1
WYKŁAD 4. STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG PODSTAWOWYCH CECH SPOŁECZNO-
DEMOGRAFICZNYCH
Struktura płci
– proporcje badanej populacji ludności podzielonej na płed męską i żeoską.
Stosowane mierniki:
udział kobiet/ mężczyzn w ogólnej liczbie ludności, np.:
100
L
L
U
K
K
,
wskaźnik feminizacji
100
L
L
W
M
K
f
,
wskaźnik maskulinizacji
100
L
L
W
K
M
M
Struktura płci warunkuje przebieg procesów:
zawierania małżeostw,
urodzeo,
zgonów,
wpływa na reprodukcję ludności.
Mierniki struktury płci dla 2010 r.
L
M
= 18 444 373
L
K
= 19 755 664
L = 38 200 037
U
K
= 51,7%
U
M
= 48,3%
W
f
= 107
W
m
= 93
Wskaźnik feminizacji zmienia swe wartości w poszczególnych grupach wiekowych (rosną wraz z
wiekiem). Przewaga liczebna mężczyzn w grupach młodszych wieku stopniowo zmniejsza się. Wzrasta
wiek, w którym proporcje płci zostają zachowane. Proporce płci są poważnie zachwiane począwszy
od grupy wieku 50-54 lata.
Proporcje płci nie są zachowane w podziale miasto-wieś, na wsiach niedobór kobiet w wieku do 54
lat, a w miastach wyraźna ich przewaga nad mężczyznami począwszy od grupy wiekowej 45-49 lat.
Struktura wieku
– udział poszczególnych grup wieku ludności oraz ich wzajemne proporcje w ogóle
liczby ludności.
• podział na 5-letnie grupy wiekowe:
2
0-4; 5-9; 10-14; … ; 55-59; 60-64; 65-69; 70-74; 75 i więcej; … (lub 85 i więcej)
• podział biologiczny (trójdzielny): dzieci i młodzież (do 14 lat); dorośli (15-60 lat); ludnośd stara
(powyżej 60 lat)
• podział ekonomiczny: wiek przedprodukcyjny; produkcyjny (mobilny, niemobilny);
poprodukcyjny
Stosowane mierniki:
współczynniki młodości/starości demograficznej – liczba osób młodych (0-14 lat) do liczby
osób starszych (powyżej 60 lub 65 lat)
100
60
14
0
L
L
W
S
mediana wieku (środkowy wiek ludności)
- określa liczbę lat, której nie osiągnęła jeszcze połowa roczników danej populacji, a druga
połowa roczników już przekroczyła,
- pozwala określid młodośd lub starośd demograficzną
k
k
k
i
i
k
n
h
n
N
x
Me
1
1
2
gdzie:
N/2 – pozycja mediany
x
k
– dolna granica przedziału wieku zawierającego medianę
n
k
– liczebnośd przedziału mediany
1
1
k
i
i
n
– skumulowana liczebnośd przedziałów wieku poprzedzających przedział mediany
h
k
– rozpiętośd przedziału wieku, w którym jest mediana
N – liczebnośd populacji
Miernik starości demograficznej dla 2010 r.
Wiek
Liczba ludności (w osobach)
Struktura ludności (w %)
0-14 lat
5 758 505
15,1
15-59
24 930 391
65,3
60 lat i więcej
7 511 141
19,7
Ogółem
38 200 037
100,0
W
s
= 76,7
Ludnośd Polski starzeje się, potwierdzają to malejące wartości wskaźnika starości demograficznej
wskazując na coraz mniejszą liczbę wnuków przypadających na dziadków.
3
Grupy wieku
Ludnośd ogółem
Skumulowana
liczebnośd
0-4 lata
2005246
2005246
5-9
1776368
3781614
10-14
1976891
5758505
15-19
2418066
8176571
20-24
2850276
11026847
25-29
3290233
14317080
30-34
3081213
17398293
35-39
2727569
20125862
40-44
2348393
22474255
45-49
2443818
24918073
50-54
2914321
27832394
55-59
2856502
30688896
60-64
2326577
33015473
65-69
1355471
34370944
70-74
1356826
35727770
75-79
1145520
36873290
80-84
806222
37679512
85 lat +
520525
38200037
razem
38200037
N/2 =
19100019
Ogółem:
Me =38,12 lat
Mężczyźni:
Me = 36,25 lat
Kobiety:
Me = 40,03 lat
• Połowa ludności Polski jest w wieku poniżej 38,12 lat, a połowa w wieku powyżej 38,12 lat.
• Starsza jest populacja kobiet niż populacja mężczyzn.
• Wartości mediany wieku ludności wskazują, że ludnośd Polski starzeje się. Starsza jest
populacja miast niż populacja wsi.
4
Struktura ludności według wieku – cd.
stosowane mierniki:
współczynniki obciążeo ekonomicznych ludności czynnej zawodowo przez ludnośd bierną
zawodowo:
ludnością młodą:
100
59
18
64
18
17
0
1
K
M
L
L
L
W
ludnością starą:
100
59
18
64
18
60
65
2
K
M
K
M
L
L
L
L
W
W = W
1
+ W
2
Ekonomiczne grupy wieku
Liczba ludności
Wiek przedprodukcyjny
7140156
Wiek produkcyjny
24615248
18-64 lata mężczyźni
12826737
18-59 lat kobiety
11788511
Wiek mobilny
18-44 lata
mężczyźni i kobiety
15334099
Wiek niemobilny
9281149
45-64 lata mężczyźni
5054719
45-59 lat kobiety
4226430
Wiek poprodukcyjny
6444633
65 lat i więcej mężczyźni
1953535
60 lat i więcej kobiety
4491098
W
1
= 29,0
W
2
= 26,2
W = W
1
+ W
2
= 29,0+26,2 = 55,2
Wskaźniki wskazują, że obciążenie ludności na wsiach jest większe niż w miastach. Wynika to z
większego udziału dzieci i młodzieży w ogóle ludności wiejskiej oraz mniejszego udziału osób w wieku
produkcyjnym w ogóle ludności.
W latach 1950-1990 obserwuje się falowanie wartości współczynników obciążeo ekonomicznych (W
oraz W
1
) na skutek występowania wyżów i niżów demograficznych. Od 1990 roku wartości tych
wskaźników maleją.
5
Współczynniki obciążenia ludnością starą (W
2
) charakteryzują się rosnącymi w czasie wartościami, co
potwierdza, że populacji Polski starzeje się.
Struktura ludności według płci i wieku
Najbardziej znanym, graficznym przedstawieniem struktury według płci i wieku jest piramida wieku.
• Piramida wieku dla Polski, ze względu na wyraźnie zaznaczające się wyże i niże
demograficzne (wybrzuszenia i wklęśnięcia), ma charakterystyczny, “pofałdowany” kształt.
• Wyże i niże to efekt II wojny światowej. W czasie jej trwania notowano bardzo niską liczbę
urodzeo przy jednoczesnej wysokiej umieralności (zwłaszcza wśród mężczyzn). Stąd mała
liczebnośd roczników wojennych. W latach 50-tych miała miejsce kulminacja liczby urodzeo,
co uwidoczniło się w postaci wyżu demograficznego.
• Kolejne wklęśnięcia i wybrzuszenia w piramidzie powtarzają się mniej więcej co 25 lat – jest
to czas potrzebny, by następne pokolenie weszło w wiek dorosły i miało decydujący wpływ
na liczbę urodzeo. Taka pokoleniowa powtarzalnośd w strukturze wieku nazywana jest
echem demograficznym.
6
• Na piramidzie oznaczone zostały też grupy wiekowe w zależności od prawnej zdolności do
pracy. Niepokojący jest stały spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, w obliczu
zbliżającego się wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym.
• Nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn występuje w grupach wiekowych od 45 roku
życia.
• Nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet występuje w grupach wiekowych do 45 roku
życia.
• W miastach nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn występuje w grupach wiekowych od
około 40 roku życia, a na wsiach wyłącznie w grupach wieku poprodukcyjnego.
• W miastach nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet występuje w grupach wiekowych do
około 25 roku życia, a na wsiach – aż do około 60 roku życia.
Struktury modelowe
Wyróżnia się trzy struktury modelowe:
• Strukturę progresywną – cechą charakterystyczną tej struktury jest jej klasyczny kształt
piramidy, której szeroka podstawa informuje o licznych rocznikach dzieci i młodzieży (duża
liczebnośd najmłodszych kohort). Tego typy struktury są charakterystyczne dla eksplozji
demograficznych. Kształt piramidy; ludnośd demograficznie młoda.
• Strukturę zastojową (stacjonarną) – obrazuje ona sytuację wymieralności pokoleo. Zbliżone
są pod względem wartości wskaźnik urodzeo i zgonów, co przesądza o zerowym przyroście
naturalnym i tendencji do starzenia się populacji. Kształt dzwonu;
• Strukturę regresywną – obrazuje typ ludności starej oraz zawiera w sobie niebezpieczeostwo
wystąpienia zjawiska depopulacji. Wąska podstawa, bo mała liczebnośd klasy dzieci. Kształt
wrzeciona, urny, cebuli; ludnośd demograficznie stara.
7
Struktura według wykształcenia
• Ludnośd Polski staje się coraz bardziej wykształcona (w 2002 r. – 10% ludności posiadało
wykształcenie wyższe, a 32% wykształcenie średnie i policealne, podczas gdy w 1978 roku
odpowiednio 5% i 20%).
• Lepiej wykształcone są kobiety niż mężczyźni.
• Również lepiej wykształcona jest ludnośd miejska niż wiejska.
Co zapamiętad?
1. Sposób obliczania i interpretacji:
współczynnika feminizacji,
mediany wieku,
współczynnika starości,
współczynników obciążeo ekonomicznych.
2. Cechy charakterystyczne trzech struktur modelowych
3. Jak zmieniała się struktura ludności Polski według płci i wieku od zakooczenia II wojny
światowej?
Gdzie zgłębid wiedzę?
Holzer – rozdz. 4 i 5 (strony 115-160)