Podstawy Kryminologii - 03. I. 2011  Ćwiczenia 

STRACH PRZED PRZESTĘPCZOŚCIĄ 

 

Postawa społeczna, zbiór myśli i odczud jednostki. 
Złożony jest z trzech składników: 

1. 

AFEKTYWNY 
Inaczej emocjonalny; wskaźnikiem jest subiektywne poczucie bezpieczeostwa lub niebezpieczeostwa doświadczane w życiu 
codziennym oraz strach przed wiktymizacją.   
Pytania dot. subiektywnych odczud „ Czy bezpiecznie czujesz się w swoim mieszkaniu w nocy, gdy jesteś sama”. Pytania dot. 
strachy przed wiktymizacją. 

2. 

KOGNITYWNY 

Inaczej racjonalny. Wskaźnikiem jest ocena rozwoju przestępczości oraz prawdopodobieostwo(ryzyko) wiktymizacji. Pytania 
dot. poglądu na przestępczośd „Czy sądzisz, że przestępczośd rośnie, czy też maleje” 
Pyt. Dot. ryzyka wiktymizacji „ Czy masz odczucie że w ciągu najbliższych 12m. możesz stad się ofiarą jednego z następujących 
przestępstw” 

3. 

KONATYWNY 
Inaczej behawioralny. Wskaźnikiem są  środki ostrożności w celu zabezpieczenia się przed przestępstwem, uniknięcia 
wiktymizacji – środki obronne(instalowanie dodatkowych zamków, systemów alarmowych) i uchylania się ( unikanie pewnych 
miejsc, sytuacji, które ocenia się jako niebezpieczne). Pyt. „ Jakiego rodzaju środki posiadasz dla zabezpieczenia siebie” 

 
Perspektywy wyjaśniania strachu przed przestępczością 

1. 

WIKTYMIZACYJNA 
Płaszczyzna indywidualna. Strach przed przestępczością jest rezultatem indywidualnych doświadczeo wiktymizacyjnych. 
Wiktymizowana osoba ujawnia wyższy poziom strachu przed przestępczością niż osoba bez doświadczenia wiktymizacyjnego. 

2. 

KONTROLA SPOŁECZNA 
Płaszczyzna małych grup społecznych. Strach jako konsekwencja rozpadu poczucia wspólnoty(więzi) i utraty nieformalnej 
kontroli społecznej w najbliższym otoczeniu.  

3. 

PROBLEM SPOŁECZNY 
Płaszczyzna dużych struktur społecznych. Globalne, generalne problem społeczne. Konsekwencja działania środków masowego 
przekazu. Medialny obraz przestępczości może byd traktowany instrumentalnie, w celu zdezorientowania społeczeostwa co do 
rzeczywistych zagrożeo społecznych 

 
Modele wyjaśniające zjawisko strachu 

1. 

POZIOM INDYWIDUALNY 

2. 

POZIOM OGÓLNY/SPOŁECZNY 

 
Ad. 1. 
Stosunek do określonej jednostki, zmienne charakteryzujące określoną jednostkę: 



 

Indywidualna charakterystyka – wiek, płed, wykształcenie, dochód, pozycja w strukturze społecznej 



 

Społeczne położenie – wielkośd społeczności, w której żyje; gęstośd zaludnienia, segregacja 



 

Percepcja dezorganizacji społecznej – przejawy wandalizmu, alkoholizmu, narkomanii,  



 

Kognitywna ocena – ryzyka, podatności, poziomu przestępczości, pracu policji 



 

Bezpośrednie doświadczenie przestępczości – bycie ofiarą przestępstwa lub świadkiem popełnienia 



 

Pośrednie doświadczenie – znajomośd z ofiarami, środki masowego przekazu, indywidualne kontakty 



 

Środki ostrożności zabezpieczające przed wiktymizacją – stosowane środki obronne oraz unikanie 

Ad. 2. 
Strach przed przestępczością jest związany ze zjawiskiem przestępczości, którego waga oceniana jest w kontekście innych zjawisk i 
procesów społecznych, a więc przestępczośd jest wówczas częścią rzeczywistości społecznej.  
 
BADANIA: 

a) 

Cechy społeczno-demograficzne są istotne dla: odczuwanego poczucia bezpieczeostwa, strachu przed przestępczością, rozwoju 
przestępczości, ryzyka wiktymizacji oraz podejmowania środków w celu zabezpieczenia się przed przestępczością 



 

Mężczyźni, młodsi, z wyższym wykształceniem, stanu wolnego czują się bardziej bezpieczni, wzrost przestępczości 
postrzegają jako mniejszy, a ryzyko wiktymizacji oceniają niżej niż pozostałe osoby 



 

Kobiety, osoby starsze, z niższym poziomem wykształcenia, osoby zamężne czują się mniej bezpiecznie, wzrost 
przestępczości postrzegają jako większy, a ryzyko wiktymizacji oceniają wyżej niż pozostałe osoby 



 

Środki ostrożności dla zabezpieczenia się przed przestępczością częściej są podejmowane przez osoby młodsze niż 
starsze, osoby z wyższym wykształceniem, o wyższym statusie społ-ekon, zamężne 

b) 

Miejsce funkcjonowania jednostki 

a) 

Obecnośd policji, oświetlenie uliczne, miejsca stwarzające dogodne warunki do popełniania przestępstw 

c) 

Bezpośrednie doświadczenie wiktymizacyjne – osoby z doświadczeniem wiktymizacyjnym częściej ryzyko wiktymizacji oceniają 
jako wyższe w porównaniu do osób bez takiego doświadczenia 

d) 

Pośrednie doświadczenie w. – większa ilośd informacji o przestępczości oraz o jej ofiarach może zmniejszad poczucie 
bezpieczeostwa  

 

POLSKA: 
CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej) – poczucie zagrożenia przestępczością 
3 wymiary: poczucie bezpieczeostwa w skali kraju, miejsca zamieszkania oraz poczucia osobistego zagrożenia. 
 
1998 – 53% obywateli odczuwa lęk przed wiktymizacją własną lub kogoś z rodziny. Jest to trzecie, co do stopnia rozpowszechnienia 
źródło obaw obywateli po lęku o stan zdrowia(66%) i lęku przed obniżeniem obecnego poziomu życia rodziny(58%). 
          - 68% obywateli uważa, że przestępczośd w bardzo poważnym stopniu zagraża krajowi 

 

Środki masowego przekazu a przestępczość 

 

Ze względu na stopieo zainteresowania środków masowego przekazu problematyką przestępczości i częstotliwośd przekazywania 
informacji o samym zjawisku jak i jego kontroli, rozróżnia się dwie sytuacje: 

a) 

PRZEINFORMOWANIE – na temat określonego zdarzenia pojawia się nagle ogromna ilośd informacji- zalew informacji. 
Przyczyną może stad się albo jakieś wstrząsające zdarzenie, intrygujące oraz moda na określone tematy.  

b) 

NIEINFORMOWANIE – umyślnie zaprzestaje się informowania przez środki masowego przekazu informacji na temat 
przestępczości. Opinia publiczna jest zorientowana w danym czasie na inne ważne wydarzenia i problematyka kryminalna 
ustępuje miejsca np. problematyce politycznej, gospodarczej lub gdy istnieje blokada na tego typu informacje.  
 

MEDIALNY OBRAZ PRZESTĘPCZOŚCI 
Jest zawsze zdeformowany i nie przystaje do rzeczywistości. Informacje o przestępczości podlegają selekcji dokonywanej tak przez organy 
ścigania i wymiar sprawiedliwości, jak redakcje gazet. Prasa zorientowana jest na sygnalizowanie faktów popełnienia przestępstwa.  
 
ROLA ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU W GENEZIE PRZESTĘPCZOŚCI 
Wpływ prezentowanej przemocy na zachowania agresywne i przestępcze nieletnich i młodocianych. Koncepcje: 

I. 

KATHARSIS (oczyszczenia) – zakłada, iż oglądanie przemocy w telewizji pozwala na rozładowanie i redukowanie agresji, 
zwłaszcza u młodych widzów. Przemoc telewizyjna stanowi dla odbiorcy przeżycie zastępcze.  

II. 

POWSTRZYMANIE – oglądanie przemocy w telewizji wywołuje zahamowania psychiczne u odbiorcy i zanik popędów 
agresywnych. Obawa o karę, poczucie wstydu, strach. 

III. 

STYMULACJA – przemoc  w środkach masowego przekazy prowadzi do narastania agresji. Wywołują zachowania agresywne, 
umożliwiają uczenie się i naśladowanie agresji. Uczą agresji poprzez dostarczanie określonych wzorów zachowao. 
Naśladownictwo. Ujawnienie stymulowanej agresji. 

IV. 

PRZYZWYCZAJANIE – znieczulenie na agresję, osłabienie emocji, powszednienie. 

BADANIA: 
1. prezentowanie przemocy w telewizji może nie byd obojętne dla pewnej części widzów, szczególnie młodych, gdyż może na krótki czas 
podnieśd poziom agresywności u odbiorcy, obniżyd wrażliwośd lub podnieśd poziom tolerancji na przemoc 
2. prezentowanie przemocy w telewizji nie ma bezpośredniego związku z występowaniem zachowao przestępnych u odbiorców 
 
POSTAWY WOBEC ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI 
1. Media odgrywają istotną rolę w definiowaniu problemów społecznych.  
2. Informacje przekazywane przez media o osobach podejrzanych, oskarżonych czy ofiarach mogą mied różne następstwa dla tych, których 
dotyczą. 
3. Obraz kontrolowania przestępczości przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości jest przez środki masowego przekazu dosyd słabo 
zarysowany. 
POSTAWY WOBEC PRAWA 
1. Postawa rygorystyczna – prezentowanie stanowiska iż prawa należy bezwzględnie przestrzegad w każdej sytuacji. 

Postawa relatywistyczna – dopuszcza w wyjątkowych usprawiedliwionych sytuacjach złamanie prawa, nie negując słuszności prawnej   
regulacji.