Metody

Metody analizy

demograficznej

Przedmiot

analizy

demograficznej

• Stan w danym momencie

lub okresie, np. roku
(można więc oceniać
natężenie określonego
procesu, strukturę lub
korelację cech badanej
populacji)

• Dynamika, rozumiana

jako wszechstronna
ocena zmian w czasie

Analiza demograficzna

• Wielkości absolutne:

– jeśli odnoszą się do zbiorowości to nazywamy je zasobami (np.

ludność Polski, mężczyźni, nowożeńcy)

– Jeśli odnoszą się do zdarzeń zachodzących w zbiorowościach –

to nazywamy je strumieniami (np. urodzenia, małżeństwa)

• Odsetki (dane wyrażane w procentach)
• Do pełnej analizy potrzebne są także wielkości względne, a więc

wzajemne relacje zasobów i strumieni (współczynniki

demograficzne - rates):

– Zasób do zasobu (np. współczynnik feminizacji, będący

stosunkiem liczby kobiet do liczby mężczyzn)

– Strumień do strumienia (np. współczynnik rozwodów, stosunek

liczby rozwodów do liczby małżeństw

– Strumień do zasobu (najczęstszy, np. ogólny współczynnik

zgonów, stosunek liczby zgonów do liczby ludności)

Dane procentowe

Budowa współczynnika

demograficznego

Obliczenie prostego współczynnika

Obliczenie prostego współczynnika

Liczba ludności

• Roczniki demograficzne ONZ zalecają, aby przy budowaniu

współczynników demograficznych stosować liczbę ludności ze środku

roku (szacunek z dnia 30 czerwca) lub średnią arytmetyczną ze stanu

ludności z początku i końca roku.

• GUS stosuje także liczbę ludności szacowaną w ostatnim dniu roku

(31 grudnia).

Średnioroczne tempo zmian liczby ludności

gdzie:
T

- średnioroczny współczynnik tempa zmiany wyrażony w %,

L0, Lt

- liczba ludności w roku 0 i t.

Współczynniki można podzielić ze względu

na szczegółowość ujęcia badanego

zjawiska:

• Współczynniki ogólne (surowe)
• Współczynniki cząstkowe (grupowe)

Współczynniki można podzielić ze względu

na zasoby znajdujące się w mianowniku

współczynnika:

• Pierwszej kategorii (w mianowniku są osoby,

które mogą uczestniczyć w zdarzeniu)

• Drugiej kategorii (w mianowniku występują

zarówno osoby uczestniczące w zdarzeniu, jak
i osoby, które w zdarzeniu nie uczestniczyły

Współczynniki można podzielić ze względu

na rodzaj analizy:

• Współczynniki przekrojowe
• Kohortowe (wzdłużne)

Siatka demograficzna (Lexisa)

• Służy do jednoczesnego wyznaczania daty

urodzenia, daty zgonu, i wieku poszczególnych

osób. Posługując się nią, można łatwo ustalić

liczby osób żyjących w dowolnym momencie i o

określonym wieku lub roku urodzenia oraz liczby

zmarłych w dowolnym okresie w powiązaniu z ich

wiekiem lub rocznikiem urodzenia.

• Stanowi także narzędzie analizy kohortowej

polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w

czasie w wybranej zbiorowości ludzi.

Analiza kohortowa

• Kohorta – podzbiorowość ludzka, wyodrębniona ze

zbiorowości na podstawie zdarzenia demograficznego
lub społecznego wspólnego wszystkim członkom

podzbiorowości w ściśle określonym miejscu i czasie.
Wyodrębnienia dokonujemy celem obserwacji i

analizy wyróżnionych faktów demograficznych i
społecznych w ciągu życia członków podzbiorowości,

poczynając od wspólnego im zdarzenia.

• Generacja – kohorta, której wspólnym zdarzeniem

było urodzenie

• Analiza kohortowa to ocena procesów zachodzących

w czasie w kohorcie czy generacji.

Analiza kohortowa a poprzeczna

• Analiza wzdłużna (kohortowa) służy badaniu

procesów demograficznych tak, jak one powstają i
układają się z upływem czasu wraz ze wszystkimi

towarzyszącymi zmianami sytuacji materialnej,
społecznej, kulturowej danej kohorty. (analiza

kalendarza zdarzeń)

• Analiza poprzeczna ułatwia ocenę różnych procesów

demograficznych w danym odcinku czasu

Podstawowy model cyklu życia rodziny

nuklearnej

Wydarzenia charakteryzujące

początek fazy

koniec fazy

Formowanie się

Zawarcie małżeństwa

Powiększanie się

Kurczenie się

Zgon pierwszego małżonka

Zanik

Zgon pierwszego małżonka

Zgon drugiego małżonka

Faza cyklu życia

rodziny

Urodzenie pierwszego
dziecka

Urodzenie pierwszego
dziecka

Urodzenie ostatniego
dziecka

Zakończenie
formowania

Urodzenie ostatniego
dziecka

Pierwsze dziecko opuszcza
dom

Pierwsze dziecko opuszcza
dom

Ostatnie dziecko opuszcza
dom

Zakończenie kurczenia
się

Ostatnie dziecko opuszcza
dom

Kryteria podziału ludności na miejską i

wiejską

• Kryterium statystyczne – określona liczba ludności

(najczęściej 2 tys. mieszkańców) przesądza o
zaliczeniu ludności danej miejscowości do ludności

miejskiej.

• Kryterium administracyjne – fakt nadania

miejscowości urzędowych praw miejskich.

• Czasem kryterium gęstości zaludnienia czy liczby

ludności skupionej w centrum miejscowości w
granicach zwartej linii zabudowy.