Podstawy prawa - ściąga

I Wstęp do Prawoznawstwa

Norma prawna

1) norma prawna – stanowi regułę zachowania wynikającą z przepisów

prawnych i gwarantowaną przymusem państwowym. Zawiera żądanie
określonego  zachowania  od  określonej  kategorii  osób  (adresata).  Jej
cechą  charakterystyczną  jest  generalność  (adresat  określony  przy
pomocy powtarzalnych cech) i abstrakcyjność (zachowanie do którego
się  odnosi  ujęte  w  sposób  umożliwiający  powtarzanie  korzystania  z
normy). Dzięki nim może być wielokrotnie używana.

Norma ma też charakter:

ogólny (każdy jest zobowiązany do jej przestrzegania (np. umowa

adhezyjna)

dwustronny (dla 1 obowiązek; dla 2 prawa – wyj, prawo karne)

Normy są podstawą do wydawania wyroków (skierowanych do osób) w III RP.

Budowa normy prawnej – 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w
jakich warunkach; jak powinien się zachować; co się stanie gdy tego
nie zrobi)

a) Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie

go poprzez deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy
adresata (wiek, stan zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego
działania. Hipoteza określa adresata nie jednym słowem.

b) Dyspozycja (jak powinien się zachować) – w treści ma: nakaz (ten

odnosi się do konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję
prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza
treść zapisaną w normie. Nakaz i Zakaz- zbiorczo nazywane
obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności
(uprawnienie do pewnego działania , wybór opcji zachowania nie jest
obligatoryjny „może” „ma prawo”)

c) Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie

treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr,
pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest
równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:

- Karna (penalna) za popełnianie czynów zabronionych

(przestępstwo, wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v
występek). Za przestępstwo – sankcje: grzywny, ograniczenia,
wolności, pozbawienia wolności (do 15 lat), 25 lat pozbawienia
wolności, dożywocie.

- egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie

czegoś co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym.

(Np. nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego,
v przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.

- nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie

rodzi skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego,
testament bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.

Są też normy pozbawione sankcji prawnych!

2.2 Budowa normy prawnej – 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm

określanych jako sprzężone

- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie

adresata i tego co powinien zrobić.

- norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę

przyjmuję n. sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za
niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).

3) Rodzaje norm prawnych: różnice charakteru i mocy.

a) bezwzględnie obowiązujące (imperatywne - ius cogens) – zawierają

niepodważalny nakaz państwa od którego nie można się uchylić
(odstępstwo = naruszeniu prawa > sankcja). Normy prawa karnego.

b) Względnie obowiązujące (ius dispositivum) – można się do nich

zastosować (dozwolenie) ale nie jest to konieczne, (np. zgoda że gdy w
umowie sytuacja nieprzewidywalna strony stosują prawo cywilne).

II)

Norma prawna, norma moralna

1) Dawniej normy te pokrywały się,
2) norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu

państwowego,

3) obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się –

ograniczone 4 typami relacji:

- pokrywające się (np. nie zabijaj)
- istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną

(np. zdrada małżeńska)

- sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym

np. nie donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie,
obłożony sankcją - kwestia ważności)

- obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami

które leżą w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak
towarowy, wypełnianie PIT-u).

III)

Przepis prawny

Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust.,
Może pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może
być w 2 przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).
Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg
kilku kategorii:

- nakazujące
- dozwalające
- zabraniające

2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie
obowiązujące,
3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis –

wyjątki wyłączające zasadę),

a) przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może

odesłać do innego przepisu (a nie tworzyć nowy który nie jest konieczny).
Stosuje się wówczas analogię (np. immunitet posła – immunitet senatora),

b) przepisy blankietowe – przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające

jednak warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np.
upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą
być obligatoryjne lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone
uprawnieniem: na mocy ust... ),

c) przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane gdy czynność

zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu
aktu normatywnego, dzielą się na wprowadzające – określające vacatio legis
i uchylające -

mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe

akty)

IV Stanowienie Prawa

Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie
nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez
rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze
np. wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy
(rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie - prawodawstwo powielaczowe).

Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.

Prawo musi być jawne – czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).

Nie działa wstecz,

jasne i zrozumiale,

unikające sprzeczności,

nie rodzi niemożliwych obowiązków,

jest względnie trwałe w czasie

Tok ustawodawczy:

a) inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat – uchwałą,

prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.

b) Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i

zgodność z prawem UE, kwestie finansowe.

c) Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, wystepuje

sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu
do komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można
wycofać, debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić.
Gdy dużo poprawek możliwy powrót do komisji. III
stanowisko komisji – Głosowanie- poprawek i całego projektu.

d) 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub

odrzucenie).

e) Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za

odrzuceniem).

f) 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.

V Stosowanie prawa

Jest ustaleniem czy między stronami istnieje stosunek prawny, lub stworzeniem
między stronami nowego stosunku prawnego.

a) ustalenie: sąd stwierdza czy takowy stosunek istnieje Musi był wyrok –

orzeczenie sądu o tym.

b) Stworzenie: wydanie aktu administracyjnego tworzącego stosunek prawny, lub

wyrok sądowy zmieniający stan prawny między 2 podmiotami prawa.

Stosując prawo ustalamy jaka norma prawna odnosi się do danego zdarzenia –
zastosowanie istniejącego przepisu prawnego (kwalifikacja). Aktami stosowania
prawa są wyroki sądowe, akty administracyjne. Akty te nie są powszechnie stosowane,
ani nie zawierają norm.

VI Przestrzeganie prawa, praworządność

1) Przestrzeganie prawa: zachowywanie się zgodne z zapisami norm prawnych.

Zachowywanie hierarchii aktów prawnych, a także zgodności aktów niższego
rządu z aktami prawnymi wyższego rzędu. Część aktów wykonawczych jest
przy tym delegowanych. Przy przestrzeganiu prawa ważna równość wobec
niego (jak najmniej immunitetów), a także skuteczność widoczna i odczuwalna
wykonywania sankcji prawnych. Założenie a’priori, że prawo funkcjonuje w
czasie i przestrzeni.

a) Prawo nie istnieje bez społecznego przyzwolenia (większość instytucji,

które go tworzą jest wybierane przez społeczeństwo),

b) reguluje relacje między jednostkami,

c) chroni wartości drogie społeczeństwu

2) Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w

konstytucji). Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w
państwie działają na podstawie przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla
przepisów państwowych). Dla praworządności potrzeba szerokiej regulacji
określającej relację państwo –obywatel (prawo publiczne). Treść, forma i tryb
uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność
jest stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej
działają na podstawie prawa i w jego granicach.

a) praworządność formalna – organy państwa przestrzegają prawa takim

jakie ono jest,

b) praworządność materialna – oprócz przestrzegania prawa, trzeba

sprawdzić czy jest to dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne,
jawne, niedziałające wstecz, jasne i klarowne, unikające sprzeczności
(ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych obowiązków,
względnie trwałe. „Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre
prawo”!!!

VII Wykładnia prawa

1) Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą

dla stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła
powstania.

a) błędy językowe w akcie prawnym, który zmienić można jedynie ustawą,

a które powodują rozbieżności,

b) rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego

znaczeniu prawnym,

c) wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego

stanu faktycznego.

2) Rodzaje wykładni prawa

a) według podmioty dokonującego:

2) Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia

ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest aktem
prawnym niższego rzędu).

3) Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie

przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego – ale inny niż
ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do
wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale
nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie
ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.

4) Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące

prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne
wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko

pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy
interpretacyjne – obowiązujące w danej sprawie, choć będące także
pomocą dla sędziów.

5) Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo)

zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę
wskazówki, przy stanowieniu prawa.

b) według metody

1) Słowna (językowo – logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę

zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.

2) Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez

ustalenie celu dla jakiego go wydano

3) Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne

jest miejsce w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi
wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.

4) Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą

materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów
dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.

c) według wyniku:

1) Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną

wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.

2) Ścieśniająca: odwrotność
3) Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym

rozumiane jak w mowie potocznej.

VIII Źródła prawa

Za podstawowe uważany jest akt prawny będący aktem normatywnym, istnieje
hierarchia źródeł prawa. Konstytucja dzieli je na:

1) Źródła prawa powszechnie obowiązującego (dla całego kraju i akty prawa

lokalnego)

a) Konstytucja: w p. unitarnych 1 szczególny akt prawny. Najwyższa moc

postępowania. W III RP uchwalana 2/3 głosów Zgromadzenia
Narodowego, zatwierdzona w referendum (>50%), podpisana przez
prezydenta. Jej szczególna treść dotyczy: ogólnych zasad ustrojowych,
określenia naczelnych organów władzy państwowej i ich kompetencji,
praw i wolności obywatela, samorządu terytorialnego i finansów
publicznych. Wymaga ona publikacji. Konstytucje dzielimy wg: sposobu
zmiany, trybu uchwalenia, czasu obowiązywania, zawartości
merytorycznej

b) Umowy międzynarodowe (ratyfikowane): Część poniżej konstytucji,

część równa ustawom. Podpisuje je RM, ale prezydent ratyfikuje i
zarządza publikacje w Dz. U. Część z nich wymaga zgody wyrażonej w

referendum (i stąd ważność). Ratyfikacja prawem ale nie obowiązkiem
prezydenta (potrzeba kontrasygnaty).

c) Ustawy: akty szczególnego rodzaju. Wydawane jedynie przez Sejm. Ma

samoistną moc obowiązywania (do jej wydania nie potrzeba
szczególnych uprawnień), Zmieniana tylko inną ustawą (choć może to
być inna ustawa). Może też uchylać ważność innych aktów prawnych
(mniej ważnych). Na regulowanie niektórych rzeczy ma wyłączność
(bodżet, prawa i wolności, kompetencje organów państwa). Musi być
ogłoszona w Dz.U. Uchwalana większością (50%+1, przy obecności ½
liczby posłów).

d) Rozporządzenie: akt podstawowy (wykonawczy do ustawy). Ustawa

mówi o istnieniu czegoś, resztę czyli np. kompetencje tego czegoś
określa rozporządzenie. Ustawodawca sam odsyła do rozporządzenia
(przepis blankietowy). Wydawane jest przez egzekutywę. Wydawane na
podstawie przepisu (obligatoryjne v fakultatywne). Konieczność druku
w Dz.U. Upoważnienie do wydania musi być szczegółowe:

- podmiotowo (dokładnie wskazywać podmiot do wydania

rozporządzenia),

- przedmiotowo (określać przedmiot regulacji)
- treściowo (treść rozporządzenie nie szeroka)

e) akty prawa miejscowego: wydawane przez wojewodę –

rozporządzenia i wydawane przez radę gminy, czy powiatu uchwały.
Jako akty podstawowe potrzebują upoważnienia zawartego w ustawie.
Publikowane są w Dz. Wojewódzkim lub wywieszane na słupach
ogłoszeń.

2) Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

Uchwały i zarządzenia zawierające przepisy np. regulamin Sejmu. Kierowane
do struktur administracyjnych bezpośrednio podlegających organowi
wydającemu. Dzielą się na uchwały (od podmiotu zbiorowego) i zarządzenia
(od podmiotu pojedynczego). Publikowane są w Monitorze Polskim i nie
muszą mieć charakteru normatywnego.

IX Akt Prawny

Jest wyrazem woli państwa wydanym w odpowiedniej formie, w określonym trybie.
Powstaje poprzez czynności prawne (np. umowa dwustronna), akty administracyjne
(np. eksmisja) lub orzeczenia sądowe (szczegół z abstrakcyjnej normy, uznanie że
zaszedł stosunek prawny). Może mieć charakter ogólny. Może mieć zarówno
charakter normatywny, jak i nie normatywny (akt stosowania prawa).

1) Akt normatywny: zawiera normy prawne, a z nich buduje normy zachowań.

Ma charakter powszechnie obowiązujący. Stanowiony przez organy
prawotwórcze. Stanowi prawo.

2) Akt stosowania prawa: Nie jest powszechnie stosowany, nie zawiera ogólnych

norm, Jest to decyzja organu państwowego dotycząca konkretnej sprawy i
odnosząca się do konkretnego adresata. Wydawany jest przez różne organy
państwa w jego imieniu. Wynik stosowania prawa.

X Luki w prawie i sposoby ich uzupełniania

Założenie, że system prawny obowiązujący w państwie jest zupełny – utopijne.

1) Życie szybsze niż proces legislacyjny (problemy zwłaszcza w prawie karnym).
2) Często zapis jest niezrozumiały, ale nie dostrzega tego stosujący prawo – luka

pozorna (wypełniana poprzez wykładnię celowościową).

3) Luki rzeczywiste (konstytucyjne), powstają gdy ustawodawca przypadkowo

ominął zagadnienie. Mają też miejsce gdy brak rozporządzeń dla określenia
pojęć.

Uzupełnianie luk:

1) Analogia z prawa: Organ stosujący prawo (sąd) na podstawie zasad systemu

prawnego tworzy nową normę prawną (precedens), na którą można się
powołać. Niemożliwe w III RP, bo u nas normy tylko w Sejmie.

2) Analogia z ustawy: Sąd rozstrzygający normę prawna poszukuje zapisu

prawnego porządkującego podobna sytuację. W Polsce zabieg stosowany w
prawie cywilnym.

Żadna analogia nie jest stosowana w prawie karnym!!!

XI Obowiązywanie prawa w czasie przestrzeni i wobec osób

w czasie:

- okres vacatio legis,
- lex retro non agit,
- lex retro derogat lex priori,

w przestrzeni:

- na terytorium państwa: konstytucja, ustawy,
- akty prawa lokalnego na terytorium gdzie organ wydający ma

uprawnienia do jego stanowienia,

3) co do osób:

- obowiązuje osoby fizyczne jak i organizacje społeczne,
- wyjątkiem immunitet.

II Prawo Konstytucyjne

XI Sejm i Senat

1) Sposób wybierania- Sejm wybory 5 przymiotnikowe; senat 3 przymiotnikowe.

Wybory do Sejmu zarządza prezydent min. Na 90 dni przed upływem kadencji
a odbywają się one w jeden z 30 ostatnich dni kadencji liczonej od I
posiedzenia. (de facto wydłużenie kadencji).

a) Powszechne: pozwalają na uczestnictwo według zasad biernego (21; 30

lat) i czynnego prawa wyborczego. Rejestry wyborcze prowadzone przez
gminy (zadanie zlecone od adm.) zawierają nazwiska mieszkańców
posiadających prawa wyborcze, na ich podstawie tworzy się spisy
wyborców. W obwodzie głosowania 0,5-3tys. wyborców (nr komisji = nr
obwodu). Powszechność (w RP) oznacza także, że wybory odbywają się
w dzień wolny od pracy.

b) Bezpośrednie: głosowanie osobowe (tak jak testament i adopcja) i

imienne (podpis na liście).

c) Tajne: głosowanie, a nie wybory. Nie trzeba ujawniać swoich danych

osobowych na (ostemplowanej) karcie do głosowania. Ostemplowana
urna.

d) Równe:

- formalnie – każdy ma tyle samo głosów (d. w UK głosowanie

pluralne)

- materialnie – głos każdego liczy się tak samo (d. kurialne),

dlatego tak istotny jest podział na okręgi wyborcze (41 do Sejmu,
40 do Senatu). W okręgu zamieszkuje określona liczba
wyborców, dlatego okręgi takie by iloraz l. posłów z danego
okręgu i l. mieszkańców tegoż kręgu by względnie równy w skali
całego kraju – tzw. norma przedstawicielska. W okręgach
wybiera się 7-19 posłów.

W wyborach do senatu równość formalna wybiera się 2-3 (wyj. Warszawa – 4), brak
materialnej.

e) proporcjonalne: W okręg dana partia uzyskuje taką liczbę mandatów

jak jest proporcjonalna do liczby oddaną na nią głosów. By nie było
posłów ułamkowych – systemy przeliczania głosów.

PKW: sprawdza, które ugrupowania przekroczyły próg wyborczy w skali kraju. Te
które to zrobiły powrót do okręgów na podział mandatów. Deformacje wtórne i
pierwotne. Lista okręgowa zawiera min. 12 nazwisk, kto wszedł- decyduje lista
głosów na nazwisko, w Polsce preferuje się głosowanie na listy wyborcze. Do
senatu wybory większościowe.

O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy!!!

Kadencyjność: de iure 4 lata. Kadencja zaczyna się od pierwszego posiedzenia
nowo wybranego Sejmu (dla senatu także) i kończy w dzień poprzedzający I
posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Zatem Sejm obraduje w sposób permanentny.

Pierwsze posiedzenie Sejmu zarządzane jest przez prezydenta, prowadzi je z
początku marszałek senior, a zaczyna się ono wyborem marszałka.

- Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (2/3 ustawowej l.

posłów) co pociąga rozwiązanie Senatu.

- Prezydent może rozwiązać Sejm gdy ten prze 4 m-ce nie uchwali

budżetu, lub nie wybierze premiera (w 3 podejściach).
Rozwiązanie to musi być zaopiniowane przez marszałka.
Wówczas nowe wybory w tempie błyskawicznym (45 dni od
zarządzeni, a I posiedzenie 15 dni od wyborów).

Organizacja działalności: Permanentny tryb pracy, jawność posiedzeń (choć
wyjątki).

2) Organy

b) organy kierownicze

- marszałek (Sejmu/Senatu): Organ konstytucyjny, ważna rola

zapisana w art. 110 konstytucji - przewodniczy obradom, strzeże
praw Sejmu i porządku w nim (straż), reprezentuje go na
zewnątrz. Czuwa na terminowością i tokiem prac (mianuje i
odwołuje szefa kancelarii sejmu). Kieruje pracami prezydium
Sejmu i konwentu seniorów. Sam ustala granice swojego
następstwa (wice).

- Prezydium (marszałek i wice marszałkowie-w sejmie nie

określona liczba, w senacie-3), Ustala ono plan prac Sejmu,
terminy posiedzeń (na 3 m-ce w przód). Dokonuje wykładni
regulaminu Sejmu, organizuje współpracę komisji, opiniuje
sprawy wniesione do marszałka.

- Konwent seniorów (prezydium + przewodniczący klubów

poselskich + przewodniczący kół poselskich, które miały własne
listy wyborcze): koordynuje prace kół i klubów parlamentarnych.

c) Organy pomocnicze

- komisje parlamentarne – w nich zasadnicze prace ustawodawcze.

Dzielą się na:

stałe: resortowe (odpowiadające ministerstwom także
semantycznie), funkcjonalne (do zadań np. etyki,
regulaminowa). W nich przygotowywane akty prawne i
rozstrzygnięcia (obrady jawne)

ad hoc: dla rozwiązanie konkretnego problemu

śledcze: powołana dla zbadania sprawy, wchodzi w
kompetencje judykatywy, działa wg kpk. Powoływane tylko
przez Sejm (bo tylko on ma funkcję kontrolną).

3) Prawa (Art.105)i obowiązki

a) Mandat: wolny-czyli: uniwersalny, nieusuwalny (w trakcie

kadencji) i niezależny(od poleceń wyborców).

b) Obowiązki: Uczestnictwo w pracach Sejmu i w Komisjach

(co najmniej 1) – jeśli nie potrzeba usprawiedliwienia, jeśli nie
pojadą po diecie. Kontakt z wyborcami – z Sejmu środki na
biuro poselskie. Niepołączalność urzędów (nie może być:
wojewodą i wice, podsekretarzem stanu w ministerstwie, praca
w administracji, radnym. Nie może prowadzić działalności
gospodarczej wykorzystującej majątek skarbu państwa lub
samorządu. Złożenie oświadczenia majątkowego (do 30.IV) na
ręce marszałka Sejmu – w nim: o środkach pieniężnych,
nieruchomościach, uczestnictwo w spółkach kapitałowych,
osobowych, o zarobkowaniu i mieniu ruchomym o wart. pow.
10tys., zobowiązań pow. 10tys., o współwłasności
małżeńskiej.

c) Prawa:

- bezpłatne przejazdy środkami komunikacji
- immunitet-dotyczy odpowiedzialności karnej i karno-

administracyjnej, nie dotyczy cywilnej: formalny (dotyczy
czynów karalnych nie związanych z wykonywaniem mandatu,
jest wzruszalny - można się go zrzec) i materialny
(parlamentarzysta za działalność związaną z wykonywaniem
mandatu odpowiada tylko przed Sejmem jeżeli naruszy prawa
osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko
za jego zgodą 2/3. Chroni w czasie kadencji i po jej zakończeniu,
niewzruszalny np. głosowanie za kolege, obrażenie z mównicy.

- Nietykalność poselska: nie może zostać aresztowany, ani

zatrzymany bez zgody Sejmu. Wyjątek złapanie na gorącym
uczynku (wówczas max 72h: 48 zatrzymanie, 24 na orzeczenie
sądu)

- Dieta poselska

XIII Prezydent sposób wybierania i uprawnienia

1) Wybór: Obywatel RP, mieszkający na jej terytorium, który ukończył 35 lat.

Urząd od konstytucji marcowej, przywrócony w małej konstytucji z ’52 r.

2) Opróżnienie urzędu: śmierć, rezygnacja, trwała niezdolność do pełnienia

funkcji (zatwierdzona przez 2/3 głosów ZN), orzeczenie trybunału Stanu,
uznanie nieważności wyborów.

3) Pozycja ustrojowa:

a) dualizm egzekutywy,
b) funkcja arbitra (między Sejmem, a rządem),
c) wybór bezpośredni,
d) kadencyjność,

e) odpowiedzialność przed ZN, choć może wnosić pozwy do sądu,
f) wydaje akty wykonawcze (rozporządzenia) zapisane w art.142

konstytucji, za zgodą premiera.

4) Uprawnienia prezydenta:

a) Asygnata aktów prawnych, nominacje sędziowskie i profesorskie,

akty łaski, ordery i odznaczenia, wprowadza stan wyjątkowy.

b) Względem legislatywy:

- zarządza wybory i zwołuje I posiedzenie Sejmu,
- w 2 przypadkach może rozwiązać Sejm – budżet, premier),
- inicjatywa ustawodawcza i prawo do zarządzania referendum (za

bezwzględną zgodą Senatu),

- inicjatywa hamująca (veto, odesłanie do TK),

Względem rządu:

- powierza tworzenie rządu – daje 30 dni na zrobienie tego jeśli 2

razy nic rozwiązanie parlamentu,

- może wnioskować o postawienie członka RM (przez Sejm) przed

Trybunałem Stanu,

- przewodniczy Radzie Gabinetowej,

Uprawnienia względem judykatywy:

- absolutne prawo łaski, akt łaski,
- prawo abolicji (uznaje że jakiś czyn przestał być zabroniony – był

bez wyroku),

- amnestia („darowanie resztek kar”),
- powołuje sędziów (i ustala ich pensje) na wniosek krajowej rady

sądowniczej, ale bez Sędziów TK (prezesa i wice z
przedstawionych mu 2 kandydatów) i TS,

Kompetencje w polityce zagranicznej:

- reprezentuje państwo,
- decyzje personalne o obsadzie funkcji ambasadora i konsula gen.

(choć kandydat na wniosek MSZ) + kontrasygnata szefa MSZ i
premiera,

- ratyfikuje umowy międzynarodowe-czasem potrzeba akceptacji

Sejmu,

- decyzje o postawieniu w stan wojny,

zwierzchnik sił zbrojnych, decyduje o mobilizacji, a na czas
wojny na wniosek premiera mianuje naczelnego wodza,

Za przestępstwa i nie podpisanie ustawy odpowiada przed TS,

XIV Rada Ministrów

1) Powoływanie:

a) Prezydent desygnuje kandydata na premiera, ten proponuje skład

RM, powołuje premiera i RM w 14 dni od I posiedzenia Sejmu, lub
dymisji poprzedników.

b) Max 14 dni potem wniosek o wotum zaufania- bezwzględna >przy

min. ½,

c) Bez tego wybiera Sejm bezwzględną większością.

2) Dymisja:

a) obligatoryjnie składa premier na I posiedzeniu Sejmu, przyjęta przez

prezydenta,

b) brak wotum zaufania, lub wotum nieufności,

3) Pozycja ustrojowa:

a) konstytucyjny organ kolegialny o szerokich uprawnieniach,
b) odpowiedzialna politycznie przed sejmem i prawnie przed TS,
c) składa się z jednoosobowych organów (ministrów), a te z

pomocniczych ministerstw,

d) prowadzi bieżącą politykę państwa,
e) poprzez premiera sprawuje nadzór nad działalnością samorządu

terytorialnego (wojewodowie).

4) Prezes Rady Ministrów:

a) szef rządu,
b) na jego wniosek powoływanie/odwoływanie ministrów, lub gabinetu,
c) konstruktywne wotum nieufności,
d) władza organizacyjna:

- kieruje RM,
- powołuje kierowników urzędów centralnych, pełnomocników i

szefa kancelarii, oraz wojewodów i wice.

- Zwierzchnik służby cywilnej

e) stanowi prawo (rozporządzenia i zarządzenia)

5) Ministrowie: specjalizacja przedmiotowa, powoływanie ma charakter

merytoryczny, podwójna pozycja ustrojowa (członek RM, zwierzchnik
resortu), odwoływane za działanie wbrew polityce rządu prze premiera.

6) Wydawanie aktów prawnych – rozporządzenia jako akty stosowania

prawa (z przepisów blankietowych)

7) W RM są:

a) stałe komitety np. Komitet Obrony Kraju,
b) kolegium służb specjalnych (koordynujące prace ABW, AW, WSI,

Policji, SG, ŻW),

c) rada legislacyjna (opisywanie nowych aktów prawnych i nadzór nad

ich tworzeniem),

8) Prowadzi politykę zagraniczną.
9) Podstawowe Zadanie – kierowanie administracją, wykonanie budżetu ,

inicjatywa ustawodawcza i pilnowanie wykonywania ustaw.

XV) Podział terytorialny kraju i uprawnienia samorządu terytorialnego(art. 164)

1) Samorządność jest metodą rozstrzygania spraw publicznych, występuje na 3

szczeblach, a jego podstawową funkcją jest decentralizacja.

2) Gmina: Jest podstawową jednostka administracyjną, jej skład to terytorium i

zamieszkujący je ludzie, obszar o określonych granicach, których demarkacji i
delimitacji dokonuje RM. Domniemywa się, że w jej kompetencjach wszystkie
sprawy publiczne, chyba ze akt prawny stanowi inaczej.

a) zadania własne: to co ma robić z założenia - realizowane w oparciu

o własne środki:

- dbanie o infrastrukturę techniczną i utrzymywanie

bezpieczeństwa z nią związanego (np. wały),

- prowadzenie społecznych żłobków, przedszkoli i szkół

podstawowych,

- dla ich realizacji dysponuje majątkiem (należącym do wszystkich)

– może zawierać umowy handlowe - jest osobą prawną

b) zadania zlecone od administracji rządowej: dostaje na nie fundusze,

są one przekazywane ustawą (np. prowadzenie rejestru wyborców,
nie może się sprzeciwić), porozumieniem administracyjnym,

c) dochody gminy:

- własne: (przewidywane ustawą) podatki (gruntowy,

nieruchomości, środków transportu, leśny, rolny, od spadków i
darowizn) opłaty (klimatyczna, targowa, od czynności cywilno-
prawnej), samo opodatkowanie, udział w podatku dochodowym
(15% od osób fizycznych i 5% od prawnych), subwencje ogólne.

- Spoza: subwencja główna (środki należne gminie, wypłacane w

12 ratach przez szefa MF, zależne od liczby mieszkańców),
subwencja oświatowa (na utrzymanie szkół podstawowych,
zależna od ich liczby), dotacja: doraźna, na konkretne zadanie
(własne lub zlecone) jeśli nadwyżka to zwrot!

d) Organy gminy:

- stanowiące i kontrole: Rada gminy lub miasta, (różna liczba

radnych zależna od populacji), wybory równe, tajne,
bezpośrednie, powszechne, proporcjonalne (de iure,
większościowe de facto). Działa w trybie sesyjnym, kadencja 4
lata rozpoczynająca się w dniu wyborów, sesję zwołuje
przewodniczący rady gminy, są w radzie komisje. Posiedzenia
jawne. Kompetencje: stanowienie uchwał i statutu, wybieranie i
odwoływanie zarządu (ale bez wójta), uchwala wysokość
podatków (w określonych granicach), uchwala plan
zagospodarowania przestrzennego, kontroluje zarząd (komisja
rewizyjna), zarządza majątkiem.

- Zarządzające: zarząd (na czele z nieodwoływanym wójtem,

burmistrzem, prezydentem), 3-5 osób, ze składu Rady, wykonuje
budżet, projektuje i wykonuje uchwały Rady.

3) Demokracja bezpośrednia w gminie, powiecie województwie:

a) referendum (od mieszkańców 10%, lub rady), na niektóre sprawy

wyłączność (samo opodatkowanie, rozwiązanie rady), ważne przy 30%
frekwencji, 50% za rozwiązanie lub 2/3 za samo opodatkowanie.

4) Nadzór nad samorządem: sprawdza legalność działań własnych (prawną) i
zleconych (rzetelność, legalność, gospodarność, celowość). Gminy
kontrolowane przez premiera, regionalne izby obrachunkowe i wojewodów.

a) organizacyjny: badanie czy Rada gminy nie narusza konstytucji (jeśli tak

premier może zwrócić się do sejmu by ten rozwiązał ją, zarząd i szefa, -
wówczas tymczasowy zarządca (od premiera). Jeżeli robi to Zarząd:
Wojewoda nakazuje radzie zdyscyplinować lub odwołać go. Gdy brak
efektów wojewoda prosi by sejmik samorządowy rozwiązał, a rada wybiera
wówczas nowy. Premier może na 2 lata (ale nie dłużej niż do następnych
wyborów) rozwiązać radę i zarząd i wprowadzić nadzór komisaryczny.

b) Merytoryczny: pozwała organom nadzorującym zażądać danych,

zwizytować lub uczestniczyć w obradach rady. W 7 dni uchwała rady
gminy musi się znaleźć u wojewody a ten może orzec jej niezgodność z
konstytucją. Jeżeli w sprawach zleconych taka sytuacja wojewoda ma
prawo wydać zarządzenie zastępcze.

XVI Rzecznik Praw Obywatelskich

Sposób wybierania: Powoływane przez Sejm za zgodą senatu na

5 letnią kadencję. O odwołanie może wystąpić jedynie marszałek sejmu
gdy:

a) zrzeczenie się funkcji,
b) choroba uniemożliwia wykonywanie zadań,
c) sprzeniewierzenie ślubowania.
2) Uprawnienia:

a) wysuwa wnioski o stanie praworządności,
b) działa w wymiarze indywidualnym i dla grup społecznych,
c) stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela

gwarantowanych prze konstytucję,

d) działa z inicjatywy własnej lub na wniosek
e) pomaga poszukiwać w systemie prawnym,
f) może wystąpić do sejmu z wnioskiem o kontrolę NIK,
g) prawo do postępowania wyjaśniającego,
h) prawo do wszczęcia postępowania sądowego i

prokuratorowania w nim,

i) działa siłą autorytetu,
j) może napisać skargę do NSA,

Ze swojej działalności składa coroczne sprawozdanie przed sejmem.

XVIII Trybunał Stanu

1) Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej, jest odrębnym ciałem władzy

sądowniczej, działa wg procedury karnej, członek TS, pełni swą funkcję
honorowo. Ma charakter dwuinstancyjny.

2) Powoływanie: wybierany na I posiedzeniu Sejmu spoza grona

parlamentarzystów, kadencja równa kadencji Sejmu.

3) Skład:

a) Przewodniczący: I prezes Sadu Najwyższego,
b) 2 wice przewodniczących, (kwalifikacje sędziowskie),
c) 16 członków (1/2 ma mieć kwalifikacje sędziowskie).

XIX Trybunał konstytucyjny:

1) Organ władzy sądowniczej, choć nie jest sądem w rozumieniu

konstytucji. Cechy wspólne z sądami:

- niezawisłość sędziów,
- działa w oparciu o ustawy,
- rozstrzyga sprawy przy stanowieniu i stosowaniu prawa,
- trzeba wnieść sprawę,

2) skład: zawsze nieparzysty na rozprawach. 15 sędziów wybranych
przez Sejm na 9 lat (brak związków politycznych), Sędziowie mają
wyróżniać się wiedzą prawniczą i mieć kwalifikacje Sędziów Sądu
Najwyższego (80% to prof., dr hab.)
3) powoływanie: kandydatura prezydium Sejmu lub gr. 50 posłów,

wybór większością bezwzględną. (Konstytucja nie przewiduje
odwołania). Prezydent wybiera przewodniczącego i wice ( z 2
kandydatów na każde ze stanowisk).

4) Uprawnienia:

a) immunitet sędziowski (o pozbawieniu decyduje 2/3 członków

TK), jedyny zawód – profesor,

b) kontroluje normy prawne, rozstrzyga o zgodności aktów

prawnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu,
(uchwalenie-kontrola, chyba że odsyłka od prezydenta,
odpowiada na pytania prawne,

c) rozstrzyga spory kompetencyjne i orzeka w skargach

konstytucyjnych,

d) orzeka o zgodności z konstytucja celów i zasad polityki

państwa,

e) rozstrzyga o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzędu

przez prezydenta.

f) Przyjmuje i rozpatruje skargi konstytucyjne,

5) Orzeczenia mają moc ostateczną, są źródłem prawa, proceduje wg

kodeksu cywilnego.

XX NIK – skład kolegium, sposób powoływania, uprawnienia

1) skład kolegium NIK:

a) prezes: powoływany przez Sejm na 6 lat, z prawem jednej reelekcji. Nie

może on należeć do partii politycznej, ani wykonywać innej pracy poza
profesurą, Zasadniczo nieodwoływalny (ewentualnie dymisja, choroba),
odpowiada przed TS (przestępstwa), nie odpowiada politycznie,

b) wiceprezesi (2-4): powoływani przez prezydium Sejmu,
c) dyrektor generalny: wybierany przez prezesa za zgodą marszałka Sejmu,
d) 14 członków: powoływani przez prezydium Sejmu, 7 długoletnich

pracowników NIK, a pozostałych 7 musi mieć wykształcenie prawnicze.

2) Uprawnienia:

a) Działa na szczeblu lokalnym i terenowym,
b) Kontroluje 4 grupy podmiotów:

- organy administracji rządowej (RM),
- państwowe osoby prawne (1 osobowe sp. Skarbu państwa),
- NBP,
- samorząd

Ich kontrola dotyczy - legalności, celowości, rzetelności, gospodarności,
c) Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, KRRiTV, NSA, Kancelaria

Sejmu i prezydenta: kontrola dotyczy wykorzystania środków
budżetowych.

d) Komunale osoby prawne: Ich kontrola dotyczy – legalności, rzetelności,

gospodarności.

e) Jednostki prowadzące działalność gospodarczą – wąski zakres kontroli

(jak wywiązują się ze zobowiązań dla skarbu państwa) – legalność i
gospodarność.

f) Swobodne wejście do kontrolowanej placówki, wgląd do archiwum i

pytania

g) Immunitet na czas kontroli
h) Brak sankcji, choć raport pokontrolny o błędach i wnioski,
i) Opiniuje wniosek o absolutorium dla rządu