1

WYKŁAD 12. MIGRACJE: DETERMINANTY I KIERUNKI. GLOBALIZACJA MIĘDZYNARODOWYCH
MIGRACJI. METODY PROGNOZOWANIA DEMOGRAFICZNEGO. PERSPEKTYWY ZMIAN LICZBY
LUDNOŚCI POLSKI I ŚWIATA.

Migracje ludności, czyli wędrówki ludności – są to przemieszczenia terytorialne związane ze
względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania (na okres nie krótszy niż ustalony w definicja dla
danego paostwa; w Polsce – 2 miesiące).

Klasyfikacja migracji, kryteria:

 rodzaju lub administracyjnego statusu jednostki terytorialnej lub osiedleoczej (miasto – wieś,

wewnętrzne – zagraniczne, wewnątrzregionalne – międzyregionalne)

 długości okresu przebywania w nowej jednostce terytorialnej (krótko- lub długookresowe)

 statusu prawnego osoby migrującej (legalne i nieudokumentowane)

 jednostki terytorialnej obserwacji migracji (odpływ-przypływ)

 stopnia dobrowolności (dobrowolne-przymusowe)

 podstawowego motywu migracji (osiedleocze, pracownicze, rodzinne, uchodźcie itd.).

Kategorie migracji:

– migracja ze wsi do miasta;
– migracje pracownicze;
– zagraniczne migracje osiedleocze;
– migracje nielegalne;
– migracje tranzytowe (obserwowane w etapach pośrednich procesu migracyjnego);
– migracje powrotne;
– przesiedlenia lub wysiedlenia ludności;
– ruchy uchodźców.

W badaniach ruchów wędrówkowych ludności rozpatruje się:

 obszar (określony granicami jednostek administracyjnych), na którego terenie przemieszcza

się ludnośd

 czas pobytu w nowym lub czas nieobecności w poprzednim miejscu
 cel zmiany miejsca zamieszkania.

Dwoisty charakter migracji:

 ciągły ruch ludzi w przestrzeni społeczno-geograficznej

 prowadzą do nierównomiernego w skali terytorialnej kumulowania się bądź ubytku

wędrującej ludności.

Do pomiaru stosuje się strumienie napływu i odpływu w jednostce czasu według celów migracji,
czasu migracji, kierunków przepływu:

2

– saldo migracji (migracja netto) jest to różnica między wielkością napływu i odpływu

– ruchliwośd ludności (obrót migracyjny) jest to suma napływu i odpływu.

Ludnośd napływowa.

Ludnośd zasiedziała

Stosowane mierniki:

Współczynnik napływu migracyjnego

1000

L

L

W

n

n





Współczynnik odpływu migracyjnego

1000

L

L

W

o

o





Współczynnik salda migracji

1000

L

L

L

W

o

n

s







Efektywnośd migracji

1000

L

L

L

L

E

o

n

o

n









Główne kierunki analizy migracji

 migracje – komponent zmian demograficznych (przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny +

saldo migracji)

 migracje – forma adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostek
 migracja – zdarzenia tworzące biografię jednostki (przebieg życia)
 migracje – przejaw racjonalnych zachowao, których celem jest maksymalizacja dobrobytu

społeczno-ekonomicznego jednostki.

Migracje wewnętrzne, czyli ruch wędrówkowy wewnętrzny – zmiany miejsca stałego (czasowego)
pobytu, które polegają na przekroczeniu granicy administracyjnej danej jednostki (miasta, gminy,
województwa, powiatu) w celu osiedlenia się na stałe (lub na pobyt czasowy) w granicach kraju.

Źródła danych:

• od 1990r. dane o migracjach na pobyt stały z rejestru PESEL (Ministerstwo Spraw

Wewnętrznych i Administracji)

• zgłoszenie pobytu stałego lub czasowego – zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne

miejsce zamieszkania, data zameldowania, płed, wiek, stan cywilny, wykształcenie).

Charakterystyka wielkości przepływów wewnętrznych w Polsce w XX wieku

wystąpił znaczący spadek przepływów między regionami

najsilniej zmniejszyły się migracji ze wsi do miast, przepływy miasto-miasto malały wolniej niż
przepływy wieś-wieś

3

nowym zjawiskiem jest stopniowy wzrost migracji z miast na wieś, występujący od 1994 r.

wyraźnie zmieniła się struktura przepływów, tzn. spadł udział migracji ze wsi do miast na rzecz
wzrostu udziału migracji z miast na wieś

ruchowi wędrówkowemu częściej podlegają kobiety niż mężczyźni

uległy wyraźnym przekształceniom struktury migrantów według wieku (obecnie dominują
kobiety w wieku 25-29 lat i mężczyźni w wieku 30-34 lata)

struktury przepływów między miastem i wsią według stanu cywilnego są bardzo stabilne.

Migracje zagraniczne (ruch wędrówkowy zewnętrzny) - przekroczenie granicy paostwa związane ze
względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania.

Zgodnie z definicją ONZ i UE wyróżnia się:

• migracje krótkookresowe – wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na okres od 2 miesięcy

do 1 roku

• migracje długookresowe – wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na rok i dłużej oraz

wyjazdy na pobyt stały.

Ruchy zewnętrzne dzieli się na:

• imigrację

• emigrację

• powracających do kraju ojczystego

Źródła danych w Polsce:

• statystyka bieżąca dotycząca emigracji i imigracji – na podstawie zgłoszeo pobytu stałego lub

wymeldowania z pobytu stałego (ewidencja osób migrujących)

• PESEL, System Ewidencji Ruchu Paszportowego do 1989r.
• Departament Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
• Krajowy Urząd Pracy (zatrudnienie cudzoziemców)
• Departament Repatriacji i Obywatelstwa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców
• spisy powszechne
• badania specjalne.

Prawidłowości drugiej połowy XX wieku

• globalizacja migracji – coraz więcej krajów objętych tym procesem

• akceleracja migracji – nasilenie ruchów i wzrost liczby osób migrujących

• zróżnicowanie migracji – typ migracji (zarobkowa, osiedleocza, uchodźca)

• feminizacja migracji – kobiety odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w migracjach zarobkowych

4

• emigracja osób młodych (w wieku 25-29 lat), imigracja dzieci (0-4 lata) i osób młodych (25-34

lata)

W całym okresie powojennym Polska byłą krajem odpływu, tzn. saldo migracji zagranicznych było
ujemne.

Według oficjalnych danych GUS, w latach 1952-2009 wyemigrowało z Polski prawie 1049 tys. osób.
Około 75% emigrantów pochodziło z miast.

Emigracja z miast za granicę kraju przewyższyła odpływ ze wsi w wyrażeniu absolutnym i względnym.

1944-1948 – ruchy przesiedleocze i emigracja z przyczyn politycznych

1948-1953 – okres zimnej wojny, restrykcyjna polityka wyjazdowa

1954-1959 – ograniczenie restrykcji, akcje repatriacyjne, emigracja do Niemiec (253 tys.) i Izraela
(51 tys.) USA, Kanady i Australii. Łącznie w okresie 1952-1960 wyjechało 370,4 tys.

1960-1970 – kontynuacja wyjazdów do Niemiec (akcja łączenia rodzin) i Ameryki Płn. łącznie
około 224 tys. osób

1971-1980 – osłabienie odpływu do Ameryki Płn. na rzecz Europy, a zwłaszcza do Niemiec, po
1975 r. złagodzenie przepisów wyjazdowych, „emigracja turystyczna” (łącznie około 226 tys.
osób)

1981-1989 – nasilenie wyjazdów – dalsza liberalizacja przepisów, przyczyny ekonomiczne i
polityczne, emigracja „solidarnościowa” (GUS – 266,7 tys., szacunki na podstawie systemu PESEL,
SERP, NSP’88 migracji długookresowych wskazały na 1073-1317 tys., a krótkookresowych na
1028-1132 tys.)

1990-2003 – liberalna polityka migracyjna, zniesienie w 1989 r. kart przekroczenia granicy (GUS –
150tys.): zwiększenie skali wyjazdów krótkoterminowych, uległa osłabieniu migracja osiedleocza,
wyjazdy wahadłowe, osoby o niższym wykształceniu, większe zróżnicowanie kierunków
wyjazdów, reemigracja

Do 2004 – po wstąpieniu do UE wzmożony ruch wyjazdowy do krajów Europy Zachodniej
(szczególnie Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Włochy).

Rozmiary i kierunki emigracji z Polski w latach 2004 – 2010

Emigracja Polaków za granicę w latach 2004-2007 przybrała duże rozmiary, co było związane z
wejściem Polski do Unii Europejskiej i otwieraniem kolejnych rynków pracy.

Z roku na rok zwiększała się liczba Polaków przebywających czasowo za granicą, osiągając w 2007
r. najwyższą wartośd szacowaną na 2270 tys. osób.

W porównaniu z okresem sprzed 2004 r. zmieniły się również główne kierunki emigracji.

W 2008 r. zaobserwowano niewielki spadek liczby emigrantów z Polski spowodowany
rozpoczynającym się światowym kryzysem ekonomicznym.

5

W 2009 roku liczba osób wyjeżdżających za granicę uległa dalszemu zmniejszeniu, przy
jednoczesnym wzroście re-emigracji.

Kraj

przebywania

2002

NSP

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Liczba emigrantów (w tys. osób)

Ogółem

786

1000

1450

1950

2270

2210

1870

1990

Europa

461

770

1200

1610

1925

1887

1635

1690

w tym:

UE

451

750

1170

1550

1860

1820

1570

1615

Niemcy

294

385

430

450

490

490

415

455

Wielka Brytania 24

150

340

580

690

650

555

560

Szacuje się, że w koocu 2010 roku poza granicami Polski przebywało czasowo około 1990 tys.
mieszkaoców naszego kraju, przy czym 1690 tys. osób przebywało w Europie.

Zdecydowana większośd emigrantów z Polski przebywała w krajach członkowskich UE, ale liczba ta
zmniejszyła się w stosunku do 2008 roku.

Spośród krajów UE, nadal najwięcej osób przebywało w Wielkiej Brytanii), Niemczech, Irlandii oraz
we Włoszech, Holandii i Hiszpanii.

W 2009 r. bardzo wyraźnie zmniejszyła się liczba wyjazdów Polaków za granicę w porównaniu do lat
poprzednich. Fakt ten był wynikiem kryzysu gospodarczego.

Jednocześnie, na skutek kryzysu gospodarczego i jego konsekwencji dla rynków pracy wielu krajów,
wzrosła liczba powrotów Polaków z zagranicy.

Skala powrotów była większa niż w 2008 r. Cześd osób nie wróciła do Polski, ale przeniosła się do
innych krajów.

Mimo zaobserwowanego spadku, liczba polskich emigrantów w krajach UE w 2009 r. była znacznie
większa niż w początkowym okresie naszego członkostwa w UE.

Źródła danych do szacunku rozmiarów migracji

• wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)

• badanie ludności nieobecnej w związku z wyjazdem na pobyt czasowy za granicę –

przeprowadzane przez GUS według stanu z 31 grudnia każdego roku

6

• Europejskie Badanie Warunków Życia Ludności (EU-SILC)

• dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczące podejmowania pracy przez Polaków

przebywających w poszczególnych krajach

• wśród zagranicznych źródeł danych należy wymienid źródła administracyjne, rejestry i

statystyki krajów, do których wyjeżdża najwięcej Polaków

W skali globalnej główny kierunek migracji ludności wiedzie z obszarów biedniejszych do bogatszych.
Względnie duże ruchy migracyjne odbywają się na terenach objętych działaniami zbrojnymi.

Paostwa bogate bronią się przed napływem zbyt dużej ilości imigrantów - kontrolowana polityka
imigracyjna.

Saldo migracji w Europie potwierdza globalny kierunek przemieszczania się ludności – z paostw
biedniejszych do bogatszych. Wyjątkowe, dodatnie wartości salda migracji dla Białorusi i Rosji
wynikają głównie z znacznych utrudnieo przy wyjazdach zagranicznych dla obywateli tych paostw,
przy jednoczesnym sporym napływie ludności z republik ościennych.

Najwięcej imigrantów przyjmują Włochy i Wielka Brytania, a ponadto Francja, Hiszpania, Portugalia,
Szwecja, Norwegia, Irlandia. Są to najczęściej przybysze z krajów Europy Środkowej (w tym Polski) i
Wschodniej oraz z paostw "trzeciego świata".

Globalizacja migracji

polityka imigracyjna - „drenaż mózgów”

decyzje o wyjeździe za granicę by poszukiwad lepszych warunków życia

ale im bardziej poprawiają się warunki życia w kraju pochodzenia, tym emigracja jest silniejsza

czynnik „popychający” do emigracji to relatywnie wysoka stopa przyrostu naturalnego i brak
możliwości zapewnienia wzrastającej liczbie ludności danego kraju odpowiednich warunków
życia, miejsc pracy, opieki zdrowotnej, itp.

Prawdopodobne pozytywne efekty emigracji

wzrost globalnej, ekonomicznej efektywności

możliwośd samorealizacji zawodowej i zarobienia większych pieniędzy wobec braku takich
możliwości w kraju macierzystym

spadek bezrobocia w niektórych sektorach w kraju "wysyłającym" emigrantów

napływ gotówki w dewizach do rodzin emigrantów zwiększających ich siłę nabywczą i tym samym
popyt

napływ technologii, inwestycji i venture capital od byłych emigrantów

7

zwiększony przepływ towarów i usług pomiędzy krajami wysyłającymi i przyjmującymi
emigrantów

większa motywacja do inwestowania w edukację i zdobywanie w kraju wyższych kwalifikacji

dobroczynna działalnośd ex-emigrantów na rzecz lokalnych społecznej

Prawdopodobne negatywne efekty emigracji

strata wysoko kwalifikowanych pracowników i zmniejszona jakośd podstawowych usług

zmniejszenie wzrostu gospodarczego i wydajności pracy w wyniku odpływu wykwalifikowanych
kadr

niższa stopa zwrotu z inwestycji w publiczną edukację

selektywna migracja może spowodowad wzrost różnic w dochodach ludności krajów
wysyłających emigrantów

zmniejszone wpływy podatkowe kraju "wysyłającego" emigrantów

ryzyko umocnienia się gospodarki opartej głównie na przesyłanych z zagranicy przekazach
pieniężnych i ryzyko załamania gospodarczego z chwilą, kiedy transfery te się zmniejszą

inflacyjny wpływ przekazów pieniężnych szczególnie na rynku nieruchomości

zmniejszona liczba potencjalnych wyborców i "klasy politycznej"

Metody prognozowania demograficznego

Przedmiotem przewidywao demograficznych są:

 liczba ludności i jej struktura według różnych cech demograficznych (według płci, wieku,

rozmieszczenia terytorialnego),

 liczba i struktura gospodarstw domowych,

 wielkośd i struktura zasobów pracy.

Procedura prognozowania:

1. Sformułowanie zadania prognostycznego.

2. Podanie przesłanek prognostycznych.

3. Wybór metody prognozowania.

4. Wyznaczenie prognozy.

5. Ocena dopuszczalności prognozy.

6. Ocena trafności prognozy.

8

Grupy metod prognozowania:

• metody oparte na analizie i prognozowaniu szeregu czasowego,

• modele przyczynowo-skutkowe,

• modele analogowe,

• metody heurystyczne,

• scenariusze.

Źródła losowości procesów demograficznych:

 losowy charakter procesów demograficznych wynikający głównie z losowości czasu

wystąpienia określonych zdarzeo

 niedostateczna znajomośd kształtowania się tych procesów ze względu na brak odpowiedniej

wiedzy o zachowaniach indywidualnych składających się na proces

 nieprzewidywalnośd procesów demograficznych spowodowana niemożności określenia

przyszłych zachowao ludzkich.

Instytucje prognozujące:

 instytucje międzynarodowe (ONZ, Eurostat, Bank Światowy, ILO)

 międzynarodowe instytuty badawcze (IIASA)

 instytucje krajowe; urzędy statystyczne (GUS, National Census Bureau, NIDI)

 niezależne zespoły ekspertów.

Metoda składnikowa jako metoda prognozowania liczby ludności

Etap 1.

– postarzenie ludności, czyli określenie ile osób dożyje do momentu t+h, wykorzystując

informacje o umieralności

– ustalenie liczby dzieci urodzonych w okresie t+h przez kobiety, które dożyły do tego

okresu, korzystając z informacji o płodności

– w wyniku tego postępowania otrzymuje się prognozy (projekcje) liczby i struktury

ludności w wersji biologicznej, czyli jako wynik procesu urodzeo i zgonów.

Etap 2.

– ustala się sposób ujęcia migracji między wyróżnionymi regionami, czyli migracji

wewnętrznych, a następnie korzystając z informacji tych przepływach wyznacza się
strumienie przepływów lub salda przepływów i dokonuje się korekty stanu ludności
w poszczególnych regionach

– ustala się sposób ujęcia migracji zagranicznych i wyznacza ostateczną liczbę ludności
– wynikiem są prognozy (projekcje) liczby i struktury ludności w wersji pomigracyjnej.

Charakterystyka prognoz dla Polski do roku 2035

9

spadek stanu liczebnego populacji do 36,0 mln osób w 2035 roku

stały spadek liczby oraz udziału dzieci i młodzieży w strukturze ludności według wieku (w 2035 r.
– 5,6 mln osób) współwystępujący z regularnym, silnym wzrostem liczby i udziału osób starszych,
zatem intensyfikacja procesu starzenia się ludności

spadek liczby i udziału ludności w wieku produkcyjnym (w 2035 roku 20,7 mln osób, 58%)

wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludnośd w wieku nieprodukcyjnym i
poprodukcyjnym (w 2035 roku odpowiednio 74 i 46).

Perspektywy zmian liczby ludności na świecie

wzrost liczby ludności do 9,2 mld osób w 2050 r. (wariant średni)

w wariancie średnim – tempo wzrostu słabnie

Afryka – kontynent o największym tempie wzrostu, Europa – najmniejsze tempo wzrostu liczby
ludności

malejące wartości współczynnika dzietności na poszczególnych kontynentach (najsilniej w
Afryce), wyjątkiem Europa – wzrost wartości współczynnika dzietności

w krajach rozwiniętych – brak prostej zastępowalności pokoleo

starzenie się ludności świata, w szczególności krajów rozwiniętych

Co zapamiętad?

1. Cechy charakterystyczne ruchów wędrówkowych wewnętrznych w Polsce.
2. Rozmiary i kierunki migracji zagranicznych po zakooczeniu II wojny światowej
3. Rozmiary i kierunki migracji zagranicznych po akcesji Polski do UE
4. Pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych w skali globalnej
5. Metody prognozowania liczby ludności i organizacje zajmujące się tworzeniem prognoz

demograficznych

6. Perspektywy zmian liczby ludności Polski
7. Perspektywy zmian liczby ludności świata

Co warto przeczytad?

Ted. C. Fishman – Świat w pułapce starości. „Gazeta Wyborcza” 13-14 listopada 2010, s. 24-25
(poniżej link do artykułu)

http://wyborcza.pl/1,76842,8653673,Swiat_w_pulapce_starosci.html

Kolokwium – zaliczenie wykładów



Pytania zamknięte, pytania otwarte



Liczenie i interpretacja podstawowych mierników demograficznych



Korzystanie z listy wzorów i kalkulatora



Czas – 45 minut