Świątynia
Wyznawcy kultu Boga jedynego, przez wiele lat rozproszeni i związani tylko luźnymi
powiązaniami plemiennymi, skupieni byli wokół ośrodka kultu religijnego - "Tronu J-we",
"Namiotu Spotkania" - przybytku mieszczącego Arke Przymierza. Był to namiot,
wędrujący wraz z plemionami Izraela, który po podboju ziemi Kanaan umieszczony
został w Szilo, potem Kiriat-Jearim.
Pierwszy król Izraela, Dawid, postanowił przenieść Arkę do Jerozolimy, do zbudowanego
w tym celu przybytku-namiotu - Jerozolima miała stać się centrum zarówno politycznym,
jak i religijnym nowego państwa. Dawid nie wzniósł jednak świątyni, bojąc się
przepowiedni mówiącej, że Arka musi byś w przenośnym przybytku, a budowa świątyni
pod patronatem króla byłoby zerwaniem z tradycją.
Jego następca, Salomon, był władcą innego rodzaju - typowo wschodni król, dużo energii
poświęcił rozbudowie państwa i tworzeniu zewnętrznego wizerunku, widocznych
dowodów potęgi królestwa. Podejmował wiele inicjatyw budowniczych, wśród których
największą była budowa Świątyni w Jerozolimie. Zajął się tym tyryjski architekt, tworząc
sanktuarium wedle ówczesnych bliskowschodnich wzorców.
Z przedsionka przechodziło się do "Miejsca świętego hekal" czyli głównego
pomieszczenia świątyni, będącego prostokątną izbą oświetloną przez okna pod dachem;
dalej było "Miejsce Święte Świętych debir" w formie sześcianu bez okien, w którym
znajdowała się Arka. Budowę rozpoczęto w 4 roku rządów Salomona (ok. 959 przed erą
wspólną), trwała 7 lat. Od momentu jej hucznego otwarcia stała się centrum wszelkich
uroczystości religijnych judaizmu, celem pielgrzymek z całego ówczesnego świata.
1
Problemy wewnętrzne i zewnętrzne konflikty prowadziły do stopniowego osłabienia
królestwa. Pozwoliło to w 605 roku przed erą wspólną na najazd Babilończyków na
Izrael, zakończony całkowitą klęską Izraelitów. Zależni od okupanta Żydzi kilkukrotnie
rozniecali zbrojne powstania; po kolejnym, w roku 587, nastąpiło wygnanie Żydów i
zniszczenie Świątyni. Od tego czasu osłabiony, ale wciąż istniejący kult, skupiał się
wokół pogorzeliska.
Jednak już pół wieku później na scenie politycznej Bliskiego Wschodu pojawił się nowy
potężny aktor - Cyrus. Opanował on Babilon i stając na jego czele w roku 538 wydał
edykt o odbudowie żydowskiej świątyni i przywróceniu kultu. Rozpoczęło się powracanie
fal wygnańców żydowskich na teren Palestyny. Mimo poważnych problemów z pracami
nad budową świątyni, w końcu zakończono ją ok. roku 520, pod przywództwem
Zorobabela, stającego na czele drugiej fali powrotu z Babilonu. Niestety, w drugiej
Świątyni nieobecna była Arka - centralny punkt kultu, największa świętość wyznawców
judaizmu - która znikła wraz ze zniszczeniem świątyni Salomona. W roku 445 kolejna
grupa pod wodzą Nehemiasza odbudowała murów Jerozolimy, dając początek nowej
kolonizacji Palestyny przez Żydów.
Dalsze losy państwa żydowskiego to ciąg okupacji i wojen. Jednak zawsze nowa
świątynia była centrum religijnym - a przez to i politycznym - Izraela.
Przetrwała niezmieniona okres helleńskiej dominacji i początki okupacji rzymskiej. W
roku 37 przed erą wspólną rządy w Palestynie, obwodzie wielkiego romańskiego
imperium, objął Herod. Jego ambicją było przywrócenie Izraelowi i monarchii świetności
sprzed kilkuset lat. W roku 22 ogłosił plan rozbudowy Świątyni, która odtąd miała
przewyższać wspaniałością Świątynię salomonową. Po dwóch latach przygotowań
rozpoczęto budowę, która trwała 18 miesięcy.
Podwojono powierzchnię Góry Świątynnej, powstał wielki dziedziniec otoczony
portykami, połączony mostami z Górnym Miastem. Na jednym z końców dziedzińca
znajdowało się sanktuarium o ok. 40% większe od salomonowego. Najbardziej
dekoracyjne były wejścia, bramy, fasada zewnętrzna (Herod, nie należąc do rodu
kapłańskiego, nie mógł wejść do Miejsca Świętego Świętych, więc nie zadbał o jego
wyjątkowość). Świątynia widoczna była z oddali, błyszcząc złotem i kamieniami
szlachetnym. Zewnętrzny mur i dziedziniec dostępne były dla wszystkich
2
pielgrzymujących, trwał tam handel, przyjmowanie pieniędzy na ofiary itp. Wewnętrzny
mur i drugi dziedziniec pod karą śmierci dostępne były tylko dla żydów Tu też znajdował
się dziedziniec kobiet i wydzielone miejsca dla trędowatych i dla nazarejczyków, dalej
dziedziniec izraelitów dla mężczyzn - żydów. Każdy kolejny dziedziniec wznosił się wyżej
niż poprzedni, najwyżej zaś umieszczono dziedziniec kapłanów i miejsce składania ofiar,
niedostępne, ale widoczne z całego obszaru świątyni.
Izraelici nie znosili jednak w pokorze i bez buntu obcego panowania. Po klęsce kolejnego
powstania, rozpoczętego w 66 roku ery wspólnej, w roku 70, nastąpiło oblężenie,
zdobycie i zrównanie z ziemią Jerozolimy - również Świątyni
Tym razem zniszczenie zostało uznane za ostateczne. Przez święte miasto przewijali się
wyznawcy kilku religii, na terenie wzgórza świątynnego w VII/VIII wieku powstał
wspaniały obiekt religijny islamu - meczet Al-Aqsa. Miejsce budzące największe tęsknoty
Żydów, związane z wielowiekową historią narodu i państwa, będące dla nich nadal
świętością - jest dla nich niedostępne.
Odbudowa Świątyni, o której mówiono po powstaniu w 1948 roku państwa Izrael, nie
może mieć miejsce z wielu względów - religijnych, społecznych, politycznych. Jednak
nadal Wzgórze i maleńki fragment muru pozostałego po sanktuarium to wielkie świętości,
dotykające najgłębszych emocji w sercu każdego Żyda - nie tylko religijnego.
Dagmara Mańka
3