Metody

Metody analizy 

demograficznej

Przedmiot 

analizy 

demograficznej

• Stan w danym momencie 

lub okresie, np. roku 
(można więc oceniać 
natężenie określonego 
procesu, strukturę lub 
korelację cech badanej 
populacji)

• Dynamika, rozumiana 

jako wszechstronna 
ocena zmian w czasie

Analiza demograficzna

• Wielkości absolutne: 

– jeśli odnoszą się do zbiorowości to nazywamy je zasobami (np. 

ludność Polski, mężczyźni, nowożeńcy)

– Jeśli odnoszą się do zdarzeń zachodzących w zbiorowościach – 

to nazywamy je strumieniami (np. urodzenia, małżeństwa)

• Odsetki (dane wyrażane w procentach)
• Do pełnej analizy potrzebne są także wielkości względne, a więc 

wzajemne relacje zasobów i strumieni (współczynniki 

demograficzne - rates): 

– Zasób do zasobu (np. współczynnik feminizacji, będący 

stosunkiem liczby kobiet do liczby mężczyzn)

– Strumień do strumienia (np. współczynnik rozwodów, stosunek 

liczby rozwodów do liczby małżeństw

– Strumień do zasobu (najczęstszy, np. ogólny współczynnik 

zgonów, stosunek liczby zgonów do liczby ludności)

Dane procentowe

Budowa współczynnika 

demograficznego

Obliczenie prostego współczynnika

Obliczenie prostego współczynnika

Liczba ludności

• Roczniki demograficzne ONZ zalecają, aby przy budowaniu 

współczynników demograficznych stosować liczbę ludności ze środku 

roku (szacunek z dnia 30 czerwca) lub średnią arytmetyczną ze stanu 

ludności z początku i końca roku. 

• GUS stosuje także liczbę ludności szacowaną w ostatnim dniu roku 

(31 grudnia).

Średnioroczne tempo zmian liczby ludności

gdzie:
T

- średnioroczny współczynnik tempa zmiany wyrażony w %,

L0, Lt

- liczba ludności w roku 0 i t.

Współczynniki można podzielić ze względu 

na szczegółowość  ujęcia badanego 

zjawiska:

• Współczynniki ogólne (surowe)
• Współczynniki cząstkowe (grupowe)

Współczynniki można podzielić ze względu 

na zasoby znajdujące się w mianowniku 

współczynnika:

• Pierwszej kategorii (w mianowniku są osoby, 

które mogą uczestniczyć w zdarzeniu)

• Drugiej kategorii (w mianowniku  występują 

zarówno osoby uczestniczące w zdarzeniu, jak 
i osoby, które w zdarzeniu nie uczestniczyły

Współczynniki można podzielić ze względu 

na rodzaj analizy:

• Współczynniki przekrojowe
• Kohortowe (wzdłużne)

Siatka demograficzna (Lexisa)

• Służy do jednoczesnego wyznaczania daty 

urodzenia, daty zgonu, i wieku poszczególnych 

osób. Posługując się nią, można łatwo ustalić 

liczby osób żyjących w dowolnym momencie i o 

określonym wieku lub roku urodzenia oraz liczby 

zmarłych w dowolnym okresie w powiązaniu z ich 

wiekiem lub rocznikiem urodzenia.

• Stanowi także narzędzie analizy kohortowej 

polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w 

czasie w wybranej zbiorowości ludzi.

Analiza kohortowa

• Kohorta – podzbiorowość ludzka, wyodrębniona ze 

zbiorowości na podstawie zdarzenia demograficznego 
lub społecznego wspólnego wszystkim członkom 

podzbiorowości w ściśle określonym miejscu i czasie. 
Wyodrębnienia dokonujemy  celem obserwacji i 

analizy wyróżnionych faktów demograficznych i 
społecznych w ciągu życia członków podzbiorowości, 

poczynając od wspólnego im zdarzenia.

• Generacja – kohorta, której wspólnym zdarzeniem 

było urodzenie

• Analiza kohortowa to ocena procesów zachodzących 

w czasie w kohorcie czy generacji.

Analiza kohortowa a poprzeczna

• Analiza wzdłużna (kohortowa) służy badaniu 

procesów demograficznych tak, jak one powstają i 
układają się z upływem czasu wraz ze wszystkimi 

towarzyszącymi  zmianami sytuacji materialnej, 
społecznej, kulturowej danej kohorty. (analiza 

kalendarza zdarzeń)

• Analiza poprzeczna ułatwia ocenę różnych procesów 

demograficznych w danym odcinku czasu 

Podstawowy model cyklu życia rodziny 

nuklearnej

Wydarzenia charakteryzujące

początek fazy

koniec fazy

Formowanie się

Zawarcie małżeństwa

Powiększanie się

Kurczenie się

Zgon pierwszego małżonka

Zanik

Zgon pierwszego małżonka

Zgon drugiego małżonka

Faza cyklu życia 

rodziny

Urodzenie pierwszego 
dziecka

Urodzenie pierwszego 
dziecka

Urodzenie ostatniego 
dziecka

Zakończenie 
formowania

Urodzenie ostatniego 
dziecka

Pierwsze dziecko opuszcza 
dom

Pierwsze dziecko opuszcza 
dom

Ostatnie dziecko opuszcza 
dom

Zakończenie kurczenia 
się

Ostatnie dziecko opuszcza 
dom

Kryteria podziału ludności na miejską i 

wiejską

• Kryterium statystyczne – określona liczba ludności 

(najczęściej 2 tys. mieszkańców) przesądza o 
zaliczeniu ludności danej miejscowości do ludności 

miejskiej.

• Kryterium administracyjne – fakt nadania 

miejscowości urzędowych praw miejskich.

• Czasem kryterium gęstości zaludnienia czy liczby 

ludności skupionej w centrum miejscowości w 
granicach zwartej linii zabudowy.