
palcami skóry w części przyogonowej. W skórach obuwiowych na skutek nacisku
a) palce prawie zetkną się ze sobą,
b) palce pozostawia wyraźny ślad,
c) palce pozostawią nieznaczny ślad,
d) palce nie pozostawią żadnego śladu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
14. Skóra prawidłowo spiklowana wykazuje w badaniu za pomocą zieleni bromokrezolowej
zabarwienie przedstawione na rysunku
1 2 3 4
a) 1,
b) 2,
c) 3,
d) 4.
15. Pomiaru pH brzeczki chromowej należy dokonać
a) organoleptycznie,
b) za pomocą wskaźników,
c) przy użyciu papierków wskaźnikowych,
d) za pomocą pehametru.
16. Badanie kąpieli natłuszczającej polega na kontroli
a) stężenia soli i stopnia wyczerpania tłuszczu,
b) temperatury, barwy i pH,
c) barwy, stężenia soli i stopnia wyczerpania kąpieli,
d) temperatury, pH i stopnia wyczerpania tłuszczu.
17. Stopień przegarbowania skór chromowych sprawdza się przez
a) oznaczenie pH skóry,
b) próbę wrzątku,
c) oznaczenie pH kąpieli
d) oznaczenie gęstości brzeczki.
18. Za pomocą przyrządu przedstawionego na zdjęciu dokonuje się pomiaru
a) powierzchni skóry
b) grubości skóry
c) gęstości roztworów roboczych
d) Odczynu roztworów roboczych.
[
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
19. Pomiaru lepkości lakieru dokonuje się przy pomocy
a) pehametru,
b) psychrometru,
c) grubościomierza,
d) kubka Forda.
20. Wilgotność względna w magazynie skór surowych powinna wynosić
a) 50 – 59%,
b) 60 – 69%,
c) 70 – 79%,
d) 80 – 89%.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Wykonywanie oznaczeń kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy
skór
Zakreśl poprawną odpowiedź
Numer
pytania
Odpowiedź
Punktacja
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
6. LITERATURA
1. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo cz. I. WPLiS, Warszawa 1965
2. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa
1985
3. Persz T.: Analiza techniczna w przemyśle skórzanym. WPLiS Warszawa 1967
4. Persz T.: Garbarstwo cz. II. WPLiS, Warszawa 1966
5. Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. I. Garbarbowanie. WSiP, Warszawa 1977
6. Smirnow W. I., Pawłowa M., Śmiechowski K., Gajewski M.: Vademecum Garbarza.
ITeE, Radom 1996
.png){kind=link}
