„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
 

 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 
              i  NAUKI 

 

 

 

Monika Mosionek 

 

 

 

 

Modelowanie form odzieży zgodnie z projektem 
plastycznym  311[34].Z2.05 
 

 

 

 

 
 

Poradnik dla ucznia 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom  2005

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
1 

Recenzenci: 
mgr inż. Ewa Jachym 
mgr Ewa Samojlik 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
Katarzyna Maćkowska 
 
 
Konsultacja: 
dr inż. Janusz Figurski 
 
 
Korekta: 
Joanna Fundowicz 
Edyta Kozieł  

 

 
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34].Z2.05 
Modelowanie form odzieży zgodnie z projektem plastycznym  zawartego w modułowym 
programie nauczania dla zawodu technik technologii odzieży. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Wydawca 
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2005

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
2 

 

SPIS TREŚCI 

 

1.  Wprowadzenie 

3

2.  Wymagania wstępne 

5

3.  Cele kształcenia 

6

4.  Materiał nauczania 

7

4.1. Zasady modelowania wtórnego odzieży okrywającej górną i dolną część ciała 

7

   4.1.1. Materiał nauczania 

7

   4.1.2. Pytania sprawdzające 21
   4.1.3.  Ćwiczenia 21
   4.1.4. Sprawdzian postępów 23
4.2. Modelowanie bielizny damskiej dla typów figury A i B 

23

   4.2.1. Materiał nauczania 

23

   4.2.2. Pytania sprawdzające 29
   4.2.3. Ćwiczenia  

29

   4.2.4. Sprawdzian postępów  

30

4.3. Modelowanie odzieży wierzchniej i nakryć głowy dla sylwetek typu A i B

 

30

   4.3.1. Materiał nauczania 

30

   4.3.2. Pytania sprawdzające 36
   4.3.3. Ćwiczenia  

36

   4.3.4. Sprawdzian postępów  

37

4.4. Modelowanie odzieży roboczej 

37

   4.4.1. Materiał nauczania 

37

   4.4.2. Pytania sprawdzające 39
   4.4.3. Ćwiczenia  

39

   4.4.4. Sprawdzian postępów  

40

4.5. Modelowanie odzieży dziecięcej dla I grupy wiekowej 

40

   4.5.1. Materiał nauczania 

40

   4.5.2. Pytania sprawdzające 48
   4.5.3. Ćwiczenia  

49

   4.5.4. Sprawdzian postępów  

49

4.6. Modelowanie odzieży męskiej sportowej dla typów sylwetek A i B 

50

   4.6.1. Materiał nauczania 

50

   4.6.2. Pytania sprawdzające 56
   4.6.3. Ćwiczenia  

56

   4.6.4. Sprawdzian postępów  

58

4.7. Modelowanie przestrzenne 

58

   4.7.1. Materiał nauczania 

58

   4.7.2. Pytania sprawdzające 63
   4.7.3. Ćwiczenia  

63

   4.7.4. Sprawdzian postępów  

65

5. Sprawdzian osiągnięć 

66

6. Literatura 

73

 

 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
3 

1. WPROWADZENIE 

 
      Otrzymujesz do ręki poradnik pt.

 

„Modelowanie odzieży zgodnie z projektem plastycznym”, 

który będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej modelowania na podstawie formy 
konstrukcyjnej różnych asortymentów odzieży. 

Poradnik ten zawiera: 

1)  Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś 

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 

2)  Cele kształcenia tej jednostki modułowej. 
3)  Ćwiczenia, które zawierają: 

•  wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia, 
•  pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, 
•  sprawdzian teoretyczny, 
•  sprawdzian umiejętności praktycznych. 

4)  Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania 

ćwiczeń  i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę 
oraz inne źródła informacji. 

5)  Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy  

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia 
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian 
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak  lub nie, co oznacza, że albo opanowałeś 
materiał albo nie. 
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela  

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.  
Po opracowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. 
Jednostka modułowa modelowanie odzieży zgodnie z projektem plastycznym, której treści teraz 
poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesami projektowania  
i modelowania odzieży – schemat 1. 
 
 

Bezpieczeństwo i higiena pracy

 

 

W czasie pobytu w pracowni wytwarzania odzieży musisz przestrzegać regulaminów, 

przepisów BHP i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju 
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 
 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
4 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Schemat 1. Układ jednostek modułowych 

Moduł 311[34].Z2 

Procesy projektowania  

i modelowania odzieży  

311[34].Z2.01 

Wykonywanie rysunku odzieżowego 

311[34].Z2.02 

Projektowanie odzieży 

311[34].Z2.04 

Modelowanie podstawowych 

 form odzieży 

311[34].Z2.03 

Stylizowanie ubiorów

 

311[34].Z2.05 

Modelowanie  form odzieży zgodnie 

z projektem plastycznym

 

311[34].Z2.06 

Modelowanie form odzieży dla 

sylwetek nietypowych

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
5 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−  posługiwać się terminologią z zakresu konstrukcji i modelowania form odzieży, 
−  scharakteryzować rodzaje modelowania form odzieży, 

−  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz 

wymaganiami ergonomii, 

−  dobrać materiały, narzędzia oraz przybory kreślarskie i rysunkowe, 
−  określić położenie podstawowych punktów pomiarowych ciała ludzkiego, 

−  posługiwać się przyrządami pomiarowymi, 

−  przeprowadzić pomiary antropometryczne, 
−  zapisać pomiary antropometryczne, 

−  wykonać pomiary krawieckie, 

−  porównać wyniki pomiarów krawieckich z tabelami pomiarów antropometrycznych, 
−  wykonać pomiary niezbędne do wykonania konstrukcji i modelowania podstawowych form 

odzieży, 

−  wykonać konstrukcję  form spódnicy podstawowej, 

−  wykonać standard konstrukcji spodni damskich, męskich i dziecięcych, 
−  wykreślić konstrukcyjnie formy bluzki podstawowej, 

−  wykreślić konstrukcyjnie formę rękawa podstawowego, 

−  wykreślić konstrukcyjnie formy koszuli męskiej, 
−  wykreślić konstrukcyjnie formy kołnierza do bluzki i koszuli męskiej 

−  wykreślić konstrukcyjnie formy stanika dziecięcego, 

−  wykreślić konstrukcyjnie formy kamizelki damskiej i  męskiej, 
−  opracować dokumentację konstrukcyjno-modelową dla podstawowego modelu odzieżowego, 

−  charakteryzować różne stroje historyczne, 

−  charakteryzować typowe stroje ludowe.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
6 

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej  powinieneś umieć: 

−  odczytać projekt plastyczny modelu odzieżowego, 

−  wykorzystać projekt plastyczny lub fotografię ubioru do modelowania konstrukcyjnego  

 lub wtórnego 

−  zorganizować stanowisko do modelowania odzieży zgodnie z zasadami bezpieczeństwa  

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz wymaganiami ergonomii, 

−  dobrać materiały, narzędzia i przybory  do sporządzania form odzieży,  

−  wykonać modelowanie wtórne spódnic, 

−  wykonać modelowanie wtórne spodni,  
−  wykonać modelowanie wtórne bluzek, 

−  wykonać konstrukcję i modelowanie form odzieży dla różnych grup wiekowych, 

−  wykonać konstrukcję i modelowanie form odzieży wierzchniej, 
−  wykonać modelowanie bielizny, 

−  wykonać modelowanie odzieży inspirowanej różnymi stylami mody współczesnej, 

−  wykonać modelowanie odzieży inspirowanej strojami historycznymi i regionalnymi, 
−  wykonać modelowanie odzieży dziecięcej i młodzieżowej, 

−  wykonać konstrukcję i modelowanie nakryć głowy, 

−  wykonać konstrukcję i modelowanie odzieży sportowej, 
−  wykonać modelowanie wtórne odzieży damskiej dla typów figury A i B, 

−  wykonać modelowanie wtórne odzieży męskiej dla typów figury A i B, 

−  wykonać modelowanie wtórne odzieży ochronnej, 
−  zastosować zasady modelowania przestrzennego odzieży, 

−  przygotować manekin krawiecki do modelowania przestrzennego, 

−  wykonać modelowanie przestrzenne podstawowych form odzieży, 
−  wykonać modelowanie przestrzenne odzieży fantazyjnej. 
   
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
7 

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

 

4.1. Zasady modelowania wtórnego odzieży okrywającej górną  

i dolną część ciała  

 

 4.1.1. Materiał nauczania  

Modelowanie odzieży na płaszczyźnie za pomocą formy konstrukcyjnej (zwane 

wtórnym) polega na przekształcaniu formy konstrukcyjnej opracowanej na daną wielkość 
odzieży z uwzględnieniem odpowiednich dodatków konstrukcyjnych. Przekształcanie formy 
konstrukcyjnej na formę modelową polega, między innymi na następujących czynnościach: 

−  przecinanie i rozsuwanie elementów formy, 

−  przenoszeniu zaszewek i cięć w inne miejsca, 

−  dodawanie wielkości dodatków na różne zapięcia ( jednorzędowe i dwurzędowe) oraz 

modelowanie kształtów wyłogów, 

−  modelowanie karczków, kieszeni i innych elementów odzieżowych. 
Na podstawie jednej formy konstrukcyjnej można otrzymać kilka różnych form modelowych 

odzieży. 
Przebieg modelowania po wyborze projektu plastycznego odzieży: 
1)  Skopiować formy podstawowe, oznaczyć najważniejsze linie: linie talii, bioder, zaszewki, 

pachy, kolana, kantu.  

2)  Sprawdzić formy: 

−   skontrolować czy szerokość formy = wymiarom ciała + dk, 

−  porównać długość linii konturowych: boków, zaszewek itp. 

3)  Wyznaczyć linie modelowe zgodnie z projektem: 

−  zachować proporcje w rozmieszczeniu linii cięć, w miarę potrzeby dokonać pomiarów 

kontrolnych na sylwetce, 

−  wyznaczyć, punkty montażowe na liniach cięć, 

−  wyznaczyć, w  elementach krojonych ze skosu, kierunek nitki prostej (osnowy). 

4)  Rozciąć i przemodelować formę wg projektu: 

−  przenieść zaszewkę w inne miejsce, 

−  zmodelować cięcia, fałdy, zmarszczenia, zakładki itp.,  

−  przykleić elementy formy i wyznaczyć nowe linie konturowe. 

5)  Wpisać nazwy elementów wyrobu odzieżowego: 

−  sprawdzić oznaczone punkty montażowe, 

−  nazwać części formy, np. karczek, dolna część przodu. 

 
 
 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
8 

Odmiany modelowe spódnic 

 
 

Spódnica dżinsowa – spódnica wykonana z teksasu. 

Wzorowana na formie dżinsów, ma ich charakterystyczne 
elementy: dwie nakładane tylne kieszenie umieszczone pod 
karczkiem dżinsowym, dwie przednie kieszenie o półokrągłej 
linii, całość podwójnie stębnowana. 

Spódnica kloszowa – spódnica rozszerzająca się ku dołowi na kształt dzwonu 
i tworząca swobodnie układające się fałdy; występuje w następujących 
odmianach:  
−  spódnica rozszerzana poniżej bioder- krojona w układzie wzdłuż nitki 

osnowy, 

−  spódnica z większym obwodem dołu – krojona na podstawie wycinka koła, 

−  spódnica z dużym obwodem dołu – krojona na podstawie połowy koła, 
−  spódnica z bardzo dużym obwodem dołu – krojona na podstawie całego koła. 
 

 
 
Spódnica plisowana – spódnica z zaprasowanymi fałdami, bywa krojona  
na podstawie całego lub części koła lub wzdłuż nitki osnowy. 
 
 

 
 
Spódnica portfelowa – wędzie zachodzą na siebie, tworząc portfelową 
przegródkę. Założenie to może być umieszczone z przodu lub z tyłu. Krawędzie 
są często wykończone lamówką. 
 
 

 
Spódnica z falbaną – spódnica, w której dół jest wykończony falbaną  
w postaci pasa materiału o dowolnej szerokości; jedna krawędź pasa jest 
zmarszczona i przyszyta do dołu spódnicy. 
 

 
 
Spódnica z fałdami – spódnica z fałdami umieszczonymi dookoła  
lub zgrupowanymi z tyłu, z przodu, na bokach. 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
9 

 
 
Spódnica z godetami – spódnica o dole poszerzonym przez wstawienie 
w rozcięcia klinów w kształcie trójkąta, tzw. godetów. 
 

 
 
Spódnica prosta – spódnica o linii prostej składająca się z dwóch części – tyłu 
 i przodu, połączona szwami bocznymi. 
 
    

Rys. 1. Odmiany modelowe spódnic 
Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999.

 

 

Modelowanie spódnicy z karczkiem 

Rysunek modelowy i opis modelu: Na sylwetce przedstawiona jest spódnica  
z prostym karczkiem i kontrafałdą na linii środka przodu. Cięcie karczka nieco 
powyżej bioder. Zaszewki dopasowujące w czasie modelowania zostają ukryte  
w cięciu karczka. Dół lekko poszerzony. Karczek wszyty do paska. Pasek 
szeroki  
na 3,0 cm, zapięty na jeden guzik.  
 
 
 

Rys. 2. Rysunek modelowy spódnicy 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na dolną część ciała.  SOP, Toruń 1999 

 
Kolejność czynności przy modelowaniu przodu spódnicy: 

1.  Odbić i wyciąć formę przodu spódnicy podstawowej. 
2.  Wyznaczyć linię karczka; równolegle do linii bioder, w odległości 10,0 – 12,0 cm od linii 

talii. Wyznaczyć punkty montażowe i pionową linię cięcia od B4. Punkty montażowe 
znajdują się na liniach konturowych formy i służą do zaznaczania miejsca prawidłowego 
połączenia krawędzi dwóch lub więcej wykrojów. 

3.  Karczek odciąć, zamknąć zaszewkę dopasowującą aż do linii dolnej karczka. 
4.  Dół spódnicy rozciąć od dołu i rozsunąć w cięciu o 2,0, a na boku 1,0 lub w cięciu 4,0,  

a na boku 2,0 cm. 

5.  Przykleić karczek spódnicy – środek karczka wzdłuż linii pionowej od wyznaczonego 

T1. 

6.  Niżej przykleić dół spódnicy rozkloszowanej, środek przodu wzdłuż linii pionowej. 
7.  Dodać na kontrafałdę, równolegle do środka przodu dolnej części spódnicy (dowolnie), 

12,0 – 14,0 cm. 

8.  Wykreślić linie konturowe karczka i dołu spódnicy. 
9.  Odbić na bibułce  karczek i dół spódnicy z kontrafałdą. Aby otrzymać całą szerokość 

przodu, przyłożyć złożenie bibułki wzdłuż linii środka karczka i dołu – wzdłuż dodania 
na kontrafałdę. 

10. Wyciąć obie formy z podwójnie złożonej bibułki. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
10 

11. Uformować kontrafałdę. 
12. Sprawdzić  długość dolnej linii karczka i górnej linii dolnej części spódnicy 

 

po uformowaniu fałdy. Obie długości muszą być jednakowe. 

13. Nakleić blisko siebie zmodelowane formy spódnicy. Na linii karczka uwidaczniają się 

zaszewki przeniesione z linii talii w czasie zmodelowania. 

Tył spódnicy z karczkiem modeluje się tak samo, jak formę przodu 

                          

 

Rys. 3. Modelowanie spódnicy z karczkiem i kontrafałdą 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na dolną część ciała. SOP, Toruń 1999 

 

 Karczek  –  górna odcięta część tyłu lub przodu wyrobu odzieżowego okrywającego górną 

część ciała (np. k. koszuli, k.  bluzki) lub dolną (np. k. spódnicy, k. spodni). 

Linie modelowe karczków występujących w wyrobach odzieżowych okrywających 

dolną część ciała. 

 

Rys. 4

. 

Odmiany modelowe karczków 

Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na dolną część ciała. SOP, Toruń 1999 

 

Odmiany modelowe spodni  

Spodnie 

- 

dolna część ubioru z nogawkami o różnej długości. Ludowym odpowiednikiem  

określenia spodni jest nazwa „portki”. 
Spodnie narciarskie – spodnie przeznaczone do jazdy na nartach. Klasyczna forma spodni 
narciarskich charakteryzuje się nogawkami zwężającymi się ku dołowi, tzw. linia norweska 
i kieszeniami zapinanymi na zamki błyskawiczne oraz przystosowaniem do noszenia na 
szelkach. Drugą odmianą spodni narciarskich są spodnie o prostej linii, zasłaniające cholewkę 
buta. Spodnie te mają podwójną nogawkę u dołu: wewnętrzną – w formie stopki bez pięty 
wpuszczaną do buta i zewnętrzną – zachodzącą na but, chroniącą przed dostaniem się śniegu do 
wnętrza buta. Trzecią odmianą spodni narciarskich są spodnie o nogawkach z otworami 
przystosowanymi do butów narciarskich zapinanych na klamry. 
Spodnie sztuczkowe – spodnie męskie  z tkaniny w prążki noszone do żakietu lub do czarnej 
marynarki z krepy. Przymiotnik „sztuczkowy” pochodzi od słowa „sztuczka”, co z kolei oznacza  

asymetryczne 

symetryczne 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
11 

niewielką sztukę lub odmierzony kawałek tkaniny. Dawniej tkaniny przeznaczone na tego 
rodzaju spodnie były sprzedawane w „sztuczkach”. 
Spodnie treningowe – spodnie wykonane z tkaniny elastycznej lub dzianiny, w których doły 
nogawek  ściągnięte są gumą  albo ściągaczem lub wykończone strzemiączkiem i rozcięciem 
zapinanym na zamek błyskawiczny. 

 

Modelowanie spodni dla typów figur A i B 
Konstrukcja spodni typu dżinsy.  Konstrukcja spodni typu dżinsy podana jest na wymiary 
reprezentantki typu B 
Podział połowy obwodu bioder: 

Szerokość przedniej części nogawki    = 

4

1

obt – 1,0 

Szerokość tylnej części nogawki          = 

4

1

obt + 1,0 

 

Połowa obwodu bioder                       = 

2

1

obt 

Konstrukcja i modelowanie przedniej części nogawki  
Opis: 
TD = ZTv 
TU = ZTv – ZUo 

UB = 

20

1

obt + 3,0 

DK = ZKo - położenie linii kolana można wyliczyć za pomocą wzoru: DK = 

2

1

UD + 8,0 

TT

1

     = 3,0 

BB

1

     = 

4

1

 obt – 1,0 

B

1

B

2

   = 

20

1

obt + 1,0 

BB

3

     = 

2

1

BB

2

 

T

2

T

3

= 1,5 

T

1

T

4

   = 

10

1

 (obt – ot ) – 0,5 

D

1

D

2

  = D

1

D

3

 = 

2

1

 szerokość nogawki -1,0  

K

1

K

2

= K

1

K

3

 = D

1

D

2

 

±  a        gdzie:  a – wielkość zależna od nogawki. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
12 

 

Rys. 5.  Konstrukcja i modelowanie przedniej części nogawki 
Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 

Konstrukcja i modelowanie tylnej części nogawki  

U U

2

 = 

20

1

obt – 2,0 

BB

4

  = 

4

1

obt + 2,0 –  z punktu B

4

 wystawiamy prostopadłą do prostej U

2

B

4

  

                                    Z punktu T

4

prowadzimy prostopadłą na linię środka tyłu 

B

4

B

5

 = (

4

1

obt – 9,0) – B

1

B

2

  – Szerokość podkroju krocza tylnej części nogawki, 

gdzie: (

4

1

obt – 9,0) szerokość podkroju krocza dla spodni 

damskich typu dżinsy. 

Konstrukcja dżinsów uwzględnia równoległość szwów: zewnętrznego i wewnętrznego: 
D

3

D

4

 = K

3

K

4

 = 4,0 

B

2

B

6

 = B

5

B

7

 = 

2

1

(B

2

B

5

 - K

3

K

4

)  Punkty: B

6

 i  B

7

 łączymy prostymi z punktami: K

3

 i K

4

 

Wykreślamy linie wewnętrzne. Z punktów: U

3

 i  U

4

  wystawiamy prostopadłe do tych linii. 

Czynność  tę wykonujemy w celu uzyskania równego przebiegu linii wewnętrznej, ponieważ 
nogawki dżinsów łączone są jednocześnie szwem wewnętrznym. 
T

5

T

6

 = 0,5 

÷ 1,0  wielkość wcięcia na linii środka tyłu. 

T

6

T

7

 = 

2

1

T

4

T

6

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
13 

t = ( T

3

T

4

 + T

4

T

6

 ) – (  

2

1

ot + 1,5 ) 

Od punktu T

7

 odmierzamy obustronnie szerokość zaszewki równą obliczonej wielkości t. 

Modelowanie form dżinsowego karczka  

Linia karczka w tylnej części nogawki przebiega wzdłuż nitki wątku tkaniny. Zamykamy 

zaszewkę na linii talii, otrzymując zaszewkę na linii karczka.  

 

 

 
Rys. 6. Modelowanie tylnej części nogawki 
Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995 

 

 Modelowanie bluzek 

Przenoszenie zaszewki  piersiowej w bluzce damskiej – 

zaszewkę konstrukcyjną  (piersiową) 

można przenieść w dowolnie wybrane miejsce na liniach konturowych bluzki. Wybór miejsca 
przeniesienia zaszewki zależy od wybranego modelu i typu budowy kobiety. 
 
Kolejność przy przenoszeniu zaszewki: 
−  Przygotować formę przodu bluzki, oznaczyć punkt P

6

 = punkt brodawkowy 

−  Wyznaczyć na formie bluzki miejsce planowanego przeniesienia zaszewki piersiowej 

zgodnie z projektem plastycznym. W każdym przypadku linia przeniesienia zaszewki 
powinna być skierowana do punktu P

6

 

−  Rozciąć formę bluzki w wyznaczonym miejscu, od linii konturowej do punktu P

6

. 

−  Zamknąć zaszewkę konstrukcyjną; sprawdzić na linii środka przodu, czy otrzymana linia  

jest linią prostą. 

−  Zaznaczyć długość zaszewki;  należy ją skrócić od P

6

= 3,0 cm 

−  Wykreślić linię konturową formy otrzymanej w wyniku modelowania.  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
14 

 

Rys. 7. Przenoszenie zaszewek a) na linię ramienia, b) na linię szyi, c) na linię pachy, d) na linię boku,  
               e) na linię dołu 
 Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999 

 

Modelowanie zaszewki barkowej 

Kształtowanie  zaszewki barkowej uzależnione jest od wypukłości  łopatek. Zaszewkę 

barkową otrzymuje się przez skrócenie długości podkroju pachy tyłu.  
Kolejność czynności: 
−  Skopiować z konstrukcji i wyciąć formę tyłu bluzki. 

−  Zaznaczyć linie: S, P, T, B. 

−  Wykonać zadania wg następującego opisu: 
SC     = 1/2  odcinka SP 
CC

1

   = wyznaczenie linii łopatek – linia pozioma 

CC

2

  = wyznaczenie położenia zaszewki barkowej = 1/2 CC

1

 + 0,5 

C

1

C

2

C

3

 = kąt prosty, 

C

1

C

4

      = skrócenie podkroju pachy = 1,0 – 1,5 cm 

– 

Skrócenie zaszewki barkowej o 2 cm. 

 

 

Rys. 8.  Modelowanie zaszewki barkowej

 

Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
15 

Zaszewkę barkową można przenieść w następujące miejsca formy: 

−  na linię barku, 

−  na linię podkroju szyi, 

−  na linię podkroju pachy w cięciu karczka. 

      

               

                   

 

Rys. 9. Przeniesienie zaszewki barkowej: a) na linię barku, b) na linię podkroju szyi, c) na linię podkroju pachy  
              w cięciu karczka 
Źródło: Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999 
 

Kołnierze w odzieży damskiej- 

Kołnierz w ubiorze stanowi bardzo ważny element 

dekoracyjny, wykańcza i ozdabia podkrój szyi. Starannie wymodelowany i uszyty kołnierz może 
dodać elegancji i lekkości, w przeciwnym wypadku może zepsuć wygląd gotowego wyrobu 
odzieżowego.  

Kołnierze podlegają częstym zmianom mody. Dobór fasonu kołnierza zależy od wielu 

czynników, najważniejsze z nich to: 

−  cechy charakterystyczne sylwetki i kształt szyi, 

−  rodzaj tkaniny i przeznaczenie wyrobu,  

−  rodzaj zapięcia itp. 

Rozróżnia się kołnierze wykładane, stojące i leżące. 
Pod względem techniki modelowania form kołnierze można podzielić na trzy rodzaje: 
−  kołnierze modelowane na podstawie podkroju szyi przodu, 

−  kołnierze modelowane na podstawie wykreślonego kąta prostego, 

−  kołnierze modelowane na podstawie formy przodu i tyłu. 
 
Kołnierze modelowane na podstawie wykreślonego kąta prostego 
a)  kołnierz stojący – wykładany 
b)  kołnierz sportowy, 
c)  kołnierz koszulowy. 

 

  a) 

b) 

c) 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
16 

Rys. 10. Kołnierze modelowane na podstawie wykreślonego kąta prostego 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 
 

Wymienione kołnierze zaliczane są do stojących. Długość kołnierzy wyznacza się na 

podstawie sumy pokrojów przodu i tyłu lub ½ obwodu szyi. Szerokość dowolna, ale uzależniona 
od rodzaju kołnierza. Kołnierze stojące stosowane są w bluzkach i sukienkach damskich oraz  
w koszulach i wdziankach męskich.  
Modelowanie kołnierza koszulowego na stójce. 

a)  Kołnierz krojony wraz ze stójką: 

ƒ  wykreślić kąt prosty, oznaczyć punktem S 
SS

1

= 1,5 cm, 

S

1

S

2

= szerokość stójki= 2,5- 3 ,0 cm, 

S

2

S

3

= szerokość kołnierza = 4,0 cm, 

SS

4

= długość kołnierza = 1/2 obwodu w szyi  = 18,0 cm, 

S

5

= uzupełnienie prostokąta, 

S

6

= w połowie odcinka SS

4

: 

−   od punktu S

4

 w górę odmierzyć 0,5 cm, 

−  od punktu S

6

 w górę odmierzyć 0,7 cm, 

S

4

S

7

= dodanie na zapięcie = 2,0-3,0 cm 

− 

od punktu S

9

= 1,0 cm, 

− 

od punktu S= 1,0 cm, 

ƒ  wykreśl dolną linię konturową od punktu S

1

 do S

8

, 

ƒ  od S

2

 wykreśl linię przerywaną równoległą do konturu dołu, 

ƒ  pozostałe linie konturowe zaznacz jak na rysunku. 
 

 

Rys. 11. Modelowanie kołnierza koszulowego na stójce 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.  SOP,  Toruń 1999 

 

Kołnierze modelowane na podstawie podkroju szyi przodu 
  

Kołnierze te krojone są  łącznie z przodami i zaliczane są do kołnierzy wykładanych. 

Szerokość i kształt zewnętrzny kołnierza oraz głębokość dekoltu zależą od gustu, upodobania  
i przeznaczenia wyrobu odzieżowego. Kołnierze szalowe mają szerokie zastosowanie w odzieży 
damskiej i męskiej. W odzieży damskiej występują w bluzkach, sukienkach, żakietach, kurtkach, 
płaszczach, a także w piżamach, porannikach i płaszczach kąpielowych. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
17 

 

Rys. 12.  Kołnierze modelowane na podstawie podkroju szyi przodu  
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.  SOP,  Toruń 1999 

 

Modelowanie kołnierza szalowego 
Kolejne czynności przy modelowaniu: 
1)  Skopiować formę przodu bluzki damskiej do talii. 
2)  Przenieść zaszewkę konstrukcyjną (piersiową ) na linię boku. 
3)  Dodać na zapięcie =2,0 cm 
4)  Wyznaczyć głębokość dekoltu= 12,0 do 15,0 cm 
       SK= przedłużyć linię barku= 2,0 cm 
5)  Punkt K połączyć linią przerywaną z głębokością dekoltu, jest to linia wyznaczająca 

załamanie wyłogu: 
KK

1

 = długość podkroju szyi w tyle + 0,5 cm = 8,0 cm 

KK

1

K

2

 = kąt prosty. 

K

1

K

2

 = wyznaczenie załamania kołnierza = 2,0 cm 

K

2

K

3

 = szerokość stójki = 2,0 cm 

6)  Punkt K

3

 połączyć z punktem S. 

SK

3

K

4

 = kąt prosty 

K

3

K

4

 = szerokość kołnierza = 7,0 cm 

7)  Wyznaczyć zewnętrzny kształt kołnierza. 

 

Rys. 13.  Modelowanie kołnierza szalowego 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 

 

 
 

Kołnierze modelowane na podstawie formy przodu i tyłu bluzki 

    a)   kołnierz okrągły  „be-be”, 

                b)   kołnierz marynarski, 
                c)    kołnierz wykładany. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
18 

Wymienione kołnierze zalicza się do płaskich i jak nazwa wskazuje, układają się płasko na 

górnej części ubioru. Długość kołnierzy uzależniona jest od długości podkroju szyi przodu i tyłu 
w formach. Szerokość związana jest z modelem. Kołnierze leżące odsłaniają szyję, dlatego 
stosuje się  je najczęściej w odzieży dziecięcej i młodzieżowej oraz w odzieży damskiej dla osób  
z krótką szyją. 
Modelowanie kołnierza okrągłego „be-be”

 

Kolejność czynności: 

Przygotować formę przodu i tyłu bluzki 
Przenieść zaszewkę piersiową na linie boku. 
Przykleić formę przodu i wyznaczyć punkt S. 
S = punkt styczny  z podkrojem szyi tyłu. Bark przodu i tyłu od strony pachy założyć na 

siebie na szerokość 2,0 – 3,0 cm 

Wyznaczyć kształt i szerokość kołnierza według danych podanych na rysunku. 

 

Rys. 14.  Modelowanie kołnierza okrągłego „be – be” 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.   SOP,  Toruń 1999 
 

Rękawy w odzieży damskiej  
Rękaw to część odzieży okrywająca kończynę górną. Rękawy dzielą się na: 
−  rękawy krótkie, 

−  rękawy długie. 

W praktyce stosowane są także określenia: rękaw do łokcia, rękaw 3/4  lub 7/8. Wszystkie te 

długości możemy otrzymać z formy rękawa podstawowego. Formę rękawa można przekształcać 
w różne odmiany modelowe. Na wybór modelu wpływ mają: rodzaj i grubość materiału, 
przeznaczenie wyrobu, budowa sylwetki kobiecej, aktualna moda, rodzaj asortymentu. 
Rękawy długie 
Formę  rękawa długiego można również modelować w celu otrzymania różnych odmian 
rękawów szerokich. Może do nich należeć: 
−  rękaw poszerzony do dołu, 

−  rękaw poszerzony od linii łokcia do dołu, 

−  rękaw zwężony dołem z bufką. 
Modelowanie rękawów długich 
Kolejność czynności: 
−  odbić na bibułce i wyciąć formę rękawa długiego, 

−  oznaczyć linię łokcia oraz linię cięć na podstawie linii przerywanych na konstrukcji rękawa 

od punktów P

14

 i R

6

, według wzoru na niżej zamieszczonym rysunku, 

−  podzielić szerokość zaszewki łokciowej na połowę i połączyć środek zaszewki z punktem 

T

8

, 

−  wyznaczyć linię  środkową między dwiema liniami pionowymi – powstanie w ten sposób 

trzecia linia do cięć modelowych, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
19 

−  rozciąć formę, 

−  przykleić elementy formy rękawa rozsuwając  o odpowiednie wielkości, 

−  wykreślić nowe linie konturowe zmodelowanej formy. 

 

Rys. 15.  Przygotowanie rękawa długiego do modelowania 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.  SOP,  Toruń 1999 

                              

 

 

Rys. 16.  Rękaw długi poszerzony  dołem 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 

                                     

 

 

Rys. 17.  Rękaw długi  poszerzony od linii łokcia do dołu 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.  SOP,  Toruń 1999 

 
 
Rękawy krótkie 

Formę  rękawa krótkiego otrzymuje się z konstrukcji rękawa długiego odmierzając od 

najwyższego punktu kuli rękawa dowolną długość. Linia prostopadła do wyznaczonej długości 
jest linią dołu rękawa. Na podstawie formy rękawa krótkiego można modelować następujące 
odmiany: 
−  rękaw poszerzony na linii dołu, 

−  rękaw marszczony na linii wszycia do pachy, 

−  rękaw marszczony na linii wszycia do pachy i na linii dołu. 
 
Modelowanie rękawów krótkich 
Kolejność czynności: 
−  wyznaczyć na formie rękawa długiego pożądaną długość odmierzając: od punktu R

12

 = 22,0-

25,0 cm, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
20 

−  wyznaczyć linie pionowe cięć dzieląc formę na sześć części, 

−  rozciąć formę, przykleić elementy formy rozsuwając po 2 cm,  

−  wykreślić nowe linie konturowe zmodelowanej formy. 

                                  

       

 

Rys. 18.  Przygotowanie rękawa krótkiego do modelowania 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 
 

                              

 

Rys. 19. Rękaw krótki poszerzony na linii dołu 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała.  SOP,  Toruń 1999 
 

                    

                         

 

 

Rys. 20. Rękaw krótki marszczony na linii wszycia do pachy 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 
 

                                

 

Rys. 21.  Rękaw krótki marszczony na linii wszycia do pachy i na linii dołu 
Źródło: Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP,  Toruń 1999 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
21 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na  pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.   Jakie znasz zasady modelowania wtórnego? 
2.   Jakie znasz odmiany modelowe spódnic? 
3.   Czym charakteryzuje się spódnica dżinsowa? 
4.   W które miejsca można przenieść zaszewkę piersiową? 
5.   W które miejsca można przenieść zaszewkę barkową? 
6.   Jakie znasz rodzaje kołnierzy pod względem techniki modelowania? 
7.   Jakie znasz  rodzaje rękawów? 
8.   Czy potrafisz zmodelować bluzkę w stylu sportowym? 
9.   Czy potrafisz zmodelować spodnie typu dzwony? 
 

 4.1.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 
 

Na podstawie projektu plastycznego spódnicy z karczkiem i fałdami wykonaj 

modelowanie przodu i tyłu spódnicy w dwóch etapach. 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

Etap I 
−  odbić i wyciąć dwie formy przodu i tyłu spódnicy  (skali 1:1), 

−  w przodzie wyznaczyć linię karczka oraz linię fałd, 

−  w tyle wyznaczyć linię potrzebną na rozkloszowanie spódnicy. 
Etap II 
Przód 
−  odciąć karczek, zamknąć zaszewkę dopasowującą aż do linii dolnej karczka, 

−  dół spódnicy rozciąć od dołu i rozstawić na szerokość fałd (6,0 cm), 

−  przykleić karczek spódnicy pamiętając, aby środek karczka ułożyć wzdłuż linii pionowej, 

−  niżej przykleić dół spódnicy, środek również wzdłuż linii pionowej, 

−  dodać na fałdę, równolegle do środka dolnej części spódnicy, 

−  wykreślić zewnętrzne linie konturowe karczka i dołu spódnicy. 
Tył 
−  rozciąć od dołu i  rozstawić  zamykając zaszewkę dopasowującą, 

−  przykleić tył spódnicy wzdłuż linii pionowej, 

−  wykreślić zewnętrzne linie formy. 

 

 Wyposażenie stanowiska pracy: 
−  dwie formy przodu i tyłu spódnicy podstawowej, 

−   papier kolorowy, przybory kreślarskie, nożyczki, klej, skalówka. 
 
 Ćwiczenie 2 
   Na  podstawie  projektu  plastycznego bluzki, wykonaj modelowanie przodu i tyłu  w dwóch 
etapach, a następnie zaprojektuj i wykonaj modelowanie kołnierza. 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
22 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

Etap I 
−  skopiować i wyciąć dwie formy przodu i tyłu bluzki (skala 1:1), 

−  w przodzie wyznaczyć linię karczka oraz linię cięć, 

−  w tyle wyznaczyć  linie potrzebne do zmodelowania zaszewki barkowej. 
Etap II 
Przód 
−  odciąć karczek, przenieść zaszewkę piersiową na linie karczka, 

−  przykleić karczek bluzki pamiętając, aby środek karczka ułożyć wzdłuż linii pionowej, 

−  niżej przykleić dolną i boczną część bluzki środek przodu również wzdłuż linii pionowej, 

−  wykreślić zewnętrzne linie  karczka i dołu spódnicy. 
Tył 
−  zmodelować i skrócić zaszewkę barkową,  

−  wykreślić zewnętrzne linie formy. 
Etap III 
−  wypisać kolejność czynności przy modelowaniu zaprojektowanego kołnierza, 

−  wykonać modelowanie kołnierza z godnie z projektem. 
 
 Wyposażenie stanowiska pracy: 
−  dwie formy przodu i tyłu bluzki podstawowej, 

−  papier kolorowy, przybory kreślarskie, nożyczki, klej, żurnale. 
 
Ćwiczenie 3 
    Wykonaj modelowanie przodu i tyłu spodni typu dzwony dla reprezentantki sylwetki typu A 
w dwóch etapach. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

Etap I 
−  odbić i wyciąć dwie formy przodu i tyłu spodni (skala 1:1), zaznaczyć linię kolana i linię 

środka nogawki (kantu), 

−  w przodzie i w tyle, od linii kolan wyznaczyć linie prostopadłe do dołu. 
Etap II 
−  przeciąć  nogawkę na linii kolan, 

−  przeciąć dolną część nogawki po wyznaczonych liniach pionowych, 

−  rozstawić elementy dolnej części nogawki o wartość potrzebną na rozkloszowanie, 

−  środek nogawki przykleić wzdłuż linii pionowej, 

−  wykreślić nowe linie konturowe. 
 
 Wyposażenie stanowiska pracy: 
−  dwie formy przodu i tyłu spodni podstawowych, 

−  papier kolorowy, przybory kreślarskie, nożyczki, klej. 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
23 

4.1.4. Sprawdzian postępów 
 

 

 

Czy potrafisz: 
 

tak

nie

1)  wykreślić linie modelowe spódnicy? 

… 

… 

2)  przenieść zaszewkę dopasowującą na linie karczka? 

… 

… 

3)  zmodelować fałdę spódnicy? 

… 

… 

4)  wykreślić kontury zmodelowanej formy? 

… 

 

… 

5)  przenieść zaszewkę barkową na linię szyi? 

…    … 

 
 
4.2. Modelowanie bielizny damskiej dla typów figury A i B 

 

4.2.1. Materiał nauczania 

 

Bielizna – 

wyroby odzieżowe przeznaczone do noszenia bezpośrednio na ciele, 

przystosowane do częstego prania. Do bielizny zalicza się: koszulę nocną, koszulę dzienną 
damską, koszulę dzienną  męską, halkę, piżamę, peniuar, podkoszulek, kombinacje biustonosz, 
gorset, pas do podtrzymywania pończoch, majtki, figi, slipy, kalesony, reformy, rajstopy. 
Bielizna pojawiła się w Europie w XIII w. wraz ze wzrastającą higieną osobistą. Do XVIII w. 
była to tylko koszula. 

Bielizna dzienna dla kobiet powinna być wykonana z dzianin bawełnianych  oraz z dzianin  

z przędz poliamidowych i wiskozowych. Kostiumy kąpielowe wykonuje się  
z dzianin elastycznych. Konstrukcja bielizny dla typów figur: A, B, C i D kobiet jest jednolita. 
Oznacza to ,że siatki konstrukcyjne dla wszystkich typów figur kobiet buduje się wg tej samej 
metody. Siatki te różnią się jedynie wymiarami odcinków konstrukcyjnych odpowiednich dla 
danego rodzaju bielizny. 

 
Konstrukcja bielizny damskiej na górną część ciała 
 
Konstrukcję bielizny damskiej podano na wymiary reprezentantki typu figury B: 164/96/104 
wg tabeli 5. 
Wymiary w cm: 
ZWo    = 164,0

                                         SyTy             = 39,0 

opx   =   96,0                                        SySvXp         = 35,1 
obt    = 104,0                                        SySvXpTp     = 51,2 

     os      =   35,0                                        RvNv              =56,0 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
24 

Tabela 1. Wielkość dodatków konstrukcyjnych do konstrukcji koszuli nocnej, bluzy piżamowej, lizeski,  

             podomki, halki i biustonosza dla typów figur: A, B, C i D kobiet 

Źródło: Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995 

Dodatki konstrukcyjne (dk ) 

Sym

bol 

 

 
Wzór 

kos

zul

a 

noc

na 

bl

uza 

pi

żamowa

 

lizeska 

podo

mk

a 

hal

ka 

bi

ust

on

osz 

1 

2 

3 4 5 6 7 8 

SP 
 

5

,

0

10

1

15

1

+

+

opx

ZWo

 

 

 

 

 

 

 

ST 

SyTy 

 

 

 

 

 

 

TB 
 

0

,

3

10

1

+

ZWo

 

 

 

 

 

 

 

SD Długość wyrobu odzieżowego 

 

 

 

 

 

 

TT

1

 

2,0 

 

 

 

 

 

 

BB

1

 

2,0 

 

 

 

 

 

 

P

1

P

2

 

(

0

,

5

8

1

+

opx

)+dk 

1,5 3,0 2,5 2,0 0  0 

P

2

P

3

 

(

8

1

opx - 1,0)+dk 

1,5 4,0 3,5 4,0 0  0 

P

3

P

4

 

(

0

,

4

4

1

−

opx

)+dk 

1,5 2,0 2,0 2,0 0,5 1,0 

P

1

P

4

 

(

0

2

1

+

opx

)+dk 

4,5 9,0 8,0 8,0 0,5 1,0 

P

4

P

5

 

opx

10

1

+dk 

0,5 0,5 1,0 0,5 0,5 1,0 

T

5

P

6

 

SySvXpTp 

- 

SySvXp 

      

SS

2

 

(

2

,

0

5

1

−

os

)+dk 

0  0,5 0,5 0,5 0  0 

S

2

S

3

 

2,0 

 

 

 

 

 

 

S

1

R 

1,0 

 

 

 

 

 

 

P

3

R

1

 

P

2

R – 2,0 

 

 

 

 

 

 

RR

2

 

dk               dla opx = 

84,0 
88,0 
92,0 
96,0 
100,0 
104,0 
108,0 
112,0 
116,0 
120,0                       

1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 
0,6 
0,5 
0,4 

1,6 
1,5 
1,4 
1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 

1,6 
1,5 
1,4 
1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 

1,6 
1,5 
1,4 
1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 

1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 
0,6 
0,5 
0,4 

1,3 
1,2 
1,1 
1,0 
0,9 
0,8 
0,7 
0,6 
0,5 
0,4 

R

1

R

3

 

opx

20

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
25 

Tabela 1. Cd. 
R

3

S

4

 

S

3

R

2

 - 0,7 

 

 

 

 

 

 

P

6

S

4

 [SySvXp 

–(SS

2

+0,5)] + dk 

0  0,5 0,8 0,8 0  0 

S

4

S

5

 SS

2

+dk 

0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 

S

5

S

6

 

S

4

S

5

+ 1,0 

 

 

 

 

 

 

P

2

P

9

 

dk 

0,5 1,5 2,0 3,0 0  0 

P

9

P

11

 

4

1

 P

9

R + 0,5 

 

 

 

 

 

 

P

11

P

13

 

0,5 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. 22.  Siatka konstrukcyjna bielizny na górną część ciała 
Źródło: Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995 
 

 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
26 

Modelowanie biustonosza 
 
Opis modelu 
 

Dolna część biustonosza wykonana jest z dzianiny elastycznej. Miseczki składają się z trzech 

warstw: wierzchnia – koronka, wewnętrzna – miękki wkład wypełniający, spodnia – cienka 
dzianina jedwabna. Całość wykończona taśmami elastycznymi i bawełnianymi. Zapięcie z tyłu 
na haftki.  

 

 

Rys. 23. Projekt plastyczny biustonosza 
Źródło:

 

Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995

 

 

Wymiar dodatkowy: 
opp = 84,0 cm –   obwód klatki piersiowej pod piersiami  
 
Konstrukcja form tyłu i przodu 
 

Siatkę konstrukcyjną tyłu i przodu (do linii talii) wykreślamy na podstawie opisu podanego  

w tabeli 1 dodatki konstrukcyjne wg kolumny 8 –  z uwzględnieniem następującej zmiany: 
R

1

R

3

 = 1/20 opx + 1,0 cm 

Odcinek R

1

R

3

 zwiększamy w celu uzyskania większej wartości kątowej konstrukcyjnej 

zaszewki piersiowej. 
P

6

A = 1/12 opx 

Wyznaczenie położenia linii pod piersiami. Przez punkt A prowadzimy prostopadłą. 
AA

1

 = 2,0 cm 

Szerokość paska pod miseczką biustonosza. Przez punkt A

1

 prowadzimy prostopadłą 

Otrzymujemy punkty: A

2

, A

3

, A

4

, A

5

. 

P

1

P

14

 = 1/2 P

1

P

2

 

Położenie zaszewki w tyle. Z punktu  P

14

 wystawiamy prostopadłą otrzymujemy punkt A

6

. 

AA

7

 = AA

8

 = 1/6 (opx – opp ) 

Szerokość zaszewki pod piersiami. Z punktów:  A

7

i A

8

 wystawiamy prostopadłe, otrzymujemy 

punkty: A

9

 i A

10

. 

Obliczenie wielkości p 

przypadającej na wcięcia formy tyłu i przodu na linii pod piersiami: 

P = ( A

5

A

10

 + A

2

A

9

) – (2/2 opp – 3,5)  

gdzie: - 3,5 wielkość ujemnego dodatku konstrukcyjnego w połowie obwodu klatki piersiowej 
pod piersiami. 
Dodatek ten ustalony jest na podstawie procentowego wydłużenia dzianiny elastycznej, 
na przykład wielkość wydłużenia dzianiny  w kierunku poprzecznym wynosi około 8%. 
Dla opp = 84,0 cm; 8%= 6,72 cm; przyjmujemy: 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
27 

Dk = - 3,5cm 
P = 6,0 cm. 
Rozmieszczenie wielkości p: 0.5   
−  od punktu A

3

 odmierzamy obustronnie po  0,5

 . 

2 = 1,0 cm 

−  od punktu A

4 

odmierzamy obustronnie po 1,25 

. 

2 = 2,5 cm 

−  od punktu A

6

 odmierzamy obustronnie po 1,25 

. 

2 = 2,5 cm 

                                                                                            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 6, 0 cm 

Od wielkości wcięcia przy punkcie A

6

  prowadzimy prostopadłą na linię środka tyłu. 

Zwężenie formy tyłu na linii pachy: 
−  od punktu P

2

 odmierzamy obustronnie po   0,5

 . 

2 = 1,0 cm  

−  od punktu P

14

 odmierzamy obustronnie po  0,5

 . 

2 = 1,0 cm 

 

                                  2,0 cm 

 Zwężenie formy tyłu na linii pachy zależy od rodzaju materiału, z którego wykonany jest 
biustonosz. Przy dużej wielkości wcięć na linii pod piersiami należy projektować dodatkowo 
wielkości wcięć na linii pachy.  
  Z 

punktu 

P

6

 wykreślamy równoległą do linii środka przodu, otrzymuje punkt R

4

 – 

miejsce położenia zaszewki piersiowej do modelowania formy miseczki biustonosza.  
 
Modelowanie form tyłu i przodu 
 

 

Rys. 24. Konstrukcja form tyłu i przodu biustonosza 
Źródło:

 

Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995

 

 

   Zamykamy  konstrukcyjną zaszewkę piersiową, biorąc jako punkt obrotu środek piersi 
(punkt P

6

),  otrzymujemy zaszewkę piersiową do linii szwu barkowego. Zamykamy formę pachy 

i tyłu przy punktach: P

3 

i A

3

, P

2

 i A

4

 oraz P

14

 i A

6

. Kształt formy biustonosza  modelujemy 

dowolnie według projektu plastycznego; w omawianym przykładzie według wymiarów 
podanych na rysunku. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
28 

 

Rys. 25. Modelowanie form tyłu i przodu biustonosza

 

Źródło:

 

Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995

 

 
Modelowanie form biustonosza 
   Zamykamy formy dolnej części biustonosza, łącząc punkty: A

7

  z A

8  

oraz punkty A

9

  z A

10

.  

 Formę dolnej części miseczki biustonosza  modelujemy w następujący sposób: zamykamy 
zaszewkę pod piersiami, biorąc jako punkt obrotu punkt P

6

 (punkt A

7

 pokrywa się z punktem 

A

8

).  Wykreślamy linię połączenia z górną częścią miseczki według rysunku 26.     

   Formę górnej części miseczki biustonosza modelujemy w następujący sposób: zamykamy 
zaszewkę piersiową (przeniesioną do linii szwu barkowego), biorąc jako punkt obrotu punkt P

6

. 

Na linii dekoltu oraz podkroju pachy zamykamy formę po 1,0 cm, biorąc jako punkt obrotu 
punkt P

6

. Zamknięcia na linii dekoltu i podkroju pachy mają na celu lepsze dopasowanie formy 

miseczki do kształtu piersi. 

 

 

        

Rys. 26. Modelowanie form  biustonosza

 

Źródło:

 

Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
29 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń 

1.   Jakie asortymenty odzieży zaliczane są do bielizny? 
2.   Z jakich materiałów powinna być wykonana bielizna? 
3.   Które wymiary potrzebne są do narysowania siatki konstrukcyjnej bielizny damskiej  

na górną część ciała? 

4.   Jak przebiegają linie siatki konstrukcyjnej tyłu i przodu bielizny damskiej na górną część 

ciała? 

5.   Od czego zależą dodatki konstrukcyjne w odzieży? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1 

Wypisz wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej bielizny na górną część 

ciała, dla reprezentantki  typu figury A:  dobierz dodatki konstrukcyjne, a następnie oblicz 
długość odcinków  konstrukcyjnych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  z tabeli wymiarów odczytać i wypisać wymiary potrzebne do narysowania siatki, 
2)  wypisać wszystkie odcinki konstrukcyjne, 
3)  dobrać odpowiednie dodatki konstrukcyjne, 
4)  obliczyć odcinki konstrukcyjne. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  tabele wymiarów, 

−  tabela z wielkościami dodatków konstrukcyjnych stosowanych w bieliźnie. 

 

Ćwiczenie 2 
Na postawie wymiarów, projektu plastycznego i podanego opisu wykonaj modelowanie 

konstrukcyjne form biustonosza damskiego. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  narysować siatkę konstrukcyjną przodu i tyłu biustonosza do linii talii, 
2)  wykonać modelowanie form przodu i tyłu biustonosza, 
3)  wykreślić nowe linie konturowe. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  tabele wymiarów, 

−  opis z obliczonymi odcinkami konstrukcyjnymi, 

−  plansze z wykonanym modelowaniem konstrukcyjnym biustonosza, 

−  papier do wykreślania konstrukcji, przybory kreślarskie. 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
30 

4.2.4. Sprawdzian postępów 
 

 

Czy potrafisz: 

 
tak

 
nie

1)  wymienić asortymenty odzieży zaliczane do bielizny? 

… 

… 

2)  wymienić, z jakich materiałów powinna być wykonana bielizna? 

… 

… 

 

 

3)  wymienić wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej bielizny 

damskiej na górną część ciała? 

… 

… 

 

 

4)  omówić budowę siatki konstrukcyjnej tyłu i przodu bielizny damskiej  

na górną część ciała? 

… 

… 

5)  wyjaśnić, od czego zależą dodatki konstrukcyjne w odzieży? 

… 

 

… 

  
                                                      

4.3. Modelowanie odzieży wierzchniej i nakryć  głowy dla sylwetek  
        typu A i B 

 

4.3.1. Materiał nauczania 

 

Odzież wierzchnia 

to odzież, którą nosi się na bluzkę, z tego względu szyję się  

ją z materiałów grubszych przeważnie ubraniowych. Do odzieży wierzchniej zaliczamy: żakiety, 
marynarki, płaszcze, kurtki, skafandry. 

Dużą popularnością cieszy się skafander, który noszony jest w każdej porze roku, szczególnie 

jednak zimą. Skafandry zimowe są ocieplane podpinkami wełnianymi, futerkami lub innymi 
materiałami ocieplającymi. Wpływa to na dodanie odpowiednio dużego luzu podczas 
modelowania konstrukcyjnego przodu i tyłu.  

 
Modelowanie form anoraku 
 
Anorak – 

ocieplana kurtka o charakterze sportowym z kapturem. 

 
 
 
Opis modelu 
Kurtka zapinana na zamek błyskawiczny z doszywanym kapturem. 
Nakładane kieszenie z otworami  zapinanymi na zamki błyskawiczne. 
Dół kurtki ściągnięty sznurkiem umieszczonym w tunelu. Rękawy 
koszulowe w dole ściągnięte gumą umieszczoną w tunelu. 
Modelowanie form wykonuje się na rozsuniętej siatce konstrukcyjnej 
tyłu i przodu między liniami pachowymi tylną i przednią. 

 
 
 
 

Rys. 27.  Rysunek modelowy

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
31 

Wymiary w centymetrach: 

Zwo 

- 164,0 

PcPl 

- 11,0 

opx 

-   96,0 

XlXl 

- 40,0 

ot 

-   78,0 

SyTy 

- 39,0 

obt 

- 104,0  

SySvXp 

- 35,1 

os   

-   35,0                              

SySvXpTp  - 51,2 

XcXc  -   34,0                              

RvNv 

- 56,0 

 

    SD – dowolna (78cm) 

 

Opis konstrukcji 

(obliczenie odcinków konstrukcyjnych)  

SP =  

+

ZWo

15

1

 

5

,

0

10

1

+

opx

 

SC =  SP

2

1

 

ST = SyTy + 1,0 

TB =

0

,

3

10

1

+

ZWo

 

SD = długość anoraku = 78 cm 
TT

1

 = 2,0 

BB

1

 = 2,0 

P

1

P

2

 = (

0

,

5

8

1

+

opx

)+3,0 cm 

P

2

P

3

 = (

8

1

opx – 1,0)+5,0 cm 

P

3

P

4

 =(

4

1

opx – 4,0)+ 3,0 cm 

P

1

 P

4

 = (

2

1

opx + 0) +11cm 

P

4

P

5

 = 

0

,

1

10

1

+

opx

  

T

5

P

6

 = SySvXpTp – SySvXp  

SS

2

 = ( 

2

,

0

5

1

−

os

 )+0,7 

S

2

S

3

 = 2,0 

S

1

R = 1,0 

P

3

R

1

 = P

2

R – 2,0  

RR

2

 = 1,5 

R

1

R

3

 = 

20

1

opx 

R

3

S

4

 = S

3

R

2

 - 0,7  

P

6

 S

4

 =[ SySvXp – (SS

2

 + 0,5)] +2,0cm  

S

4

 S

5

 = SS

2

+ 0,3  

S

5

S

6

 = S

4

 S

5

 +1,0  

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
32 

P

2

P

9

 = 3,5cm 

P

9

P

11

= 

4

1

P

9

R + 0,5 

P

11

P

12

 = 0,5 

P

10

P

13

 = P

9

P

11

-2,0   

T

4

D

2

 =T

1

D

1

 + 0,5   

 

Modelowanie form przodu i tyłu  
Z  punktu S prowadzimy prostą przez punkt B

1  

– 

 

linia środka tyłu. 

P

9 

 P

16 

 = 

2

1

 P

2 

P

3 

 + 1,0 cm  - szerokość pachy tyłu gdzie: P

2 

P

3 

 – szerokość pachy. 

Z punktu P

16

  prowadzimy równoległą do linii środka tyłu – linia boczna tyłu. 

P

9 

 P’

16 

    = 

2

1

    P

2 

P

3 

 – 1,0 cm  - szerokość pachy przodu. Z punktu P’

16

 wystawiamy 

prostopadłą – linia boczna przodu. 

Kolejność czynności w procesie modelowania form jest następująca:  

−  Wyrównanie długości barku przodu:  

S

4 

R’

3 

 =  S

3

R

2 

 – czynność  tę wykonujemy w celu usunięcia wielkości wdania w szwie 

barkowym tyłu przy materiałach odzieżowych trudno wdawalnych (np. tkaniny powlekane), 
z których wykonywana jest tego rodzaju odzież. 

−  Wykreślenie krzywych pokrojów pach tyłu i przodu z uwzględnieniem: zwiększenia 

długości barków w celu przystosowania linii podkroju pachy do rękaw koszulowego, 
poszerzenia tyłu i przodu na liniach pachowych, poszerzenia linii bocznych na linii 
pogłębienia pachy. Sprawdzenie przebiegu podkroju pachy przy złączeniu linii barków 
(szwu barkowego) należy wykonać według sposobu podanego na rysunku Nr 29 b. 

−  Modelowanie zaszewki piersiowej. Z punktu środka piersi prowadzimy prostą do linii 

pachy – położenie zaszewki piersiowej. Zamykamy konstrukcyjną zaszewkę piersiową, 
biorąc jako punkt obrotu środek piersi; skracamy powstałą zaszewkę piersiową o 3 cm.  

−  Wykreślenie krzywej podkroju szyi przy złączeniu linii barków (szwu barkowego)  

z uwzględnieniem jej pogłębienia. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
33 

 

 

Rys. 28.  Modelowanie form tyłu i przodu anoraku

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

                    

 

  

Rys. 29.  a) wykreślenie pogłębionego podkroju szyi do anoraku,  b) przebieg krzywej podkroju pachy przy     
                  złączeniu  linii barków

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 
 

a) 

b) 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
34 

Konstrukcja i modelowanie formy kaptura 
 

Kaptur

 to nakrycie głowy osłaniające również szyję. Może stanowić jedną całość z tyłem  

i z przodem wyrobu odzieżowego, wszyty do wykroju szyi (np. w skafandrze) lub jest dopinany. 
 

W zależności od funkcji jaką ma pełnić (ochronna przed deszczem, wiatrem, mrozem), 

rodzaju użytej tkaniny oraz sposobu wykończenia może on mieć różne formy. 

 

Rys. 30.  Rodzaje kaptura: a) kaptur z dwoma cięciami bocznymi, b) kaptur z jednym cięciem środkowym, c) kaptur  
                z cięciem poziomym i pionowym na środku dolnej części 
Źródło:

 

Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP, Toruń 1999 

 
Kaptury mają największe zastosowanie w odzieży dziecięcej i młodzieżowej. Wykańcza się 

nimi podkroje szyi płaszczy, kurtek, bluz sportowych, peleryn i skafandrów. 
 
Konstrukcja kaptura 

Zmodelowana forma tak zwanego zamkniętego kaptura ze szwem przebiegającym przez 

środek głowy jest dostosowana do pogłębionego podkroju szyi. Kaptur jest skonstruowany na 
krzywej podkroju szyi przodu, na podstawie pomiaru antropometrycznego wysokości głowy, 
przy czym wysokość głowy mierzy się od punktu karkowego do punktu wierzchołkowego. 

 

Rys. 31.   Pomiar wysokości głowy

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 
   Wielkość tego wymiaru jest różnicą wzrostu i wysokości siódmego kręgu szyi: 

 

SyWo = ZWo – ZSy  = 164,0 – 141,0 = 23,0. 
Na skopiowanym fragmencie przodu, z punktu S’

6 

 prowadzimy prostą przez punkt S’

4

.  

S’

6 

K = (długość krzywej podkroju szyi) + 1,5 cm. Z punktu S’

6

 zakreślamy  łuk o promieniu 

równym odcinkowi   S’

6 

K.  

KK

1

  = 

2

1

 SyWo – 1,0 cm. Przez punkt K

1

  prowadzimy prostopadłą do prostej  S’

4

 K

1

. 

K

1

K

2

  = SyWo + 2,0 cm 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
35 

K

2

K

3

  =

2

1

 SyWo 

 K

2

K

4

  = 

2

3

 SyWo + 4,0 cm 

K

3

K

5

  = K

2

K

3

  

K

2

K

6

  = 

2

1

 K

2

K

5

    

 

 

Rys. 32.  Konstrukcja i modelowanie form kaptura zamkniętego

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 
Konstrukcja i modelowanie form rękawa koszulowego 
  

Rękaw koszulowy – to rękaw z główką o małej wysokości, jednoczęściowy, ze szwem 

wewnętrznym. 

R

4

  P

17

 = 

3

1

  OP – 5,0  –  wysokość  główki rękawa gdzie OP – obwód pachy zmierzony  

z rysunku 28. 
R

4

 N = RvNv + 3,0 – długość rękawa 

R

4

  P

18

 = R

4

 P’

18

    =

2

1

  OP  - 0,3 – z punktu R

4

  zakreślamy  łuki o promieniach równych 

odcinkom R

4

 P

18

   i   R

4

 P’

18

  do przecięcia się z prostopadłą poprowadzoną przez punkt P

17

. 

Otrzymujemy  odcinek   P

17

 P

18

  – szerokość rękawa na linii pachy, która jest funkcją obwodu 

pachy. 
NN

1

 = NN’

1

 = 17,0 – szerokość rękawa na linii dołu. 

R

4

 R

5

  = R

4

 R’

5

  = 

2

1

 R

4

 P

18

   

 P’

18

R

6

  = 

3

1

 R

4

 P’

18

  – 1,0  

Wykreślamy krzywą główki rękawa i linie wewnętrzne.  
Wyznaczenie punktu montażowego główki rękawa ze szwem barkowym: odmierzoną  
z rysunku 28  długość krzywej podkroju pachy przodu przenosimy na linię  główki rękawa od 
punktu P’

18

 – otrzymujemy punkt R

7

.     

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
36 

 

Rys. 33.  Konstrukcja i modelowanie form rękawa koszulowego

 

Źródło:

 

Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995

 

 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń 

1.   Jakie znasz asortymenty odzieży zaliczane do wierzchniej? 
2.   Jakie dodatki konstrukcyjne stosuje się w konstrukcji odzieży wierzchniej? 
3.   Wymień wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej anoraku? 
4.   Co to jest kaptur? 
5.   W jakiej odzieży kaptury mają największe zastosowanie? 
6.   Jakie wymiary potrzebne są do narysowania konstrukcji kaptura? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 
Wypisz wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej anoraku dla reprezentanta  
o wymiarach:164/92/96, określ typ sylwetki i oblicz odcinki konstrukcyjne.  
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  z tabeli wymiarów odczytać i wypisać wymiary potrzebne do narysowania siatki, 
2)  wypisać wszystkie odcinki konstrukcyjne, 
3)  dobierać odpowiednie dodatki konstrukcyjne do kurtki, 
4)  obliczyć odcinki konstrukcyjne. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  tabele wymiarów, tabela z wielkościami dodatków konstrukcyjnych dla standardu 

konstrukcji- typu figur A, B, C, D, 

−  opis konstrukcji. 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
37 

Ćwiczenie 2 

Na podstawie wymiarów oraz obliczonych odcinków konstrukcyjnych (Ćwiczenie 1) 

wykonaj modelowanie form przodu i tyłu  anoraku i kaptura. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  narysować siatkę konstrukcyjną anoraku, 
2)  zmodelować formy przodu i tyłu anoraku, 
3)  wykreślić linie konturowe przodu i tyłu anoraku, 
4)  wykonać modelowanie kaptura. 
 

Wyposażenie stanowiska: 

−  tabele wymiarów. 

−  opis z obliczonymi odcinkami konstrukcyjnymi, 

−  plansze z wykonanym modelowaniem przodu i tyłu anoraku, 

−  papier do wykreślania konstrukcji, przybory kreślarskie. 
 

4.3.4. Sprawdzian postępów 
 

 

 

Czy potrafisz: 
 

 
Tak  

 
Nie 

1)  wymienić asortymenty odzieży zaliczane do wierzchniej? 

… 

… 

 

 

2)  wyjaśnić jakie dodatki konstrukcyjne stosuje się przy rysowaniu siatki 

konstrukcyjnej anoraku? 

… 

… 

3)  wymienić wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej anoraku? 

… 

… 

4)  wyjaśnić co to jest kaptur? 

… 

… 

5)  wymienić w  jakiej odzieży kaptury mają największe zastosowanie? 

… 

… 

6)  wymienić wymiary potrzebne są do narysowania konstrukcji kaptura? 

… 

… 

 
 
4.4. Modelowanie odzieży roboczej 
 

4.4.1. Materiał nauczania 
 

Przez pojęcie odzieży roboczej rozumiemy nie tylko okrycia chroniące nasz ubiór codzienny 

przed zabrudzeniem i uszkodzeniem (fartuchy, kurtki, kombinezony, rękawiczki), ale i odzież 
przeznaczoną do określonych zajęć. Odzież  tę stosowaną przy pracy w poszczególnych 
zawodach dzielimy na dwie podstawowe grupy. Pierwsza grupa przewidziana jest dla 
pracowników fizycznych zatrudnionych w zakładach przemysłowych, gospodarstwach rolnych, 
pracowników służby zdrowia itp. Druga grupa obejmuje odzież dla pracowników biurowych, 
pracowników związanych bezpośrednio z konsumentami (np. zakłady zbiorowego żywienia, 
sklepy, domy towarowe, gospodarstwa domowe). Przy projektowaniu odzieży dla pracowników 
fizycznych trzeba  uwzględnić rodzaj pracy oraz warunki klimatyczne i przestrzenne miejsca 
pracy. Na fizjologiczny stan człowieka wpływa temperatura pomieszczenia oraz jej zmiany. Stąd 
też zupełnie innym wymaganiom powinny odpowiadać odzież i obuwie, jeśli pracownik w ciągu 
dnia roboczego przebywa w jednakowej temperaturze, a innym tam, gdzie mają miejsce częste 
zmiany temperatury i gdzie pracownik powinien mieć możność łatwego przebrania się. Również 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
38 

należy wziąć pod uwagę zmiany pór roku. Duże znaczenie ma tutaj prawidłowy wybór 
materiału. Może być przepuszczający powietrze lub ścisły, lekki lub ogrzewający. W niskich 
temperaturach stosuje się ocieplacze z tkanin kocowych, pikowanej waty, pikowanej pianki 
poliuretanowej, (przy konstruowaniu tego rodzaju odzieży trzeba uwzględnić większe dodatki 
konstrukcyjne). Odzież nie powinna przeszkadzać ruchom, a z drugiej strony nie powinna być 
luźna. Materiały na odzież roboczą powinny być niekurczliwe, elastyczne, odporne na 
zabrudzenia, przewiewne, łatwe do prania. Najprostszą formą odzieży roboczej jest fartuch 
gospodarski. Przed przystąpieniem do opracowania formy fartuszka należy wykonać niezbędne 
pomiary osoby, dla której fartuch ma być opracowany. 

 
Tabela 2. Wymiary potrzebne do wykonania konstrukcji fartuszka 
Źródło: Bily -Czopowa M.: Konstrukcja modelowanie odzieży damskiej lekkiej.  WSiP,  Warszawa 1985

 

Wymiary 

podstawowe 1/2 1/4 1/8 1/10 

ZWo = 164 
ot = 64 
obt = 94 

82,0 
32,0 
47,0 

41,00 
16,25 
23,50 

20,50 
8,12 
11,75 

16,4 
- 
- 

 

Konstrukcja fartuszka składa się z 4 klinów wykreślonych stycznie w stosunku do siebie. 

Szerokość każdego klina ustala się na linii talii i na linii bioder. Opracowanie formy rozpoczyna 
się od wykreślenia z lewej strony arkusza linii pionowej, która jest linią środka przodu. Na tej 
linii należy odmierzyć  długość fartuszka do talii, obliczoną według 1/8 ZWo  (wysokość 
bawetu), następnie głębokość bioder, tj. odległość od linii talii do bioder, obliczoną z 1/10 ZWo 
+ 2,0 cm oraz długość fartuszka od linii talii do dołu, np. 1/4 ZWo. 

Z wyznaczonych punktów należy wykreślić linie poziome i oznaczyć kolejno symbolami: P, 

T, B, D,. Następnie od punktu P odmierzamy poziomo szerokość przodzika  = 1/8 ot + 2,0 cm, 
od  punktu T – szerokość klina środkowego na linii talii = 1/8 ot, a od punktu B – szerokość 
klina  środkowego na linii bioder = 1/8 obt + 0,5 

÷  1,0 cm. Otrzymane punkty P

1

, T

1

, B

1

 

łączymy prostymi. Na linii dołu wyznaczamy punkt D

1

, odmierzając uprzednio długość 

fartuszka TD. Z punktów: T

1

 i  B

1

  wykreślamy prostopadłe do linii klina i na nich wyznaczamy 

szerokość następnego klina, a więc: od T

1

 do T

2

 1/8  ot, od  B

1

 do B

2

 1/8 obt  + 0,5  ÷  1,0 cm. 

Punkty te łączymy prostą, na której odmierzamy długość  1/4  ZWo  i wyznaczamy punkt D

2

, 

który łączymy z punktem D

1

. Pozostałe dwa kliny wyznaczamy w ten sam sposób. Kieszonkę 

wykreślamy według projektu plastycznego. 
 
Opis konstrukcji fartucha gospodarczego 
PT   Wysokość bawetu 1/8 ZWo  
TB   Głębokość bioder 1/10 ZWo + 2,0 cm 
TD   Długość fartucha 1/4 ZWo  
TT

1

  Szerokość klina na linii talii 1/8 ot  

BB

1

  Szerokość klina na linii bioder 1/8 obt + 0,5 

÷ 1,0 cm 

T

1

D

1

 Długość klina TD ( dł. fartucha ) 

PP

1

    Szerokość przodu 1/8 ot + 2,0 cm (TT

1

  + 2,o cm ) 

 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
39 

 

Rys. 34. Konstrukcja fartuszka gospodarczego 
Źródło: Bily-Czopowa M.: Konstrukcja modelowanie odzieży damskiej lekkiej.  WSiP,  Warszawa 1985

 

 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń. 

1.   Co rozumiesz przez pojęcie odzieży roboczej? 
2.   Na jakie grupy dzielimy odzież roboczą? 
3.   Z jakich materiałów powinna być wykonana odzież robocza? 
4.   Jakie wymiary potrzebne są do narysowania siatki konstrukcyjnej fartucha gospodarczego? 
 

4.4.3. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1 

Wykonaj pomiary koleżanki niezbędne do konstrukcji fartucha gospodarczego i rozlicz 

odcinki konstrukcyjne. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zdjąć wymiary z sylwetki koleżanki niezbędne do wykonania konstrukcji fartucha 

gospodarczego, 

2)  zapisać wymiary, 
3)  rozliczyć odcinki konstrukcyjne. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  taśma centymetrowa. 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
40 

Ćwiczenie 2

 

Na podstawie rozliczonych odcinków konstrukcyjnych wykreśl konstrukcję całego fartucha 

gospodarczego, następnie zaprojektuj i wykreśl samodzielnie kieszonkę.  
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  narysować siatkę konstrukcyjną fartucha gospodarczego, 
2)  wykreślić linie formy konstrukcyjnej, 
3)  zaprojektować i wykreślić kieszonkę na formie fartucha.  
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  opis konstrukcji z rozliczonymi odcinkami, 

−  przybory kreślarskie, arkusz papieru do wykreślenia konstrukcji, żurnale. 
 

4.4.4. Sprawdzian postępów 
 

 

Czy potrafisz: 

 

 

Tak  

Nie 

1)  wyjaśnić pojęcie odzieży roboczej? 

… 

… 

2)  dokonać podziału odzieży roboczej? 

… 

… 

3)  wymienić, z jakich materiałów powinna być wykonana odzież robocza? 

… 

… 

4)  wymienić wymiary potrzebne do narysowania siatki konstrukcyjnej fartucha? 

… 

 
  … 

 
4.5. Modelowanie odzieży dziecięcej dla I grupy wiekowej 

 
4.5.1. Materiał nauczania 
 

 Odzież przeznaczona dla dzieci powinna być:  
−  higieniczna – wykonana z tkanin przewiewnych, które przepuszczają powietrze i wchłaniają 

pot, 

−  funkcjonalna – dostosowana do figury dziecka i zapewniająca swobodę ruchów, 

−  racjonalna – zaprojektowana ekonomicznie pod względem wzrostu, stosowanych tkanin, 

dodatków, możliwości termicznej regulacji (podpinki, dopinane kołnierze, kaptury), 

−  estetyczna – kształtująca od najmłodszych lat poczucie piękna, wrażliwość na barwę,  

co wywiera duży wpływ na psychikę dziecka. Barwy materiałów włókienniczych 
przeznaczonych na odzież dziecięcą powinny być czyste, jasne i ciepłe. Na estetykę odzieży 
wpływy również jej zdobienie i zróżnicowanie drobniejszych elementów, jak: patki, fałdy, 
kołnierze, karczki, falbanki, kieszenie, paski. Nadają one ubiorom zamierzony charakter, 
wzbogacają asortyment odzieży, a dzieciom sprawiają radość. W odzieży dla najmłodszych 
dzieci stosuje się proste hafty maszynowe i ręczne, aplikacje, pasmanterie i inne ozdoby. 

 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
41 

Zarys budowy i proporcje figury dziecka 
 
 Jedną z najbardziej widocznych zmian w procesie rozwoju dziecka jest zmiana wzrostu. 
Rozróżniamy cztery etapy w procesie wzrostu: 

1.  etap bardzo szybkiego przyrostu ciała – w okresie niemowlęcym – stopniowo 

zwalniający  do czwartego roku życia.  

2.  powolniejszy, lecz systematyczny przyrost wzrostu aż do wieku dojrzewania; 
3.  ponownie szybki wzrost w okresie dojrzewania; 
4.  zwalnianie tempa przyrostu długości ciała, aż do ustalenia wzrostu ostatecznego.  

 

Sylwetka dziecka ulega stałym przekształceniom. Szczególnie zmieniają się proporcje 

poszczególnych części ciała, jak długość kończyn dolnych, górnych, długość tułowia. Zmieniają 
się również wymiary szerokości i obwodów, ale te zmiany są mniej uchwytne. Głowa 
niemowlęcia jest nieproporcjonalnie duża i stanowi (tak jak kończyny dolne) 1/4 wysokości całej 
sylwetki. Na tułów przypada 1/2 wzrostu. Dziecko w wieku do dwóch lat ma wąskie ramiona, 
mało zróżnicowaną szerokość tułowia, ręce jednakowej grubości na całej długości, nogi krótkie, 
pulchne, szyję krótką, schowaną w fałdach. Natomiast dziecko w wieku 7

÷ 8 lat ma sylwetkę 

smukłą, dobrze umięśnioną, ale bez tkanki tłuszczowej. Różnica wzrostu między dziewczętami  
i chłopcami jest minimalna na korzyść chłopców. W wieku 11

÷ 13 lat następuje najpierw lekka 

przewaga wzrostu dziewcząt, a potem chłopców. 
 
Konstrukcja sukienki podstawowej dla dziewcząt I grupy modelowej 

 
 Sukienka podstawowa dziewczęca widoczna na rysunku  35 to prosta forma o 
lekko poszerzonych bokach. Najczęściej formę podstawową sukienki używa się 
do modelowania na płaszczyźnie innych wzorów odzieży, ponieważ rzadko 
kiedy sukienki dziewczęce są tak mało urozmaicone.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Rys. 35. Projekt plastyczny sukienki 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995

 

 
Wymiary w centymetrach:  
 

ZWo  

- 98,0 

opx - 

56,0 

os - 

26,0 

RvRv 

- 26,8  

RvSxRv - 

24,8 

SySvXpTp - 

31,7 

SyTy - 

24,0 

RvNv - 

32,0 

on - 

14,0 

 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
42 

Opis konstrukcji: 
 
Tył 
 

SP = (

15

1

ZWo + 

10

1

opx – 2,6) + 2,5 

÷ 3,0 = 12,0  ÷ 12,5 

ST = SyTy = 24,0 

SB = 

10

3

ZWo + 4,0 = 33,4 

SK – dowolna 

2

1

ZWo – 3,0 

÷ 6,0 = 52,0  ÷ 55,0 

SP

1 

= 

30

1

ZWo + 3,5 = 6,8 

SS

1

 = 

80

1

  opx = 0,7 

SS

2 

 = 

2

1

RvRv + 1,4 = 14,8 

S

1

S

3

  = 

15

1

os + 0,2 

÷ 0,3 = 5,4  ÷ 5,5 

S

3

S

4

  = 

3

1

 S

1

S

3

  + 0,2 = 1,9 

PP

2

    połowa szerokości tyłu według wyliczenia = 13,2 

S

2

S

5

  = 0,3 

S

4

S

6

  = 

3

1

  S

4

S

5

  = 3,1 

P

1

P

4

 = 

2

1

  P

1

P

3

  

P

2

P

5

  szerokość pachy tyłu według wyliczenia = 11,0 

÷ 11,5 : 2 – 0,5 = 5,0  ÷ 5,3 

P

2

P

6

 = 

4

1

 P

2

S

5

  

P

6

P

7

 = 0,8 

÷ 1,2 

K

1

K

2

 = 3,0 

÷ 4,5 

K

2

K

3

 = 0,8 

÷ 0,9 

 
Przód 
 
T

2

S

7

 = (SySvXpTp + 2,0) – S

1

S

4

 = 27,9 

S

7

S

8

 = 

5

1

 os + 0,3  ÷ 0,4 = 5,5  ÷ 5,6 

S

8

S

9

 = 

24

1

opx + 0,3 = 2,6 

S

10

S

11

 = S

1

S

3

 + 0,3 

÷ 0,4 = 5,7  ÷ 5,8 

S

12

S

13

 = 

2

1

RvSxRv + 1,2 

÷ 1,3   lub  S

1

S

2

 – 0,8 = 13,6 

÷ 13,7 

S

12

S

14

 =   S

12

S

9

 + 0,5  Punkt S

14

  wyznacza dwusieczną kąta  S

9

S

12

 S

11

  

P

8

P

9

 połowa szerokości przodu według wyliczenia = 11,8 

÷ 12,4 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
43 

P

9

P

10

 szerokość pachy przodu według wyliczenia =   11,0  ÷ 11,5 : 2 + 0,5 = 6,0  ÷ 6,2 

S

13

S

15

 = S

3

S

4

 + S

2

S

5

 + 0,8  ÷ 1,0  

S

11

S

15

 =  S

4

S

5

 - 0,3  ÷ 0,5 

S

15

S

16

 =  0,3  ÷ 0,5 

P

9

P

11

 = P

2

P

6

 – 0,5  

P

11

P

12

 = 1,0  ÷ 1,5      

K

5

K

6

 =  1,5  ÷ 2,0 

K

4

K

7

 = 0,3  ÷ 0,5 

K

6

K

8

   – według tyłu 

 

 

Rys. 36. Konstrukcja sukienki podstawowej dla dziewcząt I grupy 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995

 

 
Modelowanie zaszewki barkowej                     
 

W celu wyrównania środka tyłu do pionu oraz uwzględnienia luzu na wypukłości łopatki 

otwieramy zaszewkę konstrukcyjną oznaczoną symbolem S

6

P

4

 na linii szwu barkowego, to jest 

na linii S

4

S

5

. kolejność czynności przy modelowaniu zaszewki barkowej została omówiona  

w module 311[34].Z2.04.  
 
Konstrukcja rękawa podstawowego jednoczęściowego do sukienki dla dziewcząt I grupy 
modelowej 
SN = RvNv + 2,0  ÷ 2,5 = 34,0  ÷ 35,0 
NN

1

 = 2,0  ÷ 2,3 

SP  wysokość główki rękawa = V - 

10

1

 (2V + V

1

 )+ 0,5 

÷ 1,0 =  10,1  ÷ 10,5 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
44 

ST = 

2

1

RvNv + 5,0 = 21,0 

PP

1

 = P

2

P

5

 + P

9

P

10

 +  2,0 

÷ 2,5 = 13,5  ÷ 14,0 

N

1

N

2

 = P

1

P

2

 - 1,5 

÷ 2,0 = 11,0  ÷ 12,5  

T

1

N

3

 = TN

1

 + 1,5 

÷ 2,0  

  

Kształt pachy z rysunku pomocniczego nanosimy na siatkę konstrukcyjną rękawa  w ten 

sposób, aby odcinek P

9

P

10

 pokrył się z odcinkiem PP

1

, a krawędź pachy szwu  przodu była 

styczna do prostej PS. 
T

1

T

2

 = P

1

P

10

 – 0,5  

Odcinek   P

10

N

4

 wyznacza linię szwu rękawa. 

SS

2

 = 

2

1

SS

1

 + 0,5  

SS

3

 = 

4

1

 SS

1

  

S

1

S

4

 = 

3

1

 S

1

P

1

 – 0,5 

PP

2

 = P

9

P

11

 – 0,5 

S

4

S

5

 =  0,5 

Z punktu S

5

 kreślimy styczną do podkroju pachy. 

S

4

S

6

 =  

2

1

 S

2

S

4  

S

6

S

7

 =  

10

1

 S

2

S

4 

 

 Krzywą główki rękawa wykreślamy według rysunku 37 b, nanosimy punkty spotkania z 
pachą sukienki. Za pomocą odkalkowanej tylnej i przedniej części rękawa otrzymamy rękaw 
rozłożony. Sprawdzamy płynność krzywej główki i pachy rękawa. Wyznaczamy punkty 
spotkania rękawa ze szwem barkowym, rozliczając wielkość liczbową tak, aby 1/3 przeznaczyć 
na wdanie do pachy przodu, a 2/3 wielkość wdania na pachę tyłu. 
 
Mankiet do rękawa  
NN

1

 = on + 1,0 

÷ 1,5 = 15,0  ÷ 15,5 

N

1

N

2

 – dodanie na zapięcie  = 2,0 

NN

3

 dodanie na ząbek =   2,0 

÷ 2,5 

N

2

N

4

 = N

3

N

5

 – szerokość mankietu =  2,5 

÷ 3,5 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
45 

 

 

Rys. 37. Konstrukcja rękawa podstawowego jednoczęściowego do sukienki dla dziewcząt I grupy 

 

                 a) odkalkowany kształt pachy, b) forma konstrukcyjna rękawa, c) mankiet 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995

 

 
Kołnierz do sukienki 

 

KK

1

  wysokość  podkroju =  6,0 

÷  7,0 cm 

K

1

K

2

  długość krzywej podkroju szyi + 0,3 

÷  0,4 

K

1

K

3

  szerokość kołnierza na linii środka tyłu =  6,0 

÷  8,0 

K

2

K

4

  szerokość kołnierza na linii przodu =  K

1

K

3 

+ 0,5 

÷  0,8 

K

4

K

5

 =  2,5 

÷  2,8 

K

1

K

6

 wysokość stójki =  1,5 

÷  2,0 

Wykreślamy linie konturowe kołnierza według rysunku 38. 

 

 

Rys. 38.  Konstrukcja kołnierza do sukienki dziewczęcej 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 

 

a) 

b) 

c) 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
46 

Modelowanie sukieneczki rozkloszowanej od karczka dla dziewcząt I grupy modelowej 
 
Opis modelu – 

sukienka o ciekawie zaprojektowanych owalnych karczkach wykonana  

z lekkiej wełny. Naszycia z kolorowej tasiemki lub haft – spełniają rolę ozdoby. Kołnierzyk 
zaokrąglany z przodu. Zapięcie na karczku tyłu. 

 

 

Rys. 39.   Rysunek modelowy sukienki dziewczęcej 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 

 

Czynności przy modelowaniu 

−  Przygotowujemy wyciętą formę sukienki podstawowej. Kopiujemy do linii talii,  

o prostych, nie poszerzonych liniach boku,   

−  Na formie tyłu wykreślamy kształt owalnego karczka: od podkroju szyi na linii szwu 

barkowego odmierzamy 8,3 cm. Od podkroju szyi na linii środka tyłu odmierzamy 9,0 

÷  

10,0 cm = długość karczka. Wyznaczone punkty łączymy łukiem. Pozostałą część formy 
dzielimy na trzy części (na linii talii), oznaczamy symbolami T

1

, T

2

, T

3

, T

4

  

i rozcinamy, 

−  Z prawej strony arkusza wykreślamy prostą pionową i do niej prostopadłą, która  będzie 

linią talii. Przyklejamy część  T

2

 i pozostałe części (z wyjątkiem karczka), rozsuwając 

dołem    (na linii talii)  2,0 

÷  3,0 cm. Górą części dochodzą do siebie. Karczek 

przykładamy do linii pionowej (odchylenie X przenosimy na szew barkowy) 

 

w dowolnym odstępie od  T

2

. Wyznaczamy długość sukienki według wymiaru sukienki 

podstawowej, tj. 52,0

÷ 55,0 cm, plus odcinek X, tj. odległość między  karczkiem   

a częścią formy tyłu na linii środka. Wykreślamy kontury karczka i sukienki, 

−  Modelowanie przodu sukienki jest podobne do czynności opisanych szczegółowo przy 

modelowaniu formy tyłu. Różnica polega na wykreśleniu kształtu karczka: od podkroju 
szyi na linii środka i na linii barku odmierzamy 8,0 cm. Wyznaczone punkty łączymy 
łukiem. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
47 

 

Rys. 40.  Modelowanie przodu i tyłu sukienki dziewczęcej 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 
 

Rękaw długi, dołem rozszerzany, do sukienki dla dziewcząt I grupy 

 

−  Przygotowujemy wyciętą formę rękawa długiego jednoczęściowego, oznaczamy miejsce 

rozporka oraz linię łokcia i środek rękawa.  

−  Na arkuszu wykreślamy prostą pionową i na nią nakładamy wyciętą formę  rękawa 

(środek rękawa  = linia pionowa).  

−  Formę rękawa poszerzamy na dole z obu stron po 1,5  ÷  2,0 cm, wyznaczamy nowe linie 

szwów w rękawie, wykreślamy rozporek oraz linie dołu, obniżając ją o 0,6 

÷  0,8 cm. 

−  Obrysowujemy kontury główki rękawa, wyznaczamy punkty spotkania rękawa z pachą 

tyłu i przodu, wykreślamy linie szycia (przerywaną). 

 

Mankiet do rękawa 

 
NN

1

 = on + 1,5 

÷  2,5 

N

1

N

2

 przedłużenie na zapięcie 2,0 cm, 

N

1

N

3

  dodanie na ząbek 2,5 

÷  3,0 cm 

N

2

N

4

 = N

3

N

5

 = szerokość mankietu 2,0 

÷  2,5 cm 

Wykreślamy kształt mankietu, oznaczamy dziurkę i miejsce przyszycia guzika.  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
48 

 

Rys. 41. Modelowanie form: a) rękawa b) mankietu 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 

 
Kołnierz do sukienki 

KK

1

  długość krzywej podkroju szyi – 0,3 

÷  0,4 cm 

KK

2

  wysokość podkroju = 5,0  

÷  6,0  (im wyższy podkrój, tym bardziej płaski będzie kołnierz) 

K

2

K

3

   szerokość kołnierza na linii środka tyłu = 7,0 

÷  8,0  

K

4

K

5

   = 12,0 

÷  14,0  

K

2

K

6

  wysokość stójki = 2,0  

K

1

K

7

  szerokość kołnierza na linii przodu, np. 7,0 

÷  7,5 

Wykreślamy kontury kołnierza oraz linię załamania. Kształt kołnierza dowolny – prosty lub 

zaokrąglony. 

 

 

Rys.42.  Konstrukcja kołnierza do sukienki dziewczęcej 
Źródło: Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 

 
 

4.5.2. Pytania sprawdzające 
 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń. 

1.   Jakie cechy powinna posiadać odzież dziecięca? 
2.   Przedstaw jakie są proporcje sylwetki dziecięcej? 
3.   Jakie elementy zdobnicze występują w odzieży dziecięcej? 
4.   Jaka jest kolejność czynności przy modelowaniu sukieneczki dziewczęcej?  
5.   Jakie przybory potrzebne są przy modelowaniu wtórnym? 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
49 

4.5.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Na podstawie projektu plastycznego sukieneczki dziewczęcej wykonaj modelowanie przodu  

i  tyłu w dwóch etapach. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przygotować dwie formy przodu i  tyłu sukieneczki (skala 1:1), 
2)  wyznaczyć linię karczka, 
3)  odciąć karczek, 
4)  przykleić karczek wzdłuż linii pionowej, 
5)  przykleić dolną część sukieneczki tak by linia  środka była   również wzdłuż linii pionowej, 
6)  dodać na kontrafałdę równolegle do linii środka przodu 12, 0 cm, 
7)  wykreślić  zewnętrzne kontury karczka i dolnej części sukieneczki. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  dwie formy podstawowe przodu i tyłu sukieneczki dziewczęcej, 

−  papier, nożyczki klej, przybory kreślarskie. 
 
Ćwiczenie 2 

Zmodeluj do sukieneczki dziewczęcej rękaw krótki poszerzony górą w dwóch etapach.  

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przygotować dwie formy rękawa o skróconej długości (skala 1:1), 
2)  wyznaczyć linie pionowe potrzebne do rozsunięcia  rękawa w górze, 
3)  rozciąć rękaw po wyznaczonych liniach, 
4)  rozsunąć  elementy rękawa i przykleić tak , aby środek był wzdłuż linii pionowej, 
5)  wykreślić linie  konturowe rękawa uwzględniając podwyższenie główki o 1,0 cm. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  dwie formy rękawa o skróconej długości, 

−  papier, klej,  nożyczki, przybory kreślarskie. 
 

4.5.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 

 

 

Tak  

Nie 

1)  wymienić cechy charakteryzujące odzież dziecięcą? 

… 

… 

2)  omówić proporcje sylwetki dziecięcej? 

… 

… 

3)  wymienić elementy zdobnicze występujące w odzieży dziecięcej? 

… 

… 

4)  wymienić kolejność czynności przy modelowaniu sukieneczki dziewczęcej? 

… 

… 

5)  wymienić przybory potrzebne przy modelowaniu wtórnym? 

… 

 
 

… 

 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
50 

4.6. Modelowanie odzieży męskiej sportowej dla typu sylwetek A i B 
 

4.6.1. Materiał nauczania 

 

Styl sportowy 

to ubiory wygodne, o swobodnej linii, funkcjonalne. Do typowych ubiorów  

w stylu sportowym zalicza się: płaszcze typu wojskowego, kurtki, bluzy, różnego rodzaju 
spodnie. Charakterystyczne cechy odzieży sportowej to: kieszenie, pagony, kaptury, 
wzmocnione szwy (stębnówki), karczki, mankiety, kołnierze na stójce. 

Konstrukcja odzieży męskiej na górną część ciała

, oparta jest na pomiarach 

antropometrycznych i dotyczy odzieży z prostą linią  środka przodu. Stosowana jest wyłącznie  
do modelowania odzieży, w której krawędź przodu jest linią prostą, np:  bluzy, kurtki, dresy. 

Metoda ta umożliwia skonstruowanie, a następnie zmodelowanie odzieży dla dowolnych 

rozmiarów wybranych z tabeli lub dla wymiarów indywidualnych figur.  

Wymiary mężczyzn w tabelach wymiarów (podobnie jak u kobiet) podzielone są na typy 

figur, które charakteryzują się stałą różnicą między obwodem klatki piersiowej i obwodem pasa. 

Typ figury A;  opx – ot = 14,0 cm 
Typ figury B;  opx – ot = 10,0 cm 
Typ figury C;  opx – ot =   6,0 cm 
Typ figury D;  opx – ot =   2,0 cm 

 Konstrukcja 

odzieży męskiej dla typów A, B, C i D jest jednolita, oznacza to, że siatki 

konstrukcyjne dla wszystkich typów figur buduje się według tej samej metody. 
 

Konstrukcja bluzy 
 
Wymiary; 
ZWo   =   176,0 
opx     =     96,0 
ot       =      86,0 
obt     =    100,0 
os       =      38,0 
XcXc  =     36,0 
PcPl    =     12,0 
XlXl   =      36,0 
SyTy  =      43,0 
RvNv  =     60,0 
 
Podział połowy klatki piersiowej 
 

Połowa szerokości tyłu                       = 

2

1

 XcXc 

Szerokość pachy                                 =      PcPl 

Połowa szerokości przodu                 =  

2

1

 XlXl 

      

 

Połowa obwodu klatki piersiowej      =  

2

1

 opx 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
51 

Tabela 3. Standard konstrukcji odzieży męskiej z prostą linią środka przodu - wielkości dodatków konstrukcyjnych 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

 

Odcinek konstrukcyjny 

Dodatki 

konstrukcyjne dk 

Symbol 

 

Wzór Bluza 

Kurtka 

 

1 2 

3 

4 

Sp 

15

1

ZWo + 

10

1

opx + 0,8 

 

 

ST 

Syty + dk 

1,0 

2,0 

TB 

10

1

ZWo + 3,0 

 

 

SD Długość wyrobu odzieżowego  

 

TT

1

 

2,0  

 

P

1

P

2

 

2

1

XcXc + dk 

3,0 4,0 

P

2

P

3

 

PcPl + dk 

6,5 

8,5 

P

3

P

4

 

2

1

XlXl + dk 

4,0 5,0 

P

1

P

4

 

2

1

opx +dk 

13,5 17,5 

SS

2

 

5

1

os + dk 

0,4 0,9 

S

2

S

3

 

2,5  

 

P

4

S

4

 

SP + 3,0 

 

 

S

4

S

5

 SS

2

 +  1,5 

 

 

S

4

S

6

 

S

4

S

5

 

 

 

S

1

R 

1,0  

 

P

3

R

1

 

P

2

R – 1,0 

 

 

RR

2

 

3,0  

 

S

5

R

3

 

S

3

R

2

 

 

 

P

2

P

5

 

dk 2,5 

3,0 

P

5

P

7

 

4

1

P

5

S

1

 + 1,0 

 

 

P

7

P

8

 

2,0  

 

P

6

P

9

 

P

5

P

7

 - 2,0  

 

 

 

Modelowanie form konstrukcyjnych bluzy 

Kolejność czynności: 

1.  Wyznaczenie długości bluzy: 
SD = 62,0 – długość bluzy zależy od modelu. 
T

4

D

1

 = T

1

D 

2.  Wykreślenie linii bocznych: 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
52 

P

5

P

10

 = 

2

1

P

2

P

3

 + 1,0 =  

Gdzie: P

2

P

3

 = PcPl + dk szerokość pach bluzy 

Z punktu  P

10

 poprowadź równoległą do linii środka tyłu- linia boczna tyłu. 

P

6

 P

11

 = 

2

1

 P

2

P

3

 - 1,0 =  

Z punktu  P

11

 poprowadź prostopadłą – linia boczna przodu. 

3.  Modelowanie linii pokrojów.  
−  Wykreśl krzywe pokrojów :      
Pachy tyłu R

2

R

10

, pachy przodu R

3

P

11

, szyi tyłu SS

3

 szyi przodu S

5

S

6

 

−  Wytnij otrzymane formy i złącz na linii barku 
S

3

R

2

 = S

5

R

3

 

Sprawdź kształt wykreślonych podkrojów, popraw w przypadku złego przebiegu – taki sposób 
sprawdzania krzywizn nazywa się modelowaniem konfekcyjnym. 
4.  Przesunięcie linii barku do przodu o 1,0 cm 
−  Od formy przodu na linii barku odetnij równolegle pasek szerokości 1,0 cm i dostaw do 

formy tyłu. Czynność tę wykonujemy w tym celu, aby w odzieży z rękawami dostawianymi, 
np. raglanowe, szew barkowy przechodzący w szew zewnętrzny rękawa miał położenie  
w kierunku przodu. 

5.  Modelowanie linii boku: 
−  Odmierz na linii talii i linii dołu po 1,5 cm, wykreśl linię boku tyłu i linię boku przodu. 
6.  Wykreślenie linii dołu: 

−  Sprawdź przebieg linii dołu łącząc formę tyłu z formą przodu. 

 

Rys. 43. Siatka konstrukcyjna bluzy 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
53 

 
 

 

 
Rys. 44.  Modelowanie form przodu i tyłu bluzy 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

 

Rys. 45. Modelowanie linii pokrojów pachy i szyi 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
54 

Konstrukcja rękawa do bluzy 

 
Tabela 4. Konstrukcja rękawa do bluzy 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

Odcinek konstrukcyjny 

Dodatki 
konstrukcyjne dk 

Symbol 
 

Wzór Bluza 

Kurtka 

 

1 2 

3 

4 

R

4

P

10

 

3

1

( P

5

R

2

 + P

6

R

3

) + 1,0  

 

 

R

4

N 

RvNv + dk 

4,0 

4,0 

NN

1

 

1,5 

 

 

P

10

T

7

 

2

1

 P

10

N – 1,5  

 

 

P

10

P

11

 

P

6

P

9

 - 1,0 

 

 

R

4

R

5

 

P

2

P

3

 + dk  

5,0 5,5 

R

5

R

6

 

4

1

R

4

P

10

 - 0,5 

 

 

T

7

T

8

 

R

4

R

5

 - 2,5 

 

 

R

4

R

7

 

2

1

 R

4

R

5

 + 2,0 

 

 

R

4

R

8

 

2

1

 R

4

R

7

 - 0,5 

 

 

P

11

R

9

 

2

1

P

11

R

8

 

 

 

P

10

P

12

 

2

1

 R

4

R

5

 

 

 

 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
55 

 

Rys. 46. a) siatka konstrukcyjna rękawa, b) modelowanie form konstrukcyjnych dwuczęściowego rękawa  
                  ze     szwami   wewnętrznym i zewnętrznym 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

 
Modelowanie form konstrukcyjnych dwuczęściowego rękawa ze szwami wewnętrznym  
i zewnętrznym 
 

1.  Wykreślenie krzywej główki i podkroju rękawa: 
−  Od punktu P

11

 przez punkty R

9

, R

7

 do punktu R

6

 wykreśl krzywą główki rękawa, 

−  Od punktu  R

6

 do punktu  P

11

 wykreśl krzywą podkroju rękawa. 

2.  Wyznaczenie położenia linii wewnętrznej: 
−  P

11

P

13

 = P

9

P

11

  – odcinek P

9

P

11

odmierz po linii podkroju pachy przodu i przenieś 

na linię podkroju rękawa. Z punktu P

13

 wstaw prostopadłą – powstaje punkt T

9

 oraz 

linia wewnętrzna rękawa. 

3.  Wyznaczenie punktu montażowego na podkroju pachy: 
      P

13

P

14

 = P

10

P

8

   odcinek – P

10

P

8

 odmierz po linii podkroju pachy tyłu i przenieś na 

linię podkroju rękawa. 
4.  Wyznaczenie położenia linii zewnętrznej rękawa. 
−  Z punktu R

7

 wystaw prostopadłą, na linii dołu odmierz w lewo 2,0 cm – linia 

zewnętrzna rękawa. 

Zmodelowana forma rękawa przedstawia rękaw „zamknięty”. 
5.  Modelowanie rękawa „otwartego” 
Odrysuj na bibułce spodnią część rękawa: 
−  Oznacz linię łokcia i linię wewnętrzną; 

a) 

b) 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
56 

−  Wytnij spodnią część rękawa, przetnij wzdłuż linii wewnętrznej P

13

, 

−  Płaszczyznę oznaczoną punktami P

11

P

13

T

9

N

3

 przyklej na zewnątrz prostej P

11

N, 

−  Płaszczyznę oznaczoną punktami R

6

 P

13

T

9

 N

3

 przyklej na zewnątrz prostej R

6

N

2

. 

 

 

Rys. 47.  Modelowanie form rękawa dwuczęściowego „otwartego” 
Źródło: Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 

 
 

4.6.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń? 

1.   Czym charakteryzuje się odzież sportowa? 
2.   Czym charakteryzują się typy figur męskich? 
3.   Jakie wymiary są potrzebne do konstrukcji bluzy? 
4.   Jaka jest  budowa siatki konstrukcyjnej z prostą linią środka przodu? 
5.   Jaka jest kolejność czynności przy modelowaniu konstrukcyjnym bluzy? 
 

4.6.3. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1 

Mając projekt plastyczny bluzy męskiej wypisz wymiary potrzebne do narysowania siatki 

konstrukcyjnej bluzy dla reprezentanta figury typu A, dobierz dodatki konstrukcyjne, oblicz 
długości odcinków konstrukcyjnych. 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
57 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  z tabeli wymiarów odczytać i wypisać wymiary potrzebne do narysowania siatki 

konstrukcyjnej, 

2)  wypisać wszystkie odcinki konstrukcyjne, 

3)  dobrać odpowiednie dodatki konstrukcyjne, 

4)  obliczyć odcinki konstrukcyjne. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy : 

−  tabele wymiarów, tabela z wielkościami dodatków konstrukcyjnych, 

−  opis konstrukcji. 

 

Ćwiczenie 2 

Na podstawie projektu plastycznego bluzy męskiej  wykonaj modelowanie przodu i tyłu . 
 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przygotować formy przodu i  tyłu bluzy, 

2)  wyznaczyć: pogłębienie i poszerzenie pach, wydłużenie barków, 

3)  wykreślić: krzywe pokrojów pach, linie boków, pogłębienie podkroju szyi przodu, karczek 

przodu, plisę przodu, pasek dołu bluzy, kieszeń przodu, linię złożenia fałdy tyłu. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  formy podstawowe przodu i tyłu bluzy męskiej. 

−  papier, nożyczki, klej, przybory kreślarskie. 

−  plansze przedstawiające sposób modelowania bluzy. 

 

Ćwiczenie 3 

Zmodeluj do bluzy męskiej rękaw dwuczęściowy ze szwami zewnętrznym i wewnętrznym.  

 

  

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  przygotować  formę rękawa odbitą z konstrukcji, 

2)  wyznaczyć: zmniejszenie wysokości główki rękawa równe wydłużeniu barków, pogłębienie 

podkroju rękawa równe połowie pogłębienia pachy, poszerzenie rękawa i zwężenie  

na liniach wewnętrznych, skrócenie rękawa równe szerokości mankietu, 

3)  wykreślić: nową krzywą główki rękawa, linie wewnętrzne rękawa, linię dołu rękawa, 
4)  odmierzyć odcinki podkrojów pach przodu i tyłu i przenieść  na nową krzywą główki rękawa 

(za linii zewnętrznej rękawa powstanie zaszewka), 

5)  zmodelować mankiet. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
58 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  forma podstawowa rękawa, 

−  papier, klej ,nożyczki, przybory kreślarskie, 

−  plansze przedstawiające sposób modelowania rękawa. 
 

4.6.4. Sprawdzian postępów 
 

Czy potrafisz: 

 

 

Tak  

Nie 

1)  scharakteryzować odzież sportową? 

… 

  … 

2)  scharakteryzować typy figur męskich? 

… 

  … 

3)  wymienić wymiary potrzebne do konstrukcji bluzy? 

… 

… 

4)  omówić budowę siatki konstrukcyjnej z prostą linią środka przodu? 

… 

… 

5)  wymienić kolejność czynności przy modelowaniu konstrukcyjnym bluzy? 

… 

 
 
  … 

 

4.7. Modelowanie przestrzenne 
 

4.7.1. Materiał nauczania 

 

  

Modelowanie przestrzenne –

 polega na  upinaniu (drapowaniu) tkaniny właściwej lub 

zastępczej bezpośrednio na sylwetce ludzkiej albo odpowiednio przygotowanym manekinie 
krawieckim. 
  

Metoda ta ma zastosowanie  jedynie przy modelowaniu bardzo skomplikowanych 

w formie i linii modeli odzieży na przykład stosowana jest w pracowniach teatralnych 
i filmowych. Modelowanie przestrzenne nabiera znaczenia w nauczaniu odczytywania projektów 
plastycznych – rozwija wyobraźnię przestrzenną, ułatwia odczytywanie z projektów 
plastycznych układu cięć modelujących i ich proporcje. Metoda modelowania przestrzennego 
jest metodą nieefektywną ze względu na dużą pracochłonność i duże zużycie materiału 
właściwego lub zastępczego.  
 
Przygotowanie manekina do modelowania 
 

 

 

Manekin przeznaczony do modelowania przestrzennego powinien być odpowiednio 

przygotowany, tzn. powinien mieć wyznaczone linie poziome i pionowe. Linie te odpowiadają 
liniom orientacyjnym na ciele i liniom na siatce konstrukcyjnej. Podstawą do wyznaczenia linii 
na manekinie  są szczegółowe wymiary ciała  dla wielkości danego manekina podane  

w obowiązujących tabelach wymiarów ciała. Linie na manekinie można 
zaznaczyć taśmą tkaninową, taśmą klejącą lub grubą nitką. Zastosowany  
do wyznaczenia linii rodzaj materiału powinien być utrzymany zawsze  
w kolorze kontrastującym z kolorem manekina.  
Na manekinie wyznaczamy następujące linie: 

−  pionowe – linia środkowa  przednia, linia środkowa tylna, linie boczne 

przechodzące przez środek pachy, linie uzupełniające przechodzące 
przez środek łopatek i środek piersi, 

−  poziome – linia obwodu szyi, linie barków, obwodu klatki piersiowej, 

linia obwodu talii, linia obwodu bioder. 

 

Rys. 48.  Manekin przygotowany do modelowania 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
59 

Wyznaczone na manekinie linie wskazują  umiejscowienia cięć na formach odzieżowych 

przenoszonych z projektu plastycznego. Manekin krawiecki, na którym będziemy modelować, 
powinien mieć obwody o jedną wielkość większe od wielkości, dla której chcemy otrzymać 
formy odzieżowe. Na przykład: jeżeli chcemy otrzymać formy odzieżowe dla obwodu klatki 
piersiowej – opx = 96 cm, to obwód klatki piersiowej manekina powinna mieć: opx = 100,0 cm. 
Zastosowanie do modelowania manekina o obwodach większych o jedną wielkość wynika  
z tego, że przestrzenne modelowanie polega na bezpośrednim upinaniu – zastosowanego do 
modelowania materiału na bryle manekina i nie daje możliwości otrzymania niezbędnych luzów 
odzieżowych. Stosowanie tego warunku wymaga poprawienia krzywej podkroju szyi, po zdjęciu 
formy z manekina, tj. zmniejszenia o 1,0 cm obwodu krzywej podkroju szyi o przyrost 
przyjętych w tabelach wymiarów dla 4,0 cm obwodu klatki piersiowej. 

Do modelowania rękawa potrzebny będzie model ręki. Model ten wykonujemy z dzianiny  

i wypełniamy miękkimi  ścinkami lub trocinami. Wymiary przygotowanego modelu ręki 
powinny odpowiadać wymiarom w tabeli wymiarów ciała, co szczególnie dotyczy wymiaru or -  
obwodu ramienia. Wykonany model ręki przymocowujemy do manekina zgodnie z kierunkiem 
ręki.  

Mając tak przygotowany manekin możemy przystąpić do modelowania form odzieży. 

Kolejność modelowania form odzieży jest dowolna. Możemy rozpocząć modelowanie od formy 
przodu lub od formy tyłu. Do modelowania przestrzennego najbardziej odpowiednim materiałem  
jest surówka lub usztywniona gaza, tzw.  merla, tj. cieniutka, rzadka tkanina bawełniana. 
Możemy również stosować papier o specjalnej strukturze pozwalającej na bardzo miękkie  
i elastyczne układanie się na manekinie, o nazwie pelur – cienki papier satynowy. 
 
Zasady stosowane w modelowaniu przestrzennym 
  

Formy symetryczne modelujemy w połowie na prawej stronie manekina krawieckiego. 

Nitki osnowy w materiale zastępczym układamy przy fasonach prostych wzdłuż środka przodu i 
tyłu, wykorzystując brzeg fabryczny lub załamujemy krawędź na 0,5 – 1,0 cm, aby forma się nie 
rozciągała. Nitki wątku w materiale zastępczym przy modelowaniu fasonów prostych 
umieszczamy wzdłuż linii bioder i obwodu klatki piersiowej. Modelowane elementy formy 
przypinamy do manekina krawieckiego jedynie w miejscach koniecznych, aby nie zmienić 
kierunki nitki wątku i osnowy. Szwy spinamy do strony prawej w ten sposób, aby szpilkami nie 
zaczepiać powierzchni manekina, gdyż po skończonym modelowaniu formy musimy zdjąć  
do miary, bez ich rozpinania. Zaszewki są wynikiem konieczności dopasowania formy  
do budowy przestrzennej człowieka i w zależności od projektu plastycznego mogą być 
umieszczone w kierunku pionowym, ukryte lub wykorzystane jako element zdobniczy,  
albo zastąpione odpowiednimi liniami cięć.  
 
 
Modelowanie form bluzki 

 
Opis modelu – 

bluzka  lekko dopasowana linii boków, zapinana 

 

na całej długości przodu. Karczek w tyle i w przodzie. W przodzie karczka 
umieszczone zakładki. Rękawy długie z małą główką. 

 

 
 
 
 
 
 

Rys. 49.  Rysunek modelowy bluzki 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
60 

       

Tył

 

−  Przygotowujemy prostokąt surówki o wymiarach większych niż połowa szerokości tyłu  

i długości bluzki. 

−  Na surówce wyznaczamy: linię pionową – odpowiadającej linii środkowej tyłu, linię 

poziomą – odpowiadającej linii pachowej – obwodu klatki piersiowej.  

−  Przygotowaną surówkę nakładamy na manekin krawiecki i przypinamy szpilkami wzdłuż 

linii  środkowej tyłu, od linii obwodu szyi do linii obwodu bioder, tak aby linie surówki 
pokryły się z liniami na   manekinie. 

−  Na linii długości barku, w odległości 1/3 długości barku od szczytu barkowego, upinamy 

zaszewkę barkową,  dopasowując formę odzieży do bryły manekina. 

−  Przypinamy surówkę wzdłuż linii boku. 

−  Zaznaczamy linie krzywej podkroju szyi, długość szwu barkowego, krzywej pachy  

i obcinamy nadmiar surówki. 

−  Jeżeli w projekcie plastycznym są cięcia i elementy wzornicze, wyznaczamy je według 

projektu 

−  W przykładzie wyznaczamy linię karczka. 

     

 

Rys. 50. Modelowanie tyłu bluzki 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 
 

      Przód 

−  Przygotowujemy prostokąt surówki analogicznie jak przy modelowaniu form tyłu. 

−  Na surówce wyznaczamy: linię pionową – odpowiadającą linii środkowej przodu 

(uwzględniamy dodatek na zapięcie), linię poziomą – odpowiadającą linii  obwodu klatki 
piersiowej.  

−  Przygotowaną surówkę nakładamy na manekin krawiecki i przypinamy szpilkami wzdłuż 

linii środkowej przodu, od linii obwodu szyi do linii obwodu bioder, tak aby linie surówki 
pokryły się z liniami na manekinie. 

−  Na linii długości barku, w miejscu zastosowania zaszewki barkowej, upinamy zaszewkę 

piersiową, dopasowując formę odzieży do bryły manekina. 

−  Przypinamy surówkę wzdłuż linii boku. 

−  Zaznaczamy linie krzywej podkroju szyi, długość szwu barkowego, krzywej pachy  

i obcinamy nadmiar surówki. 

−  Jeżeli w projekcie plastycznym są cięcia i elementy wzornicze, wyznaczamy je według 

projektu. 

    
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
61 

 W 

przykładzie wyznaczamy linię karczka. 

             

 

Rys. 51.  Modelowanie przodu bluzki 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 
 

Sprawdzenie otrzymanych  form odzieżowych bluzki 
 
 Otrzymane 

na 

manekinie 

krawieckim formy wymagają sprawdzenia. Zdejmujemy  

z manekina formy tyłu i przodu. Przecinamy po wyznaczonych liniach cięć, układamy na płasko  
i wyrównujemy dokładnie, zaznaczone w trakcie modelowania linie szwów, cięć i podkroje. 
Następnie dodajemy dodatki na szwy, łączymy elementy form tyłu i przodu w całość i ponownie 
nakładamy na manekin w celu sprawdzenia. Mając poprawnie przygotowane formy tyłu i przodu 
możemy przystąpić do modelowania kołnierza i rękawa 
 

 

Rys. 52.  Sprawdzenie  form

 

Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 

 
Kołnierz                                                                          

 

 
−  Przygotowujemy prostokąt surówki trochę większy od szerokości i długości kołnierza  
      (krawędź surówki – środek kołnierza może być po nitce osnowy lub po skosie tkaniny). 
−  Na surówce wyznaczamy wstępny podkrój kołnierza w zależności od  rodzaju kołnierza – 

stojący, półleżący leżący. 

−  Przypinamy surówkę do linii obwodu szyi manekina, przykładając  środek kołnierza na 

środek tyłu. 

−  Układ i kształt kołnierza modelujemy według projektu plastycznego. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
62 

−  Zdejmujemy formę z manekina, układamy na płasko i nadajemy formie kołnierza właściwy 

kształt. 

 

Rys. 53.  Modelowanie kołnierza 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 
 

Rękaw  
 

−  Przygotowujemy prostokąt surówki o wymiarach większych od długości  i szerokości 

rękawa. 

−  Przypinamy surówkę w punkcie szwu barkowego, nadając nitce prostej – osnowy, kierunek 

ręki. 

−  Spinamy surówkę wzdłuż modelu ręki, po szwie środkowym i ustalamy szerokość rękawa na 

linii pachowej. 

−  Upinamy główkę  rękawa po krzywej podkroju pachy, zaznaczamy kształt krzywej główki 

rękawa i punkty montażowe. 

−  Ustalamy długość rękawa i szerokość na linii dołu, nadmiar materiału ujmujemy w zaszewkę 

łokciową. 

−  Zdejmujemy formę z manekina, układamy na płasko i nadajemy krzywej główce rękawa 

właściwy kształt. 

                                                             

 

Rys. 54.  Modelowania kołnierza i rękawa           Rys. 55.  Sprawdzenie zmodelowanej formy kołnierza i rękawa 
Źródło: Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995 

 
 

Otrzymane  formy bluzki są podstawą do otrzymania szablonu wyjściowego. W tym celu  

do wszystkich elementów form dodajemy niezbędne dodatki na szwy i podwinięcia oraz dodatek 
na zapięcie, zgodnie z projektem plastycznym i technologią łączenia. 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
63 

Modelowanie przestrzenne sukni fantazyjnej 
   Duży kawałek materiału zastępczego przypinamy do górnej części manekina krawieckiego, 
wycinając podkrój szyi, krawędzie barkowe i wykrój pach. Następnie układamy na lewej 
połowie przodu, na wysokości linii talii, marszczenia rozchodzące się promieniście, upinamy 
boki i wyrównujemy dół. Oznaczamy za pomocą pionu linię środka przodu. Uzupełniamy przód 
sukni, modelując i przypinając półokrągłą boczną część lewego przodu. Po zdjęciu formy  
z manekina krawieckiego oznaczamy punkty montażowe, rozpinamy formę i wyrównujemy. 

         

           

             

 

Rys. 56.  Modelowanie przodu sukni asymetrycznej na manekinie krawieckim według projektu plastycznego

 

Źródło: Bily – Czopowa M., Mierowska K.: Krój i modelowanie odzieży lekkiej. WSiP, Warszawa 1995 

 

4.7.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania  ćwiczeń. 

1.  Co to jest modelowanie przestrzenne? 
2.  Gdzie obecnie wykorzystuje się modelowanie przestrzenne? 
3.  Jak powinien być przygotowany manekin krawiecki do modelowania? 
4.  Jakie są kolejne czynności przy modelowaniu przestrzennym. 

 

4.7.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 
  Przygotuj manekin krawiecki do modelowania przestrzennego. 
 
  

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  wyznaczyć linie pionowe: – linia środkowa  przednia, linia środkowa tylna, linie boczne 

przechodzące przez środek pachy, linie uzupełniające przechodzące przez środek  łopatek 
i środek piersi, 

2)  wyznaczyć linie poziome – linia obwodu szyi, linie  barków, linia obwodu klatki piersiowej, 

linia obwodu talii, linia obwodu bioder, 

3)  przygotować model ręki. 
 

Wyposażenie stanowiska: 

−  manekin krawiecki, kolorowa włóczka, szpilki, nożyce. 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
64 

Ćwiczenie 2 

Zaprojektuj suknię wieczorową w stylu awangardowym i wykonaj modelowanie przestrzenne 

sukni. 

 

 Sposób 

wykonania 

ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zaprojektować suknię wieczorową w stylu awangardowym, 

2)  na przygotowanym manekinie wykonać modelowanie przodu, tyłu sukni zgodnie 

 

z projektem plastycznym, 

3)  zaprezentować efekty swojej pracy. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  manekin krawiecki z oznaczonymi liniami, 

−  żurnale, szpilki, nożyczki, taśma centymetrowa, surówka lub usztywniana gaza, papier, 

przybory kreślarskie. 

 

Ćwiczenie 3 

 Zaprojektuj 

suknię inspirowaną strojem historycznym. 

 

 Sposób 

wykonania 

ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zapoznać się z charakterystyką strojów historycznych w wybranej epoce, 

2)  na przygotowanym manekinie wykonać modelowanie przodu, tyłu, rękawa i elementów 

wzorniczych sukni zgodnie z projektem plastycznym, 

3)  zaprezentować efekty swojej pracy. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  manekin krawiecki z oznaczonymi liniami, 

−  ilustracje ze strojami historycznymi, 

−  szpilki, nożyczki, taśma centymetrowa, surówka lub usztywniana gaza, papier, przybory 

kreślarskie. 

 

Ćwiczenie 4 

Na podstawie zebranych przez Ciebie informacji na temat strojów regionalnych, 

scharakteryzuj wybrany strój  i wykonaj modelowanie przestrzenne gorsetu. 

 

 Sposób 

wykonania 

ćwiczenia 

 

 Aby 

wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  z różnych źródeł zebrać informacje na temat wybranego stroju regionalnego, 

2)  scharakteryzować wybrany strój regionalny, 

3)  na przygotowanym manekinie krawieckim wykonać modelowanie przodu, tyłu  

i elementów zdobniczych gorsetu zgodnie z projektem, 

4)  zaprezentować efekty swojej pracy. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  manekin krawiecki z oznaczonymi liniami, 

−  ilustracje z różnymi strojami regionalnymi, 

−  szpilki, nożyczki, taśma centymetrowa, surówka lub usztywniana gaza, papier, przybory 

kreślarskie. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
65 

4.7.4. Sprawdzian postępów 
 

 

Czy potrafisz:

 

 

 

Tak  

Nie 

1)  wyjaśnić co to jest modelowanie przestrzenne? 

… 

… 

2)  wyjaśnić gdzie obecnie wykorzystuje się modelowanie przestrzenne? 

… 

… 

3)  przygotować manekin do modelowania przestrzennego? 

… 

… 

 

 

4)  wymienić kolejność czynności przy modelowaniu przestrzennym odzieży 

okrywającej górną część tułowia? 

… 

 
 

… 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
66 

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

 

 
Test nr 1 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.  Test składa się z dwóch części i zawiera  16 zadań.  
2.  Do każdego zadania podana jest instrukcja wykonania zadania.  
3.  Przed rozpoczęciem  przeczytaj dokładnie polecenia. 
4.  Za każde prawidłowo wykonane zadanie możesz otrzymać 1 punkt. 
5.  Na wykonanie zadań testowych  masz 60 minut. 
6.  Do wykonania ostatniego zadania 16 wykorzystaj przygotowane formy bluzki.  
7.  Odpowiedzi wpisuj w kartę odpowiedzi. 

 
Część I 
W podanych zadaniach wybierz prawidłową odpowiedź i zakreśl ją znakiem X. Jeżeli wybraną 
odpowiedź chcesz zmienić na inną, to błędną weź w kółko, a właściwą zaznacz znakiem X. 
 

1.  Modelowanie odzieży na płaszczyźnie za pomocą formy konstrukcyjnej to modelowanie: 

 

a)  wtórne, 
b)  przestrzenne,                                                                                                          
c)  modelowanie na bryle, 
d)  modelowanie na siatce konstrukcyjnej. 
 

2.  Sylwetka kobieca o wymiarach: 164/104/120 według tabeli wymiarów należy do: 

 

a)  – typ A, 
b)  – typ B, 
c)  – typ C,                                                                                                                     
d)  – typ D. 

 

3.  Skrót dk. oznacza: 
 

a)  dodatkowe krojenie, 
b)  dodatek konfekcyjny, 
c)  dokładna kalkulacja,                                                                                              
d)  dodatek konstrukcyjny. 

 

4.  Który z wymienionych kołnierzy konstruuje i modeluje się na podstawie kąta prostego? 

 

a)  – szalowy,  
b)  – wykładany,                                                                                                             
c)  – be - be, 
d)  – koszulowy. 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
67 

5.  Zaszewkę barkową otrzymuje się przez skrócenie: 

 

a) 

długości podkroju pachy tyłu, 

b) 

długości ramienia, 

c) 

długości boku,                                                                                                               

d) 

długości podkroju szyi. 

 

6.  Który z podanych wymiarów nie  jest potrzebny do narysowania siatki konstrukcyjnej 

skafandra damskiego ? 

 

a)  – Zwo, 
b)  – opx ,                                                                                                                           
c)  – obt, 
d)  – ZKo. 
 

7.  Które z wymienionych asortymentów zaliczane są do odzieży wierzchniej? 
 

a)  skafander, żakiet, płaszcz, 
b)  bluzka, sukienka, kamizelka,                                                                                       
c)  koszula nocna, piżama, halka, 
d)  spodnie, spódnica, spódnico-spodnie. 
 

8.  Które z wymienionych wymiarów potrzebne są do konstrukcji kaptura. 
 

a)  ot, XlXl, 
b)  PcPl, RvRv, 
c)  ZWo, ZSy,                                                                                                                 
d)  ZUo, ou. 

 

Część II 
W podanych zadaniach należy przyporządkować, pogrupować, narysować, uzupełnić 
wypowiedź, połączyć w pary przedstawione informacje. 
 

9.  Poniżej wymieniono czynności jakie należy wykonać aby otrzymać formy wyrobów 

odzieżowych. Uporządkuj je według kolejności, np. 1-b,… 

                                                                                         

Nazwa czynności 

a) obliczenie wartości odcinków konstrukcyjnych i narysowanie siatki konstrukcyjnej  
 
b) ustalenie fasonu 
 
c) wycięcie form 
 
d) zastosowanie zasad modelowania wtórnego 
 
e) zdjęcie miar 
 
f) ustalenie dk 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
68 

10. Z lewej strony zamieszczone są symbole wymiarów, a z prawej nazwy każdego symbolu. 

Połącz w pary symbol z nazwą, np. 1-b, itd. 

 
 

    1. ZWo,              a) obwód bioder,                                                                                               
    2. opx ,               b) łuk długości tyłu do talii,                               
    3. obt,                 c) wzrost,                                                            
    4. os,                  d) obwód szyi,                                  
    5. SyTy ,            e) obwód klatki piersiowej.                                 

 

 

11.  

Na manekinie krawieckim, dorysuj linie konstrukcyjne, które są niezbędne  

do modelowania przestrzennego. 

                                                                                                                                          
12.  Poniżej przedstawiono formy różnych rękawów. W karcie odpowiedzi wpisz jego 

poprawną nazwę: rękaw krótki poszerzony na linii dołu, rękaw długi poszerzony do dołu, 
rękaw krótki marszczony na linii wszycia do pachy. 

    a)                                                          b)                                                                  c)  

                             

                      

 

 

 
13. Uzupełnij poniższe zdanie.                                                                                       

Odzież przeznaczona dla dzieci powinna być higieniczna – wykonana z tkanin przewiewnych, 
……………………. – dostosowana do figury dziecka i zapewniająca swobodę ruchów, 
………………………… – zaprojektowana ekonomicznie pod względem wzrostu. 
 

14. Na rysunku przedstawiono różne asortymenty odzieży. Nazwij poprawnie każdy z nich 
 

                                                                                                                                          

a)              

 b)                

c) 

                                                                           
                                                                                                                                                    

 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
69 

15. Na formie konstrukcyjnej bluzki damskiej, narysuj miejsce przeniesienia zaszewki 

piersiowej zgodnie z załączonymi projektami plastycznymi. 

                                                                                                                                      
a)                                                     b)                                                  c) 

                          

                      

 

 
16. Zmodeluj formę przodu bluzki damskiej zgodnie z załączonym projektem plastycznym 

(skala 1:4). 

 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                                                                                                     

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
70 

KARTA ODPOWIEDZI

 

 

Imię i nazwisko ................................................................................................ 
 

Zakreśl poprawną odpowiedź 
 

Nr 
zadania 

Odpowiedź Punkty 

1 

a b c d 

 

2 

a b c d 

 

3 

a b c d 

 

4 

a b c d 

 

5 

a b c d 

 

6 

a b c d 

 

7 

a b c d 

 

8 

a b c d 

 

9  

………………………………………………………………………………….. 

10  

…………………………………………………………………………………… 

11  

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
71 

12  

a) ………………………………………………………………………………. 

b)………………………………………………………………………………. 

c)……………………………………………………………………………….. 

13 Odzież przeznaczona dla dzieci powinna być higieniczna – wykonana 

z tkanin przewiewnych, ……………………. – dostosowana do figury dziecka 

i zapewniająca swobodę ruchów, ………………………… – zaprojektowana 

ekonomicznie pod względem wzrostu 

14  

a) ………………………………………………………………………………. 

b)………………………………………………………………………………. 

c)……………………………………………………………………………….. 

15  

a)                                                                                 b) 

                                    

 

 

                                                          c) 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
72 

16  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

S 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
73 

6. LITERATURA  

 

1.  Bily-Czopowa M., Mierowska K.: Krój i modelowanie odzieży lekkiej. WSiP, 

 

Warszawa 1995 

2.  Bily-Czopowa M.: Konstrukcja modelowanie odzieży damskiej lekkiej.  WSiP, 

 

Warszawa 1985 

3.  Cyrankiewicz H.: Konstrukcja i modelowanie odzieży dziecięcej. WSiP, Warszawa 1995 
4.  Czurkowa M., Ulawska-Bryszewska J.: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych. WSiP, 

Warszawa 1998 

5.  Fałkowska-Rękawek E.: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000 
6.  Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na dolną część ciała. SOP, 

 

Toruń 1999 

7.  Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży na górną część ciała. SOP, 

 

Toruń 1999 

8.  Parafianowicz Z.: Konstrukcja i modelowanie odzieży ciężkiej.  WSiP, Warszawa 1995 
9.  Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999 
10.  Piskorska M., Parafianowicz Z.: Modelowanie form odzieży męskiej. SOP, Toruń 1997 
11.  Piskorska M.: Konstrukcja i modelowanie form bielizny. WSiP, Warszawa 1995 
12.  Trzecińska K.: Konstrukcja i modelowanie odzieży lekkiej. Cz. 2. WSiP, Warszawa 1995