Karol MARKS

O kapitalizmie czyli krytyka społeczeństwa klasowego

Przyroda

Formacja społeczno-ekonomiczna

Sztompka 2005, s. 169

Formy świadomości 

społecznej

Nadbudowa polityczna i 

prawna

Sposoby produkcji

siły wytwórcze

stosunki produkcji

Reguły rozwoju cywilizacji ludzkiej

`

Wyznacznikiem rozwoju jest poziom rozwoju 

sił 

wytwórczych

i właściwe im 

stosunki produkcji

. Rozwój 

pierwszych z nich ma charakter 

liniowy

; zmiana 

stosunków produkcji dokonuje się w sposób 

skokowy

`

potrzebna jest zgodność obu tych elementów z 
nadbudową ideologiczną

`

W każdej społeczności istnieją klasy 

antagonistyczne; 

tak 

więc historia to dzieje walki klas

Reguły rozwoju cywilizacji ludzkiej

`

REWOLUCJA – to najostrzejsza forma walki klas, jest 
również jedynym sposobem na dostosowanie stosunków 
produkcji oraz nadbudowy do poziomu rozwoju sił 
wytwórczych

`

Likwidacja logiki formalnej do dialektyki zakłada istnienie 
bytów wyłącznie materialnych

wspólnota 

pierwotna

niewolnictwo

feudalizm

kapitalizm

socjalizm / 

komunizm

•

Dzieje cywilizacji ludzkiej to historia przemian 

kolejnych faz rozwoju formacji społeczno-
ekonomicznych

Stosunki społeczne – stosunki wymiany

`

Podział pracy (specjalizacja) źródłem alienacji oraz 
własności prywatnej (antagonizmu klasowego) i władzy 
politycznej (państwowej) sankcjonującej panowanie klas 
posiadających za pomocą prawa

`

Człowiek wchodząc w stosunki wymiany, wymienia na 
rynku towarowym swoją pracę  – część samego siebie. 

`

W ten sposób praca staje się siłą roboczą  – czymś obcym, 
a jej produkty stają się wyalienowane, a sam człowiek jest 
mierzony wartością pieniądza (będącego specyficzną 
postacią towaru)

Patologia kapitalizmu – alienacja pracy

`

Człowiek – pracując – sprzedaje cząstkę siebie samego 
(człowieczeństwa) w postaci wynagrodzenia, które w 
kapitalizmie nie jest związane z realną wartością pracy 

`

Źle opłacana praca – zapewniająca przeżycie – przestaje 
być formą afirmacji człowieka, lecz staje się formą obcą, a 
nawet wrogą człowiekowi

Alienacja

`

Zjawisko alienacji związane ze stopniem rozwoju sił 
wytwórczych oraz odpowiadających im stosunków 
produkcji osiągnęło w kapitalizmie postać skrajną , a więc 
zupełnego 

uprzedmiotowienia stosunków międzyludzkich

`

Jest poddaniem się wytwórcy-robotnika, cudzej woli 
kapitalisty

Cztery elementy alienacji robotnika w 
społeczeństwie kapitalistycznym

1.

Wyobcowanie od działalności produkcyjnej, która nie 
jest źródłem satysfakcji, lecz służy „nudnej” i 
„ogłupiającej” czynności „zarabiania na życie”

2.

Wyobcowanie od efektu pracy – produktu, który nie 
należy do jego wytwórcy i nie służy zaspokojeniu 
potrzeb robotnika (również w trakcie jego produkcji)

Cztery elementy alienacji robotnika w 
społeczeństwie kapitalistycznym

3.

Wyobcowanie od wspólnoty pracujących: izolacja, 
obcość i wrogość w miejscu pracy

4.

Wyobcowanie od własnego potencjału – dehumanizacja, 
przytępienie świadomości, zrywanie więzów z przyrodą. 
Ludzie stają się niezdolni do wyrażenia swoich 
podstawowych cech i potrzeb

Skutki alienacji - deformacje

`

Praca staje się żmudnym wysiłkiem, w którym człowiek 
zaprzecza sobie, unieszczęśliwia się i nie rozwija swobodnie 
swojej energii duchowej i fizycznej (Marks 1844)

`

„Pieniądz to ja” – wszystko na sprzedaż, urynkowienie 
wszystkiego

`

Zerwanie pomiędzy „głową” i „ręką”

`

Monotonia i przymus wytwarzania

`

Wydłużenie czasu pracy

Kapitalizm „światem na opak”

`

Dochodzi więc do tego, że człowiek (robotnik) odczuwa jako 
nieprzymuszone tylko swoje funkcje zwierzęce, jedzenie, picie i 
płodzenie, co najwyżej jeszcze mieszkanie i ubieranie się itd. a 
w swych funkcjach ludzkich czuje się tylko zwierzęciem. To  co, 
zwierzęce, staje się ludzkie, a to co ludzkie, zwierzęce. (Marks 
1844)

Struktury społeczeństwa kapitalistycznego

`

Gospodarka towarowa – założenia ekonomii 
materialistycznej

`

Praca jest stosunkiem powstającym z konieczności przetrwania 
w relacji do przyrody i do innych ludzi

`

Towar jest produktem pracy przeznaczonym do użytku i 
wymiany

`

Uprzedmiotowienie / utowarowienie produktu pracy

`

Fetyszyzm towarowy

`

Cyrkulacja towarów

`

T

1

– T

2

`

T

1

– P  – T

2

`

P

1

– T  – P

2