ROLA STRUKTURY „JA”. STRUKTURA „JA” JAKO MECHANIZM INTEGRACJI
JuŜ w końcu trzeciego roku Ŝycia moŜna u dziecka dostrzec pierwsze objawy jego zdolności
do poznawczego wyodrębniania siebie z otoczenia. MoŜna dostrzec wyłanianie się pojęcia
„Ja”. Pojęcie to tworzy się jako rezultat gromadzenia informacji dotyczących samego siebie.
Są to informacje o przebiegu i wynikach własnej aktywności, o stanach własnego organizmu,
o procesach psychicznych zachodzących w jednostce (jej myśli, fantazje, uczucia, a takŜe
odnoszące się do niej opinie innych ludzi). Informacje tego typu, ulegając przekształceniu i
uogólnieniu tworzą system, który wyodrębnia się od innych systemów poznawczych
funkcjonujących w umyśle.
Dzięki temu wyodrębnieniu człowiek ma zdolność rozdzielania doświadczeń takich, które
odnoszą się do niego i takich, które odnoszą się do obiektów świata zewnętrznego
(rozróŜnianie snów, fantazji, myśli, marzeń od tego co rzeczywiste). Ale struktura „Ja” to nie
tylko narzędzie orientacji. To zarazem podmiot działań, który porządkuje doświadczenia i
inicjuje czynności. Innymi słowy powstająca struktura „Ja” jest nie tylko uporządkowanym
magazynem informacji o samym sobie (tzw. samowiedzą), ale takŜe źródłem kryteriów ocen
oraz dąŜeń podmiotowych (dąŜeń do realizacji stworzonych przez siebie wizji stanów
poŜądanych – własnej osoby i świata). Porządkowanie doświadczeń i inicjowanie czynności
przez strukturę „Ja” dokonuje się dzięki temu, Ŝe zawiera ona ukształtowane w trakcie
rozwoju pewne trwałe przekonania dotyczące siebie – przekonania o tym kim jestem,
stanowiące podstawę poczucia toŜsamości.
Przekonania te tworzą się jako wynik spostrzegania, Ŝe jest się tą samą osobą w róŜnych
sytuacjach i zdawania sobie sprawy z tego, Ŝe inni rozpoznają w nas tę samą osobę.
Ustabilizowanie poczucia toŜsamości jest przesłanką do wytworzenia waŜnych mechanizmów
regulacyjnych u człowieka. Powstaje dąŜenie do zgodności tego, co człowiek czuje, myśli i
robi z tym, co odpowiada jego wyobraŜeniom o sobie samym. To, co niezgodne z tymi
przekonaniami człowiek stara się wyeliminować ze świadomości i pola działania. Nie zawsze
niestety się to udaje. Nieraz mogą pojawiać się treści niespójne z wyobraŜeniem o sobie
samym. MoŜe to być na przykład uczucie lęku u osoby, która uwaŜa się za odwaŜną, bądź
pojawiająca się pokusa dokonania czynu nieuczciwego u człowieka, który przypisuje sobie
wysokie walory moralne.
Ale i w samych wyobraŜeniach o sobie mogą istnieć niezgodności. Niespójność w sferze
toŜsamości moŜe być źródłem powaŜnych zakłóceń w zachowaniu.Powodem takiej
niespójności moŜe być fakt, Ŝe człowiek dąŜy do uzgodnienia obrazu swojego „Ja” z opiniami
otoczenia zewnętrznego. W związku z tym moŜna śmiało mówić o istnieniu tzw.
zewnętrznego i wewnętrznego „Ja”.
W naszym postępowaniu kierujemy się tylko wewnętrznymi wyobraŜeniami o nas samych,
bądź mamy na uwadze równieŜ opinie innych ludzi i postępujemy zgodnie z ich
oczekiwaniami.
Ta druga tendencja nazywana jest samonadzorowaniem lub obserwacyjną samokontrolą.
Ustalanie własnej toŜsamości to aktywny proces, który dokonuje się pod wpływem
czynników sytuacyjnych – społecznych oddziaływań uprzednio utrwalonych przekonań. Tak
więc określenie samego siebie nie jest odczytywaniem jakiegoś raz na zawsze ustalonego
zapisu, lecz jest konstruowaniem samego siebie w danej sytuacji według wewnętrznych lub
zewnętrznych kryteriów. Człowiek dąŜy teŜ do tego, by przypisywać sobie cechy pozytywnie
oceniane, bo jest to przesłanką pozytywnej samooceny, a więc i poczucia własnej wartości.
Oba wymienione aspekty struktury „Ja” poczucie własnej wartości i poczucie własnej
toŜsamości odgrywają istotną rolę jako czynniki nadające stabilność osobowości człowieka.
Innymi słowy są one przesłankami samokontroli.
Istota samokontroli polega na uporządkowaniu róŜnych sprzecznych dąŜeń i impulsów. Brak
