1
Przedmiot: Ergonomia w procesie pracy
Temat: Preferencje człowieka, preferencje maszyny
Organizacja miejsca pracy i konstrukcja narzędzi, którymi się posługujemy mają olbrzymie znacznie.
Psycholodzy odkryli kilka prostych praw, których zastosowanie może znacznie poprawid zarówno
naszą wydajnośd, jak i zdrowie. Dawniej projektowaniem maszyn zajmowali się tylko inżynierowie.
Nikt nie zaprzątał sobie głowy tym, czy człowiek będzie mied kłopot z obsługą urządzenia. W systemie
człowiek-maszyna tylko człowiek był elastycznym elementem.
Jeszcze w latach 70. XX wieku, projektując czołg M1 Abrams, amerykaoscy inżynierowie nie
uwzględniali potrzeb żołnierzy. Dopiero w czasie testów okazało się, że spośród 29 kierowców czołgu
u 27 pojawiły się tak silne bóle kręgosłupa i szyi, że potrzebowali oni pomocy lekarskiej. Było to
spowodowane nieergonomicznym układem dźwigni i wskaźników. W dodatku gdy czołg jechał
z otwartym włazem do środka wpadały kamienie, błoto i piach wyrzucane przez gąsienice. Hałas
wewnątrz był tak silny, że załoga miała kłopoty z porozumiewaniem się, a z wnętrza czołgu nie można
było dostrzec najbliższych ośmiu metrów terenu przed maszyną, co w istotny sposób utrudniało
pokonywanie przeszkód. Czołg musiał zostad zmodyfikowany, aby uwzględnid ludzkie możliwości
i potrzeby, bez tego jego wartośd bojowa była znacznie niższa.
Dobre dopasowanie narzędzia i miejsca pracy ma kolosalne znaczenie. Nie tylko zwiększa się wtedy
bezpieczeostwo i komfort pracy, ale także podnosi wydajnośd, obniża poziom zmęczenia
pracowników, redukuje liczbę chorób zawodowych, a satysfakcja z pracy rośnie. Dzisiaj trudno
wyobrazid sobie maszyny, przy konstrukcji których nie współpracowaliby inżynierowie
i psycholodzy.
Psychologowie inżynieryjni zmodyfikowali tysiące różnych produktów, między innymi narzędzia
chirurgiczne, kamery, szczoteczki do zębów, fotele samochodowe, torby listonoszy itd., itp. Pozwoliło
to zaoszczędzid miliardy euro, które wcześniej wydawano na pracowników, którzy stracili zdolnośd do
pracy w wyniku chorób zawodowych lub wypadków.
Elastyczna maszyna
Obecnie konstruujemy narzędzia i miejsca pracy tak, aby to one dopasowały się do ludzi, a nie
odwrotnie, tak jak to było dawniej. Przykładem niech będzie komputer, który modyfikujemy
w zależności od swoich potrzeb, decydując na przykład o tym, jakie programy będą się uruchamiad
automatycznie, tworząc makra w edytorach tekstów, ustawiając dowolny jego wygląd itp.
Maszyny są coraz lepiej dopasowane do ludzi, są również coraz bardziej wyrafinowane i niezależne.
Samolot może byd pilotowany przez automat, istnieją samoloty bezzałogowe. Kwestią czasu jest
skonstruowanie podobnych samochodów i maszyn budowlanych. Już dzisiaj konstruujemy całkowicie
zautomatyzowane taśmy produkcyjne. Ciągle jednak nikt nie zaprojektował maszyny, która byłaby
zupełnie samodzielna – będzie samodzielnie projektowad, wytwarzad i utrzymywad w ruchu inne
maszyny.
2
W gruncie rzeczy zarówno maszyny, jak i ludzie są w pewnych warunkach nie do zastąpienia,
ponieważ mają swoje mocne i słabe strony – generalnie maszyny są lepsze w wykonywaniu pracy
z kilku powodów:
- działają z bardzo dużą siłą, prędkością, w sposób ciągły i długotrwały, także w ekstremalnych
warunkach,
- wykrywają takie zmiany w środowisku, których nie jest w stanie wyłapad człowiek – np. fale radaru,
promieniowanie, drgania itp.,
- przechowują wielką ilośd informacji bez zniekształceo i mogą długo monitorowad sytuację,
- dokonują bezbłędnie i szybko skomplikowanych obliczeo,
- mogą długo powtarzad czynności bez pogarszania jakości swojej pracy.
Maszyny mają jednak poważne ograniczenia. Są mało elastyczne, wykonują tylko te zadania, do
których zostały wcześniej zaprogramowane i przygotowane. W dodatku nie uczą się na błędach i nie
modyfikują działania pod wpływem doświadczeo. Niemal każda zmiana w ich działaniu musi byd
wcześniej zainicjowana przez operatora. Maszyny nie mogą też improwizowad, nie potrafią badad
nowych alternatywnych sposobów działania itp. Bywa, że praca człowieka jest też po prostu taosza.
Projektowanie miejsca pracy
Współpraca między człowiekiem i maszyną następuje w miejscu, które możemy nazwad miejscem
pracy, a relacja między człowiekiem i maszyną nazywana jest systemem człowiek-maszyna. Gdy
włączamy kosiarkę, odpalamy komputer, czy przekręcamy kluczyk w stacyjce samochodu
uruchamiamy właśnie taki układ.
Aby optymalnie zaprojektowad miejsce pracy i relacje miedzy maszyną a człowiekiem, psycholodzy
najpierw budują odpowiednie prototypy, następnie zaś proszą ludzi o ich przetestowanie. Okazuje
się, że w większości przypadków ludzie domagają się bardzo podobnych zmian w tym, jak ma
funkcjonowad ich miejsce pracy. Dzięki temu sformułowano kilka prostych zasad, których
przestrzeganie znacznie poprawia warunki pracy. Oto częśd z nich.
Ważnym warunkiem jest takie ułożenie materiałów, urządzeo i surowców potrzebnych
pracownikowi, aby leżały one w porządku, w jakim będą używane. Świadomośd, że każde narzędzie
i potrzebna częśd jest w tym samym miejscu, oszczędza czas i nerwy, a także zmniejsza liczbę
pomyłek i wypadków. Dźwignie i kontrolki, które są najczęściej używane, powinny byd najlepiej
dostępne i najlepiej widoczne.
Wszystkie narzędzia potrzebne pracownikowi powinny byd ustawione w taki sposób, aby można je
było łatwo chwytad i wykorzystad. Na przykład jeśli pracownik często używa śrubokrętu, to można go
umieścid powyżej obszaru pracy, np. na elastycznym kablu, tak aby mógł on sięgnąd po niego bez
kontroli wzroku. Powinny się też one znajdowad w zasięgu łatwego chwytu, czyli w odległości około
70 centymetrów od miejsca, w którym jest pracownik. Ludzie męczą się, gdy są zmuszeni do częstego
sięgania po narzędzia znajdujące się poza obszarem pracy.
3
Wygodne miejsce
Inną zasadą jest, aby miejsce pracy było jak najbardziej wygodne. Ponieważ jednym z najczęściej
używanych narzędzi jest krzesło, od jego konstrukcji wiele zależy. Jeśli jest źle zbudowane, wywoła
bóle pleców, a na dłuższą metę może nawet uszkadzad dysk w kręgosłupie. Jakie powinno byd
ergonomiczne krzesło?
Musi uwzględniad kształt i rozmiar ciała oraz podtrzymywad odpowiednie mięśnie tułowia. Przede
wszystkim powinno wspierad odcinek lędźwiowy kręgosłupa (dolną cześd pleców). Powinno byd także
wygięte w sposób podtrzymujący naturalną krzywiznę kręgosłupa (lordozy), co zmniejsza nacisk na
dyski. Obicie krzesła powinno byd solidne, ale nie twarde. Zbyt miękka tapicerka sprawia, że ciało się
osuwa, zwiększa się nacisk na stawy biodrowe i może wywoływad kłopoty z krążeniem krwi. Krzesło
powinno byd regulowane, tak aby można zmieniad sposób siedzenia i dostosowad je do wzrostu
pracownika. Podczas siedzenia stopy powinny opierad się o podłogę.
Różne stanowiska pracy powinny mied nieco inaczej zaprojektowane miejsca do siedzenia. Na
przykład w pracy biurowej przydaje się krzesło obrotowe i na kółkach. Przy obsłudze interesantów
takie „ruchliwe” krzesło może jednak wprowadzad element niepotrzebnej irytacji.
Konstrukcja narzędzi
W zaleceniach dotyczących konstrukcji narzędzi psychologowie pracy także sformułowali kilka
prostych zaleceo. Narzędzia powinny byd możliwe do zmodyfikowania, tak aby nabyły
indywidualnego kształtu – przykładem może byd narzędzie do chwytania – żabka, której siłę uścisku
można modyfikowad. Najważniejszą właściwością „zdrowych narzędzi” jest to, że ich użycie nie
powinno wymuszad ruchów nadgarstka. Przy wyprostowanym nadgarstku trudniej dochodzi do
uszkodzenia ręki. Na przykład okazuje się, że jeśli młotek ma uchwyt zakrzywiony pod kątem 30 proc.,
to praca redukuje zmęczenie mięśni i dolegliwości nadgarstka. Narzędzia, które wymagają ucisku
dłoni – takie jak kombinerki, obcęgi, nożyczki itp. – powinny mied długie uchwyty, należy także unikad
małego odstępu miedzy uchwytami, a one same powinny byd grube i owinięte elastyczną powłoką,
tak aby podczas pracy nacisk rozkładał się na większej powierzchni dłoni.
Korzystanie z narzędzi, które wymagają zginania nadgarstka może doprowadzid do pojawienia się
syndromu kanału nadgarstka i uszkodzenia nerwów na skutek powtarzania tych samych ruchów.
Często pojawia się to u osób długo grających na pianinie, robiących na drutach lub używających
dżojstików w grach komputerowych.
Obsługa maszyn
Psychologowie inżynieryjni opracowali także szereg zaleceo odnoszących się do „kontaktowania się”
człowieka i maszyny. Oto jak powinny byd skonstruowane przyjazne urządzenia.
• Uruchomienie i wyłączenie urządzenia nie powinno wymagad dużej siły. Powinno byd to łatwe, tak
aby poradzid mogła sobie z tym nawet osoba słaba fizycznie lub niepełnosprawna.
• Uruchamianie urządzenia poprzez np. wciskanie guzika jest lepsze, niż poprzez np. przekręcanie
uchwytu, manipulowanie wieloma palcami podczas włączania lub koniecznośd wykonania kilku
4
czynności jednocześnie (np. wciśnięcie pedału i przekręcenie kluczyka). To zalecenie nie odnosi się
jednak do uruchamiania maszyn niebezpiecznych, takich jak piły łaocuchowe lub kosiarki.
• Urządzenie nie powinno wymagad długotrwałego, aktywnego przytrzymywania jakiegoś przycisku
lub dźwigni.
• Jeśli urządzenie ma byd chwycone, powinno byd to możliwe do wykonania całą dłonią, a nie tylko
palcami.
• Musi byd zapewniony łatwy dostęp do odpowiednich dźwigni oraz urządzeo kontrolnych
i zabezpieczających.
Warto wspomnied, że wiele zawodów ma różne wymagania i miejsce pracy powinno dostosowywad
się do tych szczególnych warunków. Także ludzie mają różne preferencje, różnią się wielkością ciała,
sprawnością itp. I chod można sformułowad ogólne zalecenia mówiące o tym, jak powinno wyglądad
miejsce pracy (przedstawiono niektóre z nich wyżej), to najważniejszym zaleceniem jest zapewnienie
elastyczności – im więcej rzeczy może byd modyfikowanych, tym lepiej dla pracowników
i wykonywanej pracy.