::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 1 ::

Filozofia prawa – ontologia: pyta się o to co jest prawo? Relacja prawo a adresat.

Jurysprudencja – stosowanie prawa. Wyrok. Co się pojawia w przypadku naruszeń normy prawnej.

W ogólnym znaczeniu prawoznawstwo. We Francji oznacza również ustalone
orzecznictwo sądowe.

Teoria prawa – stosunek prawny, podmioty prawa, czynność prawna .

Prawo jest to: (prof. Jabłońska) przymusowy porządek ogólnych norm ustanowionych lub

uznanych przez państwo w celu zorganizowania ram strukturalnych swobody
działania podmiotów społecznych, zapewnienia im możliwości uczestniczenia w
procesach decyzyjnych w państwie oraz zagwarantowania pewności i
bezpieczeństwa stosunku współpracy i konkurencji społecznej.



Cechy prawa:

1. Przymusowe
2. Określane ogólnymi normami
3. Ustanowione lub uznane przez państwo

 Alternatywa rozłączna – alternatywa wykluczająca: „albo….albo….”

PRAWO

dr Piotr Lewandowski

W Y K Ł A D – 2 – 2009-10-04

Ontologia lub metafizyka (por. metafizyka

klasyczna)

-

podstawowy

obok epistemologii dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i
zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego
sposobów, przedmiotu i

jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni,

konieczności i możliwości.

Alternatywa rozłączna albo p, albo q

Oznaczenie: p ⊻ q

Przykład: Albo Kowalski jest lekarzem, albo Malinowski jest lekarzem.

Objaśnienie: Prawda, gdy dokładnie jeden z nich jest lekarzem. Fałsz, gdy obaj są lekarzami.
Fałsz, gdy żaden nie jest lekarzem.

W logice należy dokładnie rozróżniać spójnik lub od spójnika albo i od złożonego
spójnika albo… albo. Każdy z nich ma inne znaczenie, ponadto w pewnych przypadkach
specjalnych obowiązują inne konwencje: w języku prawniczym alternatywę rozłączną może
wyrazić także pojedyncze albo, za to dysjunkcję pojedyncze lub podwójne bądź. Język
naturalny rzadko przestrzega tu jakichkolwiek rozróżnień

Na określenie alternatywy rozłącznej używa się także terminów alternatywa wykluczająca,
niezgodność

logiczna,

sprzeczność

logiczna,

kontrawalencja,

różnica

symetryczna lub ekskluzja. W informatyce i elektronice alternatywę rozłączną wyraża
spójnik Xor, rzadziej Eor, czasem także ExOr. Ponieważ alternatywa rozłączna oznacza
różną wartość logiczną zdań składowych, zapisuje się ją też czasem p ≠ q.

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 2 ::

A oto na czym w istocie polega różnica między alternatywą rozłączną a dysjunkcją.
Alternatywa rozłączna Albo Kowalski jest lekarzem, albo Malinowski jest lekarzem jest
fałszywa, jeżeli żaden z wymienionych panów nie jest lekarzem. Natomiast dysjunkcja Co
najwyżej Kowalski jest lekarzem albo Malinowski jest lekarzem pozostaje wówczas
prawdziwe.

Np. Albo wykonujesz zobowiązanie z tytułu wyrządzonej szkody poprzez zapłatę (forma
pieniężna) albo w sposób naturalny (naprawa, przywrócenie do stanu poprzedniego)

Albo przeznaczasz nieruchomość gruntową na zalesienie albo na działalność sadowniczą.



Państwo (J. Jedlinek):

Państwo jest to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi.
Trójelementowa definicja państwa:

1. Ludność
2. Terytorium
3. Władza najwyższa

Przymus łączy państwo z prawem. Państwo jako jedyny podmiot jest uprawniony do stosowania
przymusu w każdej postaci (pośredniego lub bezpośredniego). Tym prawem dzieli się z nami –
pojęcie samoobrony.



Przymus bezpośredni – sąd.



Bezpośrednim egzekutorem prawa jest komornik – wymusza stan zgodny z norma prawną
(zajmowanie majątku – ruchomości i nieruchomości).

Normy Prawne

:: Normy prawne dzielimy na:



Obyczajowe



Moralne - indywidualistyczne podejście do normy prawnej. Odróżnia się od etyki która
kodyfikuje normy moralne.

:: Moralność a prawo (różnice w stosunku do norm moralnych):



Przymus państwa



Charakter dwustronny – prawodawca a adresat prawa np. przestępca - ofiara



Norma prawna odnosi się do słów i czynów człowieka



Normy prawne są precyzyjne

:: Oddziaływanie moralności na prawo:

Moralność wpływa na poziomie stanowienia prawa.



normy prawne moralnie negatywne



normy prawne moralnie pozytywne



normy prawne moralnie obojętne

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 3 ::

Normy prawne moralnie pozytywne są najbardziej zbliżone do systemu prawnego.

Normy procesowe są moralnie obojętne. Odwoławcze np. termin zawity – przekroczenie terminu
skutkuje utraceniem przysługującego prawa w tym terminie. Np. prawo do złożenia odwołania od
decyzji administracyjnej, od wyroku.

:: Stanowienie prawa

Tworzenie prawa - petryfikacja stosunków praktycznych – obserwacja społeczeństwa przez
państwo – uznanie pewnych norm/zwyczajów które będą akceptowane i stosowane.

:: Norma prawna



Czym jest norma?

o

Norma jest wypowiedzią którą umieszcza się w szerszej grupie norm postępowania.

o

Norma prawna jest wzorcem zachowania.

o

Norma postępowania - nazywa się wypowiedź bezpośrednio formułującą odniesiony

do osób nakaz lub zakaz określonego zachowania w określonych okolicznościach.



Norma postępowania nie jest:

o

optatywem - wypowiedź zawierająca życzenie

o

nie jest oceną - zawiera zakaz lub nakaz i skierowana jest do osoby



Definicja normy prawnej:

Norma prawna jest dyrektywą postępowania. Jest wypowiedzią o charakterze

dyrektywnym.

Budowa normy prawnej:

Przepis prawa to podstawowa jednostka redakcyjna tekstu prawnego.

1. Hipoteza - wyznacza zakres zastosowania normy, to jest określa wobec kogo i w jakich

okolicznościach norma jest stosowalna. Określenie adresata ma się odbywać generalnie –
określić w możliwie szeroki sposób adresatów.

Norma prawna to wypowiedź zawierająca dyrektywę postępowania o charakterze

abstrakcyjnym i generalnym skonstruowaną z przepisów prawnych, według

określonych zasad, zgodnie z założoną koncepcją jej budowy.

Petryfikacja <gr. pétra – skała + łac. facio – robię, czynię>

 W geologii jest

to

proces

polegający

na

lityfikacji

(np.

zlityfikowanie piasku w piaskowiec).

 W przenośni określenie to stosuje się mówiąc o utrwalaniu czegoś w

określonej formie np. petryfikacja zasad, prawa, struktury społecznej.

 W języku literatury, filmów i gier fantasy termin ten rozumie się jako

„zesztywnienie”, „skostnienie” człowieka lub innej istoty, bądź ich przemianę
w kamień.

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 4 ::

2. Dyspozycja – wyznacza sposób postępowania jakiego od adresata normy w okolicznościach

wskazanych w hipotezie wymaga prawodawca. Dyspozycja jest określana w sposób
abstrakcyjny. Zachowanie określone w sposób rodzajowy.

3. Sankcja – określa jakie negatywne następstwa zastosuje państwo wobec adresata normy, o

ile nie zachowa się on zgodnie z treścią dyspozycji w okolicznościach przewidzianych w
hipotezie.

:: Rodzaje sankcji:



Karna



Egzekucyjna

(wykonanie bezpośrednie – przywrócenie stanu sprzed naruszenia normy – eksmisja;
pośrednie - odszkodowanie)



Nieważności

(polega na niedopełnieniu np. procedury przy podpisaniu aktu notarialnego – posiadanie
samoistne, np. sprzedaż nieruchomości - przy sprzedaży nieruchomości nie zachowanie formy
aktu notarialnego skutkuje nieważnością)

:: Podział norm prawnych:



lex plus quam prefecta – gdy mamy do czynienia przynajmniej z dwoma sankcjami.



lex perfecta – sama sankcja nieważności

Lex plus quam perfecta (dosł. prawo bardziej niż doskonałe), to norma

prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności. Oznacza

to, że postępowanie sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego zakazuje określona

norma spotyka się ze ściganiem przez organy wymiaru sprawiedliwości (sankcja

karna), a same skutki postępowania zostaną cofnięte (sankcja nieważności).

Przykładowo: zawarcie małżeństwa przez osobę będącą już w związku

małżeńskim (bigamia) uruchamia podwójne negatywne skutki. Osoba taka

podlega odpowiedzialności karnej, a małżeństwo późniejsze jest nieważne,

chyba że pierwsze ulegnie rozwiązaniu (konwalidacja).

Lex perfecta (dosł. prawo doskonałe), to norma prawna opatrzona sankcją

nieważności. Oznacza to, że skutki postępowania zostaną cofnięte i nie wywołają

zamierzonych skutków prawnych.

Przykładowo: może być nieprawidłowe sporządzenie testamentu, np. w

formie wydruku komputerowego. Nie dochowanie przewidzianej przez prawo

formy sporządzenia testamentu spowoduje jego nieważność i niemożność

powoływań się nań.

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 5 ::

Lex minus quam perfecta (dosł. prawo mniej niż doskonałe), to norma

prawna opatrzona sankcją represyjną (karną). Oznacza to, że postępowanie

sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego zakazuje określona norma spotka się ze

ściganiem przez organy wymiaru sprawiedliwości i możliwością nałożenia sankcji

karnej na osobę, która normę naruszyła.

Tego rodzaju normy zawiera przede wszystkim prawo karne opisując czyny

przestępcze. Dokonanie takiego czynu uruchamia ściganie, którego

wynikiem może być nałożenie sankcji karnej (kary).



lex minus quam perfecta – normy zawierające same sankcje karne



lex imprefecta – art. 96 kodeks rodzinny. Bez sankcji

:: Podziały przepisów prawnych:



Podział I (dychotomiczny):

o

lex specialis (szczególny) – art. 149 KK Art. 149 „Matka, która zabija dziecko w

okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.”

Art. 96. § 1. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim.
Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla
dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

Lex

imperfecta (dosł.

prawo

niedoskonałe)

– norma

prawna pozbawiona

jakiejkolwiek sankcji.

Naruszenie takiej normy nie spowoduje skutków negatywnych dla osoby,

która ją złamała. Brak sankcji nie musi oznaczać, że prawodawca popełnił

błąd. Powodem nie opatrzenia normy żadną sankcją może być brak takiej

potrzeby, bądź przewidywana nieskuteczność sankcji – niemożność

przymuszenia

do

postępowania

zgodnego

z

normą

(niemożność

wyegzekwowania normy).

Przepis szczególny, indywidualizujący grupę podmiotów, np. matka, Policja (Ustawa
o Policji jest lex specialis w stosunku do Ustawy Kodeks Pracy)

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 6 ::

Normy

semiimperatywne,

wraz

z normami

względnie

wiążącymi (ius

dispositivum), są charakterystyczne dla stosunków zobowiązaniowych, a w

szczególności stosunków umownych, między podmiotami niezależnymi i równymi z

formalnego punktu widzenia. Ustawodawca dostrzegając jednak ekonomiczną

nierówność między niektórymi podmiotami decyduje się na wprowadzenie norm

chroniących słabszą stronę stosunku prawnego a zarazem gwarantujących

tzw. swobodę umów, czyli właśnie normy semiimperatywne. Strony mogą

regulować

swoje

uprawnienia

i

obowiązki

w

sposób

odmienny

od dyspozycji zawartej w takiej normie, jednak aby zmiany takie były skuteczne

muszą być one korzystniejsze dla strony słabszej. Normy semiimperatywne

wyznaczają więc stronie słabszej minimalny zakres uprawnień (których nie można

bardziej ograniczyć) i maksymalny zakres obowiązków (których nie można

zwiększać).

o

lex

generalis

(ogólny)

-

art.

148

KK§

1.

Kto

zabija

człowieka,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat
pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności



Podział II

o

ius cogens – przepis bezwzględnie obowiązujący – nie dopuszcza jakiejkolwiek

zmiany w drodze czynności prawnej np. art. 169 kodeksu morskiego.

o

ius dispositivum – przepis względnie obowiązujący – art. 510 kc - Umowa

sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia
wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły

o

ius semi-dispositivum – (semi imperatywny) – kodeks pracy. Możliwa jest zmiana

poprzez czynność prawną ale tylko gdy zmiany wpływają na korzyść np. pracownika.

Przepis prawny bezwzględnie obowiązujący (imperatywny), który nie dopuszcza
odmiennego uregulowania przez strony stosunku prawnego kwestii w nim
uregulowanych, naruszenie ius cogens powoduje sankcję nieważności czynności
prawnej

Występuje najczęściej w prawie zobowiązań, widoczny w takich zwrotach jak; „w
brku odmiennej umowy”, „w braku odmiennego zastrzeżenia umownego”.

Norma semiimperatywna (ius semidispositivum) to norma prawna wyznaczająca

pewne ramy postępowania, dająca swobodę stronom stosunku prawnego, ale w

pewnych tylko granicach.

::

PRAWO

::

WYKŁAD 2

:: 7 ::

Normy

semiimperatywne

stosuje

się

w Prawie

konsumenckim,

np. konsument ma prawo odstąpienia od umowy z przedsiębiorcą w ciągu

określonego czasu bez podania przyczyny. W umowie strony mogą jednak ten czas

wydłużyć, nie mogą zaś tego okresu skrócić lub w ogóle wyłączyć możliwość

odstąpienia od umowy przez konsumenta. Innym przykładem zastosowania norm

semiimperatywnych są normy Prawa pracy, określające minimalne standardy, jakie

powinien zapewnić pracodawca pracownikowi - standardy lepsze są dozwolone, ale

niekonieczne.

Rodziny prawa



Rodzina systemowa prawa – prawo romańsko-germańskie – kontynentalne charakteryzuje
się:

 prawo stanowione – organ stanowiący o uchwaleniu prawa - sejm, senat - rozdział

na prawo publiczne i prywatne

 posługuje się pojęciami ogólnymi – definicje ogólne stosowane potem w innych

gałęziach prawa pojęcie – winy, szkody



Rodzina systemowa prawa – prawo anglosaskie (Common Law) – prawo może być
stanowione przez tych którzy je stosują np. sędzia (precedens)



Prawo Islamskie - są cztery źródła prawa w islamie. Najważniejsza jest święta księga
islamu, Koran – dlatego prawo to jest prawem religijnym, następna po nim jest Sunna, zbiór
relacji dotyczących życia Mahometa. Kolejne dwa źródła to już narzędzia prawne: kijas
(rozumowanie przez analogię) oraz idżma (jednomyślna zgoda). Islam nie uznaje rozdziału
życia świeckiego i religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację
władzy religijnej jak i codzienne życie muzułmanina. Szariat opiera się na założeniu, że prawo
musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki.
Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii - konieczne, chwalebne,
dozwolone, naganne oraz zakazane.



Prawo dalekowschodnie - azjatyckie - kształtowało się pod wpływem buddyzmu czy
szintoizmu. Centralna sprawa jest obowiązek a nie uprawnienia. Każdy powinien dążyć do
doskonałości. Wzorce osobowe a nie reguły ogólne powinny być wzorcem do naśladowania.
Państwo odgrywa role drugorzędną.