1
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Rachunkowość zarządcza
I controlling
czyli
zarządzanie kosztami i finansami we współczesnym
przedsiębiorstwie
dr Jan Rak Uniwersytet Warszawski
1
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Rachunkowość zarządcza
I controlling
czyli
zarządzanie kosztami i finansami we współczesnym
przedsiębiorstwie
dr Jan Rak Uniwersytet Warszawski
2
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
System informacyjny rachunkowości
3
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Rachunkowość zarządcza
Rachunkowość zarządcza
jeden z najważniejszych elementów
procesu sterowania kosztami i finansami
przedsiębiorstw.
Jej zadanie to dostarczenie niezbędnej
informacji do realizacji tegoż procesu.
4
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Rachunkowość zarządcza, finansowa i podatkowa
Cechy charakterystyczne odróżniające rachunkowość zarządczą od rachunkowości finansowej i
podatkowej to:
a) informacje generowane przez nią są gównie przeznaczone dla kierownictwa wewnętrznego
przedsiębiorstwa,
b) opiera się na miernikach, relacjach i modelach zweryfikowanych przez rachunkowość finansową, lecz
ich odbiór zależy od preferencji kierownictwa przedsiębiorstwa (zakłady, wydziały, komórki
organizacyjne),
c) orientuje się na istotność, szybkość i koszt informacji,
d) stale zorientowana na przyszłość (np.: wariantowe projekcje kosztów),
e) uwzględnia elastyczne cykle raportowania,
f) pomiar obejmuje dane finansowe i niefinansowe (ilościowe i jakościowe),
g) sprawozdania wewnętrzne przygotowywane są według ośrodków odpowiedzialności,
h) kontrola: dotyczy efektywności i użyteczności informacji dla potrzeb zarządzania
5
Rachunkowość i controlling
Rachunkowość
instrument dostarczający różnym szczeblom decyzyjnym
wieloprzekrojowych informacji, niezbędnych w zarządzaniu
przedsiębiorstwem z nastawieniem na przyszłość
Controlling
ponadfunkcyjny instrument zarządzania, stanowiący proces sterowania
zorientowany na wynik przedsiębiorstwa, a realizowany przez
–
planowanie,
–
kontrolę,
–
sprawozdawczość
–
kierowanie.
6
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
controlling nie przejmuje funkcji kierowniczych, a tylko je wspomaga
Controlling
system którego zadaniem jest zapewnienie długotrwałej, pomyślnej
egzystencji przedsiębiorstwa w wyniku opracowania kompleksowych
i strukturalnych zmian, mających doprowadzić do wzrostu
efektywności, optymalizacji struktur i możliwości szybkiego
reagowania na zmiany w otoczeniu
ma służyć kierowaniu przedsiębiorstwem, czyli przewidywaniu
opartym na analizie wskaźników, likwidowaniu najsłabszych ogniw,
uwzględnianiu wymagań rynku i rosnącej konkurencji oraz osiąganiu
zadowolenia klienta. Od właściwego wdrożenia controllingu zależeć
może strategia firmy; przedsiębiorstwo może od stanu "trwania"
przejść do agresywnej obecności na rynku.
7
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Pozycja controllera (controllingu) w firmie
Funkcje controllera:
planistyczne,
koordynacyjne
doradcze.
Pozycja sztabowa controllera
wysokie umiejscowienie controllera w hierarchii firmy, pozwala zbierać
odpowiednie dane i sygnały niezbędne w kontroli i funkcjach
decyzyjnych, ale nie pozwala wydawać poleceń.
Pozycja liniowa controllera
pozwala wydawać polecenia, a tym samym lokuje controllera w
jednym "szeregu" z kierownikami innych działów, takimi jak produkcja,
handel czy administracja.
8
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Controlling a kontrola w przedsiębiorstwie
Kontrola
Controlling
Zorientowana na przeszłość
Zorientowany na
przyszłość
Stwierdza błędy
Nadzoruje
Wnioskuje naprawienie błędów
Nadzoruje
Szuka winnych
Doradza
Wnioskuje pokrycie szkód
Pomaga metodycznie
Wnioskuje nałożenie kary
Wnioskuje rozwiązania
Wnioskuje zmianę personelu
Proponuje środki
zaradcze
Wnioskuje zmiany organizacyjne
Inspiruje
Kieruje sprawę do właściwych
Przestrzega
organów administracji
Wskazuje na doświadczenie obce
9
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
System informacyjny rachunkowości zarządczej
10
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budowa systemu informacyjnego rachunkowości zarządczej
1. Powołanie zespołu roboczego w przedsiębiorstwie oraz
wyznaczenie osoby, dla koordynacji realizacji całościowego projektu
2. Analiza systemu informacyjnego rachunkowości pod kątem potrzeb
informacyjnych systemu rachunkowości zarządczej.
3. Opracowanie koncepcji oraz funkcji działu controllingu.
4. Projektowanie systemu budżetowania kosztów w wyodrębnionych
miejscach ich powstawania - centra kosztów.
5. Projektowanie systemu budżetowania kosztów nieprodukcyjnych -
ogólnego zarządzania.
11
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budowa systemu informacyjnego rachunkowości zarządczej
6. Opracowanie metodologii liczenia postulowanego jednostkowego kosztu
produktów oraz analizy odchyleń dla kosztu produktu.
7. Projektowanie systemu raportowania wewnętrznego z wykonania budżetów
kosztów.
8. Zaprojektowanie odpowiedniego dla potrzeb zarządzania firmą systemu
rachunku wyników.
9. Opracowanie systemu monitorowania kosztów i wyników (metodologii analizy
odchyleń).
10. Planowanie i analiza zmian w kapitale pracującym.
11. Planowanie i analiza przepływów pieniężnych.
12. Planowanie bilansu pro-forma.
13. Zbiorcza analiza finansowa.
12
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Wartości wzorcowe w controllingu
Z punktu widzenia skuteczności controllingu i rachunkowości
zarządczej ważne jest aprioryczne ustalenie wzorcowych
wielkości stanowiących podstawę (bazę) porównań
.
Źródła wartości wzorcowych dla systemów
controllingu
Są to wielkości normatywne wyznaczające pożądany stan rzeczy
–
zewnętrzne - stanowione z mocy prawa,
–
wewnętrzne - tworzone w celu skutecznego sterowania ekonomiką
jednostki gospodarczej
13
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Wartości wzorcowe w controllingu
Źródłami wielkości wzorcowych mogą być:
wartości dotyczące wykonania w poprzednich okresach,
wartości planistyczne ustalone w podejściu statycznym,
wartości planistyczne uwzględniające podejście elastyczne,
wartości normatywne wynikające z rezultatów badań technicznych,
wielkości ustalane przez stosowanie benchmarkingu,
wartości wynikające z zasady stałej redukcji kosztów,
wartości wynikające ze stosowania koncepcji rachunku kosztów
docelowych
15
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
umiejscowienie w strukturze organizacyjnej komórki
odpowiedzialnej za controlling
16
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Podział jednostki gospodarczej dla celów controllingu
Centrum kosztu, bądź inaczej ośrodek kosztu
to wyodrębniona jednostka (wydział, klient, produkt) w aspekcie rozliczeniowym i
organizacyjnym, której przypisywane są określone koszty.
Utworzenie ośrodków kosztów, ich obserwacja w czasie i pogłębiona analiza pozwala na
wskazanie "najdroższych" jednostek w przedsiębiorstwie oraz pozwala na określenie
przyczyn takiego stanu.
Owa analiza obejmuje także zidentyfikowanie i podział kosztów na koszty stałe i zmienne.
Centrum zysku
to całkowicie odrębna jednostka (niekoniecznie organizacyjna) wewnątrz przedsiębiorstwa,
mająca możliwość oddzielnego rozliczania przychodów ze sprzedaży i związanych z nimi
kosztów.
Centra zysku pozwalają na bardziej precyzyjne ustalenie przyczyn wyższej efektywności
pewnych jednostek, usprawniają system przepływu informacji, pozwalają na szybszą
reakcję w przypadku wykrycia negatywnych praktyk czy słabych stron przedsiębiorstwa.
Świadomość istnienia centrów zysków wyzwala dążenie do osiągnięcia zysku oraz
powoduje wzrost motywacji do podnoszenia kwalifikacji wśród pracowników.
17
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Ustalenie szczegółowej struktury danych
Są to przede wszystkim rodzaje kosztów, które
należy wyodrębnić ze sprawozdań rachunkowości
finansowej.
Struktura kosztowa, zdefiniowana na potrzeby
controllingu :
powinna być kompromisem pomiędzy rzetelnością informacji a
kosztem jej uzyskania.
nie powinno dążyć się do bardzo szczegółowej struktury
kosztowej (maksymalnie dziesięć rodzajów kosztów).
18
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Ustalenie szczegółowej struktury danych
Grupy kosztów - agregacja kosztowa na
poziomie pierwszym
koszty zmienne produkcji, do których należą wszystkie koszty zależne
od rozmiarów zamówień,
koszty stałe rozliczane (tzw. koszty gotowości I), które bez korzystania
ze skomplikowanych kluczy podziałowych, mogą być przypisane do
poszczególnych obszarów działalności,
koszty stałe nie rozliczane (tzw. koszty gotowości II), których podział
byłby nienaturalny. Owe koszty odnosimy jako koszty zarządu.
19
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Ustalenie szczegółowej struktury danych
Grupy kosztów - agregacja kosztowa na poziomie drugim
W ramach generowania drugiego poziomu sprawozdawczości wydziela się
obszary, które będą stanowić nowe jednostki obrachunkowe. Właściwie
wyodrębnione obszary przedsiębiorstwa można traktować jak odrębne firmy,
które rozliczają się ze swojej działalności.
Struktura kosztowa na drugim poziomie sprawozdawczości
może być wyznaczona na podstawie następujących kryteriów :
kryterium podziału według obszarów odpowiedzialności
kryterium podziału według klientów lub grup klientów
kryterium podziału według produktów lub grup produktów
20
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
•
Czym jest koszt?
Koszty własne firmy to:
wyrażone w pieniądzu celowe zużycie różnych czynników
produkcji
(lub zasobów firmy)
prowadzące do osiągania współmiernych z nimi przychodów
oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, ale
związane z normalną działalnością firmy w określonej
jednostce czasu
21
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Koszty :
dotyczą określonej jednostki czasu (tak jak przychody
)
są kategorią memoriałową
są współmierne z przychodami, do powstania których prowadzą; koszty i
przychody są przysłowiowymi „dwiema stronami tego samego
medalu”
wyrażają zużycie zasobów firmy (aspekt ekonomiczny) lub ilustrują
rozmaite wydatki wynikające m.in. z regulacji prawnych (aspekt prawno –
administracyjny)
22
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Wydatki a koszty
Wydatek oznacza wszelkie wydatkowanie środków. Jest zatem
ujęciem kasowym
Przykład:
spłata raty kredytu zmniejszenie zasobu środków pieniężnych
spłata odsetek od kredytu koszty finansowe
spłata odsetek karnych pozostałe koszty operacyjne
23
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
aspekty prawne
Koszty w świetle przepisów
:
ustawa o rachunkowości
ustawa o podatku
dochodowym od osób
prawnych
24
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KONCEPCJE KOSZTÓW
1. Koncepcja „kosztów historycznych” istnieje tylko jeden
rzeczywisty koszt poniesiony na wytworzenie produkcji służący do :
wyceny produkcji, pomiaru zysku, sprawozdawczości finansowej
2. Koncepcja według modelu decyzyjnego są różne koszty dla
różnych celów podejmowania decyzji, planowania
.
3. Koncepcja narzędzi kontroli i oceny pracy menedżerów :
menedżerowie są oceniani przez pryzmat poniesionych wydatków
25
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KONCEPCJA WEDŁUG "KOSZTU HISTORYCZNEGO„
KONTROLA I WYCENA PRODUKCJI,
POMIAR ZYSKU
Przedmiotem są koszty podstawowej działalności operacyjnej
Typowe pytania:
ILE KOSZTOWAŁO WYTWORZENIE WYROBÓW, ROBÓT, USŁUG ITP. W DANYM OKRESIE
SPRAWOZDAWCZYM ?
CZY KOSZTY PONIESIONO W RACJONALNEJ WYSOKOŚCI I CZYJA TO ZASŁUGA LUB WINA ?
JAKI WYNIK FINANSOWY UZYSKANO Z TEJ DZIAŁALNOŚCI
26
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KRYTERIA KLASYFIKACYJNE
KOSZTÓW:
RODZAJOWE;
WEDŁUG FAZ DZIAŁALNOŚCI
WEDŁUG POZYCJI KALKULACYJNYCH
WEDŁUG CZASU
27
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KOSZTY WEDŁUG RODZAJÓW:
AMORTYZACJA MAJĄTKU TRWAŁEGO
(
tj. części środków trwałych oraz wszystkich wartości
niematerialnych i prawnych).
ZUŻYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII tj.: zużycie materiałów podstawowych, opakowań, części
zapasowych, paliw i energii, materiałów biurowych itp.
USŁUGI OBCE - koszty robót, usług itp. świadczonych przez inne jednostki (transport, remonty, obróbka
obca itd.).
WYNAGRODZENIA - koszty wszelkich wynagrodzeń, niezależnie od formy zatrudnienia pracownika
PODATKI I OPŁATY - podatki obciążające koszty działalności (gruntowy, od środków transportu itp)
opłaty notarialne,i sądowe, opłaty na rzecz administracji państwowej i inne.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I INNE ŚWIADCZENIA - odpisy na zakładowy fundusz socjalny,
Fundusz Pracy, zakładową służbę zdrowia itp.
POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE np. koszty delegacji służbowych, ryczałtu za używanie
samochodów prywatnych dla celów służbowych, ubezpieczenia rzeczowe i inne.
28
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KOSZTY WEDŁUG FAZ DZIAŁALNOŚCI
KOSZTY FAZY ZAOPATRZENIA
KOSZTY FAZY PRODUKCJI
KOSZTY FAZY ZBYTU
KOSZTY OGÓLNE FUNKCJONOWANIA
PRZEDSIĘBIORSTWA (ZARZĄDU
)
29
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
MIEJSCE POWSTAWANIA KOSZTÓW (M.P.K.)
Komórki organizacyjne odpowiedzialne za wykonywanie
określonych czynności, a zatem za ponoszone koszty.
Najprostsze m.p.k. to pojedyncze stanowisko pracy np. obsługa
komputera.
Koszty według m.p.k. to np. wynagrodzenie + narzuty na
wynagrodzenie osoby obsługującej komputer, zużycie energii
(zasilanie komputera)¸ amortyzacja, materiały eksploatacyjne
itp.
30
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KOSZTY WEDŁUG UKŁADU
KALKULACYJNEGO
Podstawowy sposób podziału kosztów to podział
na:
KOSZTY PRODUKTU (tworzące wartość produktu)
KOSZTY OKRESU (nie tworzące wartości produktu,
odnoszone na wynik finansowy)
31
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kryterium związku kosztu z produktem :
a) KOSZTY BEZPOŚREDNIE
- materiały bezpośrednie;
- płace bezpośrednie;
inne koszty (np. zużycie narzędzi specjalnych, koszty nowej
produkcji i inne).
b) KOSZTY POŚREDNIE
- produkcji (WYDZIAŁOWE)
- ogólne (ZARZĄDU)
- sprzedaży
32
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
KOSZTY BEZPOŚREDNIE + KOSZTY WYDZIAŁOWE =
PEŁNE KOSZTY WYTWORZENIA
Według ustawy o rachunkowości z 29 września 1994 r.,
koszt wytworzenia obejmuje „
...koszty bezpośrednie produkcji...
oraz przypadającą na okres wytworzenia produktów uzasadnioną
część kosztów pośrednich produkcji ”
do kosztów wytworzenia... nie zalicza się kosztów ogólnych zarządu...
kosztów sprzedaży, jak i pozostałych kosztów operacyjnych...”
33
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
EWIDENCYJNY RACHUNEK KOSZTÓW
EWIDENCYJNY RACHUNEK KOSZTÓW
ogół czynności zmierzających do ustalenia, w różnych
przekrojach, zaewidencjonowania w księgach rachunkowych
oraz do zinterpretowania wyrażonej w pieniądzu wysokości
nakładów dokonywanych w organizacji gospodarczej w
określonym czasie i z określonym przeznaczeniem.
ewidencyjny rachunek kosztów obejmuje jedynie koszty
podstawowej działalności operacyjnej, równocześnie pomija
tzw. pozostałe koszty operacyjne i koszty finansowe
34
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
TECHNOLOGIA” EWIDENCYJNEGO RACHUNKU KOSZTÓW
1. UJĘCIE KOSZTÓW W UKŁADZIE RODZAJOWYM - KONTA GRUPY „4”
(SPRAWOZDAWCZOŚĆ ZEWNĘTRZNA)
2.GRUPOWANIE KOSZTÓW WEDŁUG INNYCH KRYTERIÓW KLASYFIKACYJNYCH
NP.:
–
WEDŁUG MIEJSC POWSTAWANIA KOSZTÓW
–
WEDŁUG FAZ DZIAŁALNOŚCI (ZAKUPU, SPRZEDAŻY, ZARZĄDU)
–
WEDŁUG ZWIĄZKU KOSZTÓW Z PRODUKTEM (BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE PRODUKCJI)
–
WEDŁUG SPOSOBU REAGOWANIA KOSZTÓW NA ZMIANĘ SKALI DZIAŁANIA (ZMIENNE, STAŁE)
–
MOMENTU ODNIESIENIA NA WYNIK FINANSOWY (BIEŻĄCE, ROZLICZANE W CZASIE, RMK)
–
WEDŁUG CHARAKTERU DZIAŁALNOŚCI (KOSZTY DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ
,
KOSZTY
DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ) ITD.
Przeniesienie kosztów odbywa się za pośrednictwem konta 49 -
„Rozliczenie kosztów”
35
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
TECHNOLOGIA” EWIDENCYJNEGO RACHUNKU
KOSZTÓW (cd…)
3. DOLICZENIE CZĘŚCI RMK DO KOSZTÓW BIEŻĄCYCH.
4. ROZLICZENIE KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ.
5. ROZLICZENIE KOSZTÓW DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ -
GRUPOWANIE NA KOSZTY PRODUKTU I KOSZTY OKRESU
6.KALKULACJA JEDNOSTKOWEGO KOSZTU WYTWORZENIA
ORAZ WYCENA PRODUKCJI FIRMY
36
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
POJĘCIE I ZADANIA KALKULACJI
Przez pojęcie kalkulacji rozumie się ogół czynności
obliczeniowych, zmierzających do ustalenia kwoty
kosztów podstawowej działalności operacyjnej
przypadających na przedmiot kalkulacji tj. jednostkę
kalkulacyjną.
Przedmiotem kalkulacji są:
produkty (wyroby lub ich części składowe, półfabrykaty, usługi itp.)
inne składniki majątku lub określone zamierzenia np. kalkulowanie
kosztów nabycia materiałów, zamierzonej inwestycji itp.
37
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
POJĘCIE I ZADANIA KALKULACJI KOSZTÓW
Zadaniem kalkulacji jest uzyskanie danych, na podstawie
których można ocenić ekonomiczną efektywność
produktu, usługi lub procesu.
W trakcie procesu kalkulacji określa się nie tylko łączne
koszty przypadające na jednostkę kalkulacyjną, ale też
poszczególne składniki kosztów tj. pozycje kalkulacyjne.
Może to służyć m.in.:
określaniu poziomu kosztów dla ich dalszej analizy,
kontroli kosztów,
ustalaniu cen.
38
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
RODZAJE KALKULACJI
Zależnie od czasu sporządzania kalkulacji,
metodologii sporządzania i wykorzystania
kalkulację dzieli się na:
–
WSTĘPNĄ
–
WYNIKOWĄ (SPRAWOZDAWCZĄ)
39
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
KALKULACJA WSTĘPNA jest
sporządzana przed rozpoczęciem produkcji
wyrobu (usługi) i bazuje na kosztach
przewidywanych. Może ona przybierać
postać kalkulacji:
–
OFERTOWEJ
–
PLANOWEJ
–
NORMATYWNEJ
–
OPERATYWNEJ
40
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
KALKULACJA WYNIKOWA (SPRAWOZDAWCZA)
Jest sporządzona na podstawie zarejestrowanych kosztów
podstawowej działalności operacyjnej w danym okresie
sprawozdawczym. Odzwierciedla rzeczywiste zużycie zasobów
(czynników produkcji) na wytworzenie jednostki kalkulacyjnej
produktu. Może mieć charakter pełny (tzw. pełne lub techniczne
koszty wytworzenia) lub częściowy.
Porównanie danych rzeczywistych wynikających z kalkulacji
sprawozdawczej z danymi planowanymi (z kalkulacji wstępnej w
budżecie) stanowi podstawę do tzw. analizy odchyleń; jest to
jedna z metod wykorzystania kosztów jako narzędzi kontroli pracy
menedżera.
41
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
JEDNOSTKI KALKULACYJNE (PRZEDMIOTY
KALKULACJI)
Jednostka kalkulacyjna oznacza przedmiot kalkulacji w ujęciu
jednostkowym tzn. produkt (usługę), którego wartość
jednostkową chcemy określić i wycenić na bazie rachunku
kosztów, zaś procedura wyceny może być przeznaczona dla
celów sprawozdawczych lub zarządczych.
Jednostki kalkulacyjne mogą być wyrażone zarówno za
pomocą miar naturalnych, jak też miar umownych.
42
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Naturalne jednostki kalkulacyjne
są wyrażone w: metrach, sztukach, kilogramach, litrach itd.
Umowne jednostki kalkulacyjne
są wyrażone w innych miarach niż naturalne, nie używanych
zwykle w obrocie handlowym. Posługujemy się nimi, gdy
stosowanie jednostek naturalnych nie jest możliwe lub mija się
ze zdrowym rozsądkiem np. dla drobnych wyrobów
porcelanowych, jako jednostką kalkulacyjną przyjmuje się np. 1
tonę tych wyrobów
→
jednostka umowna.
43
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
METODY KALKULACJI
Z punktu widzenia metodologii i specyfiki
produktu metody kalkulacji dzielimy na:
podziałową (procesową)
doliczeniową.
44
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
METODA KALKULACJI PODZIAŁOWEJ
Jest ona stosowana przy produkcji prostej, zatem wówczas,
gdy produkty są wytworzone w jednym nieprzerwanym cyklu
produkcyjnym, zaś proces ich grupowania odbywa się de facto
według procesu technologicznego (stąd też nazwa kalkulacji
procesowej).
Kalkulacja podziałowa występuje w kilku odmianach, wśród
których można wymienić m.in. kalkulację: prostą,
współczynnikową i procesową.
45
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
KALKULACJA PODZIAŁOWA PROSTA
Jest zwykle stosowana przy wytwarzaniu jednego asortymentu
produktów. Jednostkowy koszt wytworzenia jest ustalony
poprzez podzielanie łącznych kosztów wytworzenia przez
liczbę wytworzonych produktów tj.
gdzie:
kj - jednostkowe koszty wytworzenia
ki - koszty i-tego rodzaju;
x -wielkość produkcji
k j
ki
i
n
x j
= =
∑
1
46
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Przykład:
Przedsiębiorstwo wyprodukowało w ciągu okresu 100 tys. sztuk
jednorodnych wyrobów. Ponadto stwierdzono na koniec okresu 20 tys.
sztuk produktów na które poniesiono koszty materiałów bezpośrednich w
wysokości 100% i w wysokości 50 % pozostałe koszty. Dane o kosztach
poniesionych przedstawiają się następująco:
Materiały bezpośrednie
48.000
Płace bezpośrednie
38.500
Koszty wydziałowe
13.750
Skalkuluj metodą podziałową prostą koszt wytworzenia 1000 sztuk
wyrobów
.
47
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja podziałowa prosta :
Koszt jednostkowy w tej metodzie ustala się przez podzielenie
całkowitych kosztów wytworzenie wyrobów w danym okresie przez
liczbę jednostek kalkulacyjnych (odpowiadających wielkości produkcji
w danym okresie)
W przypadku wystąpienia na koniec okresu produkcji niezakończonej
należy dokonać jej przeliczenia na liczbę jednostek kalkulacyjnych
uwzględniając stopień ukończenia produktów
.
Stosowana w przypadku masowej produkcji jednego asortymentu
wyrobów
48
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
KALKULACJA PODZIAŁOWA WSPÓŁCZYNNIKOWA
Jest stosowana do kalkulacji wielu asortymentów wyrobów, wykonywanych z
tych samych materiałów i według tej samej technologii. Metoda polega na
sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika poprzez
przeliczenie ich za pomocą współczynników charakteryzujących
kosztochłonność wyrobów np. według ciężaru, pojemności, grubości itp. Można
to wyrazić następującą formułą
:
gdzie:
ak - współczynnik podziału kosztów
K j
Ki
i
n
x j ak
= =
∑
×
1
49
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami
Różne wyroby w różnym stopniu absorbują koszty produkcji
(np. produkcja wyrobów o różnej wadze wymaga innego
zużycia materiałów)
W odniesieniu do poszczególnych asortymentów ustala się
współczynniki ekwiwalentności określające ich udział w
tworzeniu kosztów
Stosowana, gdy produkuje się wiele asortymentów produktów.
50
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami -
etapy
1) Określenie współczynników ekwiwalentności dla poszczególnych
wyrobów
2) określenie wielkości produkcji w jednostkach umownych (produkcja
x współczynnik ekwiwalentności)
3) obliczenie kosztu umownej jednostki kalkulacyjnej (podzielenie
sumy kosztów pozycji kalkulacyjnej przez liczbę jednostek umownych)
4) obliczenie kosztu jednostki rzeczywistej (przemnożenie kosztu
umownej jednostki kalkulacyjnej przez przyjęty dla asortymentu
współczynnik ekwiwalentności)
5) obliczenie kosztów asortymentu (koszt jednostki rzeczywistej x
wielkość produkcji w jednostkach rzeczywistych)
51
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Przykład :
W ciągu okresu wytworzono 1.000 sztuk wyrobu A, 500 sztuk wyrobu B
i 1500 sztuk wyrobu C wykorzystując te same materiały. Zużycie
materiałów wynosi odpowiednio 1, 2 i 3 kg. Pracochłonność każdego
wyrobu wynosi odpowiednio 2, 3 i 4 minuty. Dane o kosztach :
Materiały bezpośrednie
26.000
Płace bezpośrednie
9.500
Koszty wydziałowe
4.750
Obliczyć koszty jednostkowe każdego wyrobu zakładając, że koszty
wydziałowe obciążają wyroby podobnie jak płace bezpośrednie.
52
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja fazowa
Metody kalkulacji :
półfabrykatowa i bezpółfabrykatowa
- Kjf - koszt jednostkowy j-tego półfabrykatu w fazie f,
- Kif - koszty i-tego rodzaju w fazie f,
gdzie:
- Xjf - ilość j-tego półfabrykatu w fazie f.
K
jf
K
if
i
n
X
jf
f
m
=
=
∑
=
∑
1
1
K
jf
K
if
i
n
X
jf
f
m
=
=
∑
=
∑
1
1
53
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja fazowa
Półfabrykatowa –
obliczenie narastającego kosztu jednostkowego na koniec każdej fazy
produkcyjnej jako kosztu każdej fazy i koszty półfabrykatów pobranych
z poprzednie fazy.
Bezpółfabrykatowa –
Obliczenie kosztu jednostkowego wytworzenia jako sumy
jednostkowych kosztów wytworzenia wszystkich faz produkcyjnych
Kalkulację fazową stosuje się :
Jeśli wyroby w trakcie procesu produkcyjnego przechodzą przez kilka
faz produkcyjnych
54
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Przykład:
Przedsiębiorstwo posiadające dwa wydziały produkcyjne stanowiące
kolejne fazy procesu prod. wytwarza masowo jeden wyrób. W fazie I
wytworzono 2.000 sztuk półproduktów i przekazano do fazy II 1.500
sztuk. Z otrzymanych półfabrykatów wytworzono 1.500 sztuk wyrobów
gotowych. Sprzedano 900 sztuk. Dane o kosztach:
Koszty fazy I
20.000
Koszty fazy II
30.000
Koszty sprzedaży
9.000
Oblicz koszt jednostkowy sprzedanych wyrobów metodą półfabrykatową
i bezpółfabrykatową.
55
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja przy produkcji łącznej
Stosuje się w sytuacji, jeśli w procesie
technologicznym z jednego wsadu
materiałów powstaje kilka produktów
charakteryzujących się odmiennymi
właściwościami użytkowymi np. produkty
główne, produkty uboczne i odpady
.
56
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja przy produkcji łącznej
Przyjmowane założenia kalkulacyjne :
1) koszt wytworzenie produktów ubocznych przyjmowany jest
na poziomie przychodów z ich sprzedaży pomniejszony o
koszty przystosowania do sprzedaży
2) koszt likwidacji odpadów produkcyjnych zwiększają
całkowite koszty produkcji łącznej
3) koszt wytworzenia produktów głównych ustala się
pomniejszając koszty całkowite produkcji łącznej o koszty
wytworzenia produkcji ubocznej
57
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Przykład :
Przedsiębiorstwo chemiczne w procesie produkcji łącznej wytwarza dwa
produkty A i B oraz produkt uboczny C i odpad D. W ciągu miesiąca
wyprodukowano 10.000 litrów A, 8.000 litrów B. Ponadto uzyskano
5.000 litrów C i 2.000 litrów D. Ceny sprzedaży wynoszą A – 10, B – 5,
C – 0,5.
Łączne koszty całej produkcji wyniosły 71.000
Koszty sprzedaży i dostosowania do sprzedaży C wyniosły 1.000 zł.
Natomiast koszty likwidacji odpadów wyniosły 500.
Obliczyć koszt jednostkowy A i B stosując kalkulację opartą na cenie
sprzedaży i na liczbie jednostek wyrobów gotowych.
58
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja doliczeniowa
Koszty bezpośrednie – ewidencjonowane na kartach
kalkulacyjnych zlecenia lub asortymentu
Koszty pośrednie rozliczane na zlecenia wg.
odpowiednio dobranych kluczy.
Klucz rozliczeniowy odzwierciedla relację pomiędzy
wielkością zlecenia a ponoszonymi kosztami
pośrednimi.
59
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Kalkulacja doliczeniowa
Wskaźnik narzutu kosztów (Wn) =
(koszty bezp. rozliczane/podstawa rozliczania kosztów)
x 100%
Narzut kosztów pośrednich =
(Wn x część podstawy rozliczania kosztów
przypadająca na przedmiot kalkulacji)/100%
60
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Przykład :
Przedsiębiorstwo wyprodukowało 1.000 wyrobów A, 1.250 B, 3.500
C. Koszty materiałów bezpośrednich, płac bezpośrednich oraz liczba
zużytych na wyroby maszynogodzin wynosiły odpowiednio dla A –
20.000, 10.000, 800 ; B – 25.000, 13.000, 1.200 ; C – 30.000, 16.000,
600. Koszty wydziałowe wyniosły 58.500. Obliczyć koszt
jednostkowy wyrobów metodą kalkulacji doliczeniowej przyjmując
jako podstawę rozliczenia kosztów wydziałowych:
a) płace bezpośrednie
b) maszynogodziny.
61
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
GRUPOWANIE I ROZLICZANIE KOSZTÓW DZIAŁAŃ
Rozliczanie kosztów w rachunku kosztów działań bazuje
na założeniu, że:
koszty podstawowej działalności operacyjnej są kosztami
kontrolowanymi w przekroju działań (procesów technologicznych)
wycena produktów działalności przedsiębiorstwa (wyrobów gotowych,
usług, produkcji nie zakończonej) jest dokonywana na bazie wyników
pełnej kalkulacji kosztów grupowanych według działań.
62
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
rozliczanie kosztów działań przebiega następująco:
koszty proste są gromadzone w układzie rodzajowym,
koszty proste są następnie przenoszone, (np. za pośrednictwem konta
„Rozliczenie kosztów”) w układ technologiczny; w jego ramach mamy
konta kosztów odpowiadające poszczególnym, wyodrębnionym
działaniom (procesom technologicznym),
kwoty zgromadzone na kontach kosztów działań tworzą pule kosztów,
podlegające następnie dalszemu rozliczaniu.
63
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
Dalsze rozliczanie kosztów odbywa się według następujących
zasad:
koszty działań odnoszących się do jednostki produktu (są to w
praktyce koszty bezpośrednie) są bezpośrednio, w całości odnoszone
na przedmiot kalkulacji,
koszty działań odnoszące się do pojedynczej partii produktu lub
pojedynczego asortymentu są też w całości odnoszone na przedmiot
kalkulacji, jednak za pośrednictwem jednostki miary danego działania,
zaś samo rozliczanie odbywa się według ilości tego działania,
koszty działań dotyczące zarządzania całą firmą są bezpośrednio, w
całości odnoszone na konto wyniku finansowego.
64
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Kalkulacje kosztowe
KALKULACJA KOSZTÓW DZIAŁAŃ
Kalkulacja kosztów produktu zgromadzonych na kontach
kosztów według działań polega na:
ustaleniu stawki kosztów bezpośrednich, poprzez odniesienie łącznej
kwoty kosztów działań dot. jednostki produktu na ilość wytworzonych
jednostek kalkulacyjnych
ustaleniu stawki kosztów pośrednich produktu, poprzez ustalenie
stawki jednostkowej kosztów poszczególnych działań, a następnie -
ustalenie łącznej kwoty kosztów tych działań przypadających na
jednostkę kalkulacyjną produktu, za pośrednictwem ilości działań
przypadających na dany produkt.
65
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
KONCEPCJA KOSZTÓW WEDŁUG MODELU DECYZYJNEGO
PODEJMOWANIE DECYZJI, PLANOWANIE, ODPOWIEDZI NA PYTANIA
:
a)
JAKI BĘDZIE KOSZT WYPRODUKOWANIA WYROBU "A", A JAKI - WYROBU
"B"?
b)
JAKI WYNIK FINANSOWY PRZYNIESIE SPRZEDAŻ WYROBU "A", A JAKI -
WYROBU "B„
c)
JAKA POWINNA BYĆ WARTOŚĆ SPRZEDAŻY, WYROBU
"C", ABY
PRZY OKREŚLONYM POZIOMIE KOSZTÓW OSIĄGNĄĆ ZYSK ? ITP
.
66
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
TYPOLOGIA KOSZTÓW W MODELU
DECYZYJNYM
KOSZTY STAŁE I ZMIENNE
KOSZTY ISTOTNE (RELEWANTNE) I NIEISTOTNE DLA
PODEJMOWANIA DECYZJI
KOSZTY UTRACONE
KOSZTY UTRACONYCH KORZYŚCI
KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE
)
67
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
Koszty stałe
to koszty, które niezależnie od zmian wielkości produkcji mierzonej ilością
produkcji, czasem pracy itp. pozostają w pewnych granicach na tym
samym poziomie lub zmieniają się, ale minimalnie.
Koszty zmienne
to koszty zmieniające się wraz ze zmianą wielkości produkcji
Względny charakter podziału kosztów na stałe i zmienne; np.
uwzględniając sytuacje ekstremalne:
b)
w ciągu 5 i więcej lat - wszystkie koszty są zmienne.
a)
w ciągu 1 - 2 dni - praktycznie wszystkie koszty są stałe;
68
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
Koszty istotne i nieistotne
KRYTERIUM
:
WPŁYW PRZYSZŁEGO KOSZTU NA DECYZJĘ
JAKIE KOSZTY SĄ ISTOTNE DLA PODEJMOWANIA DECYZJI ?
Jednostkowe koszty przyszłe (typu EX-ANTE); żadne koszty
minione nie mają wpływu na proces decyzyjny
Koszty różniące się pomiędzy sobą w różnych wariantach
działania.
69
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
PRZYKŁAD Koszty istotne i nieistotne:
wybór środka komunikacji
SAMOCHÓD
KOMUNIKACJA MIEJSKA
Ubezpieczenia
50/mc
Czynsz za garaż
100/mc
Okresowy
przegląd
100/mc
Benzyna
150/mc
Bilet
200/mc
Suma
400/mc
200/mc
Koszty istotnymi dla podjęcia decyzji spośród wyżej wymienionych są: benzyna i
bilet. Inne koszty są nieistotne dla decyzji nie wpływają na wybór (bo i tak je
poniesiemy)
Zatem:
- bilet > benzyna samochód
- bilet < benzyna komunikacja miejska
70
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
INNE KATEGORIE KOSZTÓW W MODELU DECYZYJNYM
KOSZTY UTRACONE (ang. SUNK COSTS)
Są to koszty już poniesione lub, które musimy ponieść i nie mogą być one
zmienione przyszłymi decyzjami.
Przykłady:
- obowiązkowe ubezpieczenie samochodu
- zużyta ekonomicznie maszyna (konieczność kupna nowej) itp.
KOSZTY UTRACONE SĄ ZAWSZE NIEISTOTNE
KOSZTY UTRACONYCH KORZYŚCI (ang. OPPORTUNITY
COSTS)
Są to koszty, które ponieślibyśmy w wyniku zaniechania jednego działania na
rzecz innego działania; muszą one być zatem włączone jako dodatkowa pozycja
kalkulacyjna w drugim wariancie. Jest to w gruncie rzeczy
ABSTRAKCYJNA KATEGORIA, JEDNAK WAŻNA W PROCESIE
DECYZYJNYM
71
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
PRZYKŁAD – KOSZTY UTRACONYCH KORZYŚCI
MAMY OKAZJĘ ROZPOCZĄĆ PRODUKCJĘ NOWOCZESNEGO PÓŁFABRYKATU, CO
WYMAGAŁOBY 100 GODZ. PRACY MASZYNY "X" W SKALI MIESIĄCA.
AKTUALNIE CZAS PRACY MASZYNY "X" JEST W CAŁOŚCI PRZEZNACZONY NA
PRODUKCJĘ WYROBU "A". ZATEM PRZYJĘCIE ZLECENIA NA WYTWARZANIE
PÓŁFABRYKATU OZNACZAŁOBY OGRANICZENIE PRODUKCJI "A", A WIĘC -
PRZYCHODÓW Z JEGO SPRZEDAŻY O 200,-. KOSZTY ZMIENNE WYKONANIA
NOWEGO ZLECENIA W SKALI I MIESIĄCA WYNIOSĄ WG. WSTĘPNYCH
SZACUNKÓW 1000,- CZY POWINNIŚMY PRZYJĄĆ NOWE ZLECENIA?
ROZWIĄZANIE
PRZYJĘCIE ZLECENIA = UTRATA PRZYCHODÓW ZE SPRZEDAŻY "A" O 200,-
TA KWOTA TO WŁAŚNIE KOSZT UTRACONYCH KORZYŚCI I POWINNA
BYĆ WŁĄCZONA. JAKO DODATKOWY KOSZT DO NOWEGO ZLECENIA.
ABY WIĘC ZLECENIE MOGŁO BYĆ PRZYJĘTE TO PRZYCHÓD Z NIEGO
MUSI BYĆ PRZYNAJMNIEJ =1000,- + 200,- = 1200,-
72
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Model decyzyjny
KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE)
Są to koszty, które musimy ponieść na wytworzenie na wytworzenie dodatkowej jednostki
produktu.
Zatem:
KM = Δ K/ Δ x
gdzie:
KM - koszt krańcowy
Δ K - przyrost kosztów produkcji
Δ x - przyrost ilości produkcji
Przykład:
Plan zakłada wytworzenie 100 sztuk wyrobów, zaś koszty na ich wytworzenie = 1000,-, w
tym:
- 500,- - materiały bezpośrednie
- 200,- - płace bezpośrednie
- 300,- - koszty zarządu (ogólno administracyjne).
Ile wyniesie koszt krańcowy ? ODP. Wyniesie on 7,- ; należy pamiętać iż koszty
zarządu nie mają związku ze zmianą wolumenu produkcji.
73
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
koszty stałe i zmienne
METODY WYODRĘBNIANIA KOSZTÓW STAŁYCH I ZMIENNYCH
A) KSIĘGOWE
B) STATYSTYCZNE
- METODA DWÓCH PUNKTÓW
- METODA WIZUALNA
- ANALIZA REGRESJI LINIOWEJ
A) METODA KSIĘGOWA
"RĘCZNE" KWALIFIKOWANIE KOSZTÓW BAZUJĄCE NA DŁUGOLETNIM DOŚWIADCZANIU
KSIĘGOWEGO
ZALETA: PROSTOTA
WADA: OCENA PRZYBLIŻONA, OBARCZONA SUBIEKTYWIZMEM
B) METODY STATYSTYCZNE
POLEGAJĄCE NA POSZUKIWANIU FUNKCJI OPISUJĄCEJ ZALEŻNOŚĆ KOSZTÓW
WYTWORZENIA PRODUKTU OD WIELKOŚCI PRODUKCJI
NAJPROSTSZY PRZYPADEK: FUNKCJA LINIOWA
74
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
koszty stałe i zmienne
PRZYKŁAD (koszty stałe i zmienne):
MC
WIELKOŚĆPRODUKCJI
ŁĄCZNY KOSZT PRODUKCJI
I
80
10.200
II
90
10.900
III
100
12.100
IV
80
10.800
V
120
13.700
VI
110
12.500
Założenia:
1.
ograniczenie do jednej zmiennej niezależnej (tj. jednego kosztu zmiennego)
2.
gdyby były przypadki odbiegające od obserwowanej tendencji, należy je zbadać i
ewentualnie pominąć (gdy są anomalie).
75
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
koszty stałe i zmienne
Przykład cd.
SZACUJEMY FUNKCJĘ KOSZTÓW CAŁKOWITYCH O POSTACI:
K = F + v * x
(1)
K - koszt całkowity (zmienna zależna ) teoretyczny
v - jednostkowy koszt zmienny
x - wolumen ilości produkcji
F - koszty stałe
76
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
koszty stałe i zmienne
METODA DWÓCH PUNKTÓW
1. WYRÓŻNIAMY 2 OBSERWACJE REPREZENTUJĄCE NAJWYŻSZY I
NAJNIŻSZY KOSZT CAŁKOWITY (K)
2. PODSTAWIAMY DO RÓWNANIA (1) tj.
(maj) 13.700 = v * 120 + F
(styczeń) 10.200 = v * 80 + F
v = 3500/40 = 87,5
3.
OBLICZONE „v” PODSTAWIAMY DO JEDNEGO Z RÓWNAŃ NP.
13.700 = 87,5 * 120 +F
F = 3200
Ostateczna postać funkcji kosztu :
K = 87,5 v + 3200
77
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Koszty stałe i zmienne
METODA WIZUALNA
1. RYSUJEMY "NA OKO" LINIĘ PROSTĄ TAK, ABY BYŁA NAJLEPIEJ
DOPASOWANA DO DANYCH EMPIRYCZNYCH, ROZPOCZYNAJĄC JEJ
KREŚLENIE OD PUNKTU REPREZENTUJĄCEGO NAJWYŻSZY KOSZT
CAŁKOWITY (tj. maj)
2. SPRAWDZAMY I ODCZYTUJEMY PUNKT PRZECIĘCIA LINII Z OSIĄ Y; U
NAS PRZETNIE SIĘ W PUNKCIE F = 3.400
3. PODSTAWIAMY OBLICZONE DO DANYCH DLA MAJA:
13.700 = v*120 + 3400
V = 10.300/120 = 85,5
78
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Koszty stałe i zmienne
Analiza regresji liniowej
1. Znajdujemy rozwiązanie dla układu równań :
ΣK = v*Σx + n * F
(2)
Σ(x*K) = v * Σ x^
2
+ F * (Σx)^
2
(3)
gdzie n = liczbą obserwacji
2. Przekształcenie równań daje nam postać :
V = {n*Σ(x*K) – Σx * ΣK} : {n*Σ(x^2) – (Σx)^2}
(4)
F = (ΣK) : n – v * (Σx) : n
(5)
79
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH (FULL COSTING)
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH (FULL COSTING)
Schemat rozliczania kosztów
KOSZTY
PRODUKCJI
(pełne koszty
OGÓLNE
wytwarzania)
Materiały
Płace
Koszty wydziałowe
bezpośrednie
bezpośrednie
(pośrednie)
WYROBY
RACHUNEK
GOTOWE
WYNIKÓW
80
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH (FULL COSTING)
Funkcja pełnych kosztów wytworzenia produktów (K):
gdzie:
a- jednostkowy pełny koszt wytworzenia produktu
x - ilość wytworzonych i sprzedanych produktów
Funkcja wyniku finansowego (W): jest to wynik brutto ze sprzedaży
Wynik brutto na sprzedaży (marża brutto) - nadwyżka pieniężna uzyskana
ponad pełne koszty wytwarzania. Ma pokryć koszty ogólne przedsiębiorstwa
(zarządu, sprzedaży) i przynieść zysk netto ze sprzedaży (operacyjny).
Wynik netto na sprzedaży (Z) jest równy:
Z = marża brutto (W) - koszty ogólne (operacyjne)
(
)
(
)
(
)
W
p x
a x
p a
x
=
⋅ − ⋅ =
− ⋅
K a x
= ⋅
81
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH (FULL COSTING)
Cechy rachunku kosztów pełnych:
wykorzystuje podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie.
wycena produkcji następuje według technicznych kosztów
wytwarzania; stąd koszt jednostkowy produkcji odzwierciedla
pełne zużycie czynników produkcji.
pośrednie koszty produkcji (tzw. koszty wydziałowe) są
rozliczane proporcjonalnie na poszczególne produkty
.
82
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH (FULL COSTING)
Wykorzystanie rachunku kosztów pełnych:
a) sprawozdawczość finansowa; pozwala on odpowiedzieć na pytanie: ILE
KOSZTOWAŁO WYPRODUKOWANIE JEDNOSTKI WYROBU ? lub JAKI
OSIĄGNĘLIŚMY ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI ?
b) analiza rentowności różnych form i rodzajów działalności;
c) tworzenie cen (transakcyjnych, transferowych) przy wykorzystaniu formuły
cenowej "koszt plus..." i "koszt plus zysk od kapitału"
Podstawowy mankament rachunku: oderwanie kalkulacji
jednostkowej, a w rezultacie ceny wyrobu od otoczenia
przedsiębiorstwa.
83
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH (VARIABLE COSTING
RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH (VARIABLE COSTING)
„...każdy system rachunku kosztów, w którym jest stosowany podział kosztów na stałe i zmienne oraz,
gdy produkty są wyceniane jedynie według kosztów zmiennych ...”
KOSZTY ZMIENNE - pozostają w związku z produkcją;
KOSZTY STAŁE - to koszty gotowości do produkcji .
Istota rachunkowości: wyeliminowanie rozliczania kosztów pośrednich
produkcji (wydziałowych) na jednostkę produkcji, są one rozdzielone na
stałe i zmienne a następnie;
zmienne są rozliczane na jednostkę wyrobu w ramach kalkulacji;
stałe obciążają wynik finansowy
84
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH (VARIABLE COSTING
Schemat rozliczania kosztów:
KOSZTY
PRODUKCJI
OGÓLNE
Materiały
Płace
Koszty
bezpośrednie
bezpośrednie
wydziałowe
zmienne stałe
WYROBY
RACHUNEK
GOTOWE
WYNIKÓW
85
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH (VARIABLE COSTING
Podstawowy problem: jak wyodrębnić koszty
stałe i zmienne spośród kosztów pośrednich
produkcji ? ?
- koszty bezpośrednie
zmienne
- koszty zarządu, sprzedaży
stałe
(poza wynagrodzeniem prowizyjnym)
- koszty pośrednie produkcji (wydziałowe)
stałe
zmienne
„mieszane”
86
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Funkcja kosztów działalności operacyjnej w rozbiciu na
zmienne i stałe(K):
gdzie:
–
V - jednostkowe koszty zmienne
–
x - ilość wytworzonych i sprzedanych produktów
–
f - koszty stałe
Marża brutto (wynik brutto na sprzedaży) to:
Wbr = (p * x) - (v *x)
gdzie:
–
p - cena sprzedaży netto
K
v x
f
= ⋅ +
87
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Funkcja wyniku finansowego netto ze sprzedaży (operacyjnego):
Wnet = (px) - (vx) - f =
= (p - v)x - f
(p - v) = jednostkowa marża brutto
Marża brutto musi pokryć: koszty stałe oraz zysk planowany
ZYSK
marża brutto > koszty stałe
( p – v )x > f
STRATA
marża brutto < koszty stałe
(p - v) x < f
88
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
"PRÓG RENTOWNOŚCI „
(ang. break-even point, BEP) gdy :
marża brutto = koszty stałe
(p - v) x = f
"punkt bez straty"
89
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Wykorzystanie rachunku:
a) wspomaganie podejmowania decyzji w krótkim
horyzoncie czasu rachunki efektywności
- analiza progu rentowności
- rachunki kosztów: relewantnych (istotnych) i
utraconych korzyści
b) ustalanie cen według formuły cenowej opartej o
marżę brutto
c) planowanie elastyczne kosztów itp.
90
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów dźwignia operacyjna
Pojęcie dźwigni operacyjnej
Z wykorzystaniem rachunku kosztów zmiennych
wiąże się też pojęcie dźwigni operacyjnej (ang.
operating leverage).
Dźwignię operacyjną można określić jako
„rozmywanie się” kosztów stałych wśród
wzrastającego wolumenu sprzedaży.
Gdy wzrasta wolumen sprzedaży, wzrasta też
przeciętny zysk na jeden sprzedany produkt. Dzieje
się tak, gdyż przeciętne koszty stałe przypadające
na jeden sprzedany wyrób zmieniają się.
91
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
ANALIZA PROGU RENTOWNOŚCI (ang. break-
even analysis, cost-volume-profit analysis)
JEST TO METODA SYSTEMATYCZNEGO BADANIA
RELACJI POMIĘDZY ZMIANAMI WIELKOŚCI SPRZEDAŻY I
PRODUKCJI
ORAZ ZMIANAMI W POZIOMIE: PRZYCHODÓW ZE
SPRZEDAŻY PONIESIONYCH KOSZTÓW I UZYSKANEGO
WYNIKU FINANSOWEGO
92
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Cel analizy: oszacowanie zmian wyniku finansowego w
rezultacie wahań poziomu kosztów oraz przychodów ze
sprzedaży. Pozwala ona ustalić m.in. wielkość sprzedaży, przy
której zysk osiągnie maksimum wielkości sprzedaży, która
stanowi punkt rentowności
Jest ona jednym z rachunków efektywności wykorzystania środków
gospodarczych firmy, jest też dogodnym narzędziem wspomagającym
podejmowanie decyzji w krótkim horyzoncie czasu.
Analiza:
jednoasortymentowa
wieloasortymentowa
93
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Założenia analizy jednoasortymentowej/ wieloasortymentowej
1.koszty i przychody zmieniają się w sposób liniowy w stosunku do zmian wielkości
produkcji (zmiana objaśniająca).
2.koszty dzielą się na stałe i zmienne proporcjonalne; jednostkowy koszt zmienny = koszt
krańcowy.
3.pozostałe zmienne np. wydajność produkcji, metody produkcji itp. nie ulegają zmianie i
nie wpływają na wynik analizy.
4.analiza dotyczy pojedynczego asortymentu lub określonego stałego zestawu wyrobów.
Analiza progu rentowności bazuje na formule:
gdzie:
(p - v) x = marża brutto
(p - v) = jednostkowa marża brutto
p - cena sprzedaży
v - jedn. koszty zmienne
x - ilość wyrobów (sprzedaż)
f - koszty stałe
(
)
(
)
(
)
Z
p x
v x
f
p v x f
=
⋅ − ⋅ − =
− ⋅ −
94
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Równanie progu rentowności (wg. ilości):
(marża brutto = koszty stałe)
Zatem:
PR oznacza ilość sprzedaży, przy której marża brutto jest
równa kosztom stałym; jest to właśnie
Równanie progu rentowności (wg. wartości):
PRw oznacza wartość sprzedaży, przy której marża brutto
równa się kosztom stałym
(
)
p v x
f
− ⋅ =
PRi x
f
p v
= = −
PRw
f
v
p
=
−
1
95
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Strefa bezpieczeństwa (ang. margin of safety)
Jest to różnica między planowanym przychodem ze sprzedaży a
przychodem ze sprzedaży, przy którym firma osiąga próg rentowności.
Obliczamy strefę bezpieczeństwa, aby odpowiedzieć na pytanie: „O ile
możemy zmniejszyć planowany przychód ze sprzedaży )np. bariery
celne, zakłócenia na rynku), aby działalność nie przyniosła nam strat.
Formuła strefy bezpieczeństwa (kwotowo):
gdzie:
X1- planowana ilość sprzedaży
p -cena jednostkowa sprzedaży
PRW - próg rentowności wg. wartości
STR
p X
PR
b
W
=
×
−
1
96
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Funkcja kosztów
Formuła strefy bezpieczeństwa (w %):
Współczynnik (stopa) marży brutto:
„
Ile groszy marży brutto uzyskujemy z 1 złotego przychodu ze
sprzedaży ważne dla analizy porównawczej rentowności
sprzedaży różnych produktów
.
( )
STR
STR
p
X
b
b
%
=
×
1
WM
p V
p
br
=
−
×
100
97
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
RACHUNEK KOSZTÓW W PRZEKROJU
DZIAŁAŃ I PROCESÓW GOSPODARCZYCH (ang.
ACTIVITY - BASED COSTING, ABC)
Jest to trzeci, wariantowy w stosunku, do rachunków: kosztów
pełnych i kosztów zmiennych model rachunku kosztów. Został
on po raz pierwszy opracowany i opublikowany przez R.
Coopera i R. Kaplana w 1988 roku.
Rachunek kosztów typu ABC powstał na bazie krytyki obu
wymienionych modeli .
98
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Krytyka rachunku kosztów pełnych i rachunku
kosztów zmiennych
Model "full costing" w warunkach działania obecnych
przedsiębiorstw jest niedokładny, gdyż bazuje na założeniu
dominacji kosztów bezpośrednich (produkcja materiało- i
pracochłonna) nad pośrednimi;
te ostatnie stanowią niewielką część ogółu kosztów produkcji
(tak było 100 lat temu). Wówczas rozliczania kosztów
pośrednich w przekroju m.p.k. i kluczy doliczeniowych było
obarczone niewielkim błędem.
99
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Krytyka rachunku kosztów pełnych i rachunku
kosztów zmiennych
Model "variable costing" dotyczy jedynie okresów krótkich, zaś
typowe decyzje strategiczne w odniesieniu do wyrobów
dotyczą okresów średnich lub długich (brak możliwości
sterowania firmą w długim okresie).
Podział kosztów na stałe i zmienne staje się nieelastyczny,
gdyż ma miejsce systematyczny wzrost kosztów stałych wśród
ogółu kosztów produkcji
.
100
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
ACTIVITY - BASED COSTING (ABC) - struktura i zasady kalkulacji
Koncepcja ABC bazuje na następujących fazach działania:
1.
identyfikacja istotnych działań ("activities") występujących w przedsiębiorstwie;
2.
określenie jednostki pomiaru wolumenu (ilości) każdego działania ("cost driver");
3.
ustalenie kosztów każdego wyodrębnionego działania ("cost pool");
4.
rozliczenie kosztów pośrednich z poszczególnych działań na wytwarzane wyroby
poprzez:
- obliczenie stawki kosztów określonych działań;
-
ustalenie kosztów obciążających poszczególne rodzaje produktów jako iloczynu stawki kosztów
i liczby jednostek miary danego działania dla wytwarzania konkretnych produktów.
101
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
"ACTIVITIES" W KONCEPCJI ABC
Działania dotyczące jednostki produktu
Działania dotyczące partii (serii) wyrobów
Działania dotyczące rodzajów produktów (linii
produkcyjnej).
Działania dotyczące całej firmy
102
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Działania dotyczące jednostki produktu
Są one funkcją wielkości produkcji określonych
wyrobów oraz przyczyną tworzenia się kosztów
bezpośrednich. Działania te zużywają zasoby
proporcjonalnie do wolumenu produkcji tj. jeżeli
wyprodukujemy o 20% więcej produktów, to
zużyjemy o 20% więcej materiałów, płac i energii.
Rozliczanie bezpośrednio na produkt.
103
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Działania dotyczące partii (serii) wyrobów
Są wykonywane tyle razy, ile razy zmieni się
wytwarzana lub przygotowywana do
sprzedaży seria (partia) wyrobów. Koszty
zmieniają się wraz ze zmianą partii, ale
pozostają stałe w ramach partii. Rozliczanie
na produkt według "cost drivers".
104
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Działania dotyczące rodzajów produktów (linii
produkcyjnej).
Wykonywane w przypadku produkowania różnych wyrobów na
danej linii produkcyjnej. Wykonuje się je, aby umożliwić
produkcję i sprzedaż poszczególnych wyrobów, lecz zasoby
zużywane przez te działania są niezależne od tego, jak dużo
jednostek lub partii danego wyrobu jest wytworzonych.
Rozliczane na produkt według "cost drivers
".
105
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Działania dotyczące całej firmy
Nie są przypisywane do poszczególnych produktów. Koszty
generowane są uznawane jako wspólne dla wszystkich
produktów i odejmowane od całkowitej marży operacyjnej
wszystkich linii produkcyjnych. Nie są rozliczane na produkty.
106
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
ACTIVITY - BASED COSTING
Przykładowe działania ("activities")
Zaopatrzenie materiałowe
liczba zamówień produkcji
liczba dostaw
liczba otrzymanych faktur
Techniczne przygotowanie
liczba uruchomień maszyn
produkcji
liczba serii produkcyjnych
Obsługa ogólnotechniczna
liczba zleceń produkcyjnych
liczba kontroli
liczba konserwacji i napraw
107
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budżetowanie przedsiębiorstwie
PLANOWANIE (BUDŻETOWANIE) KOSZTÓW
Plan kosztów (budżet) określa przy pomocy miernika
pieniężnego zadania, jakie wynikają dla
przedsiębiorstwa na dany rok z długookresowego
planu strategicznego.
Jest to zatem szczegółowy plan roczny,
wyrażający wartościowo przewidywane zużycie
środków gospodarczych.
Budżet musi być też traktowany jako etap w
realizacji celów strategicznych przedsiębiorstwa
108
Budżet
109
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budżetowanie przedsiębiorstwie
ELEMENTY BUDŻETU
Budżet zawiera zwykle następujące powiązane ze sobą elementy:
plan (budżet) sprzedaży
plan (budżet) produkcji
plan (budżet) kosztów materiałowych
plan (budżet) kosztów robocizny
plan (budżet) kosztów stałych
- wydziałowych
- zarządu i sprzedaży
plan (budżet) wydatków inwestycyjnych
W wyniku ich sporządzenia zostają opracowane ostatecznie:
rachunek (wyników) strat i zysków
sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych
bilans
Trzy ostatnie elementy noszą nazwę planu głównego (ang. Master Budget)
110
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budżetowanie przedsiębiorstwie
111
KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE RYNKOWYM
Budżetowanie przedsiębiorstwie
Po co opracowuje się budżet ?
wspomaganie planowania bieżących operacji,
koordynowanie działań poszczególnych części składowych przedsiębiorstwa,
dostarczanie informacji finansowej menedżerom dla podejmowania decyzji,
motywowanie menedżerów
kontrolę i ocenę pracy menedżerów.
Na czym polega różnica pomiędzy budżetem a prognozą kosztów
dokonaną metodami statystycznymi?
Prognoza - jest przewidywaniem, przyszłych prawdopodobnych kosztów,
określonych na podstawie operacji gospodarczych z przeszłości; może ona
zatem wynikać z przypadkowego zestawienia okoliczności i zdarzeń.
Budżet - jest uściśleniem na dany rok założeń z planu strategicznego.
(wieloletniego).
