Certyfikacja po europejsku
st. bryg. dr inż. Ryszard Szczygieł
Generalną zasadą leżącą u podstaw wymagań Unii Europejskiej jest
zapewnienie swobodnego przepływu towarów, usług i siły roboczej na przestrzeni
gospodarczej, jaką stanowi jednolity rynek państw unijnych, wzajemne uznawanie
norm i harmonizacja techniczna. Tworzone instrumenty prawne zmierzają do
zniesienia barier i ograniczeń w przepływie towarów. Spośród nich najistotniejszą
część stanowi, tzw. nowe podejście do przepisów dotyczących wyrobów oraz tzw.
podejście globalne do systemu oceny zgodności. Ograniczają one ingerowanie
państwa do tego, co najistotniejsze, dając przemysłowi wolny wybór co do sposobu
wypełniania obowiązków wobec państwa.
Harmonizacja ustawodawcza jest ograniczona do podstawowych wymagań,
które musi spełniać wyrób wprowadzany na rynek Wspólnoty, by mógł korzystać z
prawa do swobodnego przepływu. Normy zharmonizowane określają specyfikacje
techniczne wyrobów, spełniających podstawowe wymagania zawarte w dyrektywach.
W związku z tym wyroby wytworzone zgodnie z normami zharmonizowanymi
korzystają z domniemania zgodności z odpowiednimi wymaganiami podstawowymi.
Normy zharmonizowane nie stanowią specyficznej kategorii wśród norm
europejskich. Termin ten oznacza tylko prawną kwalifikację specyfikacji
technicznych, którym dyrektywy nadały specjalne znaczenie. Dyrektywy nowego
podejścia opierają się na następujących zasadach:
• harmonizacja ograniczona jest do wymagań podstawowych;
• jedynie wyroby spełniające wymagania podstawowe mogą zostać wprowadzone na
rynek oraz do użytku;
• zharmonizowane normy uznaje się za zgodne z odpowiadającymi im wymaganiami
podstawowymi;
• zastosowanie norm zharmonizowanych lub innych specyfikacji technicznych jest
dobrowolne i producenci mogą wybierać każde rozwiązanie techniczne
zapewniające zgodność z wymaganiami podstawowymi;
• producenci mogą wybierać pomiędzy różnymi procedurami oceny zgodności
przewidzianymi w danej dyrektywie.
Dyrektywa określa asortyment wyrobów nią objętych lub charakter
niebezpieczeństwa, które ma oddalić. W związku z tym muszą być podjęte
niezbędne kroki gwarantujące, że wyroby wprowadzano na rynek oraz do użytku pod
warunkiem niestwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa, zdrowia ani dla innych
interesów publicznych, które dana dyrektywa ma chronić, jeśli zostały one
prawidłowo zainstalowane, są prawidłowo obsługiwane i wykorzystywane
zgodnie z celem, do którego je przeznaczono.
Postanowienia dyrektyw nowego podejścia zastępują wszystkie odpowiednie
przepisy krajowe. Dyrektywami objęte są wyroby, które mają być po raz pierwszy
wprowadzone na rynek Wspólnoty i/lub wprowadzone na nim do użytku. Zgodnie z
tym dyrektywy odnoszą się do nowych wyrobów wyprodukowanych w państwach
unijnych oraz do wyrobów nowych, używanych i wyrobów z drugiej ręki
importowanych z państw trzecich. Producent musi ocenić, czy jego wyrób objęty jest
jedną czy wieloma dyrektywami. W takiej sytuacji wyrób może być wprowadzany do
użytku, gdy spełni wymagania wszystkich dyrektyw, a ocena zgodności zostanie
przeprowadzona zgodnie z nimi.
Obecnie w Unii obowiązuje 21 dyrektyw, które muszą być wdrożone w
państwach kandydujących. Polska wdrożyła ich dopiero pięć. Sprzęt służący do
ochrony przeciwpożarowej obejmują następujące dyrektywy:
• sygnalizacja pożarowa i stałe urządzenia gaśnicze - dyrektywa 89/106 dotycząca
wyrobów budowlanych;
• środki ochrony osobistej strażaka - dyrektywa 89/686 (93/95, 96/58) dotycząca
sprzętu ochrony osobistej;
• podręczny sprzęt gaśniczy, hydranty wewnętrzne, stałe urządzenia gaśnicze i
sygnalizacja pożarowa - dyrektywa 96/98 dotycząca wyposażenia statków.
Sprzęt straży pożarnych jest wyłączony z zakresu dyrektyw. Jest on
traktowany w Unii jako specjalny, tak jak sprzęt służący celom wojskowym lub
policyjnym, dlatego państwa członkowskie same regulują zagadnienia jego
certyfikacji. W Polsce przygotowywane jest rozporządzenie Rady Ministrów w
sprawie wyrobów przeznaczonych na cele obronności i bezpieczeństwa państwa
oraz służących do ochrony informacji niejawnych.
Odpowiedzialność za wyrób wprowadzony na rynek ponosi producent, co
określa dyrektywa o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób.
Producentem jest każda osoba fizyczna lub prawna odpowiedzialna za
zaprojektowanie i wyprodukowanie wyrobu z zamiarem wprowadzenia go na rynek
Wspólnoty. Odpowiedzialność producenta rozciąga się także na podwykonawców,
którzy uczestniczą w procesie wytwarzania. Również każda z osób uczestniczących
w łańcuchu dostawy lub dystrybucji, która może być uważana za odpowiedzialną za
wadliwy wyrób, może być pociągnięta do odpowiedzialności. W szczególności może
się to zdarzyć wtedy, gdy producent jest spoza Wspólnoty. Odpowiedzialność za
wyrób ponosi również monter lub instalator, gdy dana dyrektywa przewiduje, że ich
czynności mogą mieć wpływ na jego zgodność z wymaganiami. Odpowiedzialność
spoczywa także na pracodawcy i użytkowniku wyrobu, w sensie wyboru
odpowiednich wyrobów do wykonywania pracy i niestwarzania zagrożenia. Ponadto
muszą oni podjąć wszystkie niezbędne środki, aby zagwarantować utrzymanie
sprzętu na poziomie zgodności z wymaganiami. Szczególny nacisk położony jest na
szkolenie w obsłudze sprzętu. W razie spowodowania szkód przez wyrób wadliwy
producent musi je zrekompensować, jeśli przekraczają one kwotę 500 euro dla
pojedynczego zdarzenia. Odpowiedzialność producenta wygasa po 10 latach od
momentu wprowadzenia wyrobu na rynek.
Proces oceny zgodności wyrobu z odnośną dyrektywą jest podzielony na
osiem podstawowych modułów, które przedstawiono w tabeli.
Jednostki notyfikowane są i muszą pozostać niezależne od klientów i innych
zainteresowanych stron. Status prawny jednostek zabiegających o notyfikację (tzn.
to, czy są one prywatne, czy państwowe) jest nieistotny tak długo, jak długo
zagwarantowana jest ich niezależność i bezstronność i można je zidentyfikować jako
osobne podmioty prawne posiadające prawa i obowiązki.
Podstawowym zadaniem jednostki notyfikowanej jest świadczenie usług
związanych z oceną zgodności na warunkach podanych w dyrektywach zgodnie z
zakresem ich notyfikacji. Usługi te mogą być oferowane każdemu podmiotowi
gospodarczemu z Unii Europejskiej lub spoza niej. Również producent ma prawo
wyboru spośród jednostek notyfikowanych, które zostały wyznaczone do realizacji
danej procedury.
CNBOP ubiega się o notyfikację laboratoriów badawczych i Jednostki
Certyfikującej Wyroby u ministra spraw wewnętrznych i administracji - na sprzęt
stanowiący wyposażenie straży pożarnych, u ministra infrastruktury - na sprzęt objęty
dyrektywą budowlaną (sygnalizacja pożarowa i stałe urządzenia gaśnicze) oraz u
ministra gospodarki - na środki ochrony osobistej. Uzyskanie notyfikacji leży nie tylko
w interesie Centrum, lecz również krajowych producentów wyrobów służących do
ochrony przeciwpożarowej. Przy braku krajowych jednostek notyfikowanych mogą
nastąpić poważne perturbacje, wynikające z konieczności wykonywania oceny
zgodności w placówkach zagranicznych. Innym aspektem, który trzeba brać pod
uwagę, jest konieczność funkcjonowania jednostki zdolnej weryfikować wydane
certyfikaty przez inne instytucje, szczególnie w zakresie wyrobów uznanych za
specjalne, których stosowanie każde państwo członkowskie Unii reguluje odrębnie.
Laboratoria notyfikowane są również istotnym ogniwem nadzoru nad wyrobami
wprowadzonymi do obrotu, wykonując np. badania próbek wyrobu na zlecenie
organów nadzoru.
Po pozytywnym przejściu procedury oceny producent ma prawo i obowiązek
oznaczania swojego wyrobu znakiem CE. Znak ten jest potwierdzeniem jego
zgodności z odpowiednimi przepisami Unii oraz świadectwem, że dopełniono
właściwej procedury oceny zgodności. Ponieważ wszystkie wyroby objęte
dyrektywami nowego podejścia są oznakowane symbolem CE, oznaczenie to nie
może służyć celom handlowym ani nie oznacza, że towar został wyprodukowany w
Unii. Każdy wyrób - zanim zostanie wprowadzony na rynek - musi być oznaczony
znakiem CE, chyba że konkretna dyrektywa stanowi inaczej. Jeśli z kolei wyrób
objęty jest kilkoma dyrektywami, zamieszczony znak musi oznaczać, że produkt ten
uznaje się za zgodny z wymaganiami wszystkich dyrektyw.
Aby kontrolować wdrażanie dyrektyw i same wyroby przez nie obejmowane,
państwa członkowskie Unii muszą stworzyć system nadzoru rynku. Nadzór ten musi
zagwarantować zgodność z postanowieniami prawa na terenie całej Wspólnoty, gdyż
zgodnie z jedną z podstawowych zasad obywatele mają prawo do odpowiedniego i
takiego samego poziomu ochrony w obrębie jednolitego rynku, niezależnie od
pochodzenia wyrobu. Co więcej, nadzór rynku jest istotny ze względu na
eliminowanie nieuczciwej konkurencji. Państwa członkowskie wyznaczają lub
ustanawiają władze, które są odpowiedzialne za ten nadzór.
Wszystkie państwa unijne są zobowiązane do współpracy administracyjnej w
celu prawidłowego i jednolitego stosowania dyrektyw nowego podejścia. Dlatego
muszą udzielać sobie pomocy oraz tworzyć system wymiany informacji RAPEX o
wyrobach stwarzających zagrożenie dla ich użytkowników. Podstawowym aktem
prawnym regulującym zagadnienia oceny zgodności
w Polsce jest projekt ustawy o systemie oceny zgodności oraz zmianie
niektórych ustaw. Ustawa ta zastąpi obecnie obowiązującą z dnia 28 kwietnia 2000
roku (Dz. U. Nr 43, poz. 489 i Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 636). Nowy akt zawiera
zasadnicze zmiany, polegające na: uporządkowaniu przepisów, szczególnie w
zakresie oceny zgodności, rozszerzeniu delegacji do wydawania aktów
wykonawczych o minimalne kryteria uwzględnione przy autoryzowaniu jednostek i
laboratoriów, wprowadzeniu zasady wzajemnego uznawania.
Przepisy regulują też sposób prowadzenia nadzoru nad rynkiem. Organami
kontrolnymi będą: Główny Inspektorat Handlowy, państwowy inspektor pracy, prezes
Wyższego Urzędu Górniczego, prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty
oraz główny inspektor nadzoru budowlanego. Nie ma wskazanego organu nadzoru,
który kontrolowałby wyroby nabywane przez jednostki straży pożarnych.
Dostosowanie prawa polskiego do unijnego w omawianym zakresie budzi
niepokój krajowych producentów oraz jednostek badawczych i certyfikujących. Prawo
unijne, które obowiązuje w państwach Wspólnoty Europejskiej, nie gwarantuje
całkowicie swobodnego przepływu wyrobów służących do ochrony
przeciwpożarowej. Nie do zaakceptowania z pewnością będzie sytuacja
nieograniczonego napływu wyrobów z jednego kierunku, bez możliwości jego
kontroli, gdy polskie wyroby spełniające wymogi dyrektyw nie będą traktowane
równorzędnie.
W artykule wykorzystano opracowanie Komisji Europejskiej „Guide to the
Implementation o f Directives Based on the New Approach and the Global Approach".
Autor jest dyrektorem CNBOP