Dostosowanie wymagań edukacyjnych
do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych
uczniów ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i
pisaniu
Zgodnie z § 6.1. Rozporządzeniem MEN i S z dnia 7 września 2004 w sprawie warunków
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów (...) „ nauczyciel jest obowiązany
na podstawie opinii poradni psychologiczno- pedagogicznej dostosować wymagania
edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych edukacyjnych ucznia, u którego
stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się ,
uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.”
Aby należycie i z uwagą wypełnić obowiązek wynikający z rozporządzenia należy
zastanowić się co oznacza pojęcie „dostosowanie wymagań”, oraz czym są specyficzne
trudnościami w uczeniu się
Ogólna charakterystyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
Podstawą rozpoznania jest występowanie wybiórczych niepowodzeń w nauce czytania i
(lub)w opanowaniu poprawnej pisowni i ( lub) odpowiedniego poziomu graficznego pisma.
Specyficzne trudności rozpoznaje się tylko w wypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju
umysłowego; nie diagnozuje się , gdy trudności są np. wynikiem złego funkcjonowania
narządów zmysłu, schorzeń neurologicznych czy spowodowane zaniedbaniem
środowiskowym lub dydaktycznym.
Specyficzne trudności w uczeniu się są konsekwencją zaburzeń rozwoju funkcji
poznawczych, biorących udział w procesie czytania i pisania. Chodzi tu szczególnie o
zaburzenia funkcji słuchowo – językowych ( fonologiczny aspekt języka), a więc uwagi,
pamięci i percepcji słuchowej (odbioru wrażeń i spostrzegania) dźwięków mowy.
Dysleksja może też być uwarunkowana zaburzeniami rozwoju funkcji wzrokowo -
ruchowych ( uwagi, spostrzegania, pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej ,
motoryki dużej, małej, integracji percepcyjno – motorycznej oraz lateralizacji ).
Objawy nieharmonijnego rozwoju można obserwować na poszczególnych etapach
rozwojowych od wieku niemowlęcego. W kl. I – III występują wyraźnie pod postacią
trudności w czytaniu i pisaniu, jak również uwidaczniają się w innych sferach
funkcjonowania dziecka np. trudności z zapamiętywaniem nazw, tabliczki mnożenia,
odróżnianiem prawej i lewej strony ciała itp.
U uczniów starszych następuje rozszerzanie się zakresu trudności na więcej przedmiotów
nauczania, uwidacznia się wyraźna dynamika zmian, niektóre z zaburzeń ustępują , inne
pozostają, pojawiają się też nowe obszary trudności np. w językach obcych , chemii,
geografii, historii.:
Dostosowanie wymagań
Dostosowaniem wymagań możemy nazwać modyfikację procesu edukacyjnego
umożliwiającą uczniom sprostanie wymaganiom szkolnym.
Obejmuje ona trzy obszary dostosowania:
1.
Warunki procesu edukacyjnego (zasady, metody, środki dydaktyczne)
2.
Zewnętrzną organizacje nauczania ( czas, miejsce )
3.
Zastosowanie takich kryteriów, metod i form egzekwowania wiedzy i umiejętności,
które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony
rozwoju i funkcjonowania dziecka.
Podstawowym celem dostosowania wymagań
do indywidualnych potrzeb i możliwości
ucznia
jest wyrównanie jego szans edukacyjnych , usprawnienie funkcjonowania w czasie
zajęć edukacyjnych, a także samodzielnej pracy wykonywanej pod kierunkiem rodziców w
domu oraz zapobieganie wtórnym zaburzeniom sfery emocjonalno- motywacyjnej
Działania podejmowane przez nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia
Pierwszym i bardzo ważnym elementem działania nauczyciela winno być dążenie do
wczesnego rozpoznania trudności dziecka przez specjalistów (psychologa ,pedagoga,
pediatry)
Kolejnym etapem nie mniej ważnym jest budowanie (na podstawie opinii poradni psych-ped.)
wyspy kompetencji dziecka (m.in. znalezienie i rozwijanie takiej dziedziny w której uczeń
jest mocny i rekompensowanie nią poczucia mniejszych efektów)
Niezbędny jest stały kontakt z nauczycielem terapii pedagogicznej i wspieranie ucznia w jego
udziale w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych
Przytaczając taki autorytet jakim jest p. prof., Marta Bogdanowicz przypominamy, że
dostosowanie wymagań to nie obniżanie wymagań programowych, to z jednej strony
zastosowanie łagodniejszych kryteriów , metod i form egzekwowania wiedzy a z drugiej
prawo do oczekiwania dodatkowej pracy nad swoimi trudnościami
Możemy mówić o podstawowych zasadach, którymi powinny rządzić się działania
podejmowane przez nauczyciela wobec ucznia ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się :
1. uczniowie dyslektyczni źle reagują na presję czasu, należy wydłużać im czas na
sprawdzianach, klasówkach lub zmniejszać porcje zadań
2. uczniom dyslektycznym potrzeba też więcej czasu , dodatkowych wzmocnień i
powtórzeń by odnaleźć coś w podręczniku, wskazać na mapie, opanować nowe nazwy
3. uczniowie dyslektyczni najgorzej wypadają w wypowiedziach pisemnych, dlatego też,
należy zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak by ograniczyć
ocenianie na podstawie prac pisemnych
4. najkorzystniejsze zapamiętywanie u dyslektyków to uczenie się polisensoryczne
(wielozmysłowe), dyslektykowi będzie łatwiej, gdy będzie mógł to samo usłyszeć,
zobaczyć, powąchać, poczuć, posmakować, przeżyć, poruszć itp. A więc powinniśmy
pomóc mu zapisywać w różnorodny sposób (main mapy,wykresy, schematy graficzne)
pogrupować, zestawić (tabelki, grafy, wykresy)
5. nie należy także wyrywać ucznia do natychmiastowej odpowiedzi (przygotować
zapowiedzią, że uczeń będzie pytany)
6. nie krytykować, nie oceniać negatywnie wobec klasy
7. podczas oceniania brać pod uwagę przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu,
jego chęci, wysiłek, przygotowanie do zajęć, a nie ostateczny efekt
8. wyrażać zrozumienie i uznanie dla wysiłków podejmowanych przez ucznia i dla
ważności poruszanych przez niego spraw
9. włączać do rywalizacji tylko tam gdzie uczeń, ma szanse
10. mobilizować do wysiłku i zwracać uwagę na ukończenie zadania
Proponowane dostosowanie wymagań do możliwości ucznia z dysleksją
KLASY gimnazjalne i ponad gimnazjalne
a) Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie
zaburzeń koncentracji uwagi
podawanie ważnych informacji w krótkich komunikatach
sadzanie dziecka blisko siebie, plecami do innych
zadbanie, by na jego ławce były tylko potrzebne rzeczy
sprawdzanie notatki z lekcji, zapisanej pracy domowej, ustnej i pisemnej
wprowadzanie czasowych ograniczeń przy różnych czynnościach, zadaniach w pracy
na lekcji po to, aby uczeń nauczył się pracować szybciej i dokładniej
stosowanie zmiennego tempa lekcji (zmiana rodzaju ćwiczeń, np. angażujących
różnorodne procesy myślowe)
b) Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie czytania
odpytywanie ucznia z czytania głośnego indywidualnie, a jeśli w klasie to z tekstów
zadanych wcześniej do opracowania
pozwalanie uczniowi (w szkole, na lekcjach) na czytanie taką techniką jaką ćwiczy w
domu – zaproponowaną przez reedukatora
wskazywanie dodatkowych tekstów do ćwiczeń w czytaniu treningowym
dawanie więcej czasu na pracę z tekstem na lekcji, na czytanie instrukcji, poleceń ,
szczególnie podczas sprawdzianów (w miarę potrzeby pomaganie w ich odczytaniu)
stosowanie w praktyce na lekcjach wzorcowego czytania tekstów przez nauczyciela
czytanie lektur szkolnych lub innych dłuższych opracowań rozłożyć w czasie,
pozwalać na korzystanie z książek mówionych
zachęcanie uczniów do wolniejszego czytania tekstu, aby mogli zareagować na
spotykane w tekście znaki interpunkcyjne, zaznaczanie w czytanych przez ucznia
tekstach, na kolorowo, znaków interpunkcyjnych, aby były lepiej zauważane przez
uczniów
dostosowanie długości i stopnia trudności tekstów do poziomu, techniki i tempa
czytania, wprowadzanie elementów tzw, aktywnego czytania np. zadawanie pytań
dotyczących tekstu przed lekturą
czytanie dłuższych tekstów z podziałem na role, lub mniejsze fragmenty (oddzielone
np. akapitem), po każdym fragmencie streszczenie / wypunktowanie najważniejszych
treści
zezwolenie na czytanie z przesłoną lub wskaźnikiem
przyzwyczajanie ucznia do zakreślania w tekście ważnych informacji lub fragmentów
uwzględnianie trudności w rozumieniu treści szczególnie podczas samodzielnej pracy
z tekstem na lekcji ( można dawać dodatkowe instrukcje lub polecić wcześniejsze
przygotowanie tekstu w domu)
powiększanie druku (sprawdziany, teksty literackie, ćwiczenia)
c)
Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie pisania
wydłużanie czasu pracy przy pisaniu, przepisywaniu i pracach sprawdzających lub
ograniczanie długości przepisywanego tekstu
cierpliwe i systematyczne sprawdzanie zeszytów szkolnych, ćwiczeń, nie zaznaczanie
błędów na czerwono – aby uczeń nie przyswajał sobie wadliwego obrazu graficznego
ustalenie z dzieckiem sposób poprawy np. .przekreślamy wyraz a uczeń pisze go
poprawnie, lub zaznaczamy tylko ilość błędów w danym wierszu, a uczeń sprawdza i
poprawia tekst porównując z go z tekstem poprawnie napisanym
nie obniżanie ocen za błędy ortograficzne w wypracowaniach
danie dodatkowego bonusa na przygotowanie się do pisania dyktand poprzez podanie
mu trudniejszych wyrazów a nawet wybranych zdań, które wystąpią w dyktandzie,
można tez dawać teksty z lukami lub pisanie z pamięci
nauczenie i wdrażanie uczniów do korzystania ze słownika ortograficznego i
autokorekty, zachęcanie do prowadzenia osobistego słownika ortograficznego
zwracanie uwagi na pisownię wyrazów z ortogramami (np. stosowanie kolorowych
podkreśleń na tablicy)
utrwalanie zasad ortograficznych i łączenie ich z konkretnymi wyrazami
wykorzystywanie w pracy z dyslektykami (zamiast dyktand) pisania z pamięci i
sprawdzianów znajomości zasad ortograficznych
w przypadku trudności w redagowaniu wypowiedzi pisemnych uczenie tworzenia
schematów graficznych pracy, planowania kompozycji wypowiedzi (wstęp,
rozwiniecie, zakończenie)
pomoc w doborze argumentów, odpowiednich wyrażeń i zwrotów
zauważanie nawet drobnych sukcesów dziecka np. jedna strona zapisana w zeszycie
napisana bez błędu, chwalenie i motywowanie dziecka do podejmowania wysiłku
poprawnego pisania i sprawdzania swoich prac
zezwolenie (w miarę możliwości) na ustną formę sprawdzania wiedzy
d) Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie grafii
zwracanie uwagi na litery pisane w sposób nieprawidłowy/nieczytelny i ćwiczenie
poprawnego zapisywania (praca nad jedną litera)
zwracanie uwagi na prawidłowe ułożenie ręki: przedramię , dłoń i narzędzie piszące
powinny znajdować się w jednej linii pisma
zachęcanie do pisania piórem
posadzenie ucznia leworęcznego w ławce po lewej stronie
zezwolenie na pisanie w zeszytach o większym formacie, powiększonej liniaturze i na
wprowadzenie pisma bibliotecznego
w przypadku wyjątkowej nieczytelności pisma umożliwienie pisania uczniowi prac na
komputerze
dawanie większej ilości czasu na prace pisemne (by zwolnić tempo pisania i
zwiększyć precyzję i czytelność pisanych liter)
sprawdzanie czy uczeń skończył notatkę z lekcji, w razie potrzeby skracać wielkość
notatek lub zachęcać do stosowania własnych skrótów
e)
Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie
arytmetyki
konsekwentne utrwalanie u dziecka algorytmicznych zasad rozwiązywania zadań w
postaci stałych kroków postępowania : 1) przeczytaj zadanie, 2) jakie są
najważniejsze dane?, 3) napisz, 4) narysuj, 5) jakie działania są konieczne?, 6) oblicz,
7) podaj odpowiedź , 8) sprawdź
rozłożenie w czasie nauki definicji, reguł, wzorów, częste przypominanie i utrwalanie
skłanianie ucznia do posługiwania się rysunkami pomocniczymi podczas obliczeń –
szczególnie dzielenia
uwzględnianie trudności związanych z myleniem znaków działań, przestawianiem
cyfr, myleniem 6-9 np. zaliczanie zadań na klasówce z obniżona punktacją
ograniczanie ilości zadań i ćwiczeń (lub/i ) rozbijanie zadań złożonych na pojedyncze
kroki operacyjne
udzielenie potrzebnego czasu na odpowiedź ustną , na wykonanie rysunku czy zapisu,
pozwolenie na zapisanie podanych ustnie działań, unikanie presji czasowej
pozwalanie dziecku na korzystanie z tabliczki mnożenia na kartce, wtedy, gdy celem
zajęć nie jest sprawdzenie znajomości pamięciowego mnożenia
podczas oceny branie pod uwagę toku myślenia, nawet, gdy ostateczny wynik jest
błędny i odwrotnie – oceniać dobrze, jeśli wynik zadania jest prawidłowy, choćby
strategia dojścia do niego była niejasna (uczniowie dyslektyczni często prezentują styl
dochodzenia do rozwiązania niedostępny innym osobom, będącym na wyższym
poziomie kompetencji)
w trakcie rozwiązywania zadań tekstowych – sprawdzanie czy uczeń przeczytała treść
zadania i czy prawidłowo je zrozumiał, w razie potrzeby udzielanie wskazówek
nawiązywanie do realnych czynności w czasie i przestrzeni, odwoływanie się do
wyobraźni ( np. graf- strzałka nawiązuje do gestu wskazywania, drzewko do
zsypywanie)
stosowanie zasady wielozmysłowego przekazywania treści matematycznych na
konkretach, obrazkach, symbolach, odwoływanie się do konkretów i praktycznych
doświadczeń
używanie kolorów w rysunkach , schematach graficznych, utrwalanie kierunków
wielokrotne wykonywanie rysunków podobnych i odwróconych np. różnie ułożonych
na płaszczyźnie
dopuszczanie do korzystania z kalkulatora, komputera , po zasięgnięciu opinii z
poradni ( np. w przypadku głębokiej dyskalkulii) i decyzji nauczyciela
stosowanie gotowych skróconych materiałów do pracy np. z mniejsza ilością zadań
tego samego typu
f) Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie języków
obcych
zwalnianie tempa wypowiadanych słów (w fazie prezentacji leksyki) a nawet
wypowiadanie ich hiperpoprawnie, dzieląc na sylaby
podczas odczytywania tekstu wzorcowego przez nauczyciela pozwalać na korzystanie
z podręcznika
dawanie większej ilości czasu na opanowanie słówek, stosowanie metod
mnemotechnicznych (łańcuszek, mapa skojarzeń...)
objaśnianie nowych wyrazów za pomocą : - polskiego odpowiednika, - kontekstu,
- obrazka, - w formie opisowej, - podawanie synonimu lub antonimu,
- tworzenia związków wyrazowych
zapisywanie materiału do nauczenia w dwóch kolumnach obok siebie ( po polsku i w
języku którego uczeń się uczy)
nagrywanie czytanego przez nauczyciela tekstu i udostępnianie go w formie audio
( wzorce słuchowe)
wymagania w wypowiadaniu się na dany temat ograniczyć do kilku krótkich, prostych
zdań , kładzenie nacisku na umiejętność komunikowania się
stosowanie różnych bodźców słuchowych – np. różni lektorzy, oglądanie filmów w
wersjach oryginalnych itp.
angażowanie do wykonywania pomocy dydaktycznych (np. możliwość poprawienia
oceny) i organizowania gier i zabaw dydaktycznych w obym jezyku)
wprowadzanie materiału gramatycznego za pomocą wykresów, zestawień, tabel.itp.
g)
Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie
przyrody
podawanie informacji i konstruowanie poleceń w prostszej formie (dzielenie
złożonych treści na proste, bardziej zrozumiałe części)
w szczególnych przypadkach omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym
stopniu trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej
podstawy programowej)
wprowadzanie na lekcji aktywnych metod nauczania, angażujących jak największą
ilość zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, ruch, smak )
stosowanie różnorodnych form pracy (np.modele, makiety), używanie wielu pomocy
dydaktycznych
uczenie sposobów sporządzania aktywnych notatek z lekcji np. main mapy, oraz
sposobów przygotowywania się do sprawdzianów
h)
Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie
historii, WOS-u
uwzględnianie trudności z zapamiętywaniem długich nazw, nazwisk, dat
stosowanie technik skojarzeniowych (podczas uczenia) ułatwiających zapamiętywanie
przyzwolenie na rozłożenie w czasie dla przyswojenia większej partii materiału,
stosowanie większej ilości powtórzeń
w związku z dużym, problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z
danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien
znaleźć odpowiedź, czytając dany materiał
zróżnicowanie form sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć
ocenianie na podstawie wypowiedzi pisemnych
przeprowadzanie sprawdzianów ustnych „z ławki”, niekiedy odpytywanie
indywidualnie np. na konsultacjach
w czasie odpowiedzi ustnych dawanie chwili czasu na przypomnienie, wydobycie z
pamięci nazw, terminów, dyskretne naprowadzanie
wykorzystywanie aktywnych metod zapamiętywania np. rysowanie na boisku
szkolnym osi czasu i „chodzenie” po najważniejszych wydarzeniach danego okresu
ocenianie wszelkich prac dodatkowych wychodzących poza podstawowe wymagania
odsyłanie do encyklopedii, słowników, dodatkowych źródeł np. filmów historycznych
i)
Działania nauczyciela sprzyjające pokonywaniu trudności ucznia w zakresie
wychowania fizycznego, muzyki, plastyki
zapewnienie większej ilości ćwiczeń, aby uczeń opanował daną sprawność
w razie potrzeby zwolnienie ucznia z wykonania ćwiczenia przerastającego jego
możliwości ruchowe
podczas oceniania brać pod uwagę stosunek do przedmiotu, wysiłek wkładany przez
ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki zajęć
wielokrotne, cierpliwe tłumaczenie i wyjaśnienie reguł gier sportowych
podpowiadanie tematu pracy plastycznej czy technicznej, w miarę możliwości
ukierunkowywanie, naprowadzanie, pokazywanie na przykładzie
pozwalanie na korzystanie ze śpiewników, wzorów, zapisów nutowych
nie branie pod uwagę błędów w zapisie nutowym
nie zmuszanie na siłę do śpiewania czy tez ćwiczeń ruchowych sprawiających
uczniowi dużą trudność
Materiały wypracowane na warsztatach metodycznych pod kierunkiem Anny Zych –
doradcy metodycznego zakresie pomocy psych-ped (terapia pedegogiczna)
