W
YKŁAD
5
Z 10.12.2011
Struktury rynku
Struktura rynku to określona konfiguracja sprzedawców i nabywców oraz odpowiadające jej prawa zachowań.
Rozróżniamy następujące struktury rynku:
Konkurencja doskonała
Konkurencja monopolistyczna
Oligopol
Monopol
Faktyczne zachowania przedsiębiorstw mogą odchylać się od przedstawionych wzorców i stanowią ich
mieszankę.
Charakterystyka poszczególnych struktur rynku:
Cechy
Struktury rynku
konkurencja
doskonała
konkurencja
monopolistyczna
oligopol
monopol
Liczba firm
wiele
wiele
kilka
jedna
Produkt
standaryzowany
(często identyczny)
zróżnicowany
częściowo zindywidu-
alizowany
zindywidu-
alizowany
Wpływ na cenę
brak
ograniczony
duży
bardzo duży
Bariery wejścia
brak
brak
duże
pełne
Dlaczego rynki różnią się od siebie:
-
korzyści skali – często technologia produkcji sprawia, że przeciętny koszt wytworzenia jednostki dobra,
znacznie zmniejsza się w miarę wzrostu produkcji. W takiej gałęzi jest miejsce dla jednego wielkiego
producenta. Gdyby producentów na tym rynku było wielu, każdy wytwarzałby niewielki procent
sprzedaży całej gałęzi. W takim wypadku ponoszony przez niego koszt przeciętny szybko by malał
wraz ze wzrostem produkcji. Zmuszałoby to producentów do obniżania ceny w celu przejęcia klientów
od konkurencji, co jest konieczne aby sprzedać więcej. Spadek kosztów przeciętnych zapewniałby
opłacalność takiego działania. Na takim rynku wojny cenowe trwałyby aż na rynku pozostałoby jedno
przedsiębiorstwo.
-
bariery wejścia:
o naturalne:
kapitałowe,
związane z występowaniem surowców naturalnych
licencje, patenty
o
państwowe: koncesje, zezwolenia, ustawy chroniące monopolistę
-
działania przedsiębiorstw – zmowy cenowe, innowacje - ulepszanie technologii, działania
marketingowe mogą sprawić, że firmy zapewnią sobie dominującą pozycję na rynku.
1. Konkurencja doskonała
Przykład: targowisko z dużą ilością producentów sprzedających ziemniaki
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę produktu. Może
sprzedać w każdej chwili dowolną ilość produktu po danej cenie rynkowej.
Krzywa popytu, będąca zarazem linią ceny, jest prostą poziomą. Cena sprzedaży nie zależy od ilości
produktu wytworzonej i oferowanej przez przedsiębiorstwo.
Utarg krańcowy również jest równy cenie.
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej zgodnie ze „złotą regułą” sprzedaje po cenie równej utargowi
krańcowemu. Optymalną wielkość produkcji wyznacza warunek:
P = MR =MC
W krótkim okresie przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej może osiągać zyski nadzwyczajne bądź
notować straty.
W długim okresie przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej sprzedaje produkt po cenie równej
minimalnemu kosztowi przeciętnemu, osiągając zerowy zysk ekonomiczny. Faktycznie przedsiębiorstwo to
osiąga zysk normalny, wliczony przez nas w koszty (jako ekwiwalent kosztów alternatywnych).
Poniższe rysunki przedstawiają równowagę przedsiębiorstwa na rynku konkurencji doskonałej w trzech
różnych sytuacjach:
O
Q
(b) krótki okres: strata
O
Q
(a) krótki okres: zysk nadzwyczajny
Q – optymalna wielkość produkcji (MC=MR)
OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – strata
Q – optymalna wielkość produkcji (MC = MR)
OQCD – utarg całkowity
OQBA – koszt całkowity
ABCD – zysk nadzwyczajny
D
P = MR
C
D
B
A
MC
AC
P=MR
A
B
C
MC
AC
Równowaga rynku konkurencji doskonałej
Gałąź wolnokonkurencyjna jako całość osiąga w tendencji długookresowej zerowy zysk ekonomiczny,
sprzedając swój produkt po cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym; realizuje zatem tylko zysk
normalny.
Krzywa podaży gałęzi wolnokonkurencyjnej jest zawsze rosnąca: wyższa cena zachęca do zwiększenia
produkcji.
Poniższy rysunek pokazuje mechanizm równowagi gałęzi wolno-konkurencyjnej w konfrontacji z równowagą
przedsiębiorstwa:
p
1
p
0
p
2
S
0
S
2
O
D
Q
0
tys. sztuk
Q
1
Q
2
MC
AC
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne
p
1
p
0
p
2
O
Q
0
mln
sztuk
Q
2
Q
1
Gałąź wolnokonkurencyjna
S
1
Przy cenie p
1
powstają zyski nadzwyczajne, co przyciąga nowe przedsiębiorstwa. Krzywa podaży przesuwa się
w prawo: S
1
S
0
, a cena równowagi obniża się: p
1
p
0
.
Przy cenie p
2
producenci notują straty, część z nich zaprzestaje produkcji. Krzywa podaży przesuwa
się w lewo: S
2
S
0
, a cena równowagi rośnie: p
2
p
0
.
Uwaga: skala wielkości produkcji jest różna na obu wykresach.
(c) długi okres: zerowy zysk ekonomiczny
P = MR
B
A
O
Q
MC
AC
Q – optymalna wielkość produkcji (MC = MR)
OQBA – utarg całkowity i koszt całkowity
zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) = 0
Krzywa podaży a koszt krańcowy na rynku konkurencji doskonałej
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej maksymalizując zysk będzie produkować taką ilość, aby
utarg krańcowy równy cenie zrównał się z kosztem krańcowym.
Dla różnego poziomu ceny oznacza to, że wybór wielkości produkcji będzie uwarunkowany kosztem
krańcowym.
Czyli dla rynku konkurencji doskonałej krzywa podaży jest krzywą kosztu krańcowego.
2. Monopol
Cechy monopolu:
1) Na rynku działa tylko jeden producent lub sprzedawca danego dobra – jest on wówczas cenodawcą.
2) Istnieją bariery wejścia na rynek – techniczne, administracyjne lub ekonomiczne.
3) Produkty nie posiadają bliskich substytutów
4) Podmioty posiadają pełną informację o warunkach rynkowych.
Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy
której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.
Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.
Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym.
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie równej kosztowi
krańcowemu (P = MR = MC). Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt krańcowy
P > MC = MR
Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest osiąganie zysku ekonomicznego – tzw. zysku monopolowego – w
krótkim, jak i w długim okresie.
P
B
MC=S
Q
D
1
D
2
D
3
b)
W krótkim okresie jednak monopolista może tolerować także zerowy zysk ekonomiczny, a nawet przejściową
stratę, którą wyrówna z nawiązką zyskami osiąganymi w długim okresie.
Poniższe rysunki przedstawiają równowagę monopolu w trzech różnych sytuacjach. Sytuację z rysunku a)
można uznać za równowagę długookresową:
MC
B
A
MR
O
Q
AC
AC
D
Q – optymalna wielkość produkcji: MR=MC
OQBA – utarg całkowity = koszt całkowity
zysk ekonomiczny = 0
MC
C
B
D
A
MR
O
Q
AC
D
Q – optymalna wielkość produkcji: MR=MC
OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – strata
MC
B
C
A
D
MR
O
Q
D
Q – optymalna wielkość produkcji: MR=MC
OQBA – utarg całkowity
OQCD – koszt całkowity
ABCD – zysk
a)
c)
Monopol a elastyczność popytu
Monopolista zawsze produkuje na elastycznej części krzywej popytu (
pd
<- 1).
Na rysunku odpowiada temu odcinek OQ
2
. Na tym odcinku zwiększanie produkcji powoduje przyrost utargu
całkowitego, ponieważ utarg krańcowy przyjmuje wartości dodatnie.
W punkcie Q
2
utarg krańcowy jest zerowy, utarg całkowity osiąga maksimum, a elastyczność popytu przyjmuje
wartość: –1.
Na prawo od tego punktu (
pd
>- 1) dalsze zwiększanie produkcji byłoby bezcelowe, ponieważ zmniejszałoby
sumę
utargu
(MR < 0).
Monopol różnicujący ceny
Monopolista może ustalić odmienne ceny dla różnych nabywców. Taką praktykę nazywamy różnicowaniem
cen.
Różnicowanie ceny tego samego produktu lub usługi na różnych rynkach lub dla różnych grup klientów ma sens
wtedy, kiedy ich krzywe popytu znacząco różnią się od siebie. Dla nabywców, których popyt jest elastyczny,
monopolista ustala niższą cenę. Od nabywców, których popyt jest nieelastyczny, może pobierać wyższą cenę.
Pozwala to zwiększyć otrzymywany utarg i zysk.
Wyróżniamy trzy rodzaje dyskryminacji cenowej:
I stopnia – monopolista sprzedaje ten sam produkt po rożnych cenach, które są różne dla różnych osób
(sprzedaż kolejnych ilości dobra w drodze licytacji);
II stopnia – monopolista sprzedaje różne jednostki produkcji po różnych cenach, ale każda osoba, która kupuję
tę samą ilość dobra płaci taką samą cenę (rabat hurtowy)
III stopnia – monopolista sprzedaje ten sam towar po rożnych cenach, ale każda jednostka produktu
sprzedawana jest danej grupie osób po takiej samej cenie (obniżki dla studentów, emerytów).
Monopol a wolna konkurencja: społeczny koszt monopolu
Społeczny koszt monopolu przejawia się w tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a zwiększa cenę.
Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji – hamowanie postępu technicznego
Narzucanie innym podmiotom gospodarczym niekorzystnych warunków zawierania transakcji
Monopolista wykorzystując swoje możliwości finansowe może stosować lobbing, np. w celu:
o
zwiększenia barier wejścia
o
ustawowego „wymuszenia” popytu
MC
AC
D
MR
Q
1
C
E
B
A
O
Q
2
3.Konkurencja monopolistyczna
Cechy konkurencji doskonałej:
1) Na rynku występuje wielu sprzedających i kupujących;
2) Brak barier wejścia na rynek;
3) Produkty są zróżnicowane i mają bliskie substytuty.
4)Podmioty posiadają pełną informację o warunkach rynkowych.
Przykładami przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji monopolistycznej są przede wszystkim
firmy usługowe: restauracje, zakłady fryzjerskie, biura podróży, a także małe sklepiki spożywcze.
Każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Produkty różnych firm tworzących
daną gałąź są bowiem mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane.
Wchodzenie na rynek nowych konkurentów powoduje dla przedsiębiorstwa przesuwanie się krzywej popytu
w lewo. Wynika to z faktu, że popyt całkowity gałęzi dzieli się na coraz większą liczbę konkurentów.
Nowych konkurentów przybywa aż do momentu kiedy krzywa popytu jest styczna do krzywej kosztów
przeciętnych.
W długim okresie konkurencja między istniejącymi producentami oraz możliwość pojawienia się
nowych konkurentów eliminują możliwość osiągania zysku nadzwyczajnego. Przy optymalnej skali produkcji
(MR = MC) następuje zrównanie utargu przeciętnego z kosztem przeciętnym (AR=P=AC).
Jest to tzw. równowaga w punkcie styczności:
W konkurencji monopolistycznej głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a nie konkurencja
cenowa).
Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji monopolistycznej nie produkuje przy minimalnych kosztach
przeciętnych. Ma ono nadwyżkę zdolności produkcyjnej.
Produkując więcej mogłoby obniżyć koszty przeciętne, jednak jego utarg całkowity byłby wtedy niższy
od kosztów całkowitych, ze względu na konieczność obniżenia ceny.
Ponieważ cena jest wyższa od kosztu krańcowego, więc przedsiębiorstwu opłaca się sprzedać więcej,
ale po dotychczasowej cenie.
Sprzedaż po dotychczasowej cenie większej ilości wyrobów może być wynikiem:
zabrania konkurencji klientów
namówieniem klientów do większych zakupów (zwiększeniem popytu całej gałęzi).
AC
MC
P
D
MR
Q
4. Oligopol
Cechy oligopolu:
1) Na rynku działa niewielka ilość producentów i duża liczba konsumentów;
2) Istnieją bariery wejścia na rynek – natury technicznej lub ekonomicznej;
3) Produkty są jednorodne lub zróżnicowane, zazwyczaj posiadają bliskie substytuty;
4) Podmioty posiadają pełną informację o warunkach rynkowych.
Cechą oligopolu jest silna współzależność między przedsiębiorstwami w branży – decyzje podejmowane
przez jedną firmę wpływają na wyniki uzyskiwane przez inne firmy.
Oligopol z porozumieniem
W przypadku zawarcia efektywnego porozumienia i utworzenia kartelu, oligopol zachowuje się
podobnie jak wielozakładowy monopol — w pierwszej kolejności stara się zmaksymalizować łączny zysk całej
grupy.
Dopiero po wyznaczeniu optymalnej skali produkcji i optymalnego poziomu ceny dla całego kartelu,
jego uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych rozwiązań, ale w ramach ograniczeń narzuconych
przez wspólną politykę produkcyjną i cenową.
Oligopol bez porozumienia
Każde z przedsiębiorstw działa na własną rękę, dążąc do maksymalnego zysku dla siebie. Między
przedsiębiorstwami działającymi w danej gałęzi toczy się bezwzględna walka konkurencyjna. Niekiedy
przyjmuje ona postać wyniszczającej wojny cenowej.
Duże prawdopodobieństwo zawierania porozumień istnieje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:
● w branży działa tylko kilka firm i znają się one wzajemnie;
● metody produkcji i koszty przeciętne są zbliżone;
● przedsiębiorstwa produkują podobne dobra;
● występują wyraźne bariery wejścia i nie ma dużych obaw, że do branży wejdą nowe firmy;
● rynek jest stabilny ( nie występują duże wahania popytu i kosztów)
● rząd nie jest zainteresowany hamowaniem lub zwalczaniem porozumień oligopolistycznych;
Formy monopolizacji
Pool (ring) – luźne porozumienie zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć (tworzenie
wspólnych funduszy, rynków zbytu). Ma charakter doraźny (zawierane jest w okresie słabej koniunktury, a
rozwiązywanie przy jej poprawie)
Kartel – powstaje w celu ograniczenia konkurencji między samodzielnymi przedsiębiorstwami należącymi
do tej samej branży. Porozumienie dotyczy poziomu cen, wielkości produkcji i rynków zbytu.
Syndykat – porozumienie podobne do kartelu, powołane w tym samym celu. Różnica polega na tym, iż
powstaje wspólne biuro zrzeszonych firm, które prowadzi politykę cen i zajmuje się zbytem towarów.
Trust – powstaje w drodze łączenia przez przedsiębiorstw swoich kapitałów i poddania się wspólnemu
kierownictwu lub opanowania jednych przedsiębiorstw przez inne. Przedsiębiorstwa zrzeszone w nim tracą
osobowość prawną i niezależność ekonomiczną.
Koncern – związek przedsiębiorstw mających osobowość prawną, działających pod wspólnym zarządem
jako całość gospodarcza, należąca do jednego właściciela. Prowadzą one formalnie samodzielną działalność
gospodarczą, jednak jest silnie podporządkowana interesom centrali.
Konglomerat – porozumienie, które pod jednym kierownictwem skupia, obok podstawowej działalności
produkcyjnej, skupia także inne nie związane z nią formy aktywności gospodarczej (produkcyjnej, handlowej,
usługowej).
Holding – zwykle spółka akcyjna, która posiada akcje różnych przedsiębiorstw, najczęściej należących do
jednej gałęzi przemysłu, w ilościach zapewniających jej sprawowanie kontroli nad ich działalnością.
Działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta
Gospodarka centralnie planowana w Polsce charakteryzowała się wysokim stopniem monopolizacji.
Dlatego w 1990 roku powołano Urząd antymonopolowy, przekształcony następnie w UOKiK.
Ma on prawo do ingerencji w przypadku jawnego stosowania praktyk monopolistycznych, czyli wówczas
gdy:
- podmioty gospodarcze, wykorzystując swoją pozycję narzucają niekorzystne warunki umów;
- konkurenci porozumiewają się w celu ustalenia cen sprzedaży produktów, podziału rynku, ograniczenia
produkcji;
- firmy łączą się w celu istotnego ograniczenia konkurencji;
- występuje zjawisko łączenia stanowisk i funkcji dyrektora, członka zarządu, rady nadzorczej, komisji
rewizyjnej w konkurujących ze sobą podmiotach, z których co najmniej jeden ma 10% udziały na rynku;
- firmy posiadające pozycje monopolistyczną ograniczają produkcję lub tez wstrzymują sprzedaż w celu
podnoszenia cen albo ustalają nadmiernie wygórowane ceny.
Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) – zbiór wszystkich technicznie wydajnych czynników
produkcji, które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.
Miarą nachylenia izokwanty jest techniczna stopa substytucji pracy kapitałem.
Linia jednakowego kosztu (izokoszta) to zbiór kombinacji czynników produkcji, które przy danych cenach
producent może zakupić za posiadaną wielkość środków finansowych.
Nanosząc na jeden wykres krzywe jednakowego produktu i linię jednakowego kosztu można określić
optymalną kombinację czynników produkcji dla danego poziomu produkcji przy najniższym koszcie lub
maksymalnego poziomu produkcji przy danym koszcie.
__________________________________________________
Nierówności dochodowe
Nierówności majątkowe i dochodowe porównuje się najczęściej za pomocą podziału gospodarstw domowych na
grupy decylowe, kwintylowe lub kwartylowe (podział odpowiednio na 10, 5, 4 grupy po 10, 20 i 25%
liczebności) i sprawdzeniu odsetka całkowitych dochodów, jaką osiąga dana grupa ludności.
Np. Brazylia 20% najbogatszych rodzin uzyskuje 67% dochodu
W USA 20% najbogatszych rodzin uzyskuje 50% dochodu
W Danii 20% najbogatszych rodzin otrzymuje 40% dochodu
Stopień nierówności wyraża się na przykład przez stosunek dochodów najniższego kwintyla (decyla) do
najwyższego.
Krzywa
Lorenza
Najpopularniejszym narzędziem do badania nierówności w rozkładzie dochodu jest krzywa Lorenza. Jest ona
wykreślana w prostokątnym układzie współrzędnych na płaszczyźnie, której osie oznaczone są następująco:
pozioma oś odciętych (czyli tradycyjnych X-ów) prezentuje odsetek ludności (od 0 do 100%), natomiast
pionowa oś rzędnych (oś Y-ków) przedstawia odsetek całkowitego dochodu w danym państwie (od 0 do 100%).
W społeczeństwie doskonale egalitarnym (czyli charakteryzującym się idealnie równomiernym rozkładem
dochodów – sytuacja w której każdy zarabia tyle samo) krzywa Lorenza jest prostą wychodzącą z początku
układu współrzędnych pod kątem 45 stopni. Na rysunku obrazuje to przerywana linia.
Taki kształt krzywej gwarantuje, że 10% ludności dysponuje 10% całkowitego dochodu, 20% rozporządza 20%
dochodu, itd. Z kolei społeczeństwo, w którym całe bogactwo byłoby skupione w ręku jednej osoby
charakteryzowałoby się kształtem krzywej przypominającym lustrzane odbicie litery „L”. Aż do ostatniego
obywatela, który byłby w naszym przypadku najbogatszy, krzywa Lorenza biegłaby po osi odciętych a następnie
następowałby skok do punktu o współrzędnych określonych przez 100% ludności i 100% bogactwa. Obydwie
opisane sytuacje nie występują w realnym świecie. W normalnych warunkach krzywa Lorenza jest zakrzywiona
ku górze i wspina się delikatnym bądź ostrym łukiem – jest to linia pogrubiona na wykresie. W przedstawionej
sytuacji 50% ludności skupia w swoich rękach tylko 25% całkowitego dochodu. Poruszając się w prawo po osi
odciętych widzimy, że niewielka część populacji dysponuje dość dużym dochodem, bo blisko granicy
określającej 100% ludności krzywa jest dość stroma.
Współczynnik Giniego
Za pomocą samej tylko krzywej trudno byłoby porównać nierówności dochodów w poszczególnych
krajach. Znacznie lepszy jest w tym przypadku miernik ilościowy, który opiera się na przedstawionej krzywej i
nosi miano współczynnika Giniego. Oblicza się go jako stosunek pola zakreskowanego (które pokazuje jak
bardzo rzeczywisty rozkład dochodów różni się od podziału egalitarnego) do pola trójkąta wyznaczonego przez
oś odciętych i linię rozkładu dochodów w przypadku, gdy każdy ma tyle samo. Taka definicja sprawia, że
współczynnik Giniego jest miarą unormowaną, która przyjmuje wartości od 0 do 1. Wyższa wartość oznacza, że
rozkład dochodów jest bardziej nierównomierny, natomiast wartości bliskie zero sugerują, że podział produktu
społecznego zbliżony jest do egalitarnego. Często wartość współczynnika Giniego podaje się w procentach, co
sprawia, że osiąga on wartości z przedziału 0-100%.
Analizując kraje znajdujące się na różnym stopniu rozwoju (według indeksu HDI) stwierdzamy, że z
reguły kraje wysokorozwinięte mają niższy współczynnik Giniego, a co za tym idzie – mniejszą rozpiętość
dochodów. Nie jest to jednak reguła. Sklasyfikowana na 58 miejscu rankingu HDI Panama charakteryzuje się
współczynnikiem Giniego na poziomie 56,4%, a znajdujący się na 53 miejscu Meksyk – 49,5%. Polska ma
względnie niski poziom nierówności i notuje wartość współczynnika równą 34,5%. Liderem egalitaryzmu jest
wśród krajów rozwiniętych Dania, która odnotowuje współczynnik Giniego równy 24,7%. Poruszając się wśród
krajów średnio rozwiniętych raczej napotkamy kraje o wyższej wartości współczynnika, choć oczywiście nie jest
to regułą (znajdujący się na 134 pozycji Pakistan ma współczynnik Giniego niższy od Polski – 30,6%).
Posuwając się dalej w dół listy nie napotkamy już rażąco wyższych odczytów. Rekordzistą jest Lesoto z miarą
nierówności sięgającą 63,2%. Analizując poszczególne kraje w przekroju kontynentalnym stwierdzamy, że
negatywnie wyróżnia się Afryka oraz Ameryka Łacińska.
TEORIA PRODUKCYJNOŚCI KRAŃCOWEJ
Teoria ta zakłada działanie prawa malejących przychodów i głosi, że popyt na dany czynnik produkcji,
zgłaszany przez przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysku zależy przede wszystkim od wielkości
krańcowego przychodu z produktu uzyskanego za pomocą tego czynnika.
Krańcowy przychód z produktu czynnika, jest to dodatkowy przychód (utarg) przedsiębiorstwa będący
wynikiem wykorzystania dodatkowej jednostki czynnika.
W przypadku pracy, krańcowy przychód z produktu pracy jest iloczynem krańcowego produktu pracy (liczby
produktów wytworzonych przez dodatkowo zatrudnionego pracownika) oraz krańcowego utargu, jaki uzyskała
firma , sprzedając dodatkową jednostkę produkcji.
KPP
p
= KP
p
x U
k
KPP
p
– krańcowy przychód z produktu pracy
KP
p
– krańcowy produkt pracy
U
k
– utarg krańcowy
Kategorią zbliżoną do krańcowego przychodu z produktu pracy jest wartość rynkowa produktu pracy,
obliczana jako:
WP
p
= KP
p
X p
WP
p
– wartość rynkowa produktu pracy
KP
p
– krańcowy produkt pracy
P – cena rynkowa
W warunkach konkurencji doskonałej obydwie kategorie są sobie równe, gdyż cena jest równa utargowi
krańcowemu.
Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk wówczas, gdy krańcowy utarg ze sprzedaży ostatniej wytworzonej
jednostki produktu zrównuje się z krańcowym kosztem wyprodukowania tej jednostki.
Spełnienie tego warunku wymaga, aby krańcowy koszt zatrudnienia kolejnego pracownika zrównał się z
krańcowym przychodem ze sprzedaży, jaki ten pracownik dla firmy wypracowuje. Innymi słowy:
krańcowy koszt pracy powinien być równy krańcowemu przychodowi z pracy.
Obliczanie krańcowego przychodu z pracy w firmie doskonale konkurencyjnej:
Poziom
zatrudnienia
Produkt
całkowity(w kg)
Produkt
krańcowy(w kg)
Utarg
krańcowy
Krańcowy przychód z
pracy
Krańcowy koszt
pracy
1
1200
1200
10
12000
2000
2
2000
800
10
8000
2000
3
2600
600
10
6000
2000
4
3000
400
10
4000
2000
5
3200
200
10
2000
2000
6
3200
0
10
0
2000
7
3000
-200
10
-2000
2000
II. Rynek pracy
Rynek pracy to rynek, na którym przedmiotem transakcji kupna – sprzedaży jest praca. W warunkach rynku
konkurencyjnego cena pracy, czyli płaca jest określana tak jak inne ceny, tzn. przez popyt i podaż. Przyjmuje się
zwykle, że krzywa popytu na pracę typowych pracowników oraz krzywe ich podaży wyglądają zarówno w
okresie krótkim, jak i długim tak samo jak typowe krzywe popytu i podaży dóbr konsumpcyjnych.
Ilość pracy
(ilość)
D (popyt)
Płaca
S (podaż)
L
0
W
0
L
1
L
2
W
1
W
2
A (punkt równowagi rynkowej)
D’
A’
D’’
Popyt na pracę jest określany przede wszystkim przez:
1. Poziom płacy realnej (ilość dóbr i usług nabywanych za płacę nominalną przy danym poziomie cen).
Przy wyższym poziomie płac pracodawcy zatrudniać będą mniej pracowników, zaś niższe płace
sprzyjać będą zwiększaniu zatrudnienia.
2. Wielkość popytu na produkty pracy – w tym sensie popyt na pracę jest popytem pochodnym – wynika z
popytu na produkty i usługi. Im ten popyt jest większy, tym większy popyt na dany rodzaj pracy, i tym
ceteris paribus wyższe płace.
3. Wydajność pracy (ilość dóbr lub usług, którą wytwarza pracownik w jednostce czasu). Im wyższa
wydajność pracowników, tym krzywa popytu na pracę jest przesuniętą bardziej w prawą stronę.
Krzywą popytu na pracę pojedynczego przedsiębiorstwa wyznacza się na podstawie teorii produkcyjności
krańcowej. Zwiększając zatrudnienie pracodawca porównuje korzyści z zatrudnienia kolejnego pracownika z
kosztami jego zatrudnienia
Zatrudnienie
Płaca,
Wartość
krańcowego
produktu
pracy
MVPL
Stawka płacy
L
1
W
0
Zgodnie z teorią produkcyjności krańcową przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk będzie zwiększać
zatrudnienie do momentu zrównania krańcowego kosztu zatrudnienia (wysokości płacy) z krańcowym
przychodem z produktu pracy.
Podaż pracy – jest uzależniona w prostym stosunku od poziomu płac realnych, przy założeniu ceteris
paribus. Im wyższa stawka plac, tym większa ilość pracowników będzie skłonna pracować dłużej.
• koszt alternatywny czasu pracownika
• pozapłacowe korzyści z pracy np. satysfakcja z pracy, pozycja społeczna, bezpieczeństwo pracy, dni wolne
od pracy, świadczenia społeczne.
• mobilność siły roboczej (przestrzenna, zawodowa) – możliwość zmiany zawodu, miejsca zamieszkania.
Dochody niezbędne i renta ekonomiczna
Dochód niezbędny – dochód, który dany czynnik produkcji musi przynieść jego właścicielowi, aby
zapobiec przejściu tego czynnika do alternatywnego zastosowania.
Renta ekonomiczna – nadwyżka dochodów ponad dochody niezbędne.
Różnicowanie płac:
1. kwalifikacje pracowników
2. zróżnicowanie rynków
3. niepieniężne korzyści z pracy
4. społeczna dyskryminacja
III. Rynek ziemi
Cechą charakterystyczną rynku ziemi jest to, iż podaż w skali całego globu lub kraju jest ustalona przez naturę i
nie może ulec zmianie. Oznacza to, że podaż ziemi jest doskonale nieelastyczna, a krzywa podaży ziemi jest
pionowa.
Renta gruntowa to opłata za korzystanie z ziemi lub dochód właściciela ziemi.
Jej wysokość zależy przede wszystkim od popytu na ziemię.
Opodatkowanie renty gruntowej – przy stałej podaży ziemi – nie wpływa na efektywność wykorzystania ziemi.
Różnice w cenach ziemi i stawkach renty gruntowej:
1. produktywność (urodzajność ziemi)
2. przydatność do pewnych zastosowań (działki inwestycyjne, budowlane, rekreacyjne)
3. lokalizacja (centra miast, peryferia, wieś)
IV. Rynek kapitału
Rynek, na którym kupuje się lub sprzedaje kapitał. Istnieje również rynek usług kapitału, an którym
wynajmuje się kapitał.
Rynek kapitału fizycznego – rynek kapitału sensu stricto, a więc rynek dóbr kapitałowych w postaci
budynków, maszyn, urządzeń, narzędzi i materiałów wykorzystywanych w działalności gospodarczej.
Rynek kapitału finansowego – rynek różnego typu środków finansowych – pieniędzy i papierów
wartościowych.
Rynek kapitału fizycznego
Popyt na kapitał fizyczny (popyt inwestycyjny)maksymalizującego zysk przedsiębiorstwa jest wyznaczany
poprzez porównanie krańcowego przychodu z produktu kapitału (inwestycji) z krańcowym kosztem kapitału
(inwestycji).
Krańcowy przychód z inwestycji to dochód pieniężny, jaki dokonana ostatnio inwestycja przyniesie temu
przedsiębiorstwu.
Efekty inwestycji nie pojawiają się natychmiast, lecz rozkładają się w dłuższym czasie. Można je obliczyć na
dwa sposoby:
obliczając tzw. wartość bieżącą przyszłego strumienia dochodów z danej inwestycji;
obliczając wyrażoną w procentach tzw. stopę zwrotu z danej inwestycji.
Wartość bieżąca inwestycji (Present value, PV) obliczana jest poprzez sumowanie zaktualizowanych
(zdyskontowanych) na dany moment dochodów, które dana inwestycja przyniesie najprawdopodobniej w
kolejnych latach w przyszłości.
Stopa zwrotu z danej inwestycji (stopa zysku z zainwestowanego kapitału) to stopa dyskontowa, przy której
wartość bieżąca danej inwestycji jest równa jej kosztowi.
Aby stwierdzić, czy dana inwestycja jest opłacalna, należy obliczyć jej wartość bieżącą; następnie wyliczyć przy
jakiej stopie dyskontowej wartość bieżąca inwestycji pokrywa jej koszt i tak wyliczoną stopę dyskontową
porównać z aktualną stopą oprocentowania kredytów bankowych. Jeżeli stopa zwrotu przewyższa stopę
oprocentowania kredytów, dana inwestycja może być uznana za opłacalną.
Podaż kapitału fizycznego zależy od podobnych czynników jak w przypadku dóbr konsumpcyjnych od ceny,
kosztów wytwarzania oraz ilości firm na rynku.
Rynek kapitału finansowego
Popyt na kapitał pożyczkowy zależy głównie od potrzeb gospodarki, a konkretnie od potrzeb przedsiębiorstw,
gospodarstw domowych oraz instytucji publicznych
Podaż kapitału pożyczkowego zależy od depozytów pieniężnych ludności w bankach i innych instytucjach
finansowych. Głównym źródłem tych depozytów są oszczędności gospodarstw domowych. Innymi dostawcami
środków pieniężnych są cudzoziemcy i ewentualnie państwo, jeśli ma nadwyżkę budżetową.
Oszczędzanie to powstrzymanie się od bieżącej konsumpcji. Im mniejszą część swoich dochodów ludzie wydają
na bieżącą konsumpcję, tym większe są możliwości finansowania rozwoju produkcji oraz konsumpcji w
przyszłości.
Wielkość oszczędności zależy od kilku czynników:
a) wysokości stopy procentowej
b) wysokość bieżących dochodów gospodarstw domowych i stosunek tych dochodów do dochodów
przewidywanych w przyszłości;
c) charakter rodziny – w gospodarstwach młodych dochody bieżące sa relatywnie niskie i niski jest stosunek
tych dochodów do dochodów przyszłych. Gospodarstwa te oszczędzają mało i często sa zadłużone. W
gospodarstwach dojrzałych jest odwrotnie.
NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU
Mechanizm rynkowy ma szereg bezspornych zalet sprawdzających się w praktyce gospodarczej. Ma również
pewne niedoskonałości wady, które skłaniają do wykorzystania alternatywnego mechanizmu regulowania
procesów gospodarczych, czyli państwa.
Dwie zasadnicze cechy gospodarki rynkowej to: dominacja prywatnej własności czynników produkcji i
rynkowej alokacji zasobów. Z tych cech wynikają pozostałe cechy i zalety tego systemu.
ZALETY:
1. Własność prywatna wyzwala stosunkowo najsilniej działające bodźce ekonomiczne skłaniające do
rozwijania aktywności gospodarczej.
2. Własność prywatna wyzwala silne bodźce do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji i
optymalizacji skali produkcji.
3. Podmioty gospodarcze mogą samodzielnie podejmować decyzje, co zmusza je do respektowania
zasady samofinansowania.
NIEDOSKONAŁOŚCI:
1. W rzeczywistej gospodarce producenci i konsumenci nie posiadają doskonałych informacji o rynku, co
powoduje podejmowanie wielu błędnych decyzji.
2. W rzeczywistej gospodarce występują zjawiska monopolizacji gospodarki, które powodują ograniczenie
konkurencji.
3. Na rynku może być zgłaszany popyt na dobra uznawane za szkodliwe społecznie.
4. W gospodarce istnieją dobra publiczne, czyli dobra które sa powszechnie pożądane, ale prywatnie mało
opłacalne.
5. W gospodarce występują negatywne efekty zewnętrzne – pojawiają się gdy pewne podmioty
gospodarcze przerzucają na inne podmioty lub na całe społeczeństwo część skutków lub kosztów
swojej działalności.
6. Mechanizm rynkowy prowadzi do wzrostu zróżnicowania dochodów i majątku społeczeństwa, które nie
musi się spotkać z akceptacją społeczną.
7. Działania rynkowe mogą prowadzić do występowania zjawisk destabilizujących gospodarkę, takich jak:
wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, inflacja.
Dobra publiczne są wykorzystywane przez duże grupy społeczne. Są to m.in. usługi świadczone przez wojsko,
policję, straż pożarną oraz takie dobra jak: chodniki, ulice, oświetlenie miast.
Czyste dobra publiczne charakteryzują się następującymi cechami:
1) jednocześnie korzysta z nich wiele osób;
2) konsumpcja dobra publicznego przez jedną osobę nie zmniejsza ilości dobra;
3) nie można nikogo wykluczyć z korzystania z dobra publicznego;
4) Nabywcy brakuje motywacji do płacenia za korzystanie z dobra publicznego, ponieważ można je
konsumować za darmo;
5) Z korzystaniem z dobra publicznego wiążą się korzyści społeczne, czyli dobro to jest społecznie
pożądane.
Dobra publiczne nie są przedmiotem wymiany na rynku, dlatego obowiązkiem państwa jest:
1) Określenie pożądanego poziomu podaży dóbr publicznych;
2) Zapewnienie określonej podaży dóbr publicznych.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron