Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
1
PRAWO USTROJOWE UNII EUROPEJSKIEJ
Wykład 2013/14 – studia stacjonarne
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
2
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
3
Część techniczna
Egzamin:
3 części:
Kazus – max 10 punktów
Pytanie otwarte – max 5 punktów
Test – 20 pytań, max 5 punktów
Akty normatywne:
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Traktat o Unii Europejskiej
Karta Praw Podstawowych
31 orzeczeń – podane na stronie Katedry
Na egzaminie nie można mieć aktów normatywnych, ale numery artykułów i sygnatury orzeczeń nie są wymagane
HASŁO DO MATERIAŁÓW: rzecznik
Na przedterminie nie ma odpowiedzialności odszkodowawczej i wznowienia postępowania, bo nie zrobione
Instytucje będą, trzeba sobie samemu doczytać
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
4
Rozwój integracji europejskiej
8 X 2013, 22 X 2013
1946 r. – Churchill wyraża ideę utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”
9 V 1950 r. – Robert Schuman (Minister Spraw Zagranicznych Francji) wyraził „deklarację” o konieczności
powstania organizacji integrującej gospodarkę (głównie wokół węgla i stali); faktycznym autorem
„deklaracji” był Jean Monnet
1951 r. – Traktat powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (tzw. Traktat paryski), miał na
celu zapobieżenie kolejnym wojnom przez integrację wokół gospodarki
Wszedł w życie w 1952 r., zawarty został na czas oznaczony, tj. na 50 lat, więc w 2002 roku wygasł
6 państw-stron: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg – Wielka Brytania, mimo słów
Churchilla, nie zdecydowała się na przystąpienie
1957 r. – traktaty rzymskie:
– Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej,
Cel: integracja gospodarcza we wszystkich sektorach – zniesienie granic gospodarczych i barier
we współpracy
– Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej EURATOM
zawarte przez te same 6 państw stron; weszły w życie na czas nieoznaczony w 1958 r.; w zmienionych
formach obowiązują do dziś
do tych traktatów przystępowały nowe, kolejne państwa
1993 r. – wejście w życie Traktatu z Maastricht (podpisany w 1992 r.) – Traktat o utworzeniu Wspólnoty
Europejskiej
Zmiana nazwy EWG na Wspólnotę Europejską!
Zmiana nazwy samego traktatu
Integracja również w sferach pozagospodarczych
Unia Europejska a Rada Europy
1949 r. – utworzenie Rady Europy
o
Zajmuje się przede wszystkim ochroną praw podstawowych, a nie integracją
o
Unia Europejska nie jest członkiem Rady Europy
o
1950 r. (wejście w życie – 1953 r.) – Konwencja o ochronie praw człowieka; 47 państw-stron
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
5
Polska podpisała ją w 1991 r., a w kraju weszła w życie w 1993 r.
o
Europejski Trybunał Praw Człowieka – organ Rady Europy!, siedziba w Strasburgu, to do
niego wnosi się skargi na Polskę (tj. obywatel vs państwo),
o
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy – członkowie parlamentów krajowych
o
Komitet Ministrów Rady Europy – członkowie rządów krajowych
Instytucje Unii Europejskiej:
o
Rada Europejska
o
Rada Unii Europejskiej
1 XI 1993 r. – wejście w życie Traktatu z Maastricht (o Unii Europejskiej)
Podpisany przez 12 państw-członków:
o
Francja
o
Niemcy
o
Włochy
o
Belgia
o
Holandia
o
Luksemburg
o
Wielka Brytania
o
Irlandia
o
Dania
o
Hiszpania
o
Portugalia
o
Grecja
Utworzenie rynku wewnętrznego
Podjęcie dalszych czynności mających na celu integrację:
o
Wymiar sprawiedliwości (tj. sprawy wewnętrzne)
o
Polityka zagraniczna
Dalej istniały EWG, EWWiS, EURATOM; współpraca w ramach EWWiS została wchłonięta przez UE,
EURATOM istnieje nadal
Nowelizacje traktatów założycielskich
1. 1987 r. – Jednolity Akt Europejski
Miał przygotować realizację idei rynku wewnętrznego
W preambule po raz pierwszy pojawiają się prawa podstawowe!
2. 1993 r. – Traktat z Maastricht
Zmiana założycielskich
Ustanowienie Unii Europejskiej
3. 1997 r. – Traktat z Amsterdamu (wejście w życie: 1999 r.)
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
6
Uporządkowanie instytucji unijnych
4. 2003 r. – wejście w życie Traktatu z Nicei
Przygotowanie UE na przystąpienie 10-ciu nowych państw
5. 2004 r. – podpisanie Traktatu Konstytucyjnego
Nigdy nie wszedł w życie! – nie został ratyfikowany przez wszystkie państwa
Rozszerzenia Unii Europejskiej (w tym WE)
1973 r. – rozszerzenie północne: Wielka Brytania, Irlandia, Dania
„sprawa Norwegii” – planowano przystąpienie, ale zostało ono odrzucone w referendum
1981 r.
Grecja
Rozszerzenie południowe
1986 r.
Hiszpania, Portugalia
1995 r. – Austria, Szwecja, FInalndia
„sprawa Norwegii”
2004 r. – Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta
2007 r. – Bułgaria, Rumunia
1 VII 2013 r. – Chorwacja
28 państw
Stronami traktatu akcesyjnego są stare państwa i państwa przystępujące. Unia Europejska jako całość nie
jest stroną traktatu akcesyjnego!
Nawet przy wielości państw przystępujących jest jeden traktat akcesyjny:
Brak ratyfikacji ze strony jednego starego państwa – traktat nie wchodzi w życie
Brak ratyfikacji ze strony jednego państwa przystępującego – tylko to państwo nie wchodzi do UE
Aktualni oficjalni kandydaci:
Islandia, Macedonia, Czarnogóra, Turcja, Serbia
Nieoficjalny (tj. UE by chciała, ale wszyscy wiemy jak jest) – Ukraina
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
7
Turcja stara się o przyjęcie od lat ’60. XX wieku, ale bezskutecznie. Między UE i Turcją został zawarty układ
stowarzyszeniowy, nie jest on jednak obietnicą przyjęcia (ale z drugiej strony nie jest też niezbędny jako
poprzedzenie przyjęcia do UE).
UE obecnie:
- 28 państw
- 24 języki urzędowe (każdy akt musi zostać przetłumaczony na każdy z tych języków!)
- 503 mln ludności
- 4 mln km
2
Symbole UE:
- flaga
- hymn
- motto: „Zjednoczona w różnorodności”
- 9 V – Dzień Europy
Polska w Unii Europejskiej
1. Konieczność spełnienia tzw. kryteriów kopenhaskich:
demokracja
rządy prawa
gospodarka rynkowa
zdolność do przyjęcia prawa UE
2. 1991 r. – podpisanie Układu Europejskiego = stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich
członkami
3. 1994 r. – wejście w życie
Częściowe zniesienie ceł
Ułatwienie obrotu transgranicznego
4. 1994 r. – Polska składa wniosek o przyjęcie do Unii Europejskiej (nie był związany w żaden sposób z
wejściem w życie układu stowarzyszeniowego!)
5. 1997 r. – Rada Europejska decyduje o podjęciu negocjacji akcesyjnych z Polską (trwały w latach
1998 – 2002)
6. 13 XII 2002 r. – Kopenhaga, Rada Europejska decyduje o zakończeniu negocjacji akcesyjnych z
państwami kandydującymi
7. 16 IV 2003 r. – Ateny, traktat akcesyjny
8. 7-8 VI 2003 r. – referendum:
o
frekwencja 58,85%
o
za 77,45 %
o
przeciw 22,55%
9. 23 VII 2003 r. – Prezydent ratyfikuje traktat akcesyjny
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
8
10. 1 V 2004 r. – wejście w życie traktatu akcesyjnego i wejście Polski oraz pozostałych 9ciu państw do UE
11. VI 2004 r. – pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego
Konsekwencje: stosujemy prawo unijne i jesteśmy nim związani, mamy obywatelstwo europejskie
Reformy konstytucyjne UE
2001 r. – deklaracja z Laeken
2002 – 2003 r. – Konwent Europejski pracuje nad projektem Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla
Europy
2003 – 2004 r. – międzyrządowa konferencja dot. Traktatu Konstytucyjnego
X 2004 r. – podpisanie Traktatu Konstytucyjnego, rozpoczęcie procesu ratyfikacji
miał wprowadzić „symbolikę konstytucyjną”
przewidywał powołanie Prezydenta UE – de facto dążenie do stworzenia państwa
2005 r. – referenda we Francji i Holandii odrzucają traktat = nie może wejść w życie, więc pozostałe
państwa przerywają procedury ratyfikacyjne
2007 r. – prezydencja Niemiec; idea tzw. traktatu reformującego:
nowelizacja TUE i TfUE
wprowadzenie większości postanowień z Traktatu Konstytucyjnego
rezygnacja z „symboliki konstytucyjnej”
13 XII 2007 r. – podpisanie Traktatu z Lizbony
1 XII 2009 r. – wejście w życie Traktatu z Lizbony
Art. 1 TUE w brzmieniu po Lizbonie:
Niniejszym Traktatem Wysokie Umawiające się Strony ustanawiają między sobą Unię Europejską, zwaną dalej "Unią",
której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.
Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w
którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli.
Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej "Traktatami").
Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.
Wspólne cele państw,
Przyznanie kompetencji UE (brak własnych, tylko te, które jej przyznały państwa),
UE jest związkiem narodów Europy, a nie państw – stąd wynika uzyskanie obywatelstwa UE,
Furtka dla powstania państwa o charakterze federalnym,
Zastąpiła tylko Wspólnotę, ponieważ EURATOM był i jest odrębny, a EWWiS przestało istnieć,
Sukcesja w prawie publicznym, międzynarodowym i prywatnym.
TUE i TfUE mają identyczną moc.
Struktura filarowa UE – sprzed Traktatu z Lizbony
Wspólnoty Europejskie (początkowo 3, potem 2) – EWWiS, WE, EURATOM
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
9
o
Filar jakościowo inny
o
Zasadniczo współpraca gospodarcza w stosunkach międzynarodowych
o
Tutaj mieściły się wspólnoty międzynarodowe z osobowością prawną
o
Metoda wspólnotowa
wydawanie aktów prawnych wiążących dla wszystkich członków WE,
przyjmowane większością głosów (głosowanie ministrów państw członkowskich);
tylko w niektórych politykach wymagana była jednomyślność (np. polityka
podatkowa, jednomyślna do tej pory),
akty wydawane z inicjatywy Komisji Europejskiej, akt przyjmowane przez Radę (tj.
ministrów państw członkowskich) za zgodą Parlamentu Europejskiego,
nadzór Trybunału Sprawiedliwości nad aktami wydawanymi tą metodą, nad całą
procedurą,
dalej stosowana, ale już nie pod tą nazwą, bo Wspólnoty przestały istnieć!
Filar II – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
o
Pojawił się w Traktacie z Maastricht
o
Metoda międzyrządowa
decyzje i akty podejmowane za porozumieniem rządów państw członkowskich,
decyzje podejmowane jednomyślnie! (co do zasady),
brak udziału PE i KE – wydawane tylko przez Radę Europejską,
brak kontroli Trybunału Sprawiedliwości nad wykonywaniem tej metody
Filar III – Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych
o
Filar pojawił się w Traktacie z Maastricht,
o
Początkowo nazywał się współpracą ws. wewnętrznych i sprawiedliwości!, zmiana nazwy
w Traktacie Amsterdamskim, tj. w 1999 r.
o
Wcześniej zawierał też sprawy cywilne, azyle, imigracyjne itp.
Zostały „uwspólnotowione”, przeniesione do traktatów wspólnotowych, zatem
dalsza integracja
o
Metoda międzyrządowa
Obecnie współpraca ws. karnych nie jest odrębną polityką unijną, stosuje się do niej normalne metody.
Obecnie (tj. po Traktacie z Lizbony) brak struktury filarowej!
Polityka w zakresie spraw zagranicznych jest nadal odrębna, nadal stosuje się do niej metodę
międzyrządową! Nadal jest ona uważana za element suwerenności narodowej, państwa nie chcą jej
oddawać UE, co za tym idzie – bardzo słaba integracja w tym zakresie, niemożliwość jednolitego jej
prowadzenia (brak perspektyw na zmiany).
Polityka zagraniczna uregulowana w TUE, pozostałe w TfUE.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
10
Unia Europejska ma osobowość prawną:
Prawo legacji
Działa jako organizacja międzynarodowa
Osobowość na arenie międzynarodowej
Osoba prawa publicznego i prywatnego! (w prawie państw członkowskich traktowana jako
osoba prawna tych państw, czyli może zawierać zwykłe umowy cywilnoprawne)
Cele i wartości UE
Zawarte w:
preambułach TUE i TfUE,
o
Objaśniają cele przepisów,
o
Duże znaczenie w procesie wykładni przepisów UE,
początkowych przepisach TUE
Preambuła do TUE:
Zdecydowani przejść do nowego etapu integracji europejskiej zapoczątkowanego ustanowieniem Wspólnot
Europejskich.
INSPIROWANI kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne
wartości, stanowiące nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz
państwo prawne. (deklaracja aksjologiczna UE!)
Dalej w preambule do TUE:
Przezwyciężanie podziałów,
Potwierdzenie zasad wolności, demokracji, praw człowieka i praworządności,
Pogłębienie solidarności,
Cele gospodarcze (już nie są priorytetowe!),
Kontynuacja tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy.
Preambuła do TfUE:
Przejęta z TWE,
Zasadniczo cele gospodarcze i pozagospodarcze związane z rozwojem gospodarczym.
Wartości
Art. 2 TUE:
Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej wolności, demokracji, równości, państwa
prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.
Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji,
tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
To również deklaracja aksjologiczna, ale już ujęta w przepisie, więc obowiązująca!
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
11
Aksjologia Unii
Obowiązek przestrzegania wartości przez UE (jej instytucje i organy) oraz państwa członkowskie.
Naruszenie przez państwo:
o
m.in. art. 7 TUE
1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej,
Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może
stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa
w artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, stanowiąc
zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia. Rada regularnie bada czy powody dokonania
takiego stwierdzenia pozostają aktualne.
2. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich lub
Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu Państwa
Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie
wartości, o których mowa w artykule 2.
3. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o
zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z
prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy tym
możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych.
Obowiązki, które ciążą na tym Państwie Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w każdym przypadku
wiążące dla tego Państwa.
4. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu środków
podjętych na podstawie ustępu 3, w przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia.
5. Zasady głosowania, które do celów niniejszego artykułu stosuje się do Parlamentu Europejskiego,
Rady Europejskiej i Rady, określone są w artykule 354 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
pojawił się w odpowiedzi na nacjonalistyczne ruchy w Austrii (tzw. kryzys austriacki),
ale nigdy nie został zastosowany,
najpoważniejsze konsekwencje,
przy systematycznych naruszeniach;
o
pojedyncze przypadki naruszeń
możliwa reakcja podmiotów dotkniętych tym naruszeniem – skarga do TSUE,
skarga Komisji Europejskiej przeciwko państwu członkowskiemu (z reguły są to
skargi techniczne, ale takie o naruszenie praw podstawowych też się pojawiają)
do TSUE;
art. 49 TUE – wymóg poszanowania wartości jako warunek przystąpienia do UE!
Poszanowanie praw podstawowych – art. 6 TUE
1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000
roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty.
Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.
Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w
tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których
mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień.
2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie
do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach.
3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część
prawa Unii jako zasady ogólne prawa.
Naruszenie przez samą Unię Europejską:
o
skarga na instytucję Unii do TSUE,
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
12
o
skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich UE – rozpatruje skargi podmiotów prywatnych
na UE,
o
dwa sztandarowe zarzuty podnoszone wobec UE:
władze nie mają odpowiedniej legitymacji demokratycznej do stanowienia prawa
(głównym organem stanowiącym jest Rada, a ona z wyborów nie pochodzi),
naruszenie zasady praworządności w zakresie kompetencji TSUE – sąd tworzy
prawo, które bez uzasadnienia w traktatach wiąże państwa członkowskie („organ,
który notorycznie działa ultra vires”).
Cele i zadania Unii
Art. 3 TUE:
1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.
2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic
wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w
odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.
3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest
zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności
zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości
środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny.
Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i
mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka.
Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi.
Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa
kulturowego Europy.
4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro.
5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę
swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego
szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony
praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa
międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.
6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych
jej na mocy Traktatów.
Istotna jest kolejność przedstawienia:
wspieranie pokoju, wartości i dobrobytu narodów UE,
zapewnienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych
(polityka imigracyjna, współpraca w sprawach cywilnych i karnych);
ustanowienie rynku wewnętrznego;
zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji, wspieranie sprawiedliwości społecznej,
ochrony socjalnej, równości kobiet i mężczyzn, solidarności między pokoleniami, praw dziecka;
spójność i solidarność;
poszanowanie różnorodności kulturowej i językowej;
ustanowienie unii gospodarczej i walutowej;
propagowanie wartości Unii na zewnątrz, przyczynianie się do pokoju i bezpieczeństwa
światowego, przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
13
Charakter UE
Unia jako organizacja międzynarodowe (osobowość prawna – art. 47 TUE
Unia ma osobowość
prawną.
, zdolność prawnomiędzynarodowa);
Unia jako organizacja ponadnarodowa;
Unia jako związek państw, narodów (art. 1 TUE):
o
W ramach UE łatwe wykonywanie uprawnień prawnomiędzynarodowych przez jej
obywateli,
o
Nigdzie nie zostało wskazane, iż jest ona związkiem obywateli – to by mogło wskazywać
na to, że jest ona państwem,
o
Brak tożsamości państwowej obywateli UE (jej obywatele nie czują się obywatelami
„państwa unijnego”, a jedynie swojego)
Państwa członkowskie wykonując swoją władzę suwerenną przekazują niektóre kompetencje na
rzecz UE.
To Unia określa jak jej prawo działa w państwach członkowskich.
Znaczenie osobowości prawnej UE
Art. 24 Deklaracja w sprawie osobowości prawnej UE (załączona do Traktatu z Lizbony, jako deklaracja
nie ma mocy wiążącej!):
Konferencja [państw członkowskich] potwierdza, że fakt, iż Unia Europejska posiada osobowość prawną, w żaden
sposób nie upoważnia Unii do stanowienia prawa lub działania wykraczającego poza kompetencje powierzone jej
przez Państwa Członkowskie w Traktatach.
Wybrane zagadnienia konstytucyjne członkostwa Polski w Unii Europejskiej
15 X 2013
Konstytucja uchwalona 2 IV 1997 r. = jeszcze sprzed przystąpienia Polski do UE
Część przepisów już z przewidzeniem współpracy międzynarodowej i integracji europejskiej; co oczywiste
– nie ma sformułowań dotyczących UE w sposób bezpośredni.
Art. 9 Konstytucji RP
Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.
Z tego przepisu interpretuje się wiele zasad i funkcji obowiązywania prawa międzynarodowego w Polsce.
Trybunał Konstytucyjny: zasada przychylności dla prawa międzynarodowego, integracji europejskiej i
współpracy międzynarodowej – teza o obowiązku prounijnej (przyjaznej, wspólnotowej) wykładni
Konstytucji i prawa polskiego
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
14
Granice wykładni:
- wyraźne brzmienie norm Konstytucji
- zapewnienie minimum gwarancji konstytucyjnych
Art. 90 ust. 1 Konstytucji RP – tzw. klauzula europejska
Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub
organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
Wyraźna podstawa prawna dla zawarcia Traktatu Akcesyjnego i wstąpienia do UE
Podstawa do zawierania dalszych traktatów, już w ramach Unii Europejskiej
W konstytucjach tzw. starych państw takich zapisów nie ma
Przekazanie kompetencji
Organy organizacji międzynarodowej (tj. instytucje UE) wydają akty, które wiążą w Polsce, przez co
kompetencje organów polskich (ustawodawcze, sądownicze, wykonawcze, samorządu terytorialnego)
zostaną zniesione, ograniczone, zmodyfikowane
Orzeczenie K 18/04 – dotyczyło zgodności Traktatu akcesyjnego, TUE i TfUE z Konstytucją (zgodne =
przystąpienie Polski do UE też zgodne z Konstytucją)
Zarzuty:
Pozbawienie Polski suwerenności przez przystąpienie do UE – bezzasadny:
o
Naród jako suweren wyraził w referendach zgodę na przystąpienie i ograniczenie
Referendum ws. Konstytucji w 1997 r. – zaakceptowano również art. 90
Referendum ws. ratyfikacji Traktatu akcesyjnego
„Niezgodne z Konstytucją byłoby przekazanie wszystkich kompetencji władzy państwowej lub takich,
które pozbawiłyby sensu istnienie niektórych organów [konstytucyjnych] i takich kompetencji, w wyniku
których doznałby uszczerbku poziom ochrony praw obywateli.”
Orzeczenie K 32/09 – wyrok ws. traktatów lizbońskich (TUE, TfUE) – zgodne z Konstytucją, nie naruszają
suwerenności Polski
„Poszanowana zostaje tożsamość konstytucyjna Rzeczpospolitej Polskiej”
Takie sformułowanie pojawiło się już wcześniej w orzecznictwie francuskiej Rady Konstytucyjnej,
zostało przejęte przez TK
Nie da się ustalić, jakie normy się na tę tożsamość składają
Powtórzenie tezy o Konstytucji jako najwyższym prawie RP
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
15
Art. 90 ust. 2-4 Konstytucji RP – szczególny tryb dla zawierania umów z art. 90 ust. 1
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez
Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością
2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z
przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Przewiduje dwa alternatywne tryby ratyfikacji – wybór jednego z nich należy do Sejmu (art. 90 ust. 4)
Ustawa ratyfikacyjna:
2/3 posłów
2/3 senatorów
kworum: 50 %
Referendum – art. 125 Konstytucji RP
1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.
2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik
referendum jest wiążący.
4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd
Najwyższy.
5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.
Dla ratyfikacji Traktatów lizbońskich i Traktatu akcesyjnego wykorzystano odmienne procedury, zapewne
ze względu na wątpliwości co do frekwencji.
Czy dana umowa spełnia warunki art. 90 ust. 1?
NIE:
o
Procedura z art. 89 Konstytucji RP
W sprawie art. 90 ust. 1 – orzeczenie TK z czerwca 2013 roku – K 33/12:
Zaskarżony został tryb uchwalenia ustawy ratyfikującej zmianę art. 136 TfUE (dodano ust. 3)
1. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej oraz zgodnie z odpowiednimi
postanowieniami Traktatów, Rada, zgodnie z odpowiednią procedurą spośród tych, o których mowa w artykułach
121 i 126, z wyjątkiem procedury przewidzianej w artykule 126 ustęp 14, przyjmuje środki w odniesieniu do Państw
Członkowskich, których walutą jest euro, w celu:
a) wzmocnienia koordynacji i nadzoru ich dyscypliny budżetowej;
b) określenia kierunków, w zakresie w jakim ich to dotyczy, polityki gospodarczej, czuwając nad zgodnością tych
kierunków z kierunkami przyjętymi dla całej Unii oraz zapewniając nadzór nad nimi.
2. W odniesieniu do środków, o których mowa w ustępie 1, w głosowaniu biorą udział tylko członkowie Rady
reprezentujący Państwa Członkowskie, których walutą jest euro.
Większość kwalifikowaną wyżej wymienionych członków określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera a).
3. Państwa Członkowskie, których walutą jest euro, mogą ustanowić mechanizm stabilności uruchamiany, jeżeli
będzie to niezbędne do ochrony stabilności strefy euro jako całości. Udzielenie wszelkiej niezbędnej pomocy
finansowej w ramach takiego mechanizmu będzie podlegało rygorystycznym warunkom.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
16
Zmiana tego przepisu nastąpiła w trybie uproszczonym, tj. decyzją Rady Europejskiej – tzw.
procedura kładki art. 48 ust. 6 TUE
Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie Europejskiej
propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i działań Unii.
Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim i
Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej.
Decyzja ta wchodzi w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi
wymogami konstytucyjnymi.
Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji przyznanych Unii w Traktatach.
Procedura ratyfikacji w pełni zgodna z Konstytucją, nie była wymagana ta z art. 90 ust. 2-4., bo
nie miało miejsca przekazanie jakichkolwiek kompetencji UE
Decydująca jest treść nowelizacji, a nie sposób pierwotnej ratyfikacji całego traktatu!
Miejsce prawa unijnego w polskim porządku prawnym
Art. 91 Konstytucji RP:
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi
część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od
wydania ustawy.
zakres szerszy, niż wymaga tego specyfika prawa unijnego,
ma zastosowanie również do prawa pierwotnego UE
jest częścią polskiego porządku prawnego, ale dalej ma charakter prawa unijnego, a nie prawa
krajowego!
brak konieczności transponowania do polskiego porządku prawnego.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed
ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację
międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku
kolizji z ustawami.
Pozycja Konstytucji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
Art. 8 ust. 1 Konstytucji RP – nadrzędność Konstytucji również nad prawem unijnym!
Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
Z kolei wg Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dawny ETS) – nadrzędność prawa unijnego nad
konstytucjami państw-członków!
Ten konflikt jest raczej teoretyczny, symboliczny, prestiżowy, a nie realny – w praktyce dąży się do
unikania takich konfliktów przez:
tworzenie prawa unijnego z udziałem państw-członków,
aksjologiczna zbieżność prawa UE i porządków prawnych państw członkowskich,
dialog i wzajemne poszanowanie kompetencji TSUE i sądów konstytucyjnych państw-członków.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
17
Trybunał Konstytucyjny – co w razie niezgodności? – tzw. wyrok akcesyjny (K 18/04):
zmiana Konstytucji
o
działania tylko po stronie Polski, np. zmiana art. 55 Konstytucji (dot. ekstradycji), wykonanie
wyroku TK w sprawie P 1/05 (dot. niezgodności KPK i KK ze zmienionym art. 55 Konstytucji)
lub
podjęcie działań w celu zmiany prawa UE
lub
wyjście z Unii Europejskiej i dołączenie do Imperium!
Podział kompetencji między TSUE i sądy konstytucyjne państw-członków
Postanowienie TK w sprawie P 37/05 – postępowanie zostało umorzone ze względu na niedopuszczalność
orzekania, w tej sprawie właściwy był TSUE
Sprawy, w których badano zgodność traktatów z Konstytucją:
K 16/04 – Traktat akcesyjny zgodny
K 32/09 – Traktat lizboński zgodny
K 33/12 – zmiana art. 136 TfUE
Kontrola zgodności z Konstytucją prawa wtórnego UE przez Trybunał Konstytucyjny
Prawo wtórne – decyzje, rozporządzenia, dyrektywy
Kwestia sporna:
Art. 188 Konstytucji RP:
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej
zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
Art. 79 ust. 1 Konstytucji RP:
Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie,
wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu
normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach
lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Art. 193 Konstytucji RP:
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego
z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne
zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
pojęcie aktu normatywnego
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
18
kwestia pierwszeństwa prawa unijnego, lojalności państw członkowskich, jednolitości,
obowiązywania prawa unijnego we wszystkich państwach członkowskich
W tym zakresie ogromna ostrożność krajowych sądów konstytucyjnych.
Orzeczenie TK - SK 45/09 (obowiązujące do egzaminu) – dot. rozporządzenia Bruksela I (Rozporządzenie
WE 44/2001), które upraszczało egzekucję w państwie A wyroków wydanych przez państwo B. (zgodne z
Konstytucją)
Rozporządzenie unijne jest aktem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.
TK: konieczność respektowania prawa UE, kompetencji TSUE, istnieje zbieżność aksjologiczna systemów
prawnych Polski i UE
Postępowanie ze skargi konstytucyjnej jest autonomiczne i może mieć podstawę spoza art. 188 ust. 1-3
Konstytucji RP, akt unijny jest aktem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP – dlatego TK dopuścił
merytoryczne badanie skargi
W końcowej części wyroku TK zawarł wskazówki nt. postępowania w przyszłości w podobnych sprawach:
Skarżący musi uprawdopodobnić, że jego prawa i wolności zostały naruszone przez prawo unijne w
wyższym stopniu, niż mogłoby to mieć miejsce w wyniku zastosowania prawa polskiego. W przeciwnym
razie rozpoznanie merytoryczne skargi jest niedopuszczalne.
Jest to precedens! Nigdy wcześniej sąd krajowy nie badał merytorycznie prawa UE, jego zgodności z
krajową konstytucją!
Zasady ustrojowe UE
22 X 2013, 29 X 2013, 5 XI 2013, 12 XI 2013
Obecnie większość zasad ustrojowych to zasady pisane!
Zasada przyznania
Art. 1 TUE
Niniejszym Traktatem Wysokie Umawiające się Strony ustanawiają między sobą Unię Europejską, zwaną dalej "Unią",
której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.
Art. 5 TUE
1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania (…)
2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa
Członkowskie
w Traktatach
do
osiągnięcia
określonych
w
nich
celów.
Wszelkie
kompetencje
nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.
Art. 4 ust. 1 TUE
Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.
– wyraźne domniemanie kompetencji na rzecz państw członkowskich!
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
19
Podział kompetencji
o
Kompetencje UE i zakres jej działania pochodzą od państw członkowskich;
o
UE nie może samodzielnie poszerzać swoich kompetencji – co w razie naruszenia?
W istocie akty wydawane są przez państwa członkowskie za pośrednictwem UE (RE
składa się przecież z członków parlamentów krajowych!);
Możliwa skarga do TSUE – on sprawuje kontrolę nad tymi aktami;
Sądy konstytucyjne mogą kontrolować akt pod względem zgodności z
kompetencjami UE – w razie sprzeczności, przekroczenia nie obowiązuje w danym
państwie
Kwestia kontrowersyjna
Tak orzekło kilka trybunałów krajowych
TSUE twierdzi inaczej
Czeski TK stwierdził w zeszłym roku, że jedno z orzeczeń TSUE zostało
wydane z przekroczeniem jego kompetencji, zatem nie obowiązuje w
Czechach (precedens!) – sprawę zamieciono pod dywan, sądy czeskie nie
respektowały tego orzeczenia TK;
o
Brak Kompetenz-Kompetenz po stronie UE (państwa „panami traktatów”)
Niemiecki trybunał ws. Maastricht,
Brak kompetencji do określania kompetencji.
Zasada równości państw i poszanowania ich tożsamości narodowej
Art. 4 ust. 3 TUE
Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową,
nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do
samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu
zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa
narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności
każdego Państwa Członkowskiego.
Ta zasada nie oznacza, że jeśli państwo A narusza jakąś zasadę wobec B, to B może zrobić to samo i
usprawiedliwić się wzajemnością/równością.
Równość, ale nie równość we wszystkich okolicznościach (swoista proporcjonalność – równi i równiejsi).
Równość w zakresie głosowania – różne mechanizmy, żeby większe państwa nie mogły same
przegłosować mniejszych.
Poszanowanie tożsamości – UE musi respektować zróżnicowanie państw wynikające z ich odrębności
ustrojowych, politycznych, społecznych, kulturowych itp. Nie ingeruje w nie w żaden sposób, nic nie może
narzucić państwom członkowskim (w tym żadnych zmian Konstytucji!)
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
20
Podział kompetencji a tożsamość konstytucyjna
Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 30 VI 2009 r. (dot. Traktatu z Lizbony):
Ustawa zasadnicza upoważnia wprawdzie ustawodawcę do daleko sięgającego przeniesienia praw zwierzchnich
na UE. Upoważnienie to jest jednak obwarowane warunkiem, że zachowana zostanie suwerenna konstytucyjna
państwowość oparta na programie integracyjnym, że działania będą realizowane zgodnie z zasadą ograniczonych
kompetencji przyznanych oraz z poszanowaniem tożsamości konstytucyjnej Niemiec jako Państwa Członkowskiego,
oraz równocześnie Państwa Członkowskie nie utracą swojej zdolności do wykonywanego na własną
odpowiedzialność politycznego i socjalnego kształtowania warunków życia.
Wyrok TK K 32/09:
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego art. 90 Konstytucji, stanowiący normatywną kotwicę suwerenności, wyznacza
granicę przekazania kompetencji na rzecz Unii. Granicę tę stanowią czynniki określające tożsamość konstytucyjną
Rzeczpospolitej, poszanowanie zasad polskiej państwowości, demokracji, zasady państwa prawnego, zasady
sprawiedliwości społecznej, zasad określających podstawy ustroju gospodarczego, zapewnienie ochrony godności
człowieka i praw oraz wolności konstytucyjnych. Przekazanie kompetencji jest więc dopuszczalne jako
niezagrażające tożsamości narodu i suwerenności tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza konstytucyjnych
podstaw państwa. Regułę tę uznaje co do zasady prawo pierwotne UE. Ocenę i kontrolę poszanowania tej reguły
zapewnia kontrola konstytucyjności przekazania, dokonywana poprzez kontrolę konstytucyjności aktów
decydujących o przekazaniu.
Tożsamość konstytucyjna?
C-165/08 – Komisja przeciwko Polsce, wyrok z 16 VII 2009 r.
Względy religijne powołane przez Polskę jako usprawiedliwienie braku implementacji dyrektywy o
obrocie materiałem siewnym odmian genetycznie zmodyfikowanych
Podział kompetencji
1. Kompetencje wyłączne
Art. 2 ust. 1 TfUE
Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo
oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia
Unii lub w celu wykonania aktów Unii.
Państwa trwale tracą na rzecz UE te kompetencje, w ramach wyłącznych działa tylko UE
lista kompetencji jest zamknięta, art. 3 ust. 1 TfUE:
Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach:
a) unia celna,
najważniejsza kompetencja wyłączna,
obszar bez stawek celnych wewnętrznych i ze wspólną stawką zewnętrzną,
unijny kodeks celny ma formę rozporządzenia, więc działa wprost, bez implementacji
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,
jest uregulowane w Polsce, ale krajowe uregulowanie dotyczy tylko rynku wewnętrznego
kraju, a nie unijnego,
c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
nie cała polityka rybołówstwa, ale tylko jej element
e) wspólna polityka handlowa,
co do państw trzecich
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
21
Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało
przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia jej wewnętrznych kompetencji lub w
zakresie w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
Implied powers (dorozumiane kompetencje) – WE miały kompetencje do zawierania umów
międzynarodowych, jeśli służyło to osiąganiu ich celów i uzyskały do tego kompetencje, tak
orzecznictwo, efektem którego jest powyższy przepis.
Rynek wewnętrzny nie jest kompetencją wyłączną UE! – jest dzieloną
Wspólna polityka rolna to kompetencja dzielona
2. Kompetencje dzielone UE
Domniemanie kompetencji dzielonych = lista otwarta, te, które nie są wyłączne i nie są
koordynacyjne
Art. 2 ust. 2 TfUE (zd. 1):
Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i
Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie.
Art. 4 ust. 1 TfUE:
1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą
dziedzin określonych w artykułach 3 i 6.
2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:
a) rynek wewnętrzny;
- przepływ ludności, w tym studentów
b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie;
c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;
d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;
e) środowisko;
f) ochrona konsumentów;
g) transport;
h) sieci transeuropejskie;
i) energia;
j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w
niniejszym Traktacie.
3.W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencje do prowadzenia
działań, w szczególności do określania i realizacji programów, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może
doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.
4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencje do prowadzenia
działań i wspólnej polityki, jednakże wykonywanie tych kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia
Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.
Tzw. zasada zajętego pola – art. 2 ust. 2 TfUE (zd. 2-3):
Państwa wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa
Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać
wykonywania swojej kompetencji.
Deklaracja 18 jako załącznik do TUE:
Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Państwa
wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania
swojej kompetencji. Ta ostatni sytuacja ma miejsce wtedy, gdy właściwe instytucje Unii postanowią uchylić dany akt
ustawodawczy, w szczególności w celu lepszego zagwarantowania stałego poszanowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności.
3. Kompetencje koordynacyjne
Art. 2 ust. 5 TfUE:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
22
W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie
prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie
zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.
Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie
mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
Art. 6 TfUE – lista kompetencji koordynacyjnych:
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie
działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:
a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
b) przemysł;
c) kultura;
d) turystyka;
e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;
f) ochrona ludności;
g) współpraca administracyjna.
UE nadal nie może harmonizować ustrojów państw członkowskich w zakresie współpracy
ich organów administracyjnych, ale istnieją:
o
Dyrektywa o współpracy organów podatkowych,
o
Rozporządzenie dot. ochrony konkurencji,
o
Współpraca organów celnych
Ale współpraca administracyjna jest nadal co do zasady kompetencją koordynacyjną.
Klauzula otwarta/elastyczności – art. 352 zd. 1 TfUE (dawny art. 308 TWE):
Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z
celów, o których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu,
Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje
stosowne przepisy.
o
Pozwala na wykonanie, kiedy UE nie ma środków prawnych do wykonania
kompetencji koordynacyjnej
o
Nie jest to przepis przyznający nowe kompetencje
o
Kwestia przystąpienia UE do Konwencji O Ochronie Praw Człowieka I Podstawowych
Wolności:
Na wniosek Komisji UE zamierzała przystąpić,
Pytanie/wniosek o opinię do TSUE – czy UE ma taką kompetencję? Czy ten
przepis mógłby być podstawą przystąpienia?
Opinia ETS 2/94 – UE nie ma takiej kompetencji, nie można jej domniemywać z
tego przepisu, inne przepisy Traktatu również nie dają takiego uprawnienia!
Zasada pomocniczości/subsydiarności
Art. 5 ust. 3 TUE:
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje
działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w
sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz
lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na
poziomie Unii.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
23
W doktrynie były różne tłumaczenia przed polską wersją traktatu, oficjalną nazwą jest pomocniczość, ale
w orzecznictwie dalej można spotkać subsydiarność
Nie chodzi tu o żadną pomoc Unii! Działania UE są subsydiarne, podejmowane w dalszej kolejności, niż
działania państw! Mówi, kiedy UE może działania podjąć i ogranicza ją w tych działaniach.
Zasada pojawiła się w Traktacie z Maastricht jako zasada działania Wspólnot Europejskich.
„Subsydiarność to słowo, które uratowało Maastricht”
Zasada ta działa w kompetencjach koordynacyjnych i dzielonych, w wyłącznych nie działa.
2 warunki, które muszą być spełnione kumulatywnie, żeby zastosować tę zasadę:
1. Państwa nie potrafią osiągnąć danego celu,
2. UE poradzi sobie z tym lepiej
UE musi wykazać spełnienie tej zasady, żeby podjąć te działania. W praktyce polega to na tym, że w
każdym akcie prawnym, w jego preambule, musi znaleźć się odniesienie do zasady pomocniczości,
wykazanie, że zostały spełnione jej wymogi. Niewiele aktów ma objaśnienie, z reguły jest to stwierdzenie,
iż wymogi zostały spełnione. W uzasadnieniach projektów aktów prawnych pojawiają się takie, dość
szczegółowe, uzasadnienia.
Badanie, czy działanie podjęto zgodnie z tą zasadą, podlega kompetencji TSUE = zasada ta może być
podstawą stwierdzenia nieważności aktu!
Chodziło o zabezpieczenie państw członkowskich przed zawłaszczaniem kompetencji przez UE – kwestia
działania w praktyce, skuteczności jest zupełnie odrębnym tematem.
Ta zasada wpływa na typ aktu, który UE ma wydać:
a) jeśli jest traktatowa regulacja – ma to być akt wskazany w traktacie,
b) brak wskazania w traktacie – dyrektywa (mniej ingeruje w prawo krajowe)
Jak się ma zasada pomocniczości do zasady zajętego pola?
Zasady się nie nakładają – nie ma mowy o pierwszeństwie (może być co najwyżej czasowe!)
Zasady się nie wykluczają
Regulują różne kwestie
o
Pomocniczość – czy UE w ogóle może podjąć działanie?
o
Zajęte pole – UE już podjęła działanie
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
24
Na poziomie podjęcia działania, od Traktatu z Lizbony, prawidłowość zastosowania tej zasady jest
sprawdzana przez parlamenty krajowe!
Każdy akt prawa UE o charakterze ustawodawczym na etapie projektowania jest kierowany do
parlamentów krajowych – 8 tygodni na wyrażenie opinii co do spełnienia wymogów zastosowania
zasady pomocniczości.
Jeżeli
1
/
3
parlamentów krajowych się sprzeciwi, uzna, że akt nie spełnia wymogów pomocniczości, to
musi on ponownie zostać przemyślany przez twórcę, a przy
2
/
3
parlamentów sprzeciwiających się łatwiej
taki akt odrzucić (o tym obszerniej dalej).
Ta kontrola parlamentów krajowych dotyczy stricte spełnienia wymogów zastosowania zasady
pomocniczości. To, czy akt parlamentom odpowiada jest (tymczasowo) poza dyskusją. Jakimś cudem
parlamenty się tego trzymają i nie krytykują samych regulacji w trakcie tej procedury.
TSUE uważa, że jest jedynym organem uprawnionym do kontroli, czy ta zasada została zachowana, ale
wiele trybunałów krajowych jest odmiennego zdania.
Zasada proporcjonalności
Art. 5 ust. 4 TUE:
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do
osiągnięcia celów Traktatów.
Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności.
Parlamenty krajowe nie mogą się wypowiadać nt. zasady proporcjonalności.
Początkowo zasada skierowana tylko do państw członkowskich. Bardzo często odnoszona do ograniczeń
swobód wspólnego rynku, proporcjonalność regulacji (np. wygięcie banana).
Obecnie odnosi się i do UE, i do państw członkowskich, ale w przypadku tych drugich jest jedynie zasadą
orzeczniczą, a nie traktatową.
Art. 296 TfUE - wybór aktu prawnego UE z poszanowaniem zasady proporcjonalności:
Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w
danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.
Zasada lojalnej współpracy/solidarności/solidarnej współpracy/lojalności
Art. 4 ust. 3 TUE:
Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie
wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania
zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
25
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich
środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
Oficjalna nazwa to zasada lojalnej współpracy.
Jest ona zasadą obowiązującą wszystkie strony w układzie – UE-państwa, państwa-UE, państwo-państwo.
Unia Europejska
Państwo-Członek
Państwo-Członek
W traktach nie ma zasad bezpośredniego skutku i pierwszeństwa – są one uzasadniane (w orzecznictwie
już od dawna, bo od lat ’60. XX w.!) właśnie zasadą lojalnej współpracy!
W razie braku odpowiedzialności odszkodowawczej za naruszenie czyichś praw wynikających z prawa UE
byłaby naruszona zasada lojalnej współpracy, bo brak byłoby konsekwencji nierespektowania.
Na podstawie tej zasady UE może żądać:
stwierdzenia nieważności decyzji,
wznowienia postępowania
w razie ich niezgodności z prawem unijnym.
Przed Traktatem z Lizbony była rozciągnięta na III Filar!
Bardzo ważna zasada z punktu widzenia rozwoju prawa unijnego, w tym jego efektywności!
Znajduje zastosowanie zarówno na etapie stanowienia, jak i stosowania prawa krajowego, kierowana do
wszystkich podmiotów prawa unijnego.
Zasada praworządności
Orzeczenie ETS 294/83, Les Verts:
System instytucjonalny prawa UE oparty jest na zasadzie praworządności (tu oznaczającej konieczność kontroli
sądowej aktów każdej instytucji).
Od tej chwili oficjalnie „stała się” (bo ETS nigdy nie tworzy, ale co najwyżej formułuje z norm, wykrywa w
nich zasady) zasadą prawa wspólnotowego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
26
Art. 2 TUE
Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa
prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są
wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.
Preambuła do Karty Praw Podstawowych:
Świadoma swego duchowo-religijnego i moralnego dziedzictwa, Unia jest zbudowana na niepodzielnych,
powszechnych wartościach godności osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności; opiera się na zasadach
demokracji i państwa prawnego. Poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii oraz stworzenie przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości stawia jednostkę w centrum swych działań.
Sankcje za naruszenie zasady praworządności przez państwa – art. 7 TUE:
Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej,
Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może
stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa
w artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, stanowiąc
zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia.
Art. 4 Kodeksu Dobrej Praktyki Administracyjnej UE (dalej: KDA)
Zasada praworządności
Urzędnik działa zgodnie z prawem oraz stosuje przepisy i procedury określone w aktach prawnych Wspólnot.
Urzędnik zwraca w szczególności uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub interesów jednostek posiadały
podstawę prawną, a ich treść była zgodna z obowiązującymi przepisami prawnymi.
KDA to akt niewiążący, myślenie życzeniowe.
Zasada kierowana zarówno do samej UE, jak i do państw członkowskich.
Zasada demokracji
Demokracja jako wartość UE – art. 2 TUE (cyt. wyżej)
Pokojowa Nagroda Nobla dla UE (12 X 2012 r.) za wkład w działania na rzecz pokoju i pojednania,
demokracji i praw człowieka, prowadzone w Europie od ponad sześćdziesięciu lat.
Nowy Tytuł II TUE (tj. art. 9-12.) – Postanowienia o zasadach demokratycznych
Powiązana z obywatelstwem i niedyskryminacją/równością – art. 9 TUE:
We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z
jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca
obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa
krajowego i nie zastępuje go.
Demokracja przedstawicielska jako zasada funkcjonowania UE – art. 10 TUE:
1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.
2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Państwa Członkowskie
są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy;
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
27
szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed
swoimi obywatelami.
3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak
najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela.
4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej
i wyrażania woli obywateli Unii.
Wybory do Parlamentu zapoczątkowano w 1979 r., wcześniej nie było ich w traktatach wspólnotowych.
Wybory są powszechne.
Parlamentarzyści z założenia nie są reprezentantami interesów państwa, z którego pochodzą, ale
reprezentantami swoich wyborców (czyli nawet niekoniecznie obywateli danego państwa, bo każdy
obywatel UE może głosować w dowolnym państwie w wyborach do PE).
Obywatele mają prawo (w ramach demokracji bezpośredniej, nie przedstawicielskiej):
dostępu do procesu legislacyjnego,
żądania dokumentów, które nie są dostępne publicznie,
głosu w konsultacjach społecznych.
Prawa gwarantowane w TUE, KDA.
Odmowa dostępu może mieć miejsce, ale organ musi się wtedy powołać na uzasadnioną przyczynę.
Inicjatywa ustawodawcza – tzw. Europejska Inicjatywa Obywatelska:
Art. 11 ust. 4 TUE:
4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich,
mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień,
odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga
aktu prawnego Unii.
Otwartość, przejrzystość działania UE – art. 15 TfUE – jawność obrad PE i Rady, dostęp do dokumentów:
1. W celu wspierania dobrych rządów i zapewnienia uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego, instytucje,
organy i jednostki organizacyjne Unii działają z jak największym poszanowaniem zasady otwartości.
2. Obrady Parlamentu Europejskiego oraz Rady obradującej i głosującej nad projektem aktu ustawodawczego są
jawne.
3. Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę statutową w
Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii,
niezależnie od ich formy, z zastrzeżeniem zasad i warunków określonych zgodnie z niniejszym ustępem.
Zasady ogólne i ograniczenia, które, z uwagi na interes publiczny lub prywatny, regulują korzystanie z tego prawa
dostępu do dokumentów, są określane w drodze rozporządzeń przez Parlament Europejski i Radę, stanowiące
zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą.
Każda instytucja, organ lub jednostka organizacyjna zapewnia przejrzystość swoich prac i opracowuje w swoim
regulaminie wewnętrznym przepisy szczególne dotyczące dostępu do jej dokumentów, zgodnie z rozporządzeniami,
o których mowa w akapicie drugim.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny i Europejski Bank Inwestycyjny podlegają
niniejszemu ustępowi jedynie w wykonywaniu swoich funkcji administracyjnych.
Parlament Europejski i Rada zapewniają publikację dokumentów dotyczących procedur ustawodawczych na
warunkach przewidzianych w rozporządzeniu, o którym mowa w akapicie drugim.
Konsultacyjny udział obywateli w działaniu instytucji UE - art. 11 ust. 1-3 TUE:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
28
1. Za pomocą odpowiednich środków instytucje umożliwiają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim
wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii.
2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i
społeczeństwem obywatelskim.
3. Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spójności i
przejrzystości działań Unii.
http://ec.europa.eu/citizens-initiative
Obrady Rady są jawne i publicznie dostępne od Traktatu z Lizbony, obrady PE zawsze były jawne.
Udział parlamentów narodowych – art. 12 TUE – wyliczenie enumeratywne uprawnień:
Parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Unii:
a) otrzymując od instytucji Unii informacje oraz projekty aktów ustawodawczych Unii zgodnie z Protokołem w
sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej;
b) czuwając nad poszanowaniem zasady pomocniczości zgodnie z procedurami przewidzianymi w Protokole w
sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności;
c) uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w mechanizmach
oceniających wykonanie polityk Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, oraz włączając się w polityczną kontrolę Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie z artykułami 88
i 85 tego Traktatu;
d) uczestnicząc w procedurach zmiany Traktatów, zgodnie z artykułem 48 niniejszego Traktatu;
e) otrzymując informacje na temat wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie z artykułem 49 niniejszego Traktatu;
f) uczestnicząc we współpracy międzyparlamentarnej między parlamentami narodowymi i z Parlamentem
Europejskim, zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej.
Udział w przyjmowaniu prawa pierwotnego
Udział w przyjmowaniu prawa wtórnego (kontrola zasady pomocniczości)
Kompetencje informacyjne i kontrolne
Akty są ustawodawcze, a nie prawodawcze! (ważne, w jednym ze zbiorów aktów prawnych nie zostało
to zaktualizowane! W Lexie też nie! /przynajmniej na 5 XI 2013/)
1
/
3
parlamentów krajowych wyraża opinię negatywną (żółta kartka) – ponowna analiza przed
wprowadzeniem
2
/
3
parlamentów krajowych wyraża opinię negatywną (pomarańczowa kartka) – łatwiej to potem
odrzucić
Są tylko ostrzeżenia, nie ma czerwonej kartki, akt kwestionowany może mimo wszystko i tak zostać
przyjęty.
Traktat założycielski można zmienić decyzją Rady Europejskiej, ale musi potem zostać zatwierdzony przez
parlamenty krajowe – np. procedura przy art. 136 TfUE.
Zasada niedyskryminacji
Art. 9 TUE – równość obywateli UE
Art. 18 TfUE – zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
29
W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują,
zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową. Parlament Europejski i Rada,
stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą przyjąć wszelkie przepisy w celu zakazania takiej
dyskryminacji.
Dotyczy stosunków materialnych, gospodarczych.
Wyjątki od zakazu dyskryminacji – w pewnych sytuacjach, wyraźnie przewidzianych, można
dyskryminować ze względu na przynależność państwową – ze względu na:
władzę publiczną,
bezpieczeństwo,
porządek publiczny.
Zakaz dyskryminacji jest niezbędny dla realizacji rynku wewnętrznego!
Art. 19 TfUE – pośredni zakaz dyskryminacji ze względu na inne kryteria, tj.:
płeć,
rasa,
pochodzenie etniczne,
religia,
światopogląd,
niepełnosprawność,
wiek,
orientacja seksualna
1. Bez uszczerbku dla innych postanowień Traktatów i w granicach kompetencji, które Traktaty powierzają Unii,
Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub
pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
2. Na zasadzie odstępstwa od ustępu 1, dla wsparcia działania podjętego przez Państwa Członkowskie w celu
przyczyniania się do osiągnięcia celów określonych w ustępie 1, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze
zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą przyjąć podstawowe zasady dotyczące unijnych środków zachęcających,
z wyłączeniem harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
Przepis wprowadzony później, rozszerza kryteria niedyskryminacji.
Początkowo przepis ten był postrzegany tylko jako kompetencyjny, teraz już nie – zakazuje wprost i jest to
wiążące!
Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć początkowo widziany był tylko w kontekście wynagrodzenia za
pracę. Pozostałe kryteria są stosunkowo nowe w prawie UE (np. zakaz dyskryminacji ze względu na
orientację seksualną nie funkcjonował jako ten poza kompetencją).
Bardzo ważne orzeczenie TS UE, kontrowersyjne (niektórzy niemieccy politycy uważali, że zostało wydane
ultra vires) – Seda, C-555/07
(ale nie obowiązuje wg listy ze strony Katedry…)
:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
30
Dotyczyło dyrektywy, która zakazywała dyskryminacji ze względu na wiek. Nie upłynął termin
implementacji i Niemcy to wykorzystali – niemiecki sąd dopuścił zwalnianie ludzi w pewnym wieku, ale
jednak miał wątpliwości, czy nie powinien zastosować dyrektywy. TS UE – nie wolno stosować przepisów
dyrektywy przed terminem implementacji, więc w stosunkach między dwoma prywatnymi podmiotami
zastosowanie miało prawo krajowe. Jednakże! Można było powołać się na ogólną zasadę
niedyskryminacji ze względu na wiek i zastosować ją wprost.
Zasada dzielonego wykonywania prawa UE/dzielonej administracji
Kto, co i jak ma wykonać.
Art. 19 ust. 1 TUE
Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w
dziedzinach objętych prawem Unii.
Dodany po Traktacie z Lizbony,
Art. 19 dotyczy Trybunału Sprawiedliwości,
Przejęty wprost z orzecznictwa TS UE, które było wydawane przed Lizboną.
Art. 291 ust. 1 TfUE
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie
wiążących aktów Unii.
Pojawił się po Traktacie z Lizbony,
Normatywnie mocny przepis – wszelkie środki,
Nie jest to nowa zasada, ale wcześniej TS UE uzasadniał ją lojalną współpracą.
Komisja Europejska ma się zasadniczo zajmować wykonywaniem tego, co uchwalono na poziomie UE.
Ma funkcje wykonawcze na poziomie centralnym.
Wykonanie aktów unijnych jest zadaniem państw członkowskich wg swego ustroju wewnętrznego, bo KE
nie jest w stanie we wszystkich państwach sama tego wykonać.
Administracja zdecentralizowana, dzielona (podział doktrynalny):
bezpośrednia
o
Wykonywanie prawa przez instytucje unijne
pośrednia
o
Wykonywanie prawa przez państwa członkowskie
System podzielony nierówno – państwa członkowskie mają o wiele więcej zadań, na nich główny ciężar
wykonywania.
Długo nie było podstawy normatywnej dla tej zasady, ona opisuje pewien stan. Po Traktacie z Lizbony
pojawiły się przepisy wskazujące na tę zasadę:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
31
Nowy TYTUŁ XXIV WSPÓŁPRACA ADMINISTRACYJNA – TfUE, zawiera tylko art. 197:
1. Skuteczne wdrażanie prawa Unii przez Państwa Członkowskie, mające istotne znaczenie dla prawidłowego
funkcjonowania Unii, jest uznawane za sprawę będącą przedmiotem wspólnego zainteresowania.
2. Unia może wspierać wysiłki Państw Członkowskich zmierzające do poprawy ich zdolności administracyjnej w
zakresie wdrażania prawa Unii. Działanie to może polegać w szczególności na ułatwianiu wymiany informacji i
urzędników oraz wspieraniu programów szkolenia. Żadne Państwo Członkowskie nie jest zobowiązane do
korzystania z tego wsparcia. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą ustawodawczą, ustanawiają niezbędne ku temu środki, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji
przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
Przepis wykluczył harmonizację prawa państw członkowskich
Przepis bez specjalnego znaczenia, co najwyżej gwarantujący, że UE nie zmusi państw do
określonego sposobu stosowania jej prawa
3. Niniejszy artykuł nie narusza zobowiązań Państw Członkowskich do wdrażania prawa Unii ani prerogatyw i
obowiązków Komisji. Nie narusza również pozostałych postanowień Traktatów przewidujących współpracę
administracyjną między Państwami Członkowskimi oraz między nimi a Unią.
Pojęcie administracji europejskiej – art. 298 ust. 1 TfUE:
1. Wykonując swoje zadania, instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii korzystają ze wsparcia otwartej,
efektywnej i niezależnej administracji europejskiej.
Przepis nowy,
To, jak na razie, raczej postulat, niż opis rzeczywistości
2. Z poszanowaniem regulaminu i warunków przyjętych na podstawie artykułu 336, Parlament Europejski i Rada,
stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, określają stosowne przepisy.
Podstawa do stwierdzenia, że zasady unijnego postępowania administracyjnego przed jej
instytucjami mogą zostać skodyfikowane (tylko w odniesieniu do UE, nie do samych państw!)
Autonomia instytucjonalna/ustrojowa
Swoboda wyznaczenia organów i sądów rozpatrujących sprawy z elementem unijnym jest ograniczona
przez:
przepisy prawa UE,
zasadę efektywności.
Państwo jest odpowiedzialne za wszystkie swoje organy.
Przepisy prawa UE jako przepisy kompetencyjne: por. orzeczenia C-383/06, C-385/06, Vereniging
Nationaal.
Granicą swobody państwa jest skuteczność wykonywania prawa UE.
Autonomia proceduralna/zasada procedur krajowych
Druga nazwa bardziej adekwatna
Swoboda Państw Członkowskich w wyborze i regulacji środków proceduralnych, zgodnie z którymi mają
być wykonywane w prawie krajowym roszczenia wynikające z prawa unijnego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
32
Orzeczenie 33/76 – Rewe I, 45/76 – Comet – 1976 r.:
„w braku przepisów wspólnotowych, do krajowego systemu prawnego każdego państwa należy wyznaczenie
sądów właściwych i określenie przepisów proceduralnych dotyczących skarg mających na celu zapewnienie
ochrony praw obywateli, wynikających ze skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego, przy czym przepisy takie
nie mogą być mniej korzystne od przepisów, które dotyczą podobnych skarg o charakterze krajowym. (…)Sytuacja
byłaby odmienna jedynie wówczas, gdyby przepisy i terminy uniemożliwiały w praktyce wykonywanie praw, które
sądy krajowe zobowiązane są chronić.”
Pojęcie autonomii proceduralnej pojawiało się w argumentacjach stron przed TS UE, ale w samych
orzeczeniach pojawiło się dopiero w 2004 r!
To jest zasada opisowa, nazwa wskazuje na to, że państwa są swobodne, a TS UE mówił zawsze, że są
tego granice, więc nazwa swoboda proceduralna jest nieadekwatna.
Zasada efektywności prawa unijnego
W sprawie Walt Wilhelm (14/68) Trybunał użył po raz pierwszy pojęcia efektywności w odniesieniu do
środków prawa krajowego:
Traktat EWG ustanowił swój własny system prawny, zintegrowany z systemami prawnymi państw członkowskich,
który musi być stosowany przez ich sądy. Byłoby niezgodne z naturą tego systemu pozwolić państwom członkowskim
na wprowadzanie czy utrzymywanie środków, które mogłyby naruszyć praktyczną efektywność Traktatu.
Z tej zasady pochodzą obowiązki dla państw członkowskich, wymaga od nich najczęściej
proceduralnego działania.
TS UE nie uznaje tej zasady za zasadę ogólną prawa UE! Mówi jedynie o konieczności zapewnienia
efektywności, o zasadzie efektywności. Prawdopodobnie jest to bardziej zasada polityczna, niż o
charakterze prawnym. Wg Wróbla jest to metazasada – nadrzędna wobec innych, najważniejsza w
istocie, pozostałe muszą się do niej odnosić.
Komunikat Komisji, Skuteczna Europa – Stosowanie Prawa Wspólnotowego, COM(2007) 502
Unia Europejska oparta jest na prawie, realizuje wiele ze swoich strategii politycznych za pośrednictwem aktów
prawnych, a jej istnienie możliwe jest dzięki poszanowaniu zasady praworządności. Jej powodzenie w osiąganiu
celów zapisanych w Traktatach oraz prawodawstwie zależy od skutecznego stosowania prawa unijnego w
państwach członkowskich. Nie można w pełni osiągnąć celów prawa, jeżeli nie jest ono właściwie stosowane i
egzekwowane.
Zasada efektywnej ochrony sądowej (prawnej)
Orzeczenia z 1984 r. – von Calson i Harz
C-432/05, Unibet:
37. (…) Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną prawa
wspólnotowego wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, chronioną na mocy art. 6
i 13 europejskiej konwencji praw człowieka (…)
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
33
W systemie unijnym skuteczna ochrona prawna jest elementem zasady efektywności od strony praw
jednostek – prawa przyznane w systemie unijnym mają być odpowiednio chronione na poziomie prawa
krajowego, a ochrona w aspekcie instytucjonalnym spoczywa na sądach krajowych.
Wywodzi się z orzecznictwa, uzasadniono ją tym, iż jest wspólna dla systemów konstytucyjnych państw,
więc musi być obowiązująca też dla WE, a potem UE.
W razie braku/ogromnego utrudnienia dostępu do drogi sądowej dla jednostki – sąd krajowy musi
dopuścić taką drogę, rozszerzyć legitymację procesową w drodze wykładni, więc ten obowiązek
spoczywa na sądach, jeśli dostępu nie zapewniono na poziomie legislacyjnym. Sądy:
a) stosują prawo krajowe i nie robią nic,
b) w razie niedostatku regulacji pytają o to TS UE w ramach procedury prejudycjalnej:
TS UE stwierdza niezgodność procedur ze standardem UE – najczęstsze
Przykłady obowiązków sądów:
o
Zapewnienie drogi sądowej,
o
Podnoszenie prawa UE z urzędu,
Chodzi o sytuację ograniczenia praw sądów do podniesienia takich zarzutów,
Na etapie I instancji sąd z urzędu może podnieść wszystkie zarzuty prawne, w kolejnych już
nie, bo jest ograniczony skargą (Polska),
TS UE mówi, że jest to, co do zasady, zgodne ze standardem unijnym (są sytuacje
sprzeczności – zbyt skomplikowane i rozległe, żeby zawierać to w wykładzie);
o
Środki zabezpieczające,
Sąd rozstrzyga sprawę unijną – powinno się zakazać stosowania prawa krajowego w
konkretnej sprawie – jako środek tymczasowy, bo jest sprzeczne z prawem UE,
Wg TS UE można, a wręcz trzeba;
o
Wznowienie postępowań krajowych,
Trzeba wznawiać administracyjne pod pewnymi warunkami i w pewnych szczególnych
przypadkach,
Sądowe – nie trzeba wznawiać, brak takiej możliwości nie narusza wymogów skuteczności
prawa UE;
o
Obowiązek zwrotu opłat i podatków,
Brak przepisów proceduralnych krajowych – trzeba je znaleźć w systemie krajowym i
zwrócić!
Na tej podstawie zwracano opłaty za studia, gdzie np. obcokrajowcy musieli wnieść
wyższe, niż obywatele danego państwa;
o
Odpowiedzialność odszkodowawcza (państwa!)
Musi być w prawie krajowym zapewniona taka droga w razie naruszenia prawa unijnego
przez organy państwowe,
Dotyczy to też orzeczeń sądowych!
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
34
Efektywność prawa UE a autonomia proceduralna państw
Autonomia proceduralna (zasada procedur krajowych) w ETS 158/80 Rewe:
Nie było intencją (Traktatu Rzymskiego) tworzenie nowych środków przed sądami krajowymi, zapewniających
przestrzeganie prawa wspólnotowego, innych, niż istniejące w prawie krajowym.
Prawo UE ma być wykonywane przez procedury i środki prawa krajowego, ale spełniające warunki:
Równoważności (ekwiwalencji, niedyskryminacji) – roszczenia unijne są traktowane nie gorzej, niż
roszczenia krajowe,
Duża ilość pytań sądów krajowych, czy dane roszczenia są podobne. Np. z orzeczeń TS UE i TK
jako ich podstaw (odszkodowania, wznowienia itd.)
Ordynacja podatkowa przewiduje wprost możliwość wznowienia postępowania po
orzeczeniu TS UE.
TS UE uznał, że roszczenia te są podobne, jak dotąd, tylko w dwóch orzeczeniach (dot.
Hiszpanii i Austrii), więc nie można tego rozszerzyć na pozostałe państwa UE.
Odwrotna dyskryminacja (w prawie materialnym gospodarczym) – dyskryminacja własnych
obywateli i produktów w stosunku do tych, które pochodzą z UE. Jest to dopuszczalne,
ponieważ prawo UE tego nie reguluje.
Funkcjonuje też przy tej zasadzie – w prawie polskim:
o
PPSA – przepisy dot. skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia
o
Tylko od orzeczeń WSA!
o
NSA nie, chyba że naruszenie jest rażącym naruszeniem prawa UE – takie
naruszenie polskiego jest już ok,
o
TS UE nakazuje istnienie takiej regulacji dot. najwyższych sądów krajowych – dalej
idąca ochrona roszczenia unijnego, niż krajowego,
o
Kwestia zgodności z Konstytucją jest nadal otwarta.
Skuteczności – wykonanie roszczeń unijnych nie może być niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.
Gdyby był o wiele krótszy okres przedawnienia dla UE (np. dla polskich 10 lat, dla unijnych
6 miesięcy) lub ogólnie byłby zbyt krótki, to nie można uznać, że ten postulat jest
spełniony.
Źródła prawa Unii Europejskiej
12 XI 2013, 19 XI 2013, 3 XII 2013
Acquis communautaire – pojęcie doktrynalne, oznacza cały dorobek prawny UE, tj.:
Zasady ogólne,
Prawo pozytywne,
Orzecznictwo TS UE.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
35
Czyli zasady pozytywne, ale też to, co z niego wyinterpretował TS UE. Działalność TS UE jest bardziej
zbliżona do tworzenia prawa, niż do jego interpretacji, bo jest to orzecznictwo prawotwórcze. Ale bez
orzecznictwa prawo UE nie miałoby specjalnego znaczenia praktycznego, zwyczajnie by nie działało.
Prawo pierwotne UE
Traktaty założycielskie (TEWG, TEWEA, EWWiS, TUE) wraz z protokołami i załącznikami,
o
2002 r. – wygaśnięcie EWWiS,
o
TUE i TfUE nigdy nie zostały zastąpione, ale wielokrotnie były nowelizowane, zmieniano ich
nazwy;
Traktaty zmieniające,
Traktaty akcesyjne,
o
Elementy prawa pierwotnego, ponieważ zmieniają traktaty założycielskie w zakresie:
Liczby komisarzy,
Liczby parlamentarzystów,
Podziału głosów;
Karta konstytucyjna Wspólnot – opinia TS 1/91:
o
Traktaty założycielskie to karta konstytucyjna Wspólnot,
Wyznaczają podstawy i zasady funkcjonowania UE;
o
Sformułowanie pojawiło się o wiele wcześniej, niż pomysł konstytucji unijnej,
o
Znaczenie wyłącznie symboliczne, brak dalszych konsekwencji.
Prawo pierwotne ma, co do zasady, formę umowy międzynarodowej – zatem wszystkie wymienione
traktaty są umowami międzynarodowymi.
Zasady ogólne prawa UE – miejsce
Zasady o charakterze orzeczniczym mają rangę prawa pierwotnego
Grupy zasad:
Dotyczące systemu prawa, w tym zasady procesowe (np. pewność prawa, niedziałanie wstecz,
proporcjonalność, ochrona praw nabytych, legitymowanych oczekiwań, ne bis in idem),
Specyficzne dla prawa unijnego – dotyczące prawa UE jako specyficznego systemu prawnego
(pierwszeństwa, bezpośredniej skuteczności, autonomii), zasady wyłącznie orzecznicze, nigdy nie
włączone do prawa pozytywnego,
Podstawowe prawa jednostki (od Traktatu amsterdamskiego wyraźnie wyrażone w TUE),
o
Przewijały się w traktatach, ale dopiero od Lizbony zawarte są w Karcie Praw
Podstawowych,
o
Element prawa pierwotnego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
36
Charakter orzecznictwa TS UE
Interpretacja prawa pierwotnego i wtórnego,
o
Do tego (i kontroli ważności prawa wtórnego) jest powołany
Rozwijanie zasad prawa UE,
Moc orzeczeń – sporna kwestia
o
Czy to precedensy?
o
W praktyce skutek zbliżony do orzecznictwa w systemie common law.
Prawo pierwotne po Traktacie z Lizbony
Traktat o Unii Europejskiej,
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz
o
37 protokołów,
Moc wiążąca,
Statut TS UE – może być zmieniany decyzją RE na wniosek TS UE (wyjątek od zasad
zmiany prawa pierwotnego!),
Statut 30 – dot. stosowania Karty Praw Podstawowych w Polsce i Wielkiej Brytanii,
Polska dołączyła deklarację o tym, jak go rozumie – całkiem inaczej, niż
wynikałoby z jego treści;
o
2 załączniki,
o
Karta Praw Podstawowych,
Całkiem osobny twór,
Akt przy traktatach – odrębna umowa międzynarodowa!
Przed Lizboną była jedynie deklaracją, porozumieniem międzyinstytucjonalnym,
Ma moc równą traktatom = jest prawem pierwotnym (pogląd doktrynalny);
o
65 deklaracji,
Brak mocy wiążącej,
Istotne w interpretacji,
Zastrzeżenia państw co do rozumienia przepisów;
Np. deklaracja państw członkowskich o obowiązywaniu w prawie UE zasady
pierwszeństwa
EURATOM.
TUE po Traktacie z Lizbony
55 artykułów podzielonych na 6 tytułów:
Tytuł I – Postanowienia wspólne,
Tytuł II – Postanowienia o zasadach demokratycznych,
Tytuł III – Postanowienia o instytucjach,
Tytuł IV – Postanowienia o wzmocnionej współpracy,
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
37
o
Jeśli niektóre państwa chcą się bardziej zintegrować, niż pozostałe, to mogą tę formę
wybrać,
o
Długo nie była wykorzystywana – obecnie ws. patentu europejskiego i elementów prawa
rodzinnego;
Tytuł V – Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne
dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
o
Cały były II filar został zawarty w TUE! Pozostałe w TfUE, bo ta jest odrębną polityką unijną,
funkcjonuje na innych zasadach.
Tytuł VI – Postanowienia końcowe,
o
Przyjmowanie do UE,
o
Występowanie z UE,
o
Zmiana traktatów.
Traktat z Lizbony bardzo zmienił TUE, teraz ma on charakter „wyciągnięcia przed nawias ogólnych
zasad”.
Traktat o funkcjonowaniu UE
358 artykułów podzielonych na 7 części
Regulacja wszystkich pozostałych polityk unijnych
Identyczna moc obu Traktatów – art. 1 TUE:
Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej "Traktatami").
Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.
TfUE jest w zasadzie uszczegółowieniem TUE, który powinien de facto mieć moc nadrzędną, bo TfUE
należy interpretować w zgodzie z nim.
Stanowienie prawa pierwotnego – zmiana traktatów – art. 48 TUE:
1. Traktaty mogą być zmieniane zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany. Mogą być też zmieniane zgodnie z
uproszczonymi procedurami zmiany.
Zwykła procedura zmiany
2. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie propozycje
zmiany Traktatów. Propozycje te mogą mieć na celu, między innymi, rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji
przyznanych Unii w Traktatach. Propozycje te są przekazywane przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane
parlamentom narodowym.
3. Jeżeli Rada Europejska, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, podejmie zwykłą większością
decyzję, w której opowie się za rozpatrzeniem proponowanych zmian, przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje
konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów Państw Członkowskich,
Parlamentu Europejskiego i Komisji. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej konsultowany jest
również Europejski Bank Centralny. Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje, w drodze konsensusu, zalecenie
dla Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich przewidzianej w ustępie 4.
Rada Europejska może zwykłą większością, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, podjąć decyzję o nie
zwoływaniu konwentu, jeżeli zakres proponowanych zmian nie uzasadnia jego zwołania. W takim przypadku Rada
Europejska określa mandat Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
38
4. Konferencję przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zwołuje przewodniczący Rady w celu uchwalenia za
wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w Traktatach.
Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi
wymogami konstytucyjnymi.
5. Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on ratyfikowany przez cztery
piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu
ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady Europejskiej.
Uproszczone procedury zmiany
6. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie
Europejskiej propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień części trzeciej Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i działań Unii.
Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim i
Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej.
Decyzja ta wchodzi w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi
wymogami konstytucyjnymi.
Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji przyznanych Unii w Traktatach.
7. Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V niniejszego Traktatu przewiduje, że Rada stanowi
jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą
Radę do stanowienia większością kwalifikowaną w tej dziedzinie lub w tym przypadku. Niniejszego akapitu nie stosuje
się do decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że akty prawodawcze przyjmowane są przez Radę
zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą, Rada Europejska może przyjąć decyzję zezwalającą na przyjęcie
takich aktów zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą.
Wszelkie inicjatywy podejmowane przez Radę Europejską na podstawie akapitu pierwszego lub drugiego są
przekazywane parlamentom narodowym. W przypadku gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie
sześciu miesięcy od takiego przekazania, decyzja, o której mowa w akapicie pierwszym lub drugim, nie zostaje
przyjęta. W przypadku braku sprzeciwu Rada Europejska może przyjąć taką decyzję.
W celu przyjęcia decyzji, o których mowa w akapicie pierwszym lub drugim, Rada Europejska stanowi jednomyślnie
po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, wyrażonej przez większość członków wchodzących w jego skład.
Zwykła zmiana:
Inicjowana przez Parlament, państwa lub Komisję,
Zwołanie Konwentu, chyba że zakres proponowanych zmian go nie uzasadnia (decyzja PE),
Podpisanie i ratyfikacja,
Brak ratyfikacji w ciągu 2 lat – sprawa kierowana jest do Rady Europejskiej.
Uproszczona procedura zmiany:
W ramach polityk i działań wewnętrznych UE,
o
Nie można zmienić w ten sposób nic spoza części III TfUE!
o
Nie można w ramach tej procedury zwiększyć kompetencji UE – tylko wg zwykłej!
Inicjatywa państw, PE, Komisji,
RE przyjmuje odpowiednią decyzję jednomyślnie,
Wchodzi w życie po ratyfikacji w poszczególnych państwach wg ich porządków konstytucyjnych,
o
W Polsce jest to zwykła ratyfikacja.
Procedury różnią się formą, ale w obu konieczna ratyfikacja, więc niewielkie różnice.
Po raz pierwszy zastosowana do zmiany art. 136 TfUE:
SN Irlandii, w związku z prowadzonym postępowaniem, zapytał TSUE czy taka procedura zmiany
jest zgodna z art. 48 TfUE:
o
Czy aby to nie rozszerza kompetencji UE? – NIE,
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
39
o
TSUE: art. 136 nie dotyczy kompetencji UE, ponieważ tylko upoważnia do ustanowienia
takiego mechanizmu, więc nie jest kompetencyjny (orzeczenie ws. Pringle),
Polski TK:
o
Wniosek grupy posłów o zbadanie konstytucyjności polskiej ustawy ratyfikującej tę
decyzję,
o
Wątpliwość co do wyboru procedury ratyfikacyjnej,
o
K 33/12 – brak sprzeczności z Konstytucją ustawy, brak sprzeczności z art. 48 TfUE (uznał
brak rozszerzenia kompetencji UE, zgodził się z TSUE).
Stanowienie prawa pierwotnego – zmiana traktatów – 48 TfUE (tzw. procedura kładki)
Zmiana jednomyślności w Radzie na większość kwalifikowaną, zmiana specjalnej procedury
ustawodawczej na zwykłą – liberalizacja procedury,
Jednomyślna decyzja RE za zgodą PE,
Udział parlamentów krajowych – w razie sprzeciwu chociaż jednego państwa, wyrażonego w
ciągu 6 miesięcy, decyzja nie może zostać przyjęta przez Radę,
o
Parlamenty mają wyrazić stanowisko! Nie mogą przemilczeć,
o
„prawo weta” parlamentów krajowych.
Wszystkie procedury zmiany oparte zostały na zgodzie państw – parlamentów.
Prawo wtórne (pochodne) UE
Stanowione na podstawie traktatów, wydawane przez instytucję.
Zasadnicze zmiany po Traktacie z Lizbony:
Akty ustawodawcze
Akty nieustawodawcze (jeszcze raz – przekład prawodawcze jest błędny)
Akty delegowane
Akty wykonawcze
W TWE brak rozróżnienia.
Traktat konstytucyjny:
Akty ustawodawcze
o
Ustawa europejska
o
Europejska ustawa ramowa
Akty nieustawodawcze
o
rozporządzenia europejskie,
akty delegowane
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
40
akty wykonawcze
o
decyzja europejska (akty wykonawcze)
Traktat z Lizbony:
akty ustawodawcze
przyjęte w drodze zwykłej/specjalnej procedury ustawodawczej,
art. 289 TfUE:
1. Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez
Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji. Procedurę tę określa artykuł 294.
2. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez
Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną
procedurę ustawodawczą.
3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze.
4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze mogą być przyjmowane z
inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku
Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
od Traktatu z Lizbony – 40 nowych dziedzin, w których jest możliwa zwykła
procedura,
akty ustawodawcze przyjmowane są na wniosek Komisji, a w przypadkach
wskazanych w Traktatach – na wniosek grupy państw członkowskich/PE na
zlecenie Europejskiego Banku Centralnego, TSUE albo Europejskiego Banku
Inwestycyjnego,
inicjatywa ustawodawcza co do zasady po stronie KE,
w preambule aktu wskazuje się procedurę, według której został wydany przez
Radę,
rozporządzenia,
dyrektywy,
decyzje,
wykluczone we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa;
akty nieustawodawcze
brak definicji, więc a contrario te, które nie są ustawodawcze, nie są wydawane w
procedurze ustawodawczej,
podział I – mogą być wydawane w innych procedurach, od których zależy ich skutek:
rozporządzenia,
dyrektywy,
decyzje;
podział II:
delegowane,
zawsze jest aktem Komisji!
ma w nazwie przymiotnik delegowany/a/e,
art. 290 TfUE:
1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze
nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu
ustawodawczego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
41
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień.
Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla
aktu ustawodawczego.
2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawodawczych i mogą być
następujące:
a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w
terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy.
Do celów litery a) i b) Parlament Europejski stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a
Rada większością kwalifikowaną.
3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik "delegowane" albo "delegowana".
władza wykonawcza działająca w charakterze ustawodawczym,
upoważnienie do wydania wynika z aktu ustawodawczego,
zasięg ogólny,
o
charakter generalny aktów;
wydawane w celu uzupełnienia lub zmiany niektórych, innych niż istotne,
elementów aktu ustawodawczego,
o
różnica w stosunku do prawa polskiego – u nas rozporządzenie
może tylko uzupełnić ustawę, zmienić już nie;
nie mogą dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny,
wyraźnie określone cele, treść, zakres i czas obowiązywania delegacji,
o
w prawie polskim nie funkcjonuje czas obowiązywania delegacji, w
prawie UE jest to element obowiązkowy (tj. musi istnieć określenie
czasu nawet, jeśli jest to czas nieokreślony)!
upoważnienie wyłącznie na rzecz KE i wyłącznie w akcie ustawodawczym,
Warunki wykonywania delegacji:
o
Kontrola sprawowania przez PE lub/i RE,
Istnieje też kontrola następcza w wykonaniu TSUE,
Dwa sposoby kontroli – co najmniej jeden z nich musi zostać
zawarty w akcie:
PE/RE może odwołać przekazane uprawnienia,
Akt delegowany wchodzi w życie, jeśli PE/RE nie
wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym w tym
akcie – kontrola ex ante,
W praktyce najczęściej są dopuszczone obie formy
kontroli (w sprawie jednej delegacji),
Co, jeśli została już wykonana, a chcą odwołać
delegację? – zapewne nie ma takiej opcji (zasada
pewności prawa), ale brak rozstrzygnięć w tym
temacie;
Przyjmowane w drodze głosowania w KE;
wykonawcze,
bardzo płynna granica między wykonawczymi a delegowanymi,
art. 291 TfUE,
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
42
1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie
wiążących aktów Unii.
2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają
uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w
artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.
3. Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą
ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa
Członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję.
4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik "wykonawcze" albo "wykonawcza".
Służą realizacji władzy wykonawczej,
o
Musi być upoważnienie w akcie hierarchicznie wyższym, który jest
tym aktem wykonywany,
o
Upoważnienie może być też w akcie nieustawodawczym, o ile jest
on wykonywany aktem wykonawczym;
Wydawane, gdy konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie
wiążących aktów UE,
W nazwie/nagłówku mają przymiotniki wykonawczy/a/e,
Delegacja:
o
„Powierzenie” uprawnień wykonawczych w akcie „prawnie
wiążącym”, więc nie tylko ustawodawczym,
o
Mogą być wydawane przez:
Komisję,
Radę w uzasadnionych przypadkach (w tym w zakresie
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa)
Haczyk do wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa – w związku z tym, że nie można
wydać w niej aktów delegowanych, to nazywa się je
wykonawczymi!
Kontrola:
o
Sprawowana przez państwa członkowskie,
Dość dawne założenie – wcześniej państwa miały taką
kontrolę, choć bez podstawy traktatowej,
Utrzymana po Lizbonie, z niewielkimi zmianami,
To państwa są odpowiedzialne za wykonanie prawa UE,
stąd kontrola w ich, a nie ustawodawcy unijnego, rękach,
o
Procedura komitologii (nazwa doktrynalna, nie ma poparcia w
traktatach) w rozporządzeniu PE i Rady, a nie samej Rady,
Od komitetów tworzonych ad hoc przez państwa
członkowskie do celów kontroli,
Powstało rozporządzenie dot. tej skomplikowanej procedury
– schematy działania komitetów w zależności od dziedziny,
w jakiej wydano akt główny (możliwy sprzeciw lub zgoda
państw);
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
43
Inne akty nieustawodawcze:
decyzje Rady i RE w ramach wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa,
porozumienie międzyinstytucjonalne – art. 295 TfUE,
Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym porozumieniem ustalają warunki
współpracy. W tym celu mogą one, w poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne, które
mogą mieć charakter wiążący.
o
była nim Karta Praw Podstawowych;
akty wydawane samodzielnie przez Radę na podstawie Traktatów, głównie
decyzje (np. art. 31 TfUE), ale też rozporządzenia (art. 342 TfUE),
Decyzje RE w ramach procedury kładki,
Decyzje KE wydawane na podstawie Traktatów (np. art. 105 TfUE – prawo
konkurencji, art. 108 TfUE – pomoc publiczna),
Rozporządzenia Komisji wydawane na podstawie Traktatów – art. 105 TfUE
(prawo konkurencji),
Rozporządzenia i decyzje Europejskiego Banku Centralnego.
Akty regulacyjne – odrębna kategoria?
Art. 263 TfUE – skarga na akty regulacyjne
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i
Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady
Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również
legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych
wobec osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie,
Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów
proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia
władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał
Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich
prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim,
skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne,
które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące
skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające
do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.
Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty
publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości
o tym akcie.
Postanowienie T-18/10 – jest to akt generalny, niewydawany w procedurze ustawodawczej!
Wyrok TSUE C-583/11 P (z 3 X 2013 r.) – akty generalne, nieustawodawcze.
Akty wiążące (ustawodawcze i nieustawodawcze)
Rozporządzenia
o
Art. 288 TfUE:
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
44
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma
być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
o
Odpowiada polskiej ustawie,
o
Zasięg ogólny – obszar całej UE, dotyczą wszystkich podmiotów w zakresie podmiotowym
danej regulacji,
o
Jest bezpośrednio stosowane – z początku problematyczne, działa bez pośrednictwa
prawa krajowego = brak implementacji,
o
Publikowane w Dzienniku Urzędowym UE, obowiązuje po upływie vacatio legis (typowo
jest to 20 dni) tak, jak prawo krajowe,
o
TSUE – wręcz nie wolno implementować (nawet metodą ctrl+c, ctrl+v), TSUE powołał się
na zasadę pewności prawa,
o
Mogą nakładać obowiązki na podmioty prywatne,
o
Akt ujednolicania prawa - wydawane w tłumaczeniach na 24 języki (stąd wynikają błędy
i rozbieżności, brak możliwości przełożenia danej instytucji na dany język w sposób
niebudzący wątpliwości),
o
W razie ewidentnego błędu w tłumaczeniu – kwestia interpretacji, można się powoływać
na inne wersje językowe rozporządzeń i interpretować wersję polską na ich podstawie;
Dyrektywy
Decyzje
Różnice tylko w działaniu, bez względu na procedurę wydania!
Akty niewiążące
zalecenia – art. 292 TfUE
Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na wniosek Komisji we wszystkich przypadkach, gdy Traktaty przewidują
przyjmowanie aktów przez Radę na wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w których
jednomyślność wymagana jest do przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w szczególnych przypadkach przewidzianych w
Traktatach również Europejski Bank Centralny, przyjmują zalecenia.
opinie
inne
Traktat wymienia tylko zalecenia i opinie, ale istnieją również inne akty niewiążące, np. zielone i białe
księgi (analiza zagadnień, opis aktualnej polityki legislacyjnej i wskazanie, jaka powinna być w
przyszłości).
W kwestii skutków prawnych aktu – należy, w opinii TS UE, badać jego treść, sam tytuł nie przesądza o
tym, czy jest wiążący.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
45
Akty prawne w ramach WPZiB
Art. 31 TUE – wykluczenie przyjmowania aktów ustawodawczych, zasada jednomyślności (procedura
wstrzymania się od głosu – nie wyłącza jednomyślności!)
1. Decyzje, o których mowa w niniejszym rozdziale, Rada Europejska i Rada podejmują, stanowiąc jednomyślnie, z
wyjątkiem przypadków gdy niniejszy rozdział stanowi inaczej. Wyklucza się przyjmowanie aktów prawodawczych.
Każdy członek Rady, który wstrzymuje się od głosu, może - zgodnie z niniejszym akapitem - jednocześnie złożyć
formalne oświadczenie. W takim przypadku nie jest on zobowiązany do wykonania decyzji, ale akceptuje, że
decyzja ta wiąże Unię. W duchu wzajemnej solidarności to Państwo Członkowskie powstrzymuje się od wszelkich
działań, które mogłyby być sprzeczne lub utrudnić działania Unii podejmowane na podstawie tej decyzji. Pozostałe
Państwa Członkowskie szanują jego stanowisko. Decyzja nie zostaje przyjęta, jeżeli członkowie Rady, którzy złożyli
oświadczenie w związku ze wstrzymaniem się od głosu, reprezentują co najmniej jedną trzecią Państw
Członkowskich, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej jedną trzecią ludności Unii.
2. Na zasadzie odstępstwa od postanowień ustępu 1 Rada stanowi większością kwalifikowaną w sytuacji, gdy:
– przyjmuje decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii, na podstawie decyzji Rady Europejskiej dotyczącej
strategicznych interesów i celów Unii, o której mowa w artykule 22 ustęp 1,
– przyjmuje decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii, zgodnie z propozycją wysokiego przedstawiciela Unii
do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, która została przedłożona w wyniku specjalnego wniosku
skierowanego do niego przez Radę Europejską z jej własnej inicjatywy lub z inicjatywy wysokiego przedstawiciela,
– podejmuje decyzję wykonującą decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii,
– mianuje specjalnego przedstawiciela zgodnie z artykułem 33.
Głosowanie nie dochodzi do skutku, jeżeli członek Rady oświadczy, że z istotnych powodów polityki krajowej, które
musi określić, zamierza się sprzeciwić przyjęciu decyzji podejmowanej większością kwalifikowaną. Wysoki
przedstawiciel poszukuje, w ścisłej konsultacji z zainteresowanym Państwem Członkowskim, rozwiązania
odpowiadającego temu Państwu. Jeżeli rozwiązanie nie zostanie znalezione, Rada, stanowiąc większością
kwalifikowaną, może wnieść o przedłożenie tej sprawy Radzie Europejskiej w celu przyjęcia jednomyślnie decyzji.
3. Rada Europejska może jednomyślnie przyjąć decyzję, która przewiduje, że Rada stanowi większością
kwalifikowaną w przypadkach innych niż te, o których mowa w ustępie 2.
4. Ustępów 2 i 3 nie stosuje się do decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub politycznoobronne.
5. W kwestiach proceduralnych Rada przyjmuje uchwały większością głosów swoich członków.
Decyzje mają być jednym instrumentem prawnym w II filarze, ale są też ogólne wytyczne RE i wspólne
podejścia Rady i PE, których charakter jako aktów prawnych nie jest jasny.
Postanowienia przejściowe w Traktacie z Lizbony
Akty II i III filaru – art. 9 Protokołu
Skutki prawne aktów instytucji przyjętych na podstawie TUE przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony zostają
utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych aktów w zastosowaniu Traktatów. To samo dotyczy
konwencji zawartych między Państwami Członkowskimi na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej.
Kompetencje KE i ETS wobec aktów III filaru – art. 10 Protokołu
Kompetencje TS UE takie same jak na podstawie TUE sprzed zmian przez okres 5 lat od wejścia w życie TL,
chyba że wcześniej nastąpi zmiana tych aktów.
Protokół 36, Tytuł VII, Postanowienia przejściowe dotyczące aktów przyjętych na podstawie Tytułu V i VI
Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony
Deklaracja nr 50 w sprawie art. 10 protokołu – Konferencja zwraca się do PE, Rady i KE, aby dołożyły
starań, by przyjąć w terminie pięciu lat akty prawne zmieniające lub zastępujące akty wydane uprzednio
w III filarze.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
46
Akty prawne wydane przed TL obowiązują bezterminowo! Okres pięcioletni wskazany po to, żeby
instytucje unijne były świadome, że powinny podjąć działania mające na celu zmiany formy aktów
prawnych z decyzji ramowych na dyrektywy (np. Europejski Nakaz Aresztowania). W razie braku zmiany –
w dalszym ciągu obowiązują jak decyzje ramowe!
Umowy międzynarodowe jako źródło prawa UE
W tytule V TfUE – Umowy międzynarodowe (wcześniej: część V – Działanie zewnętrzne Unii)
Art. 216 TfUE
1. Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych,
jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego
z celów, o których mowa w Traktatach, albo gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii,
albo gdy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres.
2. Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie.
KE wniosła do TS UE o zbadanie zgodności przystąpienia do Konwencji o ochronie praw człowieka z
prawem pierwotnym. Była opinia w kwestii jednej z umów, iż nie jest zgodna.
Kontrola prewencyjna – kontrola projektu umowy, więc umowa nie zostanie zawarta, jeśli nie nastąpi
zmiana akceptowalna dla TS UE.
Co w razie braku badania prewencyjnego? Tj. umowę zawarto, a TS UE uzna, że nie jest zgodna z
prawem pierwotnym.
Umowa wiąże UE pomimo naruszenia prawa pierwotnego! I dlatego mamy kontrolę prewencyjną.
Umowy mieszane – stronami są i UE, i państwa członkowskie.
Jednak większość umów zawiera sama UE, a państwa są zobowiązane do respektowania zobowiązań
UE, które z tych umów wynikają.
Spory co do miejsca umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa UE – większość doktryny
umiejscawia je między prawem pierwotnym a wtórnym:
muszą być zgodne z prawem pierwotnym – bo kontrola prewencyjna TS UE, umowa musi być z
nim zgodna, aby została zawarta,
nadrzędność nad wtórnym – art. 213 ust. 2 TfUE, konieczność respektowania umów przy tworzeniu
prawa wtórnego.
Kwestia bezpośredniego skutku umów zawartych przez UE w prawie krajowym
mieszana umowa – możemy się powołać bezpośrednio na taką umowę, bo wchodzi do naszego
porządku krajowego (vide Konstytucja), ale z kolei w innych państwach może być różnie (taka
umowa może np. wymagać implementacji do prawa krajowego innego państwa)
GATT i WTO – TS UE:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
47
tylko wyjątkowo bezpośredni skutek, tylko jeśli nadają się do bezpośredniego
stosowania
jeśli z charakteru przepisu wynika, iż był on nakierowany na nadanie określonych
uprawnień jednostce,
jeśli UE miała zamiar ten przepis wdrożyć swoimi wewnętrznymi regulacjami
umowa zawarta przez UE – według TS UE:
I nurt: jak przy GATT i WTO, podobnie co do Konwencji o ochronie praw człowieka i
obywatela (tutaj wiąże przynajmniej częściowo, bo jest zgodna z zasadami UE)
II nurt: dot. układów stowarzyszeniowych
to też są umowy międzynarodowe UE
można stosować bezpośrednio – test, czy jasny, precyzyjny, bezwarunkowy przepis
Akty prawne – wymogi
art. 296 TfUE – wybór aktu, powstrzymanie się od przyjęcia aktów nieprzewidzianych w danej
dziedzinie, ale ograniczone do aktów ustawodawczych;
obowiązek uzasadniania aktów prawnych, w tym w kwestii zasady pomocniczości;
obowiązek ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE, okres vacatio legis;
udział parlamentów krajowych w procedurze ustawodawczej.
Preambuły mają bardzo istotne wyjaśnienia, zwłaszcza dla procesu interpretacji, bywają nawet szersze,
niż treść aktu – „warto to czytać”.
Europejska Inicjatywa Obywatelska
Art. 11 ust. 4 TUE:
4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich,
mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień,
odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga
aktu prawnego Unii.
Art. 24 ust. 1 TfUE
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą,
przyjmują przepisy dotyczące procedur i warunków wymaganych do przedstawienia inicjatywy obywatelskiej w
rozumieniu artykułu 11 Traktatu o Unii Europejskiej, w tym minimalnej liczby Państw Członkowskich, z których muszą
pochodzić obywatele, którzy występują z taką inicjatywą.
Na tej podstawie przyjęto rozporządzenie PE i Rady 211/2001 z lutego 2011 roku – sygnatariusze
pochodzący z ¼ państw plus minimalna liczba sygnatariuszy pochodzących z ¼ państw
Nie jest inicjatywą wiążącą!
Polega na złożeniu projektu do KE, ona dopiero inicjuje proces ustawodawczy, traktuje go jako projekt
własny, jedynie zainspirowany tym milionem obywateli.
KE może odmówić podjęcia dalszych kroków, bo np. sprawa nie mieści się w kompetencjach UE.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
48
Parlamenty narodowe w procesie ustawodawczym
Art. 5 ust. 3 TfUE
Unia może podejmować inicjatywy w celu zapewnienia koordynacji polityk społecznych Państw Członkowskich.
Protokół nr 1 W Sprawie Roli Parlamentów Narodowych W Unii Europejskiej.
Projekty aktów ustawodawczych kierowane do PE i Rady są przekazywane parlamentom narodowym
Art. 6 TfUE:
Każdy parlament narodowy lub każda izba parlamentu narodowego może, w terminie ośmiu tygodni od daty
przekazania projektu aktu ustawodawczego w językach urzędowych Unii, przesłać przewodniczącym Parlamentu
Europejskiego, Rady i Komisji uzasadnioną opinię zawierającą powody, dla których uznaje, że dany projekt nie jest
zgodny z zasadą pomocniczości. Do parlamentu narodowego lub izby parlamentu narodowego należy
konsultowanie się, w stosownym przypadku, z parlamentami regionalnymi mającymi kompetencje ustawodawcze.
Jeżeli projekt aktu ustawodawczego pochodzi od grupy Państw Członkowskich, przewodniczący Rady przekazuje
opinię rządom tych Państw Członkowskich.
Jeżeli projekt aktu ustawodawczego pochodzi od Trybunału Sprawiedliwości, Europejskiego Banku Centralnego lub
Europejskiego Banku Inwestycyjnego, przewodniczący Rady przekazuje opinię danej instytucji lub organowi.
W przypadku, gdy uzasadnione opinie o niezgodności projektu aktu ustawodawczego z zasadą
pomocniczości stanowią co najmniej jedną trzecią głosów przyznanych parlamentom narodowym
(jedną czwartą w WPZiB), projekt zostaje poddany ponownej analizie. Możliwość podtrzymania wniosku
w uzasadnionej decyzji. – procedura żółtej kartki
W zwykłej procedurze ustawodawczej – jeśli uzasadnione opinie o niezgodności wniosku dotyczącego
aktu ustawodawczego z zasadą pomocniczości stanowią co najmniej zwykłą większość głosów
przyznanych parlamentom narodowym, wniosek zostaje poddany ponownej analizie. Po ponownej
analizie Komisja może postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu wniosku – przedstawia
uzasadnioną opinię. – procedura pomarańczowej kartki
Jeżeli większością głosów 55% członków Rady lub większością w PE prawodawca stwierdzi, że jego
zdaniem wniosek nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, wniosek nie jest dalej analizowany.
Zasada natychmiastowego działania prawa UE w nowych Państwach Członkowskich
Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE :
art. 2
Od dnia przystąpienia nowe Państwa Członkowskie są związane postanowieniami Traktatów założycielskich
i aktów przyjętych przez instytucje Wspólnot i Europejski Bank Centralny przed dniem przystąpienia; postanowienia te
są stosowane w nowych Państwach Członkowskich zgodnie z warunkami określonymi w tych Traktatach i w
niniejszym Akcie.
Art. 53
Po przystąpieniu nowe Państwa Członkowskie uznaje się za adresatów dyrektyw i decyzji w rozumieniu artykułu
249 Traktatu WE i artykułu 161 Traktatu Euratom, o ile takie dyrektywy i decyzje zostały skierowane do wszystkich
obecnych Państw Członkowskich. Z wyjątkiem dyrektyw i decyzji, które wchodzą w życie zgodnie z artykułem 254
ustęp 1 oraz z artykułem 254 ustęp 2 Traktatu WE, uznaje się, że nowym Państwom Członkowskim notyfikowano takie
dyrektywy i decyzje przy przystąpieniu.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
49
Art. 54
Nowe
Państwa
Członkowskie
wprowadzą
w
życie
środki
niezbędne
do
przestrzegania
od
dnia przystąpienia przepisów dyrektyw i decyzji w rozumieniu artykułu 249 Traktatu WE oraz artykułu 161 Traktatu
Euratom, chyba że z załączników, o których mowa w artykule 24 lub z jakichkolwiek innych postanowień
niniejszego Aktu lub jego załączników, wynika inny termin w tym względzie.
Obowiązek publikacji w języku polskim
Art. 58 Aktu j.w.
Teksty aktów instytucji oraz Europejskiego Banku Centralnego przyjętych przed przystąpieniem i sporządzone przez
Radę, Komisję lub Europejski Bank Centralny w językach: czeskim, estońskim, litewskim, łotewskim, maltańskim,
polskim, słowackim, słoweńskim i węgierskim są od dnia przystąpienia tekstami autentycznymi na tych
samych warunkach, co teksty sporządzone w obecnych jedenastu językach. Zostaną one opublikowane w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej, jeśli teksty w obecnych językach były w ten sposób opublikowane.
Wyrok ETS z 11 grudnia 2007 roku w sprawie Skoma Lux (C-161/06):
Artykuł 58 aktu dotyczącego warunków przystąpienia do Unii Europejskiej(…)oraz dostosowań w traktatach
stanowiących podstawę Unii Europejskiej sprzeciwia się temu, aby obowiązki zawarte w przepisach wspólnotowych,
które nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku nowego państwa członkowskiego,
mimo że język ten jest językiem urzędowym Unii, mogły zostać nałożone na jednostki w tym państwie, nawet jeśli
miały one możliwość zapoznania się z tymi uregulowaniami przy użyciu innych środków.
Prawo UE a prawo krajowe
26 XI 2013, 3 XII 2013, 17 XII 2013, 7 I 2014
Zasada bezpośredniego skutku prawa unijnego
C-6/64, Costa vs ENEL:
Prawo wspólnotowe zawiera normy o bezpośrednim skutku, które tworzą prawa dla jednostek i które sądy krajowe
są zobowiązane chronić.
C- 26/62 – van Gend en Loos
państwa członkowskie nadały prawu wspólnotowemu moc wiążącą, na którą pochodzące z nich jednostki mogą
się przed tymi sądami powoływać;
że wobec powyższego należy uznać, iż Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym,
na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego
normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek;
że w związku z tym prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada
na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego
tych jednostek;
(…)
czujność zainteresowanych jednostek w celu ochrony ich praw tworzy efektywną dodatkową kontrolę w stosunku
do kontroli sprawowanej przez Komisję i państwa członkowskie
Musi być odpowiedni czas na dostosowanie prawa krajowego, czyli czas na implementację. Przed jego
upływem nie można bezpośrednio zastosować dyrektyw. Obowiązek właściwej i terminowej
implementacji dyrektyw. Ich adresatami są państwa, a nie podmioty prywatne.
Sposób implementacji – z celu na środki, indywidualne procedury, instrumenty prawa krajowego do
osiągnięcia wspólnego celu. Nie ma jednego uniwersalnego sposobu implementacji ze względu na dużą
różnorodność ustrojów państw członkowskich.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
50
Uchwała 7 sędziów SN – kiedy delegacja do przyjęcia prawa wykonawczego w polskiej ustawie nie
spełnia przesłanek określoności dla wdrożenia prawa UE, to brakujące elementy tej delegacji można
odszukać w prawie unijnym. TK całkowicie odmiennie.
Najczęściej implementacja przy pomocy nowej ustawy albo nowelizacji istniejących, ale może też
nastąpić bez podjęcia jakichkolwiek działań! Dzieje się tak, kiedy odpowiednia regulacja już w systemie
funkcjonuje – to sytuacja raczej wyjątkowa.
Dyrektywy nie są kategorią jednorodną, są narzędziami służącymi harmonizacji porządków prawnych
państw członkowskich – nie po to „żeby wszędzie było tak samo, tylko żeby wszędzie było podobnie”.
Możliwe są różne harmonizacje:
maksymalna/zupełna,
o
znaczne ograniczenie zakresu swobody państw członkowskich,
o
„całościowe upodobnienie” porządków prawnych państw członkowskich,
o
są dyrektywy, które mówią jak powinny zostać zaimplementowane – wymieniają opcje
wprowadzenia, tzw. harmonizacja opcjonalna, alternatywna,
o
dyrektywy z zakresu ochrony praw konsumentów;
pośrednia,
minimalna,
o
kształt prawa krajowego sprowadza się tylko do wspólnego mianownika, upodabnia się
regulacje z danej dziedziny,
o
krajowy prawodawca może przyjąć dalej idące regulacje, bardziej restrykcyjne,
o
np. normy dot. biopaliw.
Jedna dyrektywa może zawierać przepisy zakładające każdą harmonizację, tj. dla normy A –
maksymalną, dla B – pośrednią i dla C – minimalną.
Termin implementacji – termin implementacji wynikający z dyrektywy jest ostateczny, można jednak
implementować wcześniej (termin zastrzeżony na rzecz państwa członkowskiego). Uprawnienie to
sprawia, że państwo nie może podejmować w terminie między wejściem w życie a upływem terminu do
implementacji żadnych działań sprzecznych z tym, co z tej dyrektywy wynika – tj. jeśli dyrektywa nakazuje
A, to nie można przyjąć regulacji nie-A. Takie zachowanie narusza w szczególności zasadę lojalnej
współpracy.
Istotne rozróżnienie między terminem wejścia w życie a terminem implementacji.
Decyzje:
akt prawny hybrydowy,
może mieć charakter generalno-abstrakcyjny (normatywny), ale też indywidualno-konkretny,
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
51
art. 288 TfUE:
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma
być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Prawo UE jest autonomicznym porządkiem prawnym, niezależnym od prawa międzynarodowego
publicznego i porządków krajowych, ale jest częścią porządków prawnych państw członkowskich.
Stosowanie wymaga uwzględnienia reguł utrwalonych w orzecznictwie TS UE – jak właśnie reguła
bezpośredniego skutku.
W literaturze pojawiają się bezpośrednie:
obowiązywanie,
o
normy prawa unijnego od dnia ich wejścia w życie stają się automatycznie częścią
porządku prawnego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego bez
potrzeby ich inkorporacji;
stosowanie,
o
konsekwencja bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich,
o
normy prawa unijnego stanowią podstawę działania organów państw członkowskich,
o
należy je rozumieć szeroko;
skutek,
o
uzależniony od cech danego przepisu – nie każdy przepis może być bezpośrednio
skuteczny,
o
właściwość norm prawa unijnego do bycia samodzielnym źródłem praw lub obowiązków
jednostek,
o
możliwość powołania się bezpośrednio na normę unijną przez podmioty prywatne, sądy,
organy administracji – tzw. prawo powołania (się) na ten przepis
przez podmiot prywatny w postępowaniu,
nawet przez sam sąd/organ administracji publicznej w ramach konkretnego
postępowania.
o
w celu wywodzenia skutków, więc rozróżnia się:
subiektywny – przyznanie praw, zastosowanie przepisu wprost w postępowaniu
krajowym (substytucja przepisu krajowego),
obiektywny – niezależny od przyznawania praw, przepis unijny jako standard oceny
przepisu krajowego (wykluczenie stosowania przepisu krajowego) – np. C-287/98
Linster - powołanie przez jednostkę przepisu dyrektywy z zakresu ochrony
środowiska nieprzyznającej praw podmiotom prywatnym w celu oceny działań
państw (czy te działały w ramach władzy uznaniowej przyznanej im w dyrektywie);
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
52
Skutek wykluczający – przepis UE jako standard oceny dla przepisu krajowego prowadzi do eliminacji
przepisu krajowego w procesie stosowania prawa
Skutek substytucyjny – przepis UE jako standard oceny dla przepisu krajowego prowadzi do eliminacji
przepisu krajowego w procesie stosowania prawa i zastosowania w jego miejsce wprost przepisu
unijnego
Skutek oceny (prawo powołania) – przepis UE wyłącznie jako standard oceny dla przepisu krajowego,
np. w ramach postępowania odszkodowawczego, roszczeń restytucyjnych
Test bezpośredniej skuteczności
Warunkiem możliwości bezpośredniego zastosowania normy unijnej jest to, czy ona jest:
o
jasna
o
precyzyjna
o
bezwarunkowa (w sensie zastosowania, państwo nie może wybrać sposobu wykonania tej
normy w prawie krajowym)
Wszystkie muszą być spełnione jednocześnie!
przepis pozwala na określenie treści normy prawnej, zakreślenie granic kompetencji sądu, który
nie zastępuje ustawodawcy, ale wykonuje precyzyjny i bezwarunkowy przepis,
konieczność analizy konkretnej sytuacji prawnej,
inne standardy mogą być stosowane dla oceny przepisu, dla jego substytucyjnego zastosowania
oraz dla wykluczającego zastosowania; ten sam przepis może nie być wystarczająco precyzyjny i
bezwarunkowy, aby mógł przyznać prawa jednostkom, ale może być określony w odpowiednio
jasny i precyzyjny sposób, aby ocenić na jego podstawie prawo krajowe
Skutek wertykalny/pionowy prawa UE – możliwość powołania normy prawa UE przez jednostkę wobec
państwa
TS UE potwierdził, że podmiot prywatny może powoływać się (na przykładzie art. 30 TfUE ws. van
Gend en Loos) w sporze z organami celnymi, czyli szeroko pojętymi organami państwowymi.
Skutek horyzontalny/poziomy prawa UE – możliwość powołania prawa UE przez jednostkę wobec innej
jednostki
na przykładzie obecnego art. 157 ust. 1 TfUE:
Każde Państwo Członkowskie zapewnia stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i
żeńskiej za taką samą pracę lub pracę takiej samej wartości.
TS UE badał czy taki przepis spełnia przesłanki bezpośredniego skutku – wskazał, iż przepis ten w
istocie nakłada na państwa członkowskie określone, bezwarunkowe obowiązki, zatem można się
na niego powołać w sporach z innymi podmiotami prywatnymi
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
53
Ocena zawsze in concreto, nigdy abstrakcyjnie, to wynika z reguły z orzeczeń TS UE (bywają to kwestie
prejudycjalne) – ocenia on, czy przesłanki są spełnione. Wszystkie przepisy unijne (co do zasady)
dotyczące:
rynku wewnętrznego
przemieszczania się ludności
są bezpośrednio skuteczne.
Bezpośredni skutek regulacji prawa pochodnego
przyznanie z mocy art. 288 akapit 2 TfUE:
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach
Członkowskich.
walor bezpośredniego stosowania rozporządzeń implikuje ich bezpośrednią skuteczność, zarówno
w układzie wertykalnym, jak i horyzontalnym, przy spełnieniu warunków ogólnych testu
bezpośredniej skuteczności norm traktatowych,
zakres praw i obowiązków wypływających dla jednostek z norm rozporządzeń;
o
w orzeczeniu w sprawie C-253/00 Munoz v. Frumar TS uznał rozporządzenie regulujące
wspólną organizację rynku owoców i warzyw, chroniące jakość produktów nakłada na
importera obowiązek zaniechania praktyk polegających na stosowaniu oznaczenia
importowanych produktów w sposób sprzeczny z tym rozporządzeniem,
o
TS UE uznał, iż konkurentowi importera przysługuje na podstawie norm rozporządzenia
prawo dochodzenia przed krajowym sądem cywilnym realizacji tego obowiązku
statuowanego przez normy rozporządzenia;
decyzje unijne jako akty indywidualne – jednostki mogą wywodzić swoje prawa z norm
zawartych w decyzji skierowanej do wszystkich państw członkowskich, bo za pomocą decyzji
nakładane są na państwa członkowskie obowiązki, efektywność takiego środka byłaby
osłabiona, gdyby obywatele państw nie mogli się na nią powołać przed organami krajowymi, a
te nie mogły jej wziąć pod uwagę w procesie wydawania rozstrzygnięcia.
Często przepisy są jasne i bezwarunkowe, ale nie precyzyjne (bo np. mają być doprecyzowane przez
dalsze regulacje). Są różne kombinacje.
Przepisy obiektywnie skuteczne bezpośrednio nie stanowią źródła uprawnienia, takie rzeczy, to tylko przy
subiektywnym.
Uprawnienie jako prawo podmiotowe i bezpośrednia subiektywna skuteczność to nie jest to samo.
Zasada bezpośredniego skutku – dyrektywy
Możliwość powołania przez jednostki przepisów dyrektywy bezpośrednio przed organami krajowymi w
celu uzyskania ochrony określonych uprawnień
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
54
van Duyn – 41/74 i Becker – 8/81 – wyjątkowo dyrektywy mogą mieć bezpośredni skutek
Zobowiązanie państw byłoby nieefektywne, gdyby państwo mogło poprzez brak transpozycji dyrektywy uchylić się
od poniesienia skutków dyrektywy, które może ona wywołać.
Dyrektywa zawsze wymaga implementacji do porządku krajowego, stąd problemy. Jej bezpośredni
skutek jako sankcja wobec państwa, które jej nie implementowało.
Problem bezpośredniego skutku horyzontalnego dyrektyw – C-91/92 Faccini Dori
Dot. odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa;
Nie można powołać się na dyrektywę przeciwko innej jednostce, ponieważ dyrektywy adresowane są do
państw i nie nakładają obowiązków na podmioty prywatne, nie są one odpowiedzialne za brak
implementacji przez państwo, więc nie mogą ponosić przez to konsekwencji. Nigdy nie mogą wprost
nałożyć obowiązku na jednostki!
Takie stanowisko jest często krytykowane, ale jednak obowiązujące.
Sprawa Marshall – inny wiek emerytalny dla kobiet = dyskryminacja, angielski sąd zauważył brak
implementacji dyrektywy zabraniającej zwolnienia ze względu na wiek + płeć, tu była możliwość
powołania, bo jej pracodawca był szpitalem państwowym.
Idea odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich – nie można się powołać
bezpośrednio na dyrektywę w sporze między jednostkami, ale można potem dochodzić odszkodowania
od państwa z tytułu niewykonania obowiązku implementacji dyrektywy przez państwo.
Państwo wobec jednostki nie może się powołać na nieimplementowaną dyrektywę.
Tutaj bardzo istotna jest definicja państwa! – TS UE: wszystkie władze państwowe: centralne, lokalne (czyli
samorząd terytorialny też!); orzecznictwo w tym zakresie liberalne, bo to też: emanacja państwa –
państwo działa przez jakiś podmiot, np. prywatne z możliwością wpływów państwa na podstawowe
decyzji, poza tym całkowicie prywatne podmioty wykonujące funkcje publiczne pod specjalną kontrolą
państwa (więc też korporacje zawodowe, ale to nie jest przesądzone abstrakcyjnie), publiczne szpitale,
szkoły, szkoły wyższe itp.
Dyrektywy pozbawione są bezpośredniego skutku horyzontalnego
Incydentalny skutek horyzontalny dyrektyw
Sam negatywny wpływ na prawa stron trzecich (…) nie usprawiedliwia braku możliwości powołania przez
jednostkę dyrektywy przeciwko państwu członkowskiemu. – C-201/02, Delena Wells, pkt 57.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
55
W tym orzeczeniu pierwszy raz padło pojęcie „autonomii proceduralnej”. Chodziło o postępowanie
wszczęte przez jednostkę przeciwko decyzji zezwalającej na działalność kopalni, a wydanej bez
przeprowadzenia wymaganej dyrektywą oceny wpływu działalności na środowisko naturalne.
Trybunał dopuszcza więc incydentalny bezpośredni skutek horyzontalny dyrektyw, czyli sytuację, w tórej
bezpośredni skutek dyrektywy jest przede wszystkim instrumentem pozwalającym stwierdzić naruszenie
przez państwo obowiązku implementacji dyrektywy, a jedynie incydentalnie, przy okazji, wpływa na
prawa i obowiązki jednostek.
Możliwość powołania przepisów dyrektywy w sporze pomiędzy jednostkami w celu oceny prawa
krajowego – nie może doprowadzić do nałożenia wprost z dyrektywy obowiązków na jednostkę, ale
może prowadzić do wybronienia się od negatywnych skutków braku zastosowanie się do przepisów
krajowych sprzecznych z dyrektywą.
C-443/98 (Unilever), C-194/94 (CIA Security) – spory dot. nieuczciwej konkurencji, w których
przedsiębiorcy z powołaniem się na przepis dyrektywy wybronili się od zarzutów wprowadzania na rynek
towarów, które nie spełniały norm krajowych.
Orzeczenia te były krytykowane.
Przykłady z polskiego prawa podatkowego – kwestia implementacji dyrektywy VAT:
np. Polska zwolniła kogoś z VAT, chociaż dyrektywa nie dopuszcza
czyli ta osoba nie może sobie VAT odliczyć (tego z wcześniejszych etapów),
przy powołaniu na dyrektywę ten VAT odliczyć można – bo jest to prawo do odliczenia
Od kiedy można się powołać na bezpośredni skutek?
Co do zasady – po upływie terminu implementacji
Wyjątkowo – sprzeczność prawa krajowego z zasadą prawa UE
C-144/04 Mangold:
Orzeczenie to było ostro krytykowane, zwłaszcza w Niemczech. Chodziło o to, że
przed upływem terminu implementacji dyrektywy o zakazie dyskryminacji ze
względu na wiek Niemcy wprowadzili ustawę pozwalającą na zwolnienie osób w
pewnym wieku (dyskryminujmy, póki można!). Pracodawcy (sektor prywatny)
bronili się tym, że prawo krajowe pozwala, a termin implementacji nie upłynął.
Stosunek horyzontalny – niemożliwość powołania dyrektywy
Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności
ogólnej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek poprzez niestosowanie
wszelkich przepisów prawa krajowego, które są z nią sprzeczne również wtedy, gdy
termin do dokonania transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie upłynął.
Nie przełamuje to w żaden sposób orzecznictwa, ale odrobinę obchodzi
dotychczasowe
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
56
Może być sytuacja, że państwo stwierdzi, że już implementowało taką dyrektywę przed upływem terminu
– takie oświadczenie składa się Komisji Europejskiej, informuje, w jaki sposób implementowano, jakimi
przepisami. Co z możliwością powołania się na dyrektywę, jeśli uważamy, że implementacja jest błędna?
Możliwa!
Zasada pierwszeństwa (stosowania) prawa UE
6/64 Flaminio Costa v ENEL:
Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa, nie mogą być, ze względu na ich szczególny
i oryginalny charakter, uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia
Traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej
Wspólnoty.
Prawo UE nie eliminuje automatycznie sprzecznych przepisów krajowych, ale muszą one być zmienione w
drodze procedur krajowych. Nie stosujemy takiego przepisu w konkretnej sprawie, jednak ogólnie dalej
obowiązuje.
Nadal nie jest to zasada traktatowa (tak jak bezpośredni skutek)! Miała się pojawić w Traktacie
Konstytucyjnym.
Kwalifikowane pierwszeństwo – prawo UE czy konstytucje krajowe?
Sądy konstytucyjne praw członkowskich uważają, że nie ma takiego pierwszeństwa, natomiast TS UE
uważa, że owszem
Internationale Handelgesellschaft, 11/70:
Ważność przepisów wspólnotowych lub skutki, jakie wywołują one wewnątrz państwa członkowskiego, nie mogą
być podważane przez zarzut niezgodności z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego
państwa.
TS UE widzi prawa krajowe i unijne jako dwa odrębne zbiory czy wręcz jedności, unijne ma w całości
pierwszeństwo przed całością prawa krajowego, a zatem też przed konstytucjami.
Podstawowe obowiązki państw wynikające z tej zasady:
Zapewnienie skuteczności prawa UE
Zakaz wprowadzania przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem UE
W razie sprzeczności – zastosowanie prawa UE
226/77 Simmenthal
Każdy przepis prawa krajowego i każda praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, która mogłaby osłabić
efektywność prawa wspólnotowego poprzez odebranie sądowi krajowemu rozpatrującemu sprawę, w której
stosowane ma być prawo wspólnotowe władzy do podjęcia wszelkich działań koniecznych do wykluczenia
stosowania krajowych przepisów, które mogłyby pozbawić, nawet czasowo, pełnej mocy i skuteczności przepisów
prawa wspólnotowego, jest niezgodna z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
57
C-224/97 Erich Ciola – pierwszeństwo prawa UE przed ostateczną decyzją administracyjną
Nie ma powodu, dla którego ochrona prawna, jaka płynie dla jednostek z bezpośredniego skutku przepisów
prawa wspólnotowego i której zapewnienie należy do obowiązków sądów krajowych, miałaby zostać odmówiona
jednostkom w sprawach, w których spór dotyczy legalności aktu prawnego o charakterze administracyjnym
Brak orzeczeń, które potwierdzają Ciola, niektóre tylko w jakimś zakresie nawiązują (np. orzeczenie C-
119/05 Lucchini – wyrok pierwotny niezgodny z prawem UE nie wiąże sądu kolejnej instancji; mechanizm
taki sam, jak w Ciola)
Deklaracja nr 17 do TUE odnosi się do pierwszeństwa
Konferencja przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem Państw
Członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo. Do Aktu końcowego Konferencji
zostanie załączona opinia Służby Prawnej Rady dotycząca pierwszeństwa.
Opinia Służby Prawnej Rady z dnia 22 czerwca 2007 r.
Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że pierwszeństwo prawa wspólnotowego stanowi podstawową
zasadę tego prawa. Według Trybunału zasada ta jest nieodłącznie związana ze szczególną naturą Wspólnoty
Europejskiej. Kiedy wydawany był pierwszy wyrok zapoczątkowujący to obecnie już utrwalone orzecznictwo (wyrok z
dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64, Costa przeciwko ENEL), w Traktacie nie było żadnej wzmianki o zasadzie
pierwszeństwa. Sytuacja ta do dziś nie uległa zmianie. Fakt, że zasada pierwszeństwa nie zostanie włączona do
przyszłego Traktatu, w żaden sposób nie narusza samej zasady ani obowiązującego orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości.
Zasada pierwszeństwa prawa UE w prawie polskim
Art. 91 ust. 3 Konstytucji
Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową,
prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Pierwszeństwo przed Konstytucją?
Orzeczenie TK - K 18/04
nieusuwalnej sprzeczności pomiędzy normą Konstytucji a normą prawa wspólnotowego i to sprzeczności, której nie
można eliminować przy zastosowaniu wykładni respektującej względną autonomię prawa europejskiego i prawa
krajowego. Sytuacji takiej wykluczyć nie można, ale może ona – z uwagi na wspomnianą już wspólność założeń i
wartości – pojawić się wyjątkowo. Taka sprzeczność nie może być w polskim systemie prawnym w żadnym razie
rozwiązywana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też
prowadzić do utraty mocy obowiązującej normy konstytucyjnej i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do
ograniczenia zakresu stosowania tej normy do obszaru, który nie został objęty regulacją prawa wspólnotowego.
Pytanie prejudycjalne WSA w Poznaniu – sprawa C-314/08 Filipiak:
Czy zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego i unormowania wynikające z art. 43 ust. 1 i 2 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską należy interpretować w ten sposób, iż [mają one prymat nad przepis[ami]
krajow[ymi] przyjęt[ymi] w art. 91 ust. 2 i 3 i art.190 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej […], w zakresie w jakim
na ich podstawie nastąpiło odroczenie wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego?”.
Odpowiedź:
zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa wspólnotowego i
powstrzymania się od stosowania spornych przepisów prawa krajowego w ramach toczącego się przed nim sporu,
niezależnie od wyroku sądu konstytucyjnego, który postanowił o odroczeniu utraty mocy obowiązującej przepisów
uznanych za niekonstytucyjne.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
58
Stanowisko TK ws. zasady pierwszeństwa
Wyrok z dnia 11 maja 2005 r., sygn. akt K 18/04
Sprzeczność [pomiędzy prawem UE a Konstytucją] nie może być w polskim systemie prawnym w żadnym razie
rozwiązywana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też
prowadzić do utraty mocy obowiązującej normy konstytucyjnej i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do
ograniczenia zakresu stosowania tej normy do obszaru, który nie został objęty regulacją prawa wspólnotowego.
W takiej sytuacji do polskiego ustawodawcy należałoby podjęcie decyzji albo o zmianie Konstytucji, albo o
spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – decyzji o wystąpieniu z Unii Europejskiej.
Decyzję tę winien podjąć suweren, którym jest Naród Polski, lub organ władzy państwowej, który w zgodzie z
Konstytucją może naród reprezentować.
Zasada pierwszeństwa prawa UE nie wynika z traktatu akcesyjnego, jest zasadą orzeczniczą, a TK nie
bada zgodności zasad orzeczniczych, więc traktat akcesyjny jest zgodny z Konstytucją.
Wyrok TK SK 45/09 – TK rozstrzygnął, że może sprawdzać, czy akty prawa wtórnego UE są zgodne z
Konstytucją.
Prounijna wykładnia prawa krajowego
Prounijna wykładni prawa krajowego to takie odczytywanie normy prawa krajowego, które zapewni
zgodność z normą prawa UE
Zwana też wykładnią zgodną lub przyjazną.
ETS w sprawie 14/83 von Colson und Kamann:
Dokonywanie wykładni prawa krajowego zarówno przez sądy, jak i organy administracyjne państwa
członkowskiego w zgodzie z prawem UE jest obowiązkiem wynikającym z zasady lojalnej współpracy.
Najpierw wykładamy prawo krajowe prounijnie tak daleko, jak się da.
ETS ws. C-397/01 Bernahrd Pfeiffer
Stąd stosując prawo krajowe, a zwłaszcza przepisy uregulowania przyjętego specjalnie w celu wprowadzenia
wymagań dyrektywy, sąd krajowy jest zobowiązany interpretować prawo krajowe w najszerszym możliwym zakresie
w świetle brzemienia i celu danej dyrektywy, aby osiągnąć rezultat przez nią przewidziany, a co za tym idzie,
zapewnić zgodność z art. 249 akapit 3 TWE.
Zasada dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego wymaga zatem, aby sąd krajowy czynił wszystko co
leży w zakresie jego właściwości, biorąc pod uwagę całość norm prawa krajowego, aby zagwarantować pełną
skuteczność dyrektywy 93/104 i zapobiec przekraczaniu maksymalnego tygodniowego czasu pracy ustalonego w
art. 6 ust. 2 tej dyrektywy.
Granice prounijnej wykładni
Interpretacja prawa krajowego nie może doprowadzić do nałożenia na jednostki obowiązków
wynikających z nieimplementowanej dyrektywy (14/86 Pretore di Salo)
Interpretacja prawa krajowego nie może prowadzić do odpowiedzialności karnej jednostki z
tytułu naruszenia obowiązków określonych w nieimplementowanej dyrektywie (80/86, Kolpinghuis
Nijmegen)
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
59
Nie może służyć do wykładni prawa krajowego contra legem (np. prawo krajowe zakazuje
stosowania ustawy z mocą wsteczną – nie ma obowiązku odmiennej interpretacji; C-258/06
Impact)
Taka wykładnia pojawia się najczęściej w sądach administracyjnych, jest łatwiejsza do zaakceptowania,
niż niestosowanie ustawy sprzecznej z prawem UE. Obecnie pojawia się też w orzecznictwie TK,
potwierdza on obowiązek takiej wykładni – opiera to na orzecznictwie TSUE oraz na Konstytucji (art. 9).
Granice czasowe prounijnej wykładni
Zasada upływ terminu implementacji dyrektywy:
ETS – C-212/04 Adeneler
Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny obowiązek
dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą upływu terminu na
dokonanie transpozycji dyrektywy.
Wyjątek:
ETS – C-212/04 Adeneler
W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy państw członkowskich zobowiązane są
tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób,
który poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu.
Kolejność – wykładnia prounijna a bezpośredni skutek
ETS - 157/86 Murphy:
Jest obowiązkiem sądu krajowego, przed którym strona postępowania polega na przepisach traktatowych o
bezpośrednim skutku, w zakresie jego władzy dyskrecjonalnej wyznaczonej w prawie krajowym, aby podczas
stosowania prawa krajowego przyjąć taką jego interpretację, która jest zgodna z wymogami bezpośrednio
skutecznego przepisu prawa wspólnotowego, a w przypadku, gdy nie jest to możliwe, uznać prawo krajowe za
niemające zastosowania.
Kolejność w postanowieniu TK z 19 grudnia 2006 r., sygn. P 37/05:
Zasada pierwszeństwa dotyczy także prawa wspólnotowego (art. 91 ust. 3 Konstytucji). W związku z tym sąd – jeśli
nie ma wątpliwości co do treści normy prawa wspólnotowego – powinien odmówić zastosowania sprzecznego z
prawem wspólnotowym przepisu ustawy i zastosować bezpośrednio przepis prawa wspólnotowego, ewentualnie –
jeśli nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie normy prawa wspólnotowego – szukać możliwości wykładni prawa
krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym. W wypadku pojawienia się wątpliwości interpretacyjnych na tle
prawa wspólnotowego, sąd krajowy powinien zwrócić się do ETS z pytaniem prejudycjalnym w tej kwestii.
C-28/95 (Leur-Bloem) – prounijna wykładnia poza zakresem prawa UE? Co, jeśli regulacje krajowe
rozszerzają zakres stosowania norm unijnych na typowo krajowe sytuacje?
ETS uznał, że tak, że przepisy będące implementacją należy wykładać zgodnie z prawem UE, ale
jednocześnie rozszerzające zastosowanie. Kontrowersyjne, ale TSUE się tego trzyma.
Rola sądów krajowych i organów administracji w stosowaniu prawa unijnego
Sądy krajowe jako sądy UE:
TS UE już od dawna twierdzi, że to nie są sądy krajowe, ale unijne!
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
60
o
To one mają zastosować prawo UE (mają nieograniczoną możliwość jego zastosowania)
o
To one mają „nadać prawu krajowemu właściwą treść” (czyli wykładnia itp.)
o
TS UE jest tylko pomocniczy!
Nie tylko stosują prawo krajowe, ale także je oceniają;
Rzecznik generalny w opinii w sprawie C-224/01 Koebler:
„Sąd krajowy występuje zarówno w roli rozsądzającego w przypadku konfliktu prawa krajowego i prawa
wspólnotowego, jak i chroniącego prawa jednostek wynikające z systemu wspólnotowego”
o
Chronią jednostki!
ETS w wyroku w sprawie 106/77 Simmenthal:
„Każdy przepis prawa krajowego i każda praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, która mogłaby
osłabić efektywność prawa wspólnotowego poprzez odebranie sądowi krajowemu rozpatrującemu sprawę, w której
stosowane ma być prawo wspólnotowe, władzy do podjęcia wszelkich działań koniecznych do wykluczenia
stosowania krajowych przepisów, które mogłyby pozbawić, nawet czasowo, pełnej mocy i skuteczności przepisów
prawa wspólnotowego, jest niezgodna z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego.”
Rola organów administracyjnych w stosowaniu prawa unijnego:
ETS w sprawie 103/88 Fratelli Costanzo SpA v. Comune di Milano:
„jeżeli postanowienia dyrektyw są, jeśli chodzi o ich treść, bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne, jednostka
może się na tych postanowieniach oprzeć przeciwko państwu w sytuacji, gdy państwo nie wprowadziło dyrektywy
do prawa krajowego przed upływem przewidzianego w niej terminu, lub gdy nie stosuje dyrektywy w prawidłowy
sposób. Jeśli spełnione są warunki, pod którymi jednostki mogą opierać się na postanowieniach dyrektywy przed
sądami krajowymi, wszystkie organy administracji (…) zobowiązanie są do stosowania tych postanowień”
Obowiązki i uprawnienia są przede wszystkim odnoszone do sądów, ale dotyczą też administracji.
Organy administracyjne mają identyczne obowiązki, w zakresie stosowania prawa UE, jak sądy!
Ale organ nie ma prawa do zadania pytania prejudycjalnego!
Bezpośredni skutek, pierwszeństwo, prounijna wykładnia – obowiązek organu.
Stanowisko TK w sprawie zasady pierwszeństwa - Prawo UE a Konstytucja
WYROK z dnia 11 maja 2005 r. , Sygn. akt K 18/04:
„sprzeczność [pomiędzy prawem UE a Konstytucją] nie może być w polskim systemie prawnym w żadnym razie
rozwiązywana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też
prowadzić do utraty mocy obowiązującej normy konstytucyjnej i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do
ograniczenia zakresu stosowania tej normy do obszaru, który nie został objęty regulacją prawa wspólnotowego.
W takiej sytuacji do polskiego ustawodawcy należałoby podjęcie decyzji albo o zmianie Konstytucji, albo o
spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – decyzji o wystąpieniu z Unii Europejskiej.
Decyzję tę winien podjąć suweren, którym jest Naród Polski, lub organ władzy państwowej, który w zgodzie z
Konstytucją może Naród reprezentować.”
Postanowienie TK z 19.12.2006, P 37/05:
„(...) należy uznać brak konieczności zwracania się do TK z pytaniami prawnymi dotyczącymi zgodności prawa
krajowego z prawem wspólnotowym – nawet w sytuacji, gdy sąd zamierza odmówić zastosowania ustawy krajowej.
Problem rozwiązywania kolizji z ustawami krajowymi pozostaje więc w zasadzie poza zainteresowaniem TK. O tym, czy
ustawa koliduje z prawem wspólnotowym, rozstrzygać będą bowiem Sąd Najwyższy, sądy administracyjne i sądy
powszechne, a o tym, co znaczą normy prawa wspólnotowego, rozstrzygać będzie ETS, wydając orzeczenia
wstępne”
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
61
Prawa podstawowe w UE
10 XII 2013
Trzy generacje praw podstawowych:
I.
Prawa osobiste
II.
Prawa i wolności polityczne
III.
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka chroni człowieka przed państwem. Jest ona otwarta
do podpisu tylko dla państw, więc UE nie mogła stać się stroną konwencji – przeszkoda polityczna, do
przezwyciężenia.
Dwa niezależne trybunały – co z hierarchią między nimi po ewentualnym przystąpieniu UE do konwencji?
Procedura:
Jednostka dochodzi praw przed sądami krajowymi, po wyczerpaniu tej drogi w terminie 6ciu miesięcy
może się odwołać do ETPCz w Strasburgu.
Ta konwencja dotyczy spraw karnych i cywilnych, nie administracyjnych, ale wykładnia, co jest sprawą
cywilną należy do zakresu konwencji i do ETPCz, zatem nawet, jeśli coś w porządku krajowym należy do
sądów administracyjnych, to ETPCz może uznać, że jest sprawą cywilną i taką skargę dopuścić (ma
autonomię wykładni).
Termin na wniesienie skargi liczy się od momentu odrzucenia kasacji (jeśli została odrzucona), inaczej od
uprawomocnienia orzeczenia.
Problem praw człowieka w UE wyrósł na gruncie państw członkowskich jako stron konwencji, bo nic, co
kraj „wyprodukuje” w ramach prawa europejskiego, nie może być przedmiotem skargi. Stąd w ogóle
zamiar/chęć przystąpienia do konwencji przez UE – takie przystąpienie wymaga zmiany konwencji, więc
także zgody państw sygnatariuszy.
Proces generowania praw człowieka w UE zakończył się stworzeniem Karty Praw Podstawowych (traktat
z Nicei z 2000 r.). Wyciągnęła „już istniejące prawa przed nawias”, była załącznikiem do traktatu. Akt
całkowicie odrębny. Na dzień dzisiejszy UE dalej nie wygenerowała zewnętrznego sądu do badania
przestrzegania KPP, organem ochronnym jest TS UE, sąd wewnętrzny, więc ochrona jest słaba.
Brak hierarchii wartości w prawie UE.
Rozwój koncepcji ochrony
1. Prawa gwarancyjne dla celów gospodarczych
2. Prawa wynikające ze swobód gospodarczych
Art. 18 TfUE
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
62
W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują,
zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą przyjąć wszelkie
przepisy w celu zakazania takiej dyskryminacji.
Art. 157 TfUE
1. Każde Państwo Członkowskie zapewnia stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej
i żeńskiej za taką samą pracę lub pracę takiej samej wartości.
2. Do celów niniejszego artykułu przez wynagrodzenie rozumie się zwykłą podstawową lub minimalną płacę albo
uposażenie oraz wszystkie inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika bezpośrednio lub
pośrednio, z racji zatrudnienia, od pracodawcy.
Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza, że:
a) wynagrodzenie przyznane za taką samą pracę na akord jest określane na podstawie takiej samej jednostki
miary;
b) wynagrodzenie za pracę na czas jest takie samo na tym samym stanowisku.
3. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po konsultacji z
Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, przyjmują środki zmierzające do zapewnienia stosowania zasady równości
szans i równości traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i pracy, w tym zasadę równości
wynagrodzeń za taką samą pracę lub pracę takiej samej wartości.
4. W celu zapewnienia pełnej równości między mężczyznami i kobietami w życiu zawodowym zasada równości
traktowania nie stanowi przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub przyjmowaniu środków
przewidujących specyficzne korzyści, zmierzające do ułatwienia wykonywania działalności zawodowej przez osoby
płci niedostatecznie reprezentowanej bądź zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich
kompensowania.
Art. 30 TfUE – towary
Cła przywozowe i wywozowe lub opłaty o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi.
Zakaz ten stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym.
Art. 45 TfUE – pracownicy
1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Unii.
2. Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między
pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.
3. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i
zdrowia publicznego, swoboda ta obejmuje prawo:
a) ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy,
b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich,
c) przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi,
wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego Państwa,
d) pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez
Komisję w rozporządzeniach.
4. Postanowienia niniejszego artykułu nie mają zastosowania do zatrudnienia w administracji publicznej.
Art. 49 TfUE – przedsiębiorcy
Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego
Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia
w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na
terytorium innego Państwa Członkowskiego.
Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje
podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie
przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 54 akapit drugi, na warunkach określonych przez
ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.
Art. 56 TfUE – usługi
W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w
odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w Państwie Członkowskim innym niż
Państwo odbiorcy świadczenia.
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą rozszerzyć korzyści
wynikające z postanowień niniejszego rozdziału na obywateli państwa trzeciego świadczących usługi i mających
swe przedsiębiorstwa wewnątrz Unii.
Art. 63 TfUE– kapitał
1. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między
Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.
2. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach między
Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.
Orzeczenia:
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
63
1/58 Stork vs. Wysoka Władza
40/64
Koncepcja wspólnotowa
Ogólne zasady prawa chronione przez ETS
o
Zasady zapewniające demokratyczny i praworządny charakter UE
o
Pewność prawa i ochrona zaufania
o
Zakaz retroaktywności
o
Poszanowanie praw nabytych
o
Proporcjonalność
Działanie instytucji
o
Legalizm
o
Demokratyzm
o
Jawność
Zasady proceduralne
o
Czynny udział
o
Ne bis in idem
Tradycje konstytucyjne wspólne dla państw członkowskich
Prawa podstawowe wywodzone z wzorców międzynarodowych
Art. 6 TUE
1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000
roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty.
Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.
Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w
tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których
mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień.
2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie
do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach.
3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochro nie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii
jako zasady ogólne prawa.
UE i konwencja
Pierwotna linia orzecznicza – prawo UE może ograniczać prawo własności, bo nie jest ono bezwzględne,
nawet wg konwencji.
Pierwsza dyskusja o przystąpieniu – lata ’90. Aktualna podstawa w wyżej wymienionym art. 6, ponadto
art. 7 TUE.
Zasady
Niedyskryminacji
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
64
Zakaz różnego traktowania w sytuacjach podobnych
Prawa gospodarcze, w tym wolnego rynku
Ograniczenia praw podstawowych
TS UE dopuścił ograniczenie, jeśli istnieje nadrzędny interes, cel UE – nie można pozbawić, ale można
bardzo, do granic absurdu, ograniczyć.
Karta Praw Podstawowych
Ma moc równą prawu pierwotnemu.
KPP wiąże:
instytucje UE
państwa członkowskie
o
w zakresie, w jakim wykonują prawo UE
Jednostka może powołać się bezpośrednio na KPP, ale nie istnieje skarga tylko z tego powodu, że coś
jest do niej wpisane.
7 rozdziałów:
godność
o
życie
o
integralność osoby
zakaz pośrednictwa w handlu narządami
o
zakaz tortur
o
zakaz niewolnictwa
o
nienaruszalność godności
wolność
równość
o
prawa osób starszych – tego nie ma w EKPCz
o
chroni tylko ze względu na płeć, inne prawo UE też ze względu na orientację
solidarność
prawa obywatelskie
wymiar sprawiedliwości
o
największa kontrowersja – prawo do pomocy prawnej przedsądowej (np. porad jak obejść
prawo)
o
prawo do skargi zagwarantowane w b. wąskim zakresie
akty indywidualne (wydanie/zaniechanie wydania) – czyli de facto akt stosowania
prawa
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
65
brak prawa skargi na akty generalne
zasady ogólne dot. wykładni Karty
KPP dubluje w dużej mierze Europejską konwencję praw człowieka, ale miejscami ją rozbudowuje i idzie
dalej.
Jeśli KPP odwołuje się do tożsamych z konwencyjnymi praw – stosuje się wykładnię konwencyjną.
Jeśli brak tożsamości (tzn. szerszy zakres ochrony w KPP) – autonomia wykładni prawa
wspólnotowego.
W EKPCz – można wykonywać karę śmierci (np. w czasie wojny itp.), w KPP jest całkowity zakaz.
Protokół polski i brytyjski
KPP powstała jako akt niewiążący, w celu uchronienia się przed skutkami tego aktu – zastrzeżenie polskie
i brytyjskie, że nie będzie wiązało, dotyczyło:
Interpretacji przepisów małżeńskich
o
Obawa przed zalegalizowanymi małżeństwami homoseksualnymi i narzuceniem ich
członkom
o
Absurd – prawo UE odsyła w tej kwestii do prawa krajowego
o
Procedura zmiany prawa rodzinnego jest procedurą jednomyślną
Zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej
o
UE niby miała spowodować otwarcie polskich klinik dla zagranicznych pacjentów
Przyjęcie takiego protokołu wydaje się bezprzedmiotowe w przypadku Polski, dla Wielkiej Brytanii miało to
sens.
Pytania prejudycjalne i inne procedury przed TSUE
7 I 2014
Polska już ma Rzecznika Generalnego przy TSUE! Prof. Maciej Szpunar. /nowość!/
Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE
Przedmiot pytania
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
a) o wykładni Traktatów;
b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;
TS UE nigdy nie działa z urzędu! Inspiracja do stworzenia zasad wychodziła zawsze od sądów krajowych,
właśnie z pytań prejudycjalnych.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
66
Ważność pojawia się wyłącznie w odniesieniu do prawa wtórnego! Nie ma kompetencji do orzekania o
ważności Traktatów założycielskich, bo w końcu na ich podstawie został powołany, a ponadto brak
wzorca kontroli. Może je tylko interpretować.
Nie można zapytać TSUE o interpretację prawa krajowego, nawet tego wydanego na podstawie prawa
unijnego, będącego efektem implementacji. To wynika wprost z art. 267 TfUE.
O to, czy prawo krajowe jest zgodne z unijnym też pytać nie można, ale można to sprytnie obejść – to są
najczęstsze pytania w formie „czy prawo UE zezwala, by w prawie krajowym był przepis X” (odwrócone
to samo pytanie). Jeśli TS UE bardzo chce jakąś tezę sformułować, a zadane pytanie było niewłaściwie
sformułowane, to je sam sobie odwraca („sąd zapytał o x, ale tak naprawdę, to chodziło o x, ale z
drugiej strony”).
W prawie wtórnym chodzi o akty wiążące, o niewiążące pytać nie można.
Potrzeba zadania pytania
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten
może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o
rozpatrzenie tego pytania.
Pytanie ma być konieczne do rozstrzygnięcia sprawy, abstrakcyjnych zadawać nie można. Często
pojawiają się protesty, iż pytanie jest irrelewantne dla sprawy, ale z reguły są odrzucane.
Procedura prejudycjalna = wstępna, jest niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Na podstawie orzeczenia
prejudycjalnego TS UE wydaje się orzeczenie krajowe, nie jest tak, że TS UE tę sprawę przejmuje! Podobna
do procedury pytań prawnych do TK.
Sąd w rozumieniu art. 267 TFUE – kryteria z orzecznictwa TS UE
organ wykonujący funkcje orzecznicze
działający na podstawie przepisów prawa
rozstrzygający spory między stronami (a nie tylko wykonujący funkcje administracyjne)
funkcjonuje w sposób stały
o
czyli odpadają wszystkie instytucje tworzone ad hoc
jego jurysdykcja jest obowiązkowa (tj. nie wynika z umowy, jak przy sądach arbitrażowych)
orzeka na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności niezawisły
To nie prawo krajowe decyduje, co jest sądem, ale prawo UE! I dlatego prawo krajowe nie może określić,
jaki organ może zadać takie pytanie.
TS UE ma dużą swobodę w stwierdzaniu, czy coś jest sądem.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
67
Pytań zadawać nie mogą:
Sądy dyscyplinarne
o
Tu różnie, zależnie od ustroju państwa
Prokurator
o
nie jest sądem nawet, jeśli spełnia jakąś funkcję sądową.
Sądy arbitrażowe
TS UE sformułował zasadę tak, że sąd prowadzący postępowanie nieprocesowe niemiałby uprawnień.
Pojawiło się to zagadnienie na tle funkcji rejestrowych sądu (KRS, KW) – to wg TS UE są funkcje
administracyjne, bo brak kontradyktoryjności postępowania (czyli sąd wieczystoksięgowy nie może, ale
sąd II instancji, w ramach odwołania od np. odmowy wpisu, już spełnia kryteria bycia sądem), a w wielu
krajach to właśnie organy administracyjne to prowadzą.
TS UE 13 XII 2012, C-465/11, pytanie zadane przez Krajową Izbę Odwoławczą (spełnia warunki uznania za
sąd!):
„zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy ustalaniu, czy organ odsyłający ma charakter „sądu” w
rozumieniu art. 267 TFUE, co jest kwestią podlegającą wyłącznie porządkowi prawnemu Unii, Trybunał bierze pod
uwagę zespół przesłanek, takich jak w szczególności ustawowe umocowanie istnienia organu, jego stały charakter,
obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez organ przepisów
prawa oraz jego niezawisłość”
Sądy karne, co do zasady, mogą zadawać pytania prejudycjalne, ale tylko w odniesieniu do dawnego III
filaru.
Akty sprzed Lizbony do listopada 2014 nie podlegają pytaniom prejudycjalnym.
Pojęcie sądu - sąd zobowiązany i uprawniony
W przypadku, gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie
podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.
Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej
wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.
Wystąpienie prejudycjalne to możliwość, a nie obowiązek. ALE jeśli sąd jest ostatniej instancji, a w
rozstrzyganej sprawie powstała wątpliwość dot. prawa UE, to sąd ten musi zadać to pytanie.
Sąd ostatniej instancji:
Teoria abstrakcyjna
o
zobowiązane są sądy najwyższe w krajowym systemie sądownictwa
Teoria konkretna (za tą opowiada się TS UE)
o
zobowiązany jest sąd, od którego orzeczenia w danym przypadku nie ma możliwości
wniesienia odwołania
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
68
Czy w ramach procedury przedsądu SN może wystąpić? Problematyczne, niejasne. Ale SN w dalszym
ciągu i bez względu na wszystko uznaje, że to on jest ostatnią instancją. Chyba, że NSA, ale to już zależne
od procedury.
SN zadał tylko kilka pytań, NSA ~30.
Brak obowiązku wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym
Doktryna ACTE ÉCLAIRÉ (aktu wyjaśnionego)
dany przepis prawa UE, który ma być zastosowany przez sąd krajowy był już przedmiotem uprzedniego
orzeczenia TSUE, które można zastosować w sprawie toczącej się przed sądem krajowym
Jeśli interpretacja już istnieje, ale sąd i tak wystąpił z pytaniem prejudycjalnym (co do zasady
niedopuszczalne) i je podtrzymał po informacji, iż już wydano takie rozstrzygnięcie (wskazuje sprawę) – TS
UE wydaje odpowiedź w formie postanowienia
DOKTRYNA ACTE CLAIRE (aktu jasnego)
wykładnia przepisu prawa UE jest oczywista i nie budzi żadnych wątpliwość interpretacyjnych Sąd
„(…)musi być przekonany, że sprawa jest tak samo jasna dla sądów innych państw członkowskich i dla Trybunału
Sprawiedliwości (...) Taka możliwość musi być oceniona ze względu na charakterystyczne cechy prawa
wspólnotowego, a w szczególności, trudności, na jakie napotyka jego interpretacja. Należy pamiętać, że legislacja
wspólnotowa jest wydawana w kilku wersjach językowych, a wszystkie wersje są jednakowo autentyczne.
Interpretacja prawa wspólnotowego wymaga zatem porównania różnych wersji językowych. Należy także
pamiętać, że nawet w przypadku, gdy różne wersje językowe zgadzają się całkowicie ze sobą, prawo wspólnotowe
używa pojęć, które są właśnie dla tego systemu. Należy podkreślić, że pojęcia prawne niekoniecznie maja takie
samo znaczenie w prawie wspólnotowym i w prawie różnych państw członkowskich. W końcu, każdy przepis prawa
wspólnotowego musi być rozpatrywany w jego kontekście, i interpretowany w świetle regulacji prawa
wspólnotowego widzianych jako całość, z uwzględnieniem celów tych regulacji i ich ewolucji do czasu, gdy dany
przepis ma zostać zastosowany." (orzeczenie 283/81, CILFIT, par. 16-20).
To już powinno być bardzo ostrożnie stosowane przez sądy, jest to sytuacja wyjątkowa.
Sądy krajowe właśnie na tej podstawie często odmawiają wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym.
Często niezasadnie.
Na czas trwania postępowania przed TS UE zawiesza się postępowania krajowe.
Co, jeśli państwa nie wystąpiły z pytaniem prejudycjalnym mimo obowiązku?
– ETPCz stwierdził, że takie
pominięcie może (konkretnego naruszenia nigdy nie stwierdzono, nie było takiej sprawy) stanowić
naruszenie art. 6 Konwencji, czyli prawa do sądu.
KE wszczęła przeciwko Szwecji postępowanie ws. braku pytań prejudycjalnych od Szwecji i tym samym
naruszenia w ten sposób prawa unijnego.
Prawo ustrojowe UE 2013/14
aga.kubuś
69
Pytania prejudycjalne – problemy w orzecznictwie sądów polskich
Brak regulacji prawnych
o
Ustawodawca uznał, że regulacja tej procedury w ustawach procesowych jest zbędna
o
Zadawane tylko na podstawie traktatów – to powoduje wiele problemów
Dostrzeżenie „sprawy unijnej”
Uprawnienie czy obowiązek sądu? (doktryna acte claire i acte eclaire)
Postanowienie ETS C-168/06 Ceramika Paradyż
o
Pierwsze prejudycjalne z Polski – TS UE nie odpowie, bo sprawa przedakcesyjna (błędnie!)
Orzeczenie ETS C-441/08 Elektrownia Pątnów
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prawo?ministracyjne państw Unii Europejskiej ściąga
prawo instytucjonalne unii europejskiej IYUN5G7R4I2AZP5W73QUZR3G5KXHOHRQZKGGICY
prawo podatkowe unii europejskiej konspekt HLKAJ3ZVUJBD7EUUXAVL3ATX2HBZUIPDFCLDQZQ
Prawo autorskie w Unii Europejskiej-PRACA, POLITOLOGIA- materiały
PRAWO GOSPODARCZE UNII EUROPEJSKIEJ Obecnie , Wszystko i nic
prawo prasowe w unii europejskiej, STUDIA (Dziennikarstwo i komunikacja społeczna UO), II i III SEME
PG UE plan zajęć, WNPiD, moje, ChomikBox, prawo gospodarcze unii europejskiej
Ustrój Unii Europejskiej notatki
zasady ustrojowe unii europejskiej
C-315 05, WNPiD, moje, ChomikBox, prawo gospodarcze unii europejskiej
PRAWO GOSPODARCZE UNII EUROPEJSKIEJ, Prawo gospodarcze Unii Europejskiej
Monitor Prawa Celnego i Podatkowego, WNPiD, moje, ChomikBox, prawo gospodarcze unii europejskiej
Grupa, WNPiD, moje, ChomikBox, prawo gospodarcze unii europejskiej
Prawo gospodarcze Unii Europejskiej
Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej
Egzamin Prawo Instytucjonalne Unii Europejskiej
więcej podobnych podstron