Uniwersytet

Uniwersytet

Wroc

Wroc

ł

ł

awski

awski

Instytut Politologii

Instytut Politologii

EKONOMIA

EKONOMIA

Wykład 2.

Podstawy ekonomii – rynek, popyt,

podaż, cena, równowaga rynkowa

WYKŁAD 2.

RYNEK:

RYNEK:

Z perspektywy ekonomii:

rynek to pewien proces,

w ramach którego

kupujący i sprzedający określają

co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach

(czyli proces: w ramach którego te podmioty określają

ceny i ilość dóbr, które mają zamiar

kupić i sprzedać;

jako zespół warunków, w których popyt spotyka się

z podażą kształtując cenę rynkową).

WYKŁAD 2.

Rynek funkcjonuje jako

nieprzerwanie działający system

informacji i wymiany.

WYKŁAD 2.

Cena (P – Preis; łac. pretium) :

„ludzie dają sobie radę w procesie

rynkowym właśnie dlatego, że ceny skupiają
w formie użytecznej wielki zasób informacji,
sygnalizując szybko czego ludzie pragną, ile
kosztuje dane dobro i jakie zasoby są doraźnie
dostępne”

F. von Hayek

WYKŁAD 2.

Cena

Cena

–

–

r

r

ó

ó

ż

ż

nice definicyjne:

nice definicyjne:

wartość (pieniężna lub określona w inny sposób), za
przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich
praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją
oddać, aby do tego dobra nabyć prawa.

wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia

koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu

WYKŁAD 2.

Cena:

Cena:

wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w
celu otrzymania wartości, którą wyrób, lub usługa
reprezentuje

pieniężny wyraz wartości

WYKŁAD 2.

Warto

Warto

ść

ść

a cena

a cena

–

–

prawo warto

prawo warto

ś

ś

ci:

ci:

odzwierciedla trwałe, stale powtarzające się

związki przyczynowo skutkowe jakie zachodzą

pomiędzy ceną a wartością dóbr.

WYKŁAD 2.

Prawo warto

Prawo warto

ś

ś

ci przedstawione

ci przedstawione

graficznie:

graficznie:

WYKŁAD 2.

Funkcje ceny w ekonomii:

Funkcje ceny w ekonomii:



informacyjno-bodźcowa



redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział)



stymulacyjna (motywacyjna)

WYKŁAD 2.

Wybrane rodzaje cen:

Wybrane rodzaje cen:

producenta

hurtowe

- pośrednia, bez np. marży sklepu,

detaliczne

- wliczone są wszystkie elementy kosztów, produkcji i promocji,

wolnorynkowe

- kształtują się swobodnie, związek z prawem popytu i podaży,

równowagi

urzędowe

- inaczej regulowane - ustalane przez organy Państwa:

sztywne

minimalne

maksymalne

wynikowe

WYKŁAD 2.

Wybrane strategie cenowe:

Wybrane strategie cenowe:



dumping



dominacja



„parasol cenowy”



przechwycenie części rynku



porzucenie rynku



prestiżowa (śmietankowa)



penetracja rynku

WYKŁAD 2.

Rynek a poj

Rynek a poj

ę

ę

cie konkurencji:

cie konkurencji:

Konkurencja

- to

proces

przy pomocy którego uczestnicy

rynku, dążąc do realizacji swoich interesów, próbują

przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod

względem ceny, jakości lub innych charakterystyk

wpływających na decyzję zawarcia transakcji.

(inaczej mówiąc – to proces, w którym uczestnicy rynku

próbują uniknąć skutków przedstawienia przez innych

korzystniejszych ofert pod względem ceny, jakości

asortymentu czy innych charakterystyk wpływających na

decyzję zawarcia transakcji).

WYKŁAD 2.

Konkurencja doskona

Konkurencja doskona

ł

ł

a:

a:

rynek składa się z licznych sprzedawców

i nabywców kupujących identyczny produkt tak, że

żaden pojedynczy sprzedawca ani nabywca nie

jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową przez

zmianę wielkości produkcji.

Wejście lub opuszczenie doskonale

konkurencyjnego rynku jest niczym nie

ograniczone.

WYKŁAD 2.

Popyt

Popyt

-

-

prawo popytu:

prawo popytu:

to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które

nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę,
dysponując do tego odpowiednią sumą pieniędzy.

Inaczej - to poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do

nabycia dóbr i usług w danym momencie i w danym miejscu.

– to odwrotna (ujemna) relacja między ceną dobra lub

usługi a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie
nabyć w danym odcinku czasu, przy założeniu, że wszystkie
inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną
bez zmiany (czyli

ceteris paribus

).

WYKŁAD 2.

A zatem:

popyt to nie ilość, to relacja.

Dla określenia ilości towaru kupionego używa się

określenia – „wielkość (skala) popytu”.

Zatem definicja –

”popyt to ilość określonych towarów i usług jaką w danym miejscu

i czasie gotowi są zakupić nabywcy przy pewnym poziomie ceny” jest

nieprecyzyjna(!)

WYKŁAD 2.

Wykres

Wykres

-

-

prawo popytu:

prawo popytu:

- ujemne nachylenie krzywej, czyli…

WYKŁAD 2.

Popyt a ilo

Popyt a ilo

ść

ść

(rozmiar)

(rozmiar)

zapotrzebowania:

zapotrzebowania:

Popyt określa postępowanie nabywców przy

różnych występujących poziomach cen.

Rozmiar zapotrzebowania (ilość dobra przy jednej

cenie) występuje jedynie przy określonej cenie.

WYKŁAD 2.

Rodzaje popytu:

Rodzaje popytu:



popyt efektywny

- zgłaszany i możliwy do zrealizowania. Taki,

przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem
odpowiedniego ekwiwalentu (pieniądza)



popyt potencjalny

- zgłaszany, ale nie możliwy w danej chwili

do zrealizowania – nie jest poparty posiadaniem określonego
dochodu.



popyt zagregowany

– funkcja lub krzywa wyrażająca zależność

między ogólnym poziomem cen (indeksem cen wszystkich dóbr
i usług) oraz całkowitym popytem na dobra i usługi w danym
odcinku czasu.



popyt rynkowy

– suma wielkości popytu wszystkich

konsumentów danego dobra lub usługi zgłaszanego przy każdej
cenie w pewnym określonym odcinku czasu

WYKŁAD 2.

W zale

W zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od

ci od

motywacji

motywacji

popyt

popyt

mo

mo

ż

ż

emy podzieli

emy podzieli

ć

ć

na:

na:



funkcjonalny

– wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego

wartości użytkowej.



niefunkcjonalny

– wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na

użyteczność – użyteczność może ulegać zmianie w zależności od zachowań
innych konsumentów.

Trzy rodzaje zachowań:

„efekt owczego pędu”

(popyt wzrasta dlatego, że inni kupują),

„efekt snobizmu”

(popyt maleje dlatego, że inni kupują – oznacza potrzebę

wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym)

„efekt veblenowski”

(dotyczy popytu na dobra tzw. prestiżowe. Ich konsumpcja

świadczy o statusie, stąd nosi znamiona konsumpcji ostentacyjnej – popyt
będzie rósł wraz ze wzrostem cen).



spekulacyjny

– wiąże się z oczekiwaniami, co do cen w przyszłości.

WYKŁAD 2.

Determinanty popytu

Determinanty popytu

(cenowe i

(cenowe i

pozacenowe

pozacenowe

):

):



poziom ceny danego dobra



wysokość realnych dochodów konsumentów



poziom cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych



oczekiwania zmian cen lub dochodów konsumentów



indywidualne preferencje i gusta, nawyki konsumenta,
moda



liczba konsumentów



zmiany w środowisku.

WYKŁAD 2.

Przyk

Przyk

ł

ł

adowe determinanty

adowe determinanty

wzrostu popytu:

wzrostu popytu:



wzrost atrakcyjności danego dobra (gdy ludzie rzeczywiście chcą nabyć
dobro w większej ilości nabędą go przy każdej cenie lub też zapłacą
wyższą cenę za każdą daną ilość)



wzrost liczby nabywców



wzrost ceny dóbr substytucyjnych



spadek cen dóbr komplementarnych



nie zawsze, ale często – wzrost dochodów konsumentów (zwłaszcza na
dobra luksusowe; ale może też powodować spadek cen na dobra niskiej
jakości)



oczekiwania co do przyszłej ceny dobra – gdy spodziewany jest wzrost
cen



oczekiwany wzrost przyszłej ceny substytutu



oczekiwany wzrost przyszłego dochodu nabywców

WYKŁAD 2.

Elastyczno

Elastyczno

ść

ść

–

–

czyli reakcja jednego czynnika na

czyli reakcja jednego czynnika na

zmian

zmian

ę

ę

innego:

innego:

nie tylko mówi nam, że zależność tegoż zjawiska

od jakiegoś innego istnieje i nie tylko jaki jest

kierunek tej zależności

(że np. zwyżka ceny zmniejsza popyt),

ale mówi nam cos więcej –

jak duża jest zmiana danego zjawiska

w zależności od innego.

WYKŁAD 2.

Elastyczno

Elastyczno

ść

ść

popytu:

popytu:

jest to siła reakcji popytu na zmianę któregoś z

mierzalnych czynników wpływających na popyt

(przy

ceteris paribus

).

WYKŁAD 2.

Rodzaje elastyczno

Rodzaje elastyczno

ś

ś

ci popytu:

ci popytu:



cenowa elastyczność



cenowo-mieszana (krzyżowa) elastyczność



dochodowa elastyczność

WYKŁAD 2.

Elastyczno

Elastyczno

ść

ść

cenowa:

cenowa:

–

stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane

dobro do względnej zmiany jego ceny.

Elastyczność oblicza się, dzieląc procentowe zmiany popytu

przez procentowe zmiany ceny:

kiedy popyt na dane dobro jest

nieelastyczny

, zmiana

ceny będzie miała stosunkowo niewielki wpływ na
poziom popytu.

kiedy popyt na daną rzecz jest

elastyczny

, wtedy mała

zmiana ceny wywoła stosunkowo dużą zmianę popytu.

WYKŁAD 2.

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik cenowej elastyczno

czynnik cenowej elastyczno

ś

ś

ci

ci

popytu:

popytu:

0

1

∞

∞

∞

∞

popyt elastyczny

popyt

nieelastyczny

popyt neutralny

popyt doskonale

elastyczny

popyt doskonale

nieelastyczny

WYKŁAD 2.

Paradoksy:

Paradoksy:

1.

dotyczy dóbr wyższego rzędu (prestiżowych) –

paradoks

Veblena

2.

dotyczy dóbr niższego rzędu –

paradoks Giffena

(Sytuacja taka

ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen
dóbr niższego rzędu, zwanymi „dobrami Giffena”. Cena dobra Giffena jest
relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich
substytutów, dlatego popyt rośnie)

3.

wiąże się z oczekiwaniami co do cen w przyszłości –

paradoks spekulacyjny

(jeśli przewiduje się, że cena będzie

rosła – popyt obecny będzie wzrastał mimo wzrostu cen)

WYKŁAD 2.

Cenowo

Cenowo

-

-

mieszana (krzy

mieszana (krzy

ż

ż

owa)

owa)

elastyczno

elastyczno

ść

ść

popytu:

popytu:

to siła reakcji popytu na towar (usługę)

A

wywołana zmianą ceny towaru (usługi)

B

pozostającego z towarem (usługą)

A

w związku

substytucyjnym

lub

komplementarnym

WYKŁAD 2.

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik cenowo

czynnik cenowo

-

-

mieszanej

mieszanej

elastyczno

elastyczno

ś

ś

ci popytu:

ci popytu:

to stosunek względnej (%) zmiany popytu

na towar (usługę)

A

do względnej (%) zmiany ceny towaru

(usługi)

B

pozostającego

z towarem (usługą)

A

w związku

substytucyjnym lub komplementarnym.

Wynik zawiera się w (-niesk; +niesk) – {0}
Rozwiązania:



ujemne dla dóbr komplementarnych,



dodatnie dla dóbr substytucyjnych.

WYKŁAD 2.

P (cena)

dobro X

D

S

A

X

1

P

1

A’

P

2

X

2

S’

P (cena)

dobro Y

D

S

A

Y

2

A’

Y

1

D’

Graficzna analiza elastyczności krzyżowej popytu:
1.

Wzrost ceny dobra X powoduje

wzrost

popytu na substytucyjne

dobro Y

WYKŁAD 2.

2. Wzrost ceny dobra X powoduje

spadek

popytu

na komplementarne dobro Y:

dobro X

D

S

A

X

1

P

1

A’

P

2

X

2

S’

dobro Y

D’

S

A’

Y

1

A

Y

2

D

P (cena)

P (cena)

WYKŁAD 2.

Elastyczno

Elastyczno

ść

ść

dochodowa:

dochodowa:

określa o ile procent zmieni się popyt na jeden

towar, gdy wzrost

dochodu

konsumenta zmieni

się o jeden procent.

lub inaczej:

- to siła reakcji na dany towar (usługę) wywołana

zmianą realnych dochodów ludności (tzn.

nominalnych przy niezmiennych cenach)

WYKŁAD 2.

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik elastyczno

czynnik elastyczno

ś

ś

ci

ci

dochodowej popytu:

dochodowej popytu:

-

to stosunek względnej (%) zmiany popytu na dany towar (usługę) do
względnej (%) zmiany realnych dochodów ludności.

0

1

+

∞

∞

∞

∞

Dobra wy

ż

szego

rz

ę

du (luksusowe) –

w tym dobra Veblena

Dobra pierwszej potrzeby

(podstawowe

)

Dobra ni

ż

szego rz

ę

du

- w tym dobra Giffena!

Dobra normalne

-

∞

∞

∞

∞

Warto

ść

Edi

WYKŁAD 2.

Rozwi

Rozwi

ą

ą

zania:

zania:



Edi = 0 – popyt sztywny – dalszy wzrost dochodu nie wywołuje żadnej
reakcji po stronie popytu



Edi < 0 – wzrost dochodów powoduje spadek popytu na analizowane
dobro –

dobro niższego rzędu –

ujemna elastyczność



Edi > 0 – wzrost dochodów powoduje wzrost popytu na analizowane
dobro –

dobro normalne (zwykłe) –

dodatnia elastyczność



Edi = 1 – popyt neutralny – wzrost dochodu wywołuje proporcjonalną
reakcji po stronie popytu



Edi > 1 – wzrost procentowy wielkości popytu jest większy od
procentowego wzrostu dochodu –

dobro luksusowe (wyższego rzędu)



Edi < 1 – wzrost popytu jest wolniejszy w stosunku do wzrostu dochodu
–

dobro podstawowe (pierwszego rzędu)

WYKŁAD 2.

Podzia

Podzia

ł

ł

og

og

ó

ó

ł

ł

u d

u d

ó

ó

br konsumpcyjnych w zale

br konsumpcyjnych w zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci

ci

od warto

od warto

ś

ś

ci wsp

ci wsp

ó

ó

ł

ł

czynnika

czynnika

dochodowej elastyczno

dochodowej elastyczno

ś

ś

ci popytu:

ci popytu:

WYKŁAD 2.

Prawa

Prawa

Engla

Engla

:

:

wraz ze wzrostem przychodów (dochodów)
spada proporcja wydatków na

żywność

w miarę wzrostu dochodów wydatki na

mieszkanie, opał i światło

wzrastają skokowo

w miarę wzrostu dochodów zwiększa się
proporcja (udział) wydatków na potrzeby
dalsze lub

luksusowe

WYKŁAD 2.

Graficznie przedstawione prawa

Graficznie przedstawione prawa

Engla

Engla

:

:

dochody

wydatki w

procentach

a) wydatki na żywność

c) wydatki na dobra luksusowe

20%

40%

60%

80%

100%

b) wydatki na mieszkanie

WYKŁAD 2.

Poda

Poda

ż

ż

-

-

prawo poda

prawo poda

ż

ż

y:

y:

to założona relacja między ilością dobra, którą

producenci są skłonni oferować w danym odcinku

czasu, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku

nie ulegną zmianie (czyli

ceteris paribus

).

Natomiast:

wielkość (skala) podaży - to ilość danego towaru, którą
sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie
i miejscu w zależności od poziomu cen

WYKŁAD 2.

Prawo poda

Prawo poda

ż

ż

y:

y:

Typowa krzywa podaży, w odróżnieniu od

krzywej popytu, jest

rosnąca

(czyli to rosnąca funkcja ceny;

gdzie cena jest zmienną niezależną,

a podaż zmienną zależną).

A zatem:

im większa cena – tym większa podaż

i odwrotnie.

WYKŁAD 2.

Podstawowe przyczyny

Podstawowe przyczyny

zmian w poda

zmian w poda

ż

ż

y:

y:



zmiany w kosztach produkcji

(zmiany produktywności). Jeśli koszty produkcji

danego wyrobu ulegną obniżeniu, sprzedający będą w stanie zaoferować
większą jego ilość na sprzedaż. Wzrost kosztów produkcji będzie miał
odwrotny wpływ - podaż zmaleje. Także zmiany

dostępności (rzadkości)

różnych zasobów produkcyjnych



zmiany cen innych dóbr

, szczególnie gdy łatwo jest zmienić profil produkcji.

Większość producentów często wytwarza więcej niż jeden produkt. Zmiana
relacji cen między wyrobami może spowodować wzrost produkcji pewnych
wyrobów i jednoczesny spadek produkcji innych.



oczekiwania

- jeśli producenci spodziewają się podwyżek cen, mogą

zdecydować się na zwiększenie produkcji w chwili obecnej, aby czerpać zyski
w przyszłości. Natomiast jeśli oczekuje się, że ceny w przyszłości spadną,
przedsiębiorstwa zmniejszą produkcję i wtedy podaż spadnie.

WYKŁAD 2.

Cenowa elastyczno

Cenowa elastyczno

ść

ść

poda

poda

ż

ż

y:

y:

wyraża siłę reakcji wielkości podaży danego dobra

na zmianę jego ceny.

Wartości współczynnika:

Esp = 0 –

podaż doskonale nieelastyczna (sztywna)

0 <



Esp



< 1 –

podaż nieelastyczna (nisko-,

małoelastyczna)



Esp



= 1 –

podaż neutralna

∞

∞

∞

∞

>



Esp



> 1 –

podaż elastyczna



Esp



=

∞

∞

∞

∞

–

podaż doskonale elastyczna

WYKŁAD 2.

Elastyczno

Elastyczno

ść

ść

cenowa poda

cenowa poda

ż

ż

y jest

y jest

zale

zale

ż

ż

na zatem przede wszystkim od:

na zatem przede wszystkim od:

czasu

, jakim dysponuje producent na przystosowanie się do

zmienionego poziomu cen (im dłuższy czas, tym elastyczność cenowa
podaży jest większa – od sztywnej w bardzo krótkim okresie czasu do
doskonale elastycznej w okresie bardzo długim)

zachowania się

kosztów

produkcji wraz ze zmianą

skali produkcji

(jeżeli wraz ze wzrostem skali produkcji koszty szybko rosną, podaż
jest mało elastyczna – szybki wzrost kosztów ogranicza siłę
stymulacyjną rosnącej ceny produktu; jeśli natomiast koszty rosną
relatywnie wolno wraz ze wzrostem produkcji, podaż jest bardziej
elastyczna – ruch kosztów nie niweczy cenowej stymulacji zmiany
wielkości podaży)

WYKŁAD 2.

W bie

W bie

żą

żą

cym i kr

cym i kr

ó

ó

tkim okresie

tkim okresie

elastyczno

elastyczno

ść

ść

cenowa poda

cenowa poda

ż

ż

y jest

y jest

zale

zale

ż

ż

na od:

na od:

podatności danego dobra na

magazynowanie

i od kosztów tego

magazynowania (im mniejsza możliwość przechowywania dóbr
(dobra szybko psujące się) i wyższe koszty magazynowania, tym
mniejsza elastyczność cenowa podaży)

cech technologicznych

produkcji wynikających np. ze stopnia

wyspecjalizowania aparatu wytwórczego i obsługującej go załogi
(wąska specjalizacja zmniejsza elastyczność, charakter bardziej
uniwersalny daje możliwość dokonywania pewnych zmian
asortymentowych, a więc stwarza warunki bardziej elastycznego
reagowania na zmiany cen rynkowych)

WYKŁAD 2.

R

R

ó

ó

wnowaga rynkowa

wnowaga rynkowa

-

-

cena

cena

r

r

ó

ó

wnowagi rynkowej:

wnowagi rynkowej:

Ilość równowagi

– poziom wielkości podaży

(produkcji), do której rynek będzie zmierzał
i na której pozostanie. Osiągana jest wówczas
gdy wielkość popytu zrówna się
z wielkością podaży (przy cenie równowagi)

Cena równowagi rynkowej

to cena, która

równoważy popyt z podażą

WYKŁAD 2.

Graficznie ukazany punkt r

Graficznie ukazany punkt r

ó

ó

wnowagi

wnowagi

rynkowej wraz z nadwy

rynkowej wraz z nadwy

ż

ż

k

k

ą

ą

i niedoborem

i niedoborem

na rynku:

na rynku:

WYKŁAD 2.

Dziękuję za uwagę!