4.17. GORNIAK-BODZIANY ANETA

612

Aneta GÓRNIAK-BODZIANY
Tomasz SMAL
Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu

BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE JAKO WYZWANIE DLA LOGISTYKI

SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wstęp
Bezpieczeństwo ekologiczne w ogólnym ujęciu wyrasta na gruncie teorii bez-

pieczeństwa, które należy widzieć w różnych skalach i zasięgu. Rozpatrując skale
bezpieczeństwa, mamy na uwadze poziomy jego  występowania, tj.: globalne, na-
rodowe,  regionalne  oraz  bezpieczeństwo  jednostki  społecznej.  Zasięg  zjawiska
związany jest z rodzajem zagrożeń, z których ono wypływa. Warto zwrócić uwagę
na  fakt,  że  konieczność  zdefiniowania  pojęcia  bezpieczeństwo  wynikała  w  prze-
szłości  z  istnienia  całej  gamy  zagrożeń  i  patologii  społecznych  współczesnego
świata,  co  w  pewnym  sensie  wpłynęło  na  postrzeganie  ich  w  nowym  kontekście
społecznym,  a  także  na  identyfikację  nowych,  dotąd  nieznanych  typów  i  hybryd
zagrożeń, leżących u podstaw transformacji ustrojowych i procesów integracyjnych
zachodzących z ogromną intensywnością na przełomie XX i XXI wieku.

Nawiązując do fundamentalnych elementów opisujących termin bezpieczeń-

stwo, należy dokonać analizy czynników opisujących bezpieczeństwo ekologiczne.
Samo pojęcie bezpieczeństwo definiowane jest na wiele różnych sposobów.
Etymologicznie pochodzi ono od łacińskiego słowa securitas i składa się z czło-
nów, sine (bez) i cura (zmartwienie, strach, obawa)

. W lapidarnym ujęciu, bezpie-

czeństwo oznacza brak zmartwień i przykrego poczucia strachu

. W szerszym

ujęciu oznacza: „(...) naczelną potrzebą człowieka oraz grup społecznych i jest
zarazem podstawową potrzebą państwa i systemów międzynarodowych; a jego
brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia”

. W związku z tym, bezpieczeństwo

ekologiczne należy widzieć w kontekście wszelkich zagrożeń wynikających
z degradacji środowiska naturalnego, wynikającego z koegzystencji człowieka
w konflikcie z przyrodą.

Zagrożenia ekologiczne i ich wpływ na bezpieczeństwo globalne
Jednym z zagrożeń, które pojawiły się stosunkowo niedawno, a właściwie

niedawno  zostało  zidentyfikowane  i  zdefiniowane,  jest  zagrożenie  zagłady  ekolo-
gicznej współczesnego świata, które determinuje konieczność kreowania polityki w
zakresie bezpieczeństwa ekologicznego w różnych skalach. Wyrosło ono na grun-
cie rozwoju cywilizacyjnego industrialnego świata, którego apogeum obserwujemy
w  chwili  obecnej.  Rozwój  cywilizacji,  którego  dynamika  na  niespotykaną  dotąd
skalę  dotyka  współczesności  determinowany  jest  przez  wzrost  rozwoju  gospo-
darczego  regionów,  państw  i całych  kontynentów,  generując  przy  tym  zagrożenia
natury ekologicznej dla otaczającej nas rzeczywistości przyrodniczej.

Taki stan rzeczy doprowadził do podwyższenia wydajności produkcji, co wpły-

nęło przez lata na degradację środowiska naturalnego na niewyobrażalną skalę.

J. Maciejewski (red.): Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego. Wrocław 2001, s. 19

Ibidem, s. 19

J. Stańczyk: Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa. Warszawa 1996, s. 16

613

Do najważniejszych współczesnych zagrożeń ekologicznych, z jakimi styka się
społeczeństwo XXI wieku zaliczyć należy: toksyczne środki przemysłowe;

promie-

niotwórcze środki przemysłowe; stosowanie broni geofizycznej; zanieczyszczenia
hydrosfery;

wycinanie lasów, zwłaszcza w strefie równikowej; wyczerpywanie się

zasobów naturalnych (odnawialnych i nieodnawialnych); zanieczyszczenia litosfe-
ry;

zanieczyszczenia atmosfery.

O ile jeszcze do niedawna obserwowano powszechnie rabunkową gospodar-

kę  zasobami  naturalnymi,  bez  analizy  jej  wpływu  na  środowisko  naturalne,  tak
obecnie  bezpieczeństwo  ekologiczne  uznawane  jest  przez  większość  państw
za jeden  z  fundamentalnych  warunków  pomyślnego  rozwoju  społeczeństw  i  go-
spodarki globalnej. Jednym z kluczowych obszarów  bezpieczeństwa ekologiczne-
go jest zahamowanie degradacji środowiska i systematyczna poprawa jego stanu,
co  wymaga  wprowadzenia  systemowych  rozwiązań  w  sferze  gospodarczej  i  spo-
łecznej. Sfera gospodarcza dotyczy umiejętnego gospodarowania odpadami, które
w  destrukcyjny  sposób  wpływają  na  środowisko  naturalne,  a sfera  społeczna
obejmuje obszary kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa. Ostatni
obszar zdaje się stanowić mentalny fundament kształtowania polityki proekologicz-
nej w każdej z omawianych skal.

Siły Zbrojne jako generator zagrożeń ekologicznych
Należy zdać sobie sprawę, że wszystkie rodzaje zagrożeń wynikają z działal-

ności gospodarczej różnych elementów państwowych. Jednym z nich jest niewąt-
pliwie  armia,  która  rozpatrywana  jako  instytucja  państwa  przeznaczona  do  utrzy-
mania bezpieczeństwa narodowego, z natury rzeczy dysponuje zarówno infrastruk-
turą  i  sprzętem  (suprastrukturą),  jak  i  ogromnymi  zasobami  środków  bojowych
i materiałowych,  które  warunkach  pokoju,  w  kryzysu  i  wojny  mogą  stanowić  po-
ważne  źródło  zagrożeń  dla  środowiska  naturalnego.  W  zasobach  Sił  Zbrojnych
znajdują  się  również  ogromne  obszary  poligonowe,  które  w  wielu  przypadkach
noszą ślady niekontrolowanej degradacji, będącej często efektem działania  wojsk
radzieckich.  Tereny  te  wymagają  ogromnych  inwestycji  na  rekultywację.

Okres

bezkarnej  degradacji  środowiska  naturalnego  bezpowrotnie  minął,  jednak  zagro-
żenia  wystąpienia  zanieczyszczeń  nadal  istnieją  i  wynikają  z  użytkowania  przez
armię zarówno sprzętu, jak i środków bojowych, które w znaczący sposób wpływa-
ją na środowisko naturalne.

Problematyka bezpieczeństwa ekologicznego wynikającego z działalności ar-

mii stanowi obecnie poważny dylemat prawny i organizacyjny. O ile po wejściu do
NATO, polskie Siły Zbrojne zmuszone zostały do przyjęcia zobowiązań w zakresie
kreowania  polityki  proekologicznej,  tak  kwestia  organizacji  zadań  z  tego  obszaru
nadal pozostaje nierozwiązana. Już w okresie przedakcesyjnym, bo od roku 1998
Polska  stała  się  głównym  kreatorem  zagadnień  związanych  z  edukacją  ekolo-
giczną i przygotowywaniem materiałów dydaktycznych służących  wdrażaniu reguł

Zob. R. Zarzycki: Katastrofy przemysłowe, W: T. Stępień (red.): Ekologia. Jej związki z różnymi dzie-

dzinami wiedzy. Warszawa 1997, s. 74

Zob. J. Skrzypski: Hydrosfera – źródła i rodzaje zanieczyszczeń, W: T. Stępień, op. cit., s. 30

Zob. J. Skrzypski: Litosfera – źródła i rodzaje zanieczyszczeń, W: T. Stępień, op. cit., s. 50

Obecnie zasady eksploatacji środowiska naturalnego przez obce siły podlegają restrykcyjnemu prawu,

które normuje USTAWA z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium, (Dz. U. z dnia 20
listopada 1999 r.).

614

przestrzegania norm ochrony środowiska w sektorze  wojskowym w całym NATO.
W  czerwcu  1998  r.  w  Warszawie  odbyły  się  współorganizowane  przez  Szwecję
i USA  warsztaty NATO poświęcone  wdrażaniu dokumentu Environmental Guideli-
nes  for  the  Military  Sector  dającego  krajom  członkowskim  i  krajom  partnerskim
podstawy przygotowania norm postępowania w sprawach środowiska w obiektach
i działaniach wojskowych.

Jednym z obszarów rozpatrywanych w ramach studiów

pilotażowych było ustalenie zasad postępowania z odpadami eksploatacyjnymi
powstającymi w ramach ćwiczeń wojskowych i działalności bieżącej jednostek
wojskowych oraz ustalenia roli logistyki wojskowej w tym obszarze.

Inna kategoria zagrożeń ekologicznych wynika bezpośrednio z prowadzenia

działań taktycznych  w czasie  wojny. W tym obszarze pozostaje  wiele  wątpliwości
dotyczących kwestii ograniczenia degradacji środowiska naturalnego, które w rze-
czywistości pozostaje  w konflikcie z  wymiernym interesem armii. W związku  z ta-
kim  stanem  rzeczy  powstaje  dylemat  dotyczący  stworzenia  mechanizmów  i  roz-
wiązań organizacyjnych, które byłyby zdolne do usuwania skutków działań prowa-
dzonych  przez  Siły  Zbrojne,  w  tym  prowadzenia  ewakuacji  sprzętu  wojskowego
i jego komponentów do elementów logistycznych wyższego szczebla, a także środ-
ków bojowych i ich pochodnych do wyznaczonych miejsc składowania.

Mając na uwadze skutki prowadzenia działań taktycznych, należy również

uwzględnić  –  oprócz  stricte  wynikających  z  eksploatacji  uzbrojenia  i  sprzętu  woj-
skowego oraz użycia środków bojowych i materiałowych – również te, które w bez-
pośredni sposób  wpływają  na degradację środowiska naturalnego. Jednym  z naj-
bardziej  znaczących  zagrożeń  jest  niewątpliwie  zagrożenie  tworzenia  przez  prze-
ciwnika  zatopień  określonych  obszarów  kraju,  co  niesie  za  sobą  katastrofalne
skutki natury ekologicznej. Problematyka zatopień terenu jest obecnie immanentną
sferą  prowadzenia  działań  zbrojnych,  a jej  ślady  odnajdujemy  w  odległych  cza-
sach.  Źródła  poznawcze  tej  problematyki  wypływają  z  przekazów  z  600  r.  p.n.e.,
czyli  z  czasów  oblężenia  Babilonii  przez  Asyryjczyków.  W  celu  zdobycia  miasta,
Asyryjczycy  zbudowali  na  Eufracie  tamę,  która  po  spiętrzeniu  wody  uległa  prze-
rwaniu i stworzyła falę katastrofalną, która zniszczyła miasto.

Obecnie problema-

tyka zatopień terenu stanowi również przedmiot zainteresowania współczesnych sił
zbrojnych różnych państw. Dowództwo NATO zwraca uwagę na fakt, że tworzenie
zatopień terenu jest jednym z elementów skutecznej obrony. Przykładem może być
wykonanie  w  zaporze  Ederstausee  (Niemcy)  komór  minowych,  umożliwiających
wysadzenie  jej  w  powietrze  w  razie  wojny.  Zniszczenie  zapory  miałoby  wpływ  na
zatopienie obszaru,  w obrębie którego  znalazłyby się  miasta Kassel, Fritzlar, Wil-
dungen oraz na lokalne podtopienia w dorzeczu rzeki Wezery. Innym przykładem
jest przygotowanie do wysadzenia mas skalnych na przełomie przez Bramę West-
falską na południe od miasta Minden, co spowoduje zablokowanie rzeki Wezery i
zalanie  całej  jej  doliny.

Przedstawione przykłady nie wyczerpują oczywiście za-

8 A. Kalinowska: Edukacja ekologiczna w wojsku w krajach należących do NATO, Uniwersyteckie
Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym. Warszawa 2003

P. Cieślar: Tworzenie zatopień terenu i możliwości jego przekroczenia w działaniach taktycznych

wojsk lądowych. Warszawa 2002, s. 19. Należy podkreślić fakt, że problematyka zatopień terenu w
ramach działań wojennych została całkowicie zmarginalizowana w okresie średniowiecza oraz w kolej-
nych wiekach aż do okresu międzywojennego, w którym nastąpił rozwój budownictwa hydrotechniczne-
go. Fakt ten z natury rzeczy stworzył możliwości ich wykorzystania do celów militarnych.

http://www.antenna.nl/wise/uranium/mdaflf.html, The Los Frailes tailings dam failure. Ostatnia modyfi-

kacja strony 20.01.2008

615

gadnienia, jednak ukazują skalę problemu. Zmuszają, bowiem do refleksji dotyczą-
cej skutków zatopień dla ludności i środowiska naturalnego.

Skutki zatopień dzielimy w najogólniejszy sposób na bezpośrednie, czyli ofiary

w ludziach, zniszczenia, straty majątkowe, straty sanitarne oraz wtórne, czyli ska-
żenia  chemiczne,  skażenia  biologiczne  i  epidemie.  Znamienne  w  skutkach  dla
środowiska naturalnego są skażenia chemiczne i biologiczne. Rozpatrując skaże-
nia chemiczne, należy mieć na uwadze fakt, że fala katastrofalna oraz podtopienia
lokalne  przenikają  do  składowisk  odpadów  przemysłowych,  oczyszczalni  śmieci,
a także składowisk fekaliów, co w decydujący sposób i długofalowo może wpływać
na degradację obszaru zalanego, a w konsekwencji wód podskórnych oraz mórz,
do  których  spływa  woda.  Drugi  obszar  wtórnych  efektów  tworzenia  zatopień  sta-
nowią skażenia biologiczne, które objawiają się zwykle z jakimś opóźnieniem, zwy-
kle po ustąpieniu wody. Objawiają się one zwykle w postaci epidemii różnych cho-
rób powstających za sprawą przenoszonych przez wodę zarazków i bakterii.

Niewątpliwie skutki zatopień wpłyną w decydujący sposób na środowisko na-

turalne, zarówno w aspekcie jego estetyki, jaki skażenia, co niesie za sobą ko-
nieczność stworzenia systemu zdolnego do ich likwidacji opartego na konsolidacji
wysiłku wszystkich pionów funkcjonalnych sił zbrojnych, na wszystkich szczeblach
organizacyjnych, w tym również logistyki. Jej rola powinna być podkreślona głów-
nie w aspekcie wspomagania procesu likwidacji skutków zatopień, szczególnie
w zakresie organizowania pomocy dla ludności dotkniętej skutkami zatopień.

Rola logistyki wojskowej w procesie kreowania bezpieczeństwa

ekologicznego

Punktem wyjścia rozważań nad rolą roli logistyki wojskowej w kreowaniu bez-

pieczeństwa  ekologicznego  działalności  Sił  Zbrojnych  jest  fakt,  że  produkcja
wszelkiego rodzaju odpadów eksploatacyjnych jest sferą immanentną działań tak-
tycznych i działalności bieżącej jednostek wojskowych. Mimo, iż problem ten został
zauważony stosunkowo dawno, to wątpliwości budzą kwestie filozofii podejścia do
omawianej  problematyki.  Problematyka  gospodarowania  odpadami  posiada
szczególne  znaczenie  w  dobie  dynamicznie  przebiegającej  modernizacji  armii,
która  wiąże  się  z  rotacją  i  wymianą  starego  sprzętu  na  nowy.  Innym,  problemem
jest powstawanie odpadów w ramach działań taktycznych, zarówno w czasie poko-
ju (ćwiczeń z wojskami), jak i wojny.

Instytucją powołaną do realizacji procesów logistycznych związanych z wyco-

faniem z eksploatacji, transportem, składowaniem i przekazaniem do utylizacji lub
recyklingu uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz zużytych materiałów eksploata-
cyjnych jest Agencja Mienia Wojskowego (AMW).

W jej kompetencjach leży rów-

nież koordynowanie wszelkich działań dotyczących bezpieczeństwa ekologicznego
odpadów pochodzenia wojskowego zarówno w czasie transportu, jak i składowa-
nia.

Działalność proekologiczna AMW leży u podstaw wykreowanej na gruncie lo-

gistyki cywilnej subdyscypliny o nazwie ekologistyka, zwanej również logistyką
odpadów.

Ekologiczna orientacja koncepcji logistyki wymaga uwzględnienia za-

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 01.06.2004 w sprawie szczegółowego trybu przekazywania

mienia do Agencji Mienia Wojskowego- Dz.U. z 2004 r. Nr 140, poz1482

Z. Korzeń: Ekologistyka. Instytut Logistyki i Magazynowania. Poznań 2001, s. 15. W ujęciu teoretycz-

nym, ekologistyka, to subobszar logistyki zorientowanej na ekologię (w języku niemieckim: "Entsor-

616

równo znaczenia ekologii w logistyce, jak i logistyki w ekologii. Uogólniając, logi-
styka zbierania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów to ekologistyka.

Ekologistykę należy, więc rozumieć jako proces planowania, organizacji, reali-

zacji i kontroli przepływu odpadów (a także związanych z tymi procesami informacji
i środków finansowych) od miejsca ich powstania poprzez przetwarzanie do miej-
sca  składowania,  w  celu  spełnienia  wymagań  ochrony  środowiska  przy  optymal-
nym zaangażowaniu środków finansowych. Aby jednak proces powyższy mógł być
efektywny  w  sensie  funkcjonalnym,  musi  być  podbudowany  trzema  zasadniczymi
filarami:  technologią  ochrony  środowiska;  informatyką  i  zarządzaniem  w  ochronie
środowiska; ekonomią środowiska.

Obszarem ekologistyki jest recykling (ang. recycling), czyli jedna z komplek-

sowych  metod  ochrony  środowiska  naturalnego,  której  celem  jest  ograniczenie
zużycia  surowców  naturalnych  oraz  zmniejszenie  ilości  odpadów.  Rozumie  się
przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub ma-
teriałów  zawartych  w  odpadach  w  procesie  produkcyjnym  w  celu  uzyskania  sub-
stancji  lub  materiału  o  przeznaczeniu  pierwotnym  lub  o  innym  przeznaczeniu,
w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.

Recykling odpadów

nie leży w kompetencjach ani AMW ani logistyki wojskowej, a zajmują się nim wy-
specjalizowane firmy cywilne, z którymi siły zbrojne podpisują kontrakty.

Ekologistyka w wymiarze militarnym jest pojmowana głównie w kategoriach

polityki proekologicznej, w ramach której wszelkie działania na rzecz ochrony śro-
dowiska  naturalnego  podporządkowane  są  przepisom  cywilnym.  Armia,  podlega
tym przepisom na takim samym poziomie jak inne elementy struktury państwa. Jej
działalność  proekologiczna  dotyczy  głównie  ograniczania  źródeł  powstawania  za-
grożeń  ekologicznych,  które  mogą  wynikać  zarówno  z  eksploatacji  uzbrojenia
i sprzętu  wojskowego,  jak  i  powstawania  nadwyżek  szkodliwych  środków  bojo-
wych,  a  także  z  samej  działalności  sił  zbrojnych  w  ramach  ćwiczeń  wojskowych
oraz działań taktycznych.

Źródła zagrożeń ekologicznych wynikające z eksploatacji uzbrojenia

i sprzętu wojskowego

Mówiąc o źródłach zagrożeń, autorzy mają na uwadze wszystkie te elementy

eksploatacyjne uzbrojenia i sprzętu wojskowego, które nawet w minimalnym stop-
niu mogą zakłócić funkcjonowanie ekosystemu. Spośród wielu innych, do zasadni-
czych źródeł zagrożeń ekologicznych, generowanych przez siły zbrojne zaliczymy:
podzespoły pojazdów mechanicznych, w szczególności opony i akumulatory; od-
pady produktów naftowych; nie zużyte konwencjonalne środki bojowe; odpady
chemiczne; środki promieniotwórcze.

gungslogistik", a w języku angielskim: "Eco-logistics"). Inne definicje podawane przez autora traktują ją
jako:  dziedziną,  która  opiera  się  na  koncepcji  zarządzania  recyrkulacyjnymi  przepływami  strumieni
materiałów odpadowych w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi informacji; subdyscyplinę
logistyki,  która  zapewnia  gotowość  i  zdolność  efektywnego  gromadzenia,  segregacji,  przetwarzania
oraz ponownego  wykorzystania odpadów  wg przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniają-
cych wymogi normowe i prawne ochrony środowiska; dział logistyki umożliwiający podejmowanie tech-
nicznych i organizacyjnych decyzji w kierunku zmniejszania tych negatywnych skutków oddziaływania
na środowisko, które towarzyszą realizacji procesów zaopatrzeniowych, przetwórczych, produkcyjnych,
dystrybucyjnych i serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw.

USTAWA z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz.U z 2005 r.

Nr 25, poz. 202

617

Jednym z obszarów bezpieczeństwa ekologicznego w warunkach funkcjono-

wania sił zbrojnych jest gospodarka pojazdami mechanicznymi wycofywanymi
z eksploatacji wraz z wszystkimi ich podzespołami, czyli zużytymi oponami, aku-
mulatorami, a także paliwa i płyny eksploatacyjne posiadające wpływ na degrada-
cję środowiska naturalnego.

W warunkach logistyki cywilnej gospodarka odpadami,

w  tym  pojazdami  mechanicznymi  wycofanymi  z  eksploatacji  determinowana  jest
precyzyjnymi  przepisami,  w  których  nie  tylko  określone  są  procedury  organizacji
składowania,  ale  transport,  prace  manipulacyjne,  warunki  brzegowe  bezpieczeń-
stwa  infrastruktury  wydzielonej  do  obsługi  odpadów  oraz  warunków  technicznych
suprastruktury  (sprzętu)  przewidzianej  do  transportu  i  prac  manipulacyjnych
z odpadami. Wydaje  się,  że  kwestie  powyższe  stanowią  obecnie  największy  pro-
blem,  ponieważ  pochłaniają  poważne  środki  finansowe,  szczególnie  biorąc  pod
uwagę ideę pierwotną ekologistyki, która kreuje tą dziedzinę, jako element poprze-
dzający proces recyklingu.

Mając na uwadze problematykę utylizacji i recyklingu pojazdów znajdujących

się  na  wyposażeniu  SZRP,  należy  zdać  sobie  sprawę  ze  złożoności  problemu,
która  wynika  w  głównej  mierze  z  restrykcyjnych  przepisów  ustawy  o  odpadach.
Należy mieć na uwadze fakt, że pojazdy  w siłach  zbrojnych,  w zależności  od  po-
ziomu  wyspecjalizowania,  mogą  być  eksploatowane  w  okresie  od  kilku  do  nawet
30  lat,  co  sugeruje,  rotacja,  a  tym  samym  gospodarka  wyeksploatowanymi  jed-
nostkami sprzętu nie przebiega tak dynamicznie, jak mogłoby się wydawać.

Po-

jazdy mechaniczne, rozpatrywane pod kątem możliwości ich utylizacji i recyklingu,
w SZRP dzielimy na dwie zasadnicze grupy: A i B.

Pojazdy grupy A charakteryzuje fakt, iż niewymagana jest koncesja odnoszą-

ca się do przepisów Ustawy o recyklingu pojazdów, ale nie mogą być dekompleto-
wane przed przekazaniem do AMW (częściowa dokompletacja podlega opłatom -
maksymalnie do 10 PLN za każdy brakujący kilogram masy pojazdu). Pojazdy nie
należące do kategorii M1 i N1 mogą być rozkompletowane tylko w sytuacji, gdy
podzespoły pojazdów stanowią wartość użytkową dla danej jednostki wojskowej.

Drugą grupę pojazdów stanowią pojazdy grupy B, czyli pojazdy specjalne,

w tym pojazdy bojowe, wymagające koncesji. Pojazdy kategorii M1 i N1 (M1-
samochody osobowe przeznaczone do przewozu maksymalnie 9 osób wraz z kie-
rowcą, N1- samochody o całkowitej masie całkowitej do 3,5 tony);

pojazdy nie

należące do kategorii M1 i N1.

Rozpatrując pojazdy wojskowe w kategoriach możliwości ich utylizacji i recy-

klingu należy zauważyć szereg problemów dotyczących bezpieczeństwa ekolo-
gicznego rejonu ich składowania. Wynika to głównie z faktu, że pojazd złożony jest
z wielu komponentów, które w znaczący sposób wpływają na degradację środowi-

Ustawa o odpadach- Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z póź zm., Rozporządzenie Ministra Środowiska

w sprawie katalogu odpadów- DZ.U. z 2001 r. Nr 112, poz. 106

M. Kosobudzki, K. Jamroziak: Program utylizacji i recyklingu elementów eksploatacyjnych wojsko-

wych pojazdów mechanicznych w świetle dokumentów doktrynalnych, W: Materiały z V Międzynaro-
dowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo
Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 213

Ustawa Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. z 2005 r, nr 108, poz. 908, z późniejszymi zmianami. Po-

jazdy stanowiące grupę B, szczególnie pojazdy bojowe przeznaczone do recyklingu podlegają przepi-
som określonym w Traktacie o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie – CFE (angl. Conventio-
nal Forces of Europe), w którym zawarto szczegółowe procedury redukcji sprzętu bojowego i sposoby
ich niszczenia.

618

ska naturalnego. Do zasadniczych z nich zaliczymy akumulatory, opony oraz od-
pady będące pochodnymi produktów naftowych.

Zużyte akumulatory rozpatrywane w kontekście bezpieczeństwa ekologiczne-

go stanowią poważne wyzwanie dla logistyki zarówno na poziomie jednostki woj-
skowej, jak i AMW. Akumulatory po okresie eksploatacji w jednostkach wojsko-
wych, trafiają do Rejonowego Oddziału Agencji Mienia Wojskowego (RO AMW) za
pośrednictwem Rejonowych Baz Materiałowych (RBM), w których następuje prze-
kazanie ich specjalistycznej firmie na podstawie podpisanego wcześniej kontraktu,
zajmującej się utylizacją odpadów, bądź recyklingiem.

Aby podkreślić wagę problemu należy zwrócić uwagę fakt, iż na środowisko

naturalne znaczący wpływ mają następujące elementy akumulatorów:

ołów i jego

związki; kwas siarkowy; pasty uszczelniające (związki metali ciężkich); polipropy-
len; ebonit.

Największy problem związany ze składowaniem akumulatorów na w poszcze-

gólnych  ogniwach  łańcucha  logistycznego  dotyczy  niekontrolowanego  przedosta-
wania  się  elektrolitu  do  środowiska  naturalnego.  W  warunkach  logistyki  cywilnej,
problem gospodarki akumulatorami został już w dużym stopniu rozwiązany, jednak
kwestia powstającego jako pochodna elektrolitu, szlamu ołowiowego nadal stanowi
poważne  zagrożenie ekologiczne.  Rocznie  w  Polsce  powstaje  ok. 30 ton tej sub-
stancji, co sugeruje, że brak nad nią kontroli, w znaczący sposób może wpłynąć na
katastrofę ekologiczną.

Problematyczną kwestią jest również powstawanie odpadów będących po-

chodnymi produktów naftowych. Należy podkreślić, że zarówno produkty naftowe
i ich pochodne oraz akumulatory stanowią grupę materiałów niebezpiecznych,
których transport i składowanie podlega specjalnym przepisom.

Gospodarka przepracowanymi olejami została unormowana szeregiem prze-

pisów, z których ważnym jest Europejska Dyrektywa Rady nr 75/439/ EWG z dnia
22.12.1975 r. Dyrektywa powyższa normuje konieczność, by odpady niebezpiecz-
ne były traktowane odrębnie w stosunku do innych odpadów w zakresie dalszego
dysponowania, zbiórki i ewidencji.

W Polsce przepisy unijne konkretyzuje ustawa

o odpadach regulująca zasady zagospodarowania olejów odpadowych.

Por. Ibidem, s. 214. Rozpatrując proces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach jednostka

wojskowa – RBM, należy zaznaczyć, odbywa się on na bieżąco, w zależności od potrzeb. Dalszy pro-
ces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach RBM – RO AMW odbywa się z godnie z planem
tworzonym z rocznym wyprzedzeniem, co oznacza konieczność składowania ich w RBM przez pewien
okres. Taki stan rzeczy należy widzieć w kontekście korzyści i wad. Korzyści wynikają z czasu pozwala-
jącego  na  podpisanie  umów  z  wyspecjalizowaną  firmą  na  utylizację  akumulatorów,  wady  natomiast
dotyczą  konieczności  organizacji  wyspecjalizowanych  magazynów  pośrednich  w  RBM  spełniających
wszelkie  wymagania  bezpieczeństwa  ekologicznego.  W  konsekwencji  generowane  są  dodatkowe
koszty składowania odpadów.

M. Jakubowski: Uwarunkowania recyklingu akumulatorów samochodowych, W: Materiały z IV Konfe-

rencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu,
Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 109

Przepisy o transporcie materiałów niebezpiecznych zawarte są w Konwencji o Przewozie Materiałów

Niebezpiecznych ADR.

M. Ujazdowski: Wybrane aspekty zagospodarowania przepracowanych olejów samochodowych,

W: Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy recyklingu.
SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 404

Ustawa o odpadach z dnia 27.04.2001 r. Dz. U. nr 62 poz. 628 wraz ze zmianami Dz. U. nr7 poz. 78

z 2003 r. Zgodnie z definicją w niej zawartą, oleje odpadowe, są to wszystkie oleje smarowe lub prze-

619

Problematyka składowania olejów odpadowych i ich pochodnych, stanowi,

więc bardzo istotny obszar dla logistyki zarówno cywilnej, jak i wojskowej. Również
w tym obszarze niebagatelna pozostaje rola AMW, polegająca na podpisywaniu
umów z wyspecjalizowanymi firmami zajmującymi się utylizacją i recyklingiem ole-
jów odpadowych.

W ramach problematyki bezpieczeństwa ekologicznego w obszarze olejów

odpadowych,  nie  należy  widzieć  wyłącznie  kwestii  ich  rotowania,  składowanie,
transportu  i  utylizacji.  Innym  problemem  jest  niekontrolowane  przedostawania  się
produktów  naftowych  do  środowiska  naturalnego  w  ramach  działań  taktycznych.
Destrukcyjny  wpływ  na  faunę  i  florę  wynika  głównie  z  nieszczelności  układów
wchodzących budowy w skład pojazdów wojskowych oraz przez działalność czło-
wieka.

Bardzo ważną, choć wielokrotnie marginalizowaną sferą bezpieczeństwa eko-

logicznego jest problem gospodarowania zużytymi oponami.

Zakaz składowania

opon w całości obowiązuje już od lipca 2003 roku, który wprowadzona za sprawą
Dyrektywy UE 1999/31/EC o nazwie Landfill Directive. W ramach rozwoju polityki
proekologicznej, od 2006 obowiązują przepisy, które sankcjonują również zakaz
składowania opon w postaci rozdrobnionej, co wymusza na AMW natychmiastowe
przekazywanie zużytych opon wyspecjalizowanym firmom.

Taki stan rzeczy uwy-

pukla  wiele  problemów  organizacyjnych  w  zakresie  gospodarowania  zużytymi
oponami,  a  wynikają  one  z  konieczności  opracowania  precyzyjnych  planów  wy-
miany  opon  w  pojazdach  wojskowych  oraz  przekazania  ich  wyspecjalizowanej
firmie do utylizacji lub recyklingu. Niesie to za sobą również dość poważne nakłady
finansowe ponoszone przez jednostki wojskowe.

Jednym z kluczowych obszarów bezpieczeństwa ekologicznego zarówno w

czasie pokoju, jak i kryzysu i wojny, jest gospodarka środkami bojowymi.

Jest

jednocześnie  kolejnym  obszarem  zainteresowania  ekologistyki,  w  ramach  której
podejmowane  są  działania  zmierzające  do  redukcji  niewykorzystanych  środków

mysłowe, które nie nadają się już do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone,
a w szczególności zużyte oleje do turbin i oleje hydrauliczne.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16.12.2003 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowa-

dzenia badań technicznych pojazdów oraz wzór dokumentów stosowanych przy tych badaniach –
Dz. U. Nr 227, poz. 2250. Zużycie opon determinowane jest przez dwa parametry: wysokość minimalna
bieżnika 1,6 mm lub do wskaźnika TWI (wskaźnika zużycia bieżnika opony); wiek opony do 10 lat. Po
ich przekroczeniu opony nie nadają się do eksploatacji i zostają przekazane do AMW, gdzie podlegają
procesowi trwałego pozbawienia ich właściwości użytkowych. Przecina się je zwykle na dwie części.
Taki stan rzeczy powoduje sytuację, w której występuje brak zainteresowania nimi przez firmy zajmują-
ce się regeneracją bieżnika, co w konsekwencji wpływa na powstawanie kosztów ich natychmiastowego
recyklingu lub utylizacji przez wyspecjalizowaną firmę w tej dziedzinie.

J. Jakubiec, G. Wysopal, R. Janik: Możliwości techniczno – ekonomiczne zagospodarowania zuży-

tych opon w Unii Europejskiej i w Polsce, W: Materiały z IV Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:
Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 97-
98

Czerwiński J.: Od naboju do złotówki. „Polska Zbrojna” 2008nr 8 (579), s. 26 – 27. Problem utylizacji i

recyklingu 30 tysięcy ton amunicji czołgowej 100mm do czołgu T-55, zalegającej w składach materiało-
wych będących w zasobach AMW, zdaje się być rozwiązany za sprawą programu MERKURY, którego
zadaniem jest jej dekompletacja. Program jest efektem inicjatywy zapoczątkowanej przez Wojskowego
Instytutu Technicznego i Uzbrojenia WITU oraz firm Wtórplast i Jakusz. Ze względu na decentralizację
magazynowania amunicji czołgowej i rozmieszczenie jej w różnych rejonach Polski, program utylizacji
oparto na mobilnym, kontenerowym systemie de kompletacji amunicji. Fenomenem programu jest to, że
MON uzyskał w ramach umowy podwójną korzyść, mianowicie uniknie kolejnych kosztów magazyno-
wania oraz zarobi pieniądze na sprzedanej amunicji w/w firmom.

620

bojowych, a w tym amunicji, której okresy przydatności już dawno się przedawniły
w wyniku starzenia i wycofywania sprzętu wojskowego wyposażonego w broń ade-
kwatną do rodzaju amunicji.

Dynamicznie postępująca modernizacja armii determinuje wymianę sprzętu

bojowego  (pojazdy  grupy  B),  co  w  konsekwencji  wymusza  wycofanie  amunicji
i środków  bojowych  i  wprowadzenie  w  jej  miejsce  nowej,  adekwatnej  do  potrzeb
współczesnego  pola  walki.  Na  powstawanie  „zapasów  niepotrzebnych”  amunicji
wpływa nie tylko modernizacja armii

Wspomniany wcześniej okres przydatności do

użycia również w decydujący sposób kształtuje powstawanie „zapasów niepo-
trzebnych”. Determinowane jest okresem od

15 do 20 lat z zachowaniem wszyst-

kich walorów użytkowych.

Po tym okresie amunicja powinna przejść badania,

a następnie powinna być przekazana do dalszego użytkowania lub zostać wycofa-
na i przekazana do utylizacji.

Podobnie, jak w przypadku innych materiałów nie-

bezpiecznych, amunicja podlega restrykcyjnym przepisom cywilnym, zarówno kra-
jowym, jak i międzynarodowym. Do niedawna polskie siły zbrojne borykały się
z ogromnym wyzwaniem dotyczącym

amunicji 100 mm

do czołgu T-55

wycofanego

z SZRP. W efekcie, w składach materiałowych zapas niepotrzebny amunicji 100
mm szacowany jest na 30 - 35 tys. ton, a w sumie z innym kalibrami amunicji na
ok. 50 tys. ton.

Problem z omawianą amunicją powoli rozwiązuje się dzięki anek-

sowi do umowy Offsetowej pomiędzy LMC a Skarbem Państwa na samoloty wielo-
zadaniowe F-16.

Umowę podpisano pomiędzy firmą metalurgiczną MESKO

a norweską firmą NAMMO na wybudowanie zakładu utylizacji amunicji w Skarży-
sku

Kamiennej, dzięki któremu od listopada 2007 roku funkcjonują dwie linie tech-

nologiczne. Pierwsza przewidziana jest do utylizacji amunicji powyżej 57 mm,
a druga do mniejszych kalibrów, w tym do wycofanej amunicji strzeleckiej. Powsta-
nie tego zakładu pozwoliło oddalić, a może nawet całkowicie zlikwidować zagroże-
nie wystąpienia katastrofy ekologicznej wynikającej ze składowania niepotrzebnej
amunicji.

Podsumowanie
Bezpieczeństwo ekologiczne rozpatrywane w kontekście działalności Sił

Zbrojnych  rodzi  dla  logistyki  szereg  dylematów  natury  organizacyjnej  i  prawnej.
Sfera  organizacyjna  dotyczy  optymalizacji  istniejących  już  rozwiązań  w  zakresie
ograniczania  powstawania  odpadów  eksploatacyjnych,  usuwania  ich  skutków
w ramach  współpracy  z  wojskami  obrony  przed  bronią  masowego  rażenia  oraz
inżynieryjnymi,  a  także  w  sferze  organizacji  procesów  logistycznych  w  relacjach
jednostka wojskowa - AMW. Sfera prawna dotyczy podporządkowania wszystkich
procesów  logistycznych  w  sferze  gospodarowania  odpadami  eksploatacyjnymi
przepisom cywilnym, zarówno krajowym, jak i Unii Europejskiej.

M. Kosobudzki, J. Jamroziak: Recykling amunicji konwencjonalnej w aspekcie modernizacji i standa-

ryzacji uzbrojenia, W: Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Proble-
my recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 175

Umowa Offsetowa pomiędzy LMC a Skarbem Państwa RP z dnia 18 kwietnia 2003 roku.