plik

ZOBOWIĄZANIA cz.1

ACTIO DE PECULIO

- Actio de peculiopolegało na odpowiedzialności zwierzchnika czy też

właściciela za długi niewolnika któremu wyznaczył on peculium do wysokości tego peculium. Na
uwage zasługuje tutaj prawo dedukcji które miało zastosowanie wówczas gdy właściciel był
także wierzycielem. Przysługiwało mu wówczas prawo zaspokojenia swoich roszczeń w pierwszej
kolejności.

ACTIO EXERCITORIA I ACTIO INSTITORIA

- Actio exercitoria I action institoria należały do

zobowiązań zaciągniętych przez osoby podległe czyjejś władzy. Pierwsza dotyczy właścicieli
statków których obarcza się pełną odpowiedzialnością za długi i zobowiązania poczynione przez
wynajętych przez nich kapitanów poszczególnych statków. Druga natomiast dotyczy włascicieli
sklepów czy też innych placówek dochodowych. W tym przypadku podobnie jak i w przypadku
statków właściciele odpowiadali w pełnej wysokości za długi zaciągnięte przez osoby podległe.

ACTIO FURTI I CONDICTIO FURTIVA

- Były to procesowe środki ochrony jakie krzysługiwały

poszkodowanemu. Prawo do wniesienia actio furti a więc legitymację miała każda osoba która
była odpowiedzialna za strzezenie danej rzeczy. W zalezności od tego czy dochodziło do actio
furti manifesti czyli czy sprawca został złapany na goracym uczynku czy też do actio furti nec
manifesti na sprawcę spadałakara poczwórnej lub podwójnej wysokości w stosunku do
przedmiotu przestępstwa. Niezależnie od tego na sprawcę spadał obowiązek zwrotu rzeczy oraz
infamia. Dodatkiem do tego powództwa było condictio furtiva na mocy którego poszkodowany
mógł domagać się zwrotu rzeczy od sprawcy w przypadkach gdy dana rzecz nie znajdowała się
już u złodzieja lub gdy uległa ona zniszczeniu albo zagubieniu i to bez winy sprawcy.Było to
powództwo windykacyjne a więc nie mogło się kumulować z innymi powództwami
windykacyjnymi.

ACTIO PAULIANA

- Actio Pauliana było to skarga pauliańska przysługujaca wierzycielowi który

został przez zachowanie dłuznika pokrzywdzony. Skarga ta kierowana była do osób które
korzystały z rozporządzających fraudacyjnych działań dłuznika działającego na szkodę swojego
wierzyciela. Jezali udowodniono w trakcie procesu że osoba nabywająca majatek nie wiedziała o
fraudacyjnym charaterze czynów dłuznika a otrzymała te dobra bezpłatnie była zobowiązana do
ich zwrotu. Pozwany który natomiast odpłatnie otrzymał przysporzenia majątkowe odpowiadał

tylko wówczas gdy udowodniono by wiedzę o fraudacyjnym charakterze czynów dłużnika.

ACTIO PRAESCRIPTIS VERBIS

- Actio praescriptis verbis było powództwem dzięki któremu można

było w każdym przypadku spełnienia świadczenia własnego dochodzić wypełnienia
umówionego świadczenia wzajemnego.Ponadto powództw tych używano w celu wyrównania
strat jakie poniosła strona zobowiązania na skutek niewywiązania się przez dłużnika z e
ś

wiadczenia z jego winy. Powództwo to było niezbędne w związku z powstaniem kontraktów

nienazwanych.

ACTIO REDHIBITORIA I ACTIO QUANTI MINORIS

- Actio redhibitoria I action quanti minoris były

to powództwa służące nabywcy jako środek ochronny w przypadku nabycia rzeczy z wadami
fizycznymi. actio redhibitoia była powództwem które nabywca mógł wnosić w terminie 6
miesięcy od daty zakupu i miała ona na celu odzyskanie pieniędzy w zamian za zwrot rzeczy oraz

actio quanti minoris jako powództwo skuteczne w ciągu roku a mające na celu obniżenie ceny ze
względu na wady fizyczne. Z czasem wady fizyczne podciągnięto pod actio empti i nabywca nie był
ograniczony żadnym terminem w dochodzeniu swoich roszczeń.

ACTIO VENDITI I ACTIO EMPTI

- Actio venditi I action empti są to rodzaje powództw jakie

przysługiwały sprzedającemu i kupującemu w kontraktach realnych, konsensualnych czyli w
kontrakcie sprzedaży. Aba te powództwa oparte na bona fides czyli na dobrej wierze były
ś

rodkami ochrony jaka przysługiwała stronom przy kontraktach sprzedaży. Na mocy actio venditi

sprzedawca mógł dochodzić zapłaty ustalonej wcześniej ceny ponadto mógł on żądać zwrotu
nakładów koniecznych jakie poniósł a ponadto jeżeli dana rzecz została wydana to
przysługiwały mu także odsetki. Actio empti natomiast jako środek chroniący kupującego
umożliwiał mu dochodzenie rzeczy kupionej wraz z prawem przeniesienia posiadania czy
własności lub w przypadku gdy rzecz została zniszczona do dochodzenia odszkodowania z tego
tytułu.

ACTIONES ADIECTICIAE QUALITATIS

- Były to powództwa o charakterze dodatkowym Powództwa

te dotyczyły zobowiązań jakie ciążyły na osobach alieni iuris czyli takich które podlegały z racji
swego statusu prawnego władzy zwierzchniej. Za zobowiązania zaciągnięte przez osoby alieni iuris
zwierzchnik według ius civile praktycznie nie odpowiadał. Wraz z rozwijem gospodarczym
konieczna stała się możliwość częściowego choćby usamodzielnienia się osób alieni iuris w celu
swobodnej możliwości prowadzenia działalnosci. W związku z powyzszym pretorzy stworzyli
actiones adiecticiae qualitatis. Na jego mocy wierzyciel który udzielił pożyczki osobie alieni iuris
miała dwie możliwości. Po pierwsze mógł pozwać zwierzchnika danej osoby do spłaty
zadłużenia jakie poczynił jego podwładny po wtóre mógł czekac do chwili usamodzielnienia się
osoby alieni iuris celem jej pozwania. Zaznaczyć należy że odpowiedzialność zwierzchnika zawsze
była w jakimś stopniu ograniczona.

ADSTIPULATOR, SOLUTIONIS GRATIA ADIECTUS, ADPROMISSOR

- Adstipulator była to osoba

zwana wierzcielem ubocznym która działając w jego imieniu mogła przyjąć, zmienić i rozwiązać
stypulacyjny węzeł obligacyjny czyli obowiązanie poprzez posiadanie z wierzycielem ściśle
osobistego węzła. Jeżeli uczyniła to bez zgody wierzyciela mogła ona być przez niego zaskarżona
jako działanie na jego szkodę. Solutionis gratia adiectus także działał po stronie wierzyciela była
to osoba która mogła w jego imieniu przyjąć świadczenie wynikające z treści stypulacji.
Uprawnienie to było nieodwołalne natomiast nie upoważniało ono do dochodzenia czy też
umorzenia należności wynikającej ze zobowiązania. Jedynie adpromissor był osobą działającą po
stronie dłużnika. Jego zadanie sprowadzało się do poręczenia swoją osobą za długi jakie
przyjmował dłunik w treści zobowiązania. Wszystkie te osoby mogły występować ze względu na
osobisty charakter stypulacji i co za tym idzie stworzenie możliwości do mnożenia osób
występujących w danym zobowiązaniu.

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

- Bezpodstawne wzbogacenie należało do zobowiązań quasi ex

contractu czyli jak gdyby z kontraktu. Zobowiązanie takie występowało wówczas gdy zbywcaprzez
przypadek lub pomyłkę albo też na skutek sytuacji przymusowej umniejszył swój majątek na
rzecz drugiej osoby W prawie rzymskim powstała opinia że winien on posiadać atrubuty do tego
aby móc domagac się zwrotu tego co znalazło się u drugiej osobyz niesłusznej przyczyny. W

związku z powyzszym przypadki bezpodstawnego wzbogacenia można było zlikwidować za
pomocą conditio podobnie jak pożyczki. Conditiones były to powództwa należące do prawa
ś

cisłego a więc nie posiadały sankcji kanych ani też nie zapewniały stronie odszkodowania. Na

ich podstawie mógł on jedynie domagać się zwrotu przysporzeń dokonanych bezpodstawnie. W
prawie zymskim wykształciły się następujące rodzaje conditio dotyczące bezpodstawnego
wzbogacenia : indebiti, ob rem dati, sine causa i conditio ob. turpem vel iniustam causam.

CENA W KONTRAKCIE SPRZEDAŻY

- Cenę w kontraktach sprzedaży ustalały sobie same

zainteresowane strony które mogły to zynić w sposób dowolny z zachowaniem jednakże
ustalonych przez prawo kryteriów którymi były : cena wina być ściśle oznaczona w pieniądzu
liczonym a ponadto winna ona być adekwatna do wartości ekonomicznej sprzedawanej rzeczy.
Wartości ekonomicznej sami rzymianie nie ustalili pomimo to określili jako niedozwoloną

sprzedaż towarów za przysłowiową złotówkę.

CESJA W PRAWIE RZYMSKIM

- Cesja czyli przeniesienie wierzytelności z wierzyciela

dotychczasowego na nowego poprzez czynność prawną była w Rzymie wprowadzana niezwykle
powoli. Wiązało się to z faktem osobistego traktowania węzła obligacyjnego. Jednak z biegiem lat
można zaobserwować początki cesji poprzez powstanie surogatów. Początkami cesji były takie
czynności jak zastępstwo procesowe i nowacja a uzupełnieniem tego systemu stało się
wprowadzeniie do rzymskiego systemu prawnego actio utilis.

CHIROGRAPHA I SYNGRAPHA

- Chirographa i synographa należały do kontraktów realnych i

literalnych a wykorzystywane były przez peregrynów którym nie przysługiwało prawo
transkrypcji. Te swoiste skrypty dłużne były w formie aktu pisemnego przedstawiającego
uzewnętrzniony objaw woli stron zawierających zobowiązanie. Chirographum wystawiał dłużnik
tylko w jednym egzemplarzu natomiast synografia podpisywana była przez obie strony
zobowiązania które otrzymywały swoją kopię dokumentu. Synografia jako dokument abstrakcyjny
poświadczała długi nieistniejące a więc i oświadczenia w niej zawarte oparte były na fikcji lecz w
myśl prawa jeżeli ktoś nie zakwestionował długu który został przez niego potwierdzony a który
w rzeczywistości nie istniał był zobowiązany do jego spłaty.

COMPROMISSUM I RECEPTUM ARBITRI

- Receptum compromissum I receptum arbitri były to

umowy które uzyskały ochrone procesową na podstawie konstytucji cesarskich (leges).
Kompromis polegał na powierzeniu przez strony paktu prywatnemu sędziemu rozstrzygnięcie
istniejącego pomiędzy nimi sporu. Umowa taka była niezaskarżalna chyba że strony wzmocniły ją
stypulacjam karnym. Z czasem jednakpowstało prawo umozliwiajace stronom dochodzenie kar
bez zawarcia stypulacji a na mocy samego paktu. Pełną zaskarżalność uzyskał kompromis
dopiero w prawie justyniańskim o ile jednak zapis dotyczący sądu polubownego został umocniony
przysięgą stron i aritra, ewentualnie jeżeli strony pisemnie uznawali rozstrzygnięcie śadu
polubownego lub też nie kwestionowali jego orzeczenia w ciągu 10 dni. Receptumarbitri było
uzupełnieniem tego paktu a dotyczyło ono sędziego który jeżeli przyjął sprawę do
rozstrzygniecia i tego nie uczynił nararzał się na kary administracyjne.

CONDICTIO IN DEBITI

- Conditio in debiti było jednym ze środków ochrony jakie przysługiwały

stronie w celu odzyskania wartości majątkowych które zostały bez słusznej przyczyny przekazane

na drugą osobę. Powództwo to było skuteczne w przypadku spełnienia nienależnego świadczenia
czyli jak ktoś spełnił świadczenie będąc w błędnym przekonaniu o istnieniu długu. Condictio in
debeti było skuteczne tylko i wyłącznie po spełnieniu okerślonych warunków którymi były :
faktyczne przesunięcie majątkowe w celu likwidacji długu który w rzeczywistaści nie istniał oraz
strony pomiędzy którymi odbyło się przesuniecie działały w przeświadczeniu że w rzeczywistości
dług istnieje.

CONDICTIO OB TURPEM VEL INIUSTAM CAUSAM

- Conditio ob. turpem vel iniustam casam było

jednym ze środków ochrony jakie przysługiwały stronie w celu odzyskania wartości majątkowych
które zostały bez słusznej przyczyny przekazane na drugą osobę. Powództwo to dotyczyło takich
ś

wiadczeń których spełnienie służyło celowi niemoralnemu. Niemoralne w y przypadku winno

być przyjęcie świadczenia gdyż jeżeli samo wręczanie też było niemoralne powództwo to
stawało się bezskuteczne.

CONDICTIO - POJĘCIE, ZASTOSOWANIE

- Condictio były to powództwa należące do prawa

cisłego a więc nie posiadały sankcji kanych ani też nie zapewniały stronie odszkodowania. Na

ich podstawie strona mógła jedynie domagać się zwrotu przysporzeń dokonanych bezpodstawnie.
Tak więc condictio było powództwem abstwakcyjnym mającym na celu wydobycie tego co
odbiorca w rzeczywistości otrzymał

CONFUSIO W PRAWIE RZECZOWYM I W ZOBOWIĄZANIACH

- Confusio czyli zlanie się w jedną

całość. Termin ten w zobowiązaniach dotyczył zejścia się w jednej osobie zarówno wierzytelności
jak i długu przez co zobowiązanie wygasało. Podobną sytuację obserwujemy w prawie rzeczowym
gdzie to poprzez confusio ograniczone prawo rzeczowe wygasało wraz ze zlaniem się w jednej
osobie z prawem własności.

CONTRACTUS MOHATRAE, DATIO IN SOLUTUM, DATIO SOLUTIONIS CAUSA

- Contractus

mohatrae była to forma pożyczki lecz nie wprost. Wierzyciel przekazywał dłużnikowi jakąś rzecz
z upoważnieniem na jej sprzedaż a otrzymane w ten sposób pieniądze traktowane były jako
pożyczka. Datio in salutum było natomiast formą spłaty zobowiązania. Dłużnik za zgodą
wierzyciela na mocy datio in salutem mógł w celu wykonania zobowiązania świadczyć coś innego
jakoś rzecz która do tej pory nie była przedmiotem długu. Jak gdyby rozszerzeniem tych praw
było datio solutionis causa czyli przyjęcie zobowiązania nie przez wierzyciela osobiście lecz przez
osobę do tego celu upoważnioną. Początkowo w prawie rzymskim samo wykonanie zobowiązania
czyli solutio nie powodowało automatycznie jego umorzenia. Konieczne było wówczas
sporządzenie aktu umarzającego zobowiązanie czyli contrarius actus jako aktu odwrotnego do
tego który zawiązał węzeł obligacyjny.

CONSTITUTUM DEBITI

- Constitutum debiti była to forma paktu pretorskiego a więc taka której na

mocy swojego imperium pretorowie umożliwiali ochrony procesowej umozliwiajacej wniesienie
actio. Było to nieformalne przyrzeczenie wykonania w ściśle określonym terminie zobowiązania
już istniejącego. Przerzeczenia takiego dokonywał sam dłuznik jako costitutum debiti proprii lub
zamiast niego osoba trzecia jako constitutum debiti alieni. Celem tego paktubyło najczęściej
odroczenie terminu wykonania zobowiązania ze strony dłuznika a ze strony wierzyciela
potwierdzenie i przez to dodatkowe zabezpieczenie istniejącej wierzytelności.

CRIMINA I DELICTA

- Delict czyli meleficium jest to przestępstwo prawa prywatnego które rodziło

za sobą powstanie zobowiązania. Delikty należy odróżniac od crimen czyli przestępstw prawa

publicznego karą w których najczęściej była śmierc lub infamia a więc sankcje o wiele gorze niż w
przypadku deliktów.

CULPA I CUSTODIA

- Culpa czyli wina była w prawie rzymskim podstawą do odpowiedzialności

dłużnika za zobowiązanie. Samą winę rzymianie podzielili na dwa rodzaje a mianowicie na culpa
lata jako objaw winy zawinionej spowodowanej bądź to przez niedbalstwo bądź też przez celowe
działanie oraz culpa levis jako winę niezawinioną czyli lżejsze niedbalstwo. Culpa z biegiem lat
została zrównana z dolus a więc odpowiedzialność za culpa tak jak i za dolus była pełna. Nie
mniej surową odpowiedzialność rodziła custodia czyli obowiązek strzeżenia. Obowiązek ten
opierał się w swych założeniach na dodatkowej odpowiedzialności dłużnika za przedmiot
zobowiązania który to winien być w sposób szczególny strzeżony przed zniszczeniem lub
zaginięciem.

DAMNUM EMERGENS I LUCRUM CESSANS

- Obowiązek uiszczenia odszkodowania według prawa

rzymskiego zawierał w sobie nie tylko zwrot rzeczywistej szkody zwanej damnum emergens lecz
co najważniejsze zobowiązywał sprawcę do pokrycia ewentualnych zysków jakie mogły powstać

w przypadku gdyby szkoda nie miała miejsca czyli utraconego zysku (lucrum cessans). Interes
poszkodowanego reprezentował sędzia który według własnej woli ustalał zarówno stratę

zasadniczą jak i ewentualne zyski.

DAMNUM INIURIA DATUM

- Damnum iniuria datum było to przestępstwo (delikt) polegajace na

bezprawnym uszkodzeniu lub zniszczeniu cudzej rzeczy. Przez to przestępstwo rzymianie rozumieli
zabicie lub zranienie niewolnika lub zwierzęcia, palenie, łamanie i wyrywanie cudzej własności. Z
czasem zaczęto traktować te delikty nie tylko ze strony obiektywnie bezprawnej (damnum iniuria
datum) lecz również jako subiektywne.

DAROWIZNA W PRAWIE RZYMSKIM

- Darowizna czyli donatio w myśl prawa rzymskiego było to

przeniesienie wartości majątkowych z jednej osoby na drugą bez otrzymania za tę czynność
ekwiwalentu czyli zapłaty. Krótko mówiąc darowizna jest to nieformalna umowa napodstawie
której darczyńcazobowiązuje się za zgodą obdarowanego kosztem swego majatku dokonać na jego
rzecz przysporzenia pewnej korzyści majątkowej.

DEIECTUM VEL EFFUSUM

- Terminy oznaczające wyrzucenie lub wylanie. Generalnie termiy te

dotyczyły odpowiedzialności za wyżądzenie krzywdy osobie na którą zostały zrzucone lub wylane
przedmioty z jakiejś nieruchomosci. Prawo określało że odpowiedzialność za takie czyny ponosi
tylko i wyłącznie włascicielnieruchomości z której to owe przedmioty zostały wyżócone bez
względu na watpliwego sprawcę.

DELIKTY PRAWA CYWILNEGO I PRAWA PRETORSKIEGO

- Delikty czyli przestępstwa dzieliły się w

Rzymie na delikty prawa cywilnego w skład których wchodziły kradzież furtum, rabunek rapina,
zniewaga iniurai oraz damnum iniuria datum czyli bezprawne wyżądzenie szkody w cudzym
majątku. Obok tych przestępstw wykształciły się delikty prawa pretorskiego które obejmowały
przypadki nie mieszczące się w ramach przestępstw ius civile były to między innymi dolus

podstęp, metus bojazń, fraus creditorum czyli działanie na szkodę wierzyciela oraz servi corruptio
jako gorszenie niewolnika.

DEPOZYT NIEPRAWIDŁOWY

- Depozyt nieprawidłowy należał do kontraktów realnych i miał

formę przechowywania czyli depositum. Przedmiotem tego kontraktu były rzeczy określane jako
genus czyli zamienne którymi mógł dzierżyciel obracać i w dowolny sposób dysponować lecz
zmuszony był do zwrotu ich w tej samej ilości.

DOLUS I CULPA

- Patrz stopnie winy dłużnika

DOLUS I METUS JAKO DELIKTY

- Dolus jako delikt czyli przestepstwo prawa pretorskiego oznaczał

rozmyślne działanie mające na celu wyżądzenie szkody majątkowej pod wpływem wprowadzenia
w błąd poszkodowanego. Metus była także przestępstwem prawa pretorskiego a polegała ona
na bezprawnym zmuszeniu jakiejś osoby do wykonania dla niej niekorzystnej czynności prawnej.
Osoba ta działała pod wpływem przymusu czyli bojazni.

EMPTIO SPEI - EMPTIO REI SPERATAE

- Wyrażenia te oznaczają sprzedaż rzeczy spodziewanej w

przyszłości lub też szansy majątkowej czyli nadziei na daną rzecz. Emptio spei i emptio rei
speratae były więc rzeczami niematerialnymi wchodzącymi w skład umowy sprzedaża czyli w
skład kontraktów realnych konsensualnych. Emptio spei jako zakup nadziei było kontraktem
bezwarunkowym wiązało się z zapłatą za rzeczy które są z racji swej natury niepewne i jeżeli nie
dojdą do skutku pomimo wszelkich starań zapłata za nie będzie się należała. Podobne znaczenie
nabierało emptio rei speratae które jako kupno rzeczy spodziewanej miało charakter warunkowy
oznaczający się tym że jeżeli przedmiot kontraktu nie powstał to kontrakt ie wywierał żadnych
skutków prawnych.

EWIKCJA

- Ekwicja była według prawa rzymskiego odpowiedzialnością za wady prawne

przedmiotu sprzedaży. Za wady prawne uważano sprzedaż rzeczy cudzej lub też sprzedaż rzeczy
obciążonej zastawem lub inną formą a sprawiającą że dana rzecz nie nadawała się do zbycia.
Odpowiedzialność za wady prawne opierała się na zasadzie ekwicji ta znaczy że osoba która
rościła prawa w stosunku do rzeczy winna w pierwszej kolejności w procesie re vindicatio
odzyskać sporną rzecz od nabywcy, który to następnie mógł dochodzić swych praw wobec
nieuczciwego sprzedawcy. Odpowiedzialności z tytułu ekwicji przybrały trzy formy. Pierwsza
opierała się na odpowiedzialności sprzedawcy w podwójnej wysokości w stosunku do ceny
sprzedaży, druga opierała się na stypulacyjnym przyrzeczeniu zapłaty jaka składał sprzedajacy
nabywcy i wreszcie trzecia stwierdzała konieczność pełnej wypłaty odszkodowania nabywcy
przez sprzedającego. Evictio czyli odebranie

FRAUS CREDITORUM

- Było to działanie na szkodę wierzyciela polegające na celowym działaniu

dłuznika który poprzez swoje czynności uniemożliwiał wierzycielowi zaspokojenia swoich
roszczeń. Działanie to polegało najczęściej na dokonywaniu fikcyjnych czynności prawnych celem
prawnego pozbycia się majatku aby nie został on zobezpieczony przez wierzyciela na poczet
spłaty długów. Na mocy interdyktu pretorskiego umozliwiono wierzycielom wydobycie od osób

trzecich majatku który w ten sposób został przekazany. Ostatecznie srodkiem ochrony wierzycieli
stała się actio pauliana.

FUNKCJE STYPULACJI

- Funkcje stypulacji były bardzo zróżnicowane i co najważniejsze możliwe

do zastosowania w każdej umowie zgodnej z obowiązującym prawem. Poprzez wprowadzanie
węzła stypulacyjnego do umów nadawano im charakter zobowiązań jednostronnych. Typowymi
funkcjami stypulacji były więc : ustanawianie kar umownych, ustanawianie i płacenie odsetek,
była ona sposobem zawiązywania zobowiązań solidarnych oraz co najważniejsze wprowadzała
poręczycieli za długi jako dodatkowe zabezpieczenie. Stypulacja służyła w końcu jako
zawiązywania, zmiany i umarzania węzła obligacyjnego.

FURTUM I RAPINA

- Furtum czyli kradzieżbył było to przestępstwo wynikające z prawa

cywilnego. Kradzież według prawa rzymskiego było to umyślne zagarnięcie rzeczy cudzej dla
osiągnięcia korzyści bądź to z niej samej bądź też z jej używania lub posiadania. Rzyiamie
odróżniali kradzież od rabunku który okreslali jako gwałtowną napaść w której osoba
poszkodowana nie ma szans obrony a przez to nie może złapać sprawców na gorącym uczynku co
uniemożliwiało skazanie według furtum manifestum. W związku z powyższym powstało
powództwo actio vi bonorum raptorum które rabunek odłanczało od kradzieży tworząc w ten
sposób oddzielny delikt. Powództwo z tego tytułu miało charakter mieszany zasadzający od
pozwanego odszkodowanie oraz potrójna wartość jako karę.

FURTUM

- POJĘCIE I RODZAJE - Furtum czyli kradzieżbył było to przestępstwo wynikające z prawa

cywilnego. Kradzież według prawa rzymskiego było to umyślne zagarnięcie rzeczy cudzej dla
osiągnięcia korzyści bądź to z niej samej bądź też z jej używania lub posiadania. Według prawa
rzymskiego istniało kilka rodzajów kradzierzy. Tak więc można wymienić kradzież samej rzeczy
jako furtum rei, kradzież używania czyli furtum usus, kradzież posiadania czyli furtum
possessionis. Te rodzaje dotyczyły przedmiotu przestępstwa natomiast w przypadkach gdy
chodziło o sposób ujęcia złodzieja mówimy o kradzieży jawnej czyli furtum manifestum w której
to złodziej został złapany na gorącym uczynku lub też o furtum nec manifestum w której to winę
sprawcy udowodniono w inny sposób.

GENUS I SPECIES W ZOBOWIĄZANIACH

- W myśl zasady wymogów co do przedmiotów

wiadczenia która mówi że przedmiot świadczenia winien być dokładnie określony rzymianie

dzielili je bądź to według cech indywidualnych ( species) bądź też według cech gatunkowych (
genus). Podział ten wywierał bardzo istotne skutki gdyż w przypadkach species nie było możliwe
spełnienie zobowiązania w przypadku utraty lub zniszczenia ściśle określonej rzeczy. Węzeł
obligacyjny w takim przypadku wygasał co nie miało miejsca w przypadku genus gdzie można
było zastąpić przedmiot świadczenia inną rzeczą tego samego gatunku.

INIURIA - POJĘCIE I TREŚĆ

- Iniuia czyli zniewaga w dosłownym tłumaczeniu działanie niezgodne

z prawem Początkowo delikt ten skupiał się na obrażeniach fizycznych lecz z czasem przekształcił
się w przestępstwo dotyczące zarówno uszkodzeń cielesnych jak i strat doznanych na godności i
dobrym imieniu. Delikty ten mogły powstawać zarówno poprzez czyny ręczne jak i słowa
mówione lub pisane. Początkowa ochrona polegała głównie na prawie talionu lub
odszkodowaniu pieniężnym a dopiero reformy pretorskie ustaliły jednolity środek procesowy

jakim była actio iniuriarum aestimatoria. Na jej mocy to sam poszkodowany lub w przypadku
ciężkich trat nawet pretor określał wysokość odszkodowania jakie winno przysługiwać
poszkodowanemu. Było to powództwo karne o charakterze osobistym nie przechodzące na
dziedziców po zadnej ze stron. Dzięki niemu wykształciły się w Rzymie zasady nietykalności
osobistej i ochrony godności człowieka gwarantowane środkami publicznego prawa karnego

INTERCESJA

- Intercessio było według prawa rzymskiego to przyjęcie wszelkiej odpowiedzialności

za cudze długi. Najczęściej spotykana forma intercesji było poręczenie lecz obok niego istniały
jeszcze inne formy takie jak zabezpieczenie cudzego długu za pomocą zastawu, przyjęcie
obowiązku współdłuznika solidarnego czy też zaciągnięcie lub przyjecie na siebie długu cudzego.
Intercesia było to więc przyjmowanie na siebie odpowiedzialnosci majątkowej za cudze długi bez
ż

adnej korzyści dla siebie. Ustawodastwo rzymskie starało się chronić przed tym nierozważnym

krokiem kobiety. Stworzono specjalne prawo S.C. Velleianum na mocy którego intercesja przez nie
zawarta była nieważna.

KARY PRYWATNE I KARA UMOWNA

- Kary według prawa rzymskiego stanowiły dodatkowy

sposób dochodzenia swoich roszczeń przez wierzyciela na dłużniku. W myśl obowiązującego
prawa można było jednym powództwem dochodzić zarówno zwrotu rzeczy lub odszkodowania za
nią jak i kary. Kar prywatnych dochodzono na drodze procesu cywilnego co było wystarczającym
czynnikiem represyjnym przeciwko dłużnikowi. Wraz z pojawieniem się kary prywatnej powstała
kara umowna która w swej idei była warunkowym przyrzeczeniem spełnienia w przyszłości
określonego świadczenia wyrażonego najczęściej w formie pieniężnej. Warunek far umownych
był zawieszający i negatywny tzn. spełniał się on wyłącznie na skutek określonych przesłanek.
Kary umowne zawierane były jako forma dodatkowa do zobowiązania i miały na celu umacnianie
istniejącego zobowiązania. Reasumując kary wywierały funkcję represyjną na wypadek nie
wykonania świadczenia.

KLAUZULE PRZEPADKU ( LEX COMMISSORIA)

- Klauzula przepadku była to umowa dodatkowa do

kontraktów realnych, konsensualnych czyli kontraktów sprzedaży. Lex commissoria polegała na
ustaleniu terminu zapłaty całości ceny jaka została ustalona pod rygorem nieważności kontraktu
i przepadku zaliczki jaka została przez nabywcę uiszczona w przypadku nie dotrzymania
ustalonego terminu.

KONSTRUKCJA I SYSTEMATYKA KONTRAKTÓW NIENAZWANYCH

- Kontrakty nienazwane

powstały na skutek załamania się gospodarki towarowo pieniężnej co doprowadziło do
powstania w społeczności rzymskiej rodzajów kontraktów nie mieszczących się w żadnych
kryteriach kontraktowych. Nowe kontrakty zwane bezimiennymi lub nienazwanymi były w swej
konstrukcji podobne do kontraktów realnych czyli wymagały consensusu czyli porozumienia stron
a poza tym świadczenie jednej ze stron musiało być już spełnione co było podstawą zawiązania
się węzła obligacyjnego. Czyli krótko mówiąc na mocy spełnionego świadczenia przez jedną
stronę powstawała podstawa do żądania aby druga strona także wywiązała się ze swojego
obowiązku. Do kontraktów nienazwanych należały świadczenia typu dare i facere była więc to
wymiana rzeczy lub usług i była przedstawiana w następujących układach: daję żebyś dał, daję
ż

ebyś uczynił, czynię żebyś dał, czynię żebyś uczynił. Do kontraktów nienazwanych czyli takich

które nie mieściły się w ramach żadnego z kontraktów nazwanych a przez to pozbawionych
ochrony procesowej należały :kontrakt estymatoryjny, ugoda oraz zamiana .

KONTRAKTY ( CONTRACTUS ) A UMOWA ( PACTUM )

- Kontrakty były to umowy pomiędzy

stronami uznawane przez prawo cywilne a przez to zaskarżalne. Pacta były to także umowy lecz
takie które z różnych przyczyn nie były kontraktami. Mogły one być w prosty sposób podniesione
do rangi kontraktu poprzez nadanie odpowiedniej formy, co więcej nawet poprzez ochronę
procesową z biegiem lat pacta stawały się kontraktami. Pacta jako umowy nieformalne
dochodziły do skutki na mocy prostego porozumienia. Z biegiem lat powstały następujące pacta
dzielace się ze względu na ochronę procesową pacta nuda dające podstawę jedynie do ekscepcji,
pacta adiecta,praetoria i legitima które posiadały formę zaskarżalności.

KONTRAKT DEPOZYTU

- Patrz kontrakt przechowania.

KONTRAKT ESTYMATORYJNY

- Kontrakt estymatoryjny był jak bysmy to dzisiaj nazwali formą

komisu. Polegał on na oddaniu przez jedną stronę kontraktu rzeczy już oszacowanej drugiej
stronie celem jej sprzedania. Odbiorca rzeczy zobowiązywał się sprzedać rzecz będącą
przedmiotem kontraktu za oszacowaną cenę i zwrócić pieniądze lub w przypadku nie uczynienia
tego zobowiązywał się do zwrotu rzeczy. Odbiorca ponosił pełną odpowiedzialność za rzecz w
trakcie jej posiadania. Kontrakt ten chroniony był ogólną actio praescriptis verbis.

KONTRAKTY KONSESUALNE

- Kontrakty konsensualne były wyjątkowe w całej rodzinie

kontraktów a to głównie za sprawą samej formy ich zawarcia. Do zawarcia bowiem takiego
kontraktu wymagalny był jedynie consensus czyli zgoda stron kontraktu objawiona na zewnątrz
bez jakichkolwiek dalszych wymogów. Co najważniejsze zaś nie było wymogu obecności stron
wystarczała bowiem wola wyrażona na piśmie lub przekazana przez posłańca. Ta łatwość
zawarcia kontraktu była ograniczona według ius civile tylko do określonych czynności i tak wśród
kontraktów konsensualnych możemy wyróżnić jedynie emptio venditio czyli sprzedaż, locatio
conductio - najem, societas - spółkę, mandatum czyli zlecenie. Kontrakty konsensualne były też

wyjątkowe pod względem ochrony procesowej jaką zapewniały zarówno sprzedawcy poprzez
actio venditi jak i nabywcy poprzez actio empti.

KONTRAKTY LITERALNE

- Kontrakty literalne zawierane litteris opierały się dla swej ważności na

odpowiednim wpisie w księdze rachunkowej. A więc stony kontraktu musiały wyrazić swoją wolę
w postaci pisemnej. Kontrakty takie przybierały różne formy takie jak transcriptio i to zarówno
jako re i personam oraz syngrafia i hirografia . Kontrakty tego typu były mało popularne lecz wraz
ze wzrostem znaczenia dokumentu pisanego a co za tym idzie z racji precyzji i skuteczności jaką

dawał dokument pisany kontrakty literalne nabrały większej mocy.

KONTRAKT NAJMU DZIEŁA

- Kontrakt najmu dzieła wchodził w skład kontraktów realnych i

konsensualnych a dotyczył korzystania z cudzej pracy a w szczególności dotyczył owoców tej
pracy czyli dzieła. Locatorem był tutaj zamawiający który to winien dostarczyć conductorowi czyli
wykonawcy niezbędne składniki do wykonania dzieła. Ze składników tych wykonawca
wykonywał określone w kontrakcie dzieło i za ustalonym wynagrodzeniem oddawał go
zamawiającemu. Wykonawca ponosił pełną odpowiedzialność zarówno za jakość wykonanej
pracy jak i za składniki dostarczone mu przez zamawiającego Zapłata następowała po wykonaniu,
zaakceptowaniu i przyjęciu dzieła.

KONTRAKTY NIENAZWANE

- Kontrakty nienazwane (contractus innominati) wykraczały poza

normy systemu zobowiązań. Powstały one w czasach póżniejszych i były odpowiedzią na coraz to
bardziej rozleglejsze wymagania stron w stosunkach pomiędzy sobą. Powstały one na skutek
rozszerzenia systemu kontraktowego celem swobodniejszego przepływu dóbr i usług w
społeczeństwie rzymskim. Kontrakty nienazwane podobne były w swym powstaniu do
kontraktów realnych tzn. do ich zawiązania niezbędna stała się oprócz woli stron także spełnienie
ś

wiadczenia przez jedną ze stron co było bezpośrednim powodem zawiązania się węzła

obligacyjnego. W łównej mierze kontrakty nienazwane opierały się na dare i facere czyli na
wymianie usług i rzeczy. Do kontraktów tych można zaliczyć zamianę, kontrakty estymatoryjne
czy tez ugoda. Podstawową cech tych kontraktów był brak funkcji pieniądza który dla ważności
kontraktów nienazwanych nie był potrzebny.

KONTRAKT POŻYCZKI

- Kontrakt pożyczki (mutuum) było to zobowiązanie kontraktowe realne.

Pożyczka dochodziła do skutku na podstawie porozumienia stron któremu towarzyszyło
przekazanie rzeczy będącej przedmiotem zobowiązania. Z pozyczki powstawało zobowiązanie
jednostronnie zobowiązujące na mocy którego wierzyciel posiadał do swej dyspozycji specjalne
ś

rodki ochrony( condictio) natomiast zobowiązany dłużnik praktycznie nie mógł w żaden sposób

dochodzić swoich praw w przypadkach stwierdzenia nieprawidłowości w zawartym zobowiązaniu.
Kontrakty realne dochodziły do skutku na podstawie wręczenia rzeczy w sposób nieformalny
oparty na tradycji a zobowiązanie opierało się głównie na zwrocie rzeczy. Ewentualne odsetki czy
też inne dodatkowe obciążenia winny być zawierane w oddzielnych umowach.

KONTRAKT PRZECHOWANIA (DEPOSITUM)

- Kontrakt przechowania (depositum) należał do

kontraktów realnych a polegał on na oddaniu przez jedną osobę zwaną deponentem osobie
drugiej zwanej depozytariuszem jakiejś rzeczy ruchomej w bezpłatne przechowanie z
obowiązkiem jej zwrotu na każde wezwanie. Depozyt należał do kontraktów opartych na dobrej
woli był on dwustronnie zobowiązujących niezupełnych tzn. że deponent mógł stać się również
dłużnikiem jeżeli depozytariusz w związku z przechowaniem rzeczy poniósł jakąś szkodę

majątkową. Kontrakt ten jako nieodpłatne leżał w interesie deponenta i dlatego odpowiadał on
za omnis culpa podczas gdy przechowawca odpowiadał jedynie za dolus ewentualnie culpa lata.
W Rzymie wykształciły się oprócz normalnego depozytu jeszcze inne formy tego kontraktu
którymi były : depozyt konieczny ustanawiany w sytuacjach nadzwyczajnych, depozyt
nieprawidłowy przedmiotem którego były rzeczy określane jako genus czyli zamienne którymi
mógł dzierżyciel obracać i w dowolny sposób dysponować lecz zmuszony był do zwrotu ich w tej
samej ilości oraz depozyt sekwersowy który objawiał się podczas sporów o daną rzecz i
powstawał na skutek złożenia jej u depozytariusza do chwili zakończenia sporu.

KONTRAKTY REALNE

- Kontrakty realne należały do zobowiązań z kategorii podziału ze względu

na żródło powstania węzła obligacyjnego. Kontrakty realne dochodziły do skutku na podstawie
porozumienia stron któremu towarzyszyło przekazanie rzeczy będącej przedmiotem
zobowiązania. Początkowo do kontraktów tych zaliczano jedynie pożyczkę (mutuum) lecz z
biegiem czasu zakres kontraktów realnych rozszerzył się o użyczenie (commodatum),
przechowanie (depositum), kontrakt powierniczy (fiducia) i kontrakt zastawniczy (contractus
pigneraticius). Z kontraktu realnego powstawało zobowiązanie jednostronnie zobowiązujące na
mocy którego wierzyciel posiadał do swej dyspozycji specjalne środki ochrony( condictio)
natomiast zobowiązany dłużnik praktycznie nie mógł w żaden sposób dochodzic swoich praw w
przypadkach stwierdzenia nieprawidłowości w zawartym zobowiązaniu. Kontrakty realne

dochodziły do skutku na podstawie wręczenia rzeczy w sposób nieformalny oparty na tradycji a
zobowiązanie opierało się głównie na zwrocie rzeczy. Ewentualne odsetki czy też ine dodatkowe
obciążenia winny być zawierane w oddzielnych umowach.

KONTRAKT SPÓŁKI

- Kontrakt spółki był kontraktem realnym, konsensualnym na mocy którego

dwie lub większa ilość osób zwanych wspólnikami socii zobowiązywało się do wzajemnych
ś

wiadczeń w zamiarze osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Istotnymi elementami spółki

były więc porozumienie -consensus wspólników, wspólne świadczenia wnoszone do spółki w
postaci rzeczy lub pracy oraz wspólny cel jaki przyświecał wszystkim wspólnikom. Spółka
rozpoczynała istnienie poprzez nieformalny konsens a kończyła je na skutek jednego choćby ze
wspólników i to nie tylko naturalną lecz tajkże i cywilną lub też ze sprawą bankructwa, straty
zaufania lub rozwiązania przez wspólników.

KONTRAKT SPRZEDAŻY

- Kontrakt sprzedaży (emptio venditio był kontraktem konsensualnym na

podstawie tego kontraktu osoba sprzedająca zwana venditor zobowiązywała się do przeniesienia i
zapewnienia swobodnego posiadania jakiejś rzeczy na druga stronę kontraktu zwaną kupującym
czyli emptor która to zobowiązywała się do przeniesienia na własność na sprzedającego pewnej
kwoty pieniędzy tytułem ceny pretium. Jako kontrakt konsensualny sprzedaż musiała spełniać

jego wymogi a więc musiało to być wzajemne porozumienie stron oparte na consensusie bez
jakichkolwiek dalszych wymogów. Tak więc kontrakt sprzedaż nie potrzebował dla swej ważności
ani zachowania odpowiedniej formy czy to pisemnej czy to ustnej ani nie wymagał osobistego
uczestnictwa zainteresowanych stron w trakcie zawarcia zobowiązania. Najwazniejszym kryterium
było tutaj osiągnięcie porozumienia co do ceny i przedmiotu sprzedaży.

KONTRAKT UŻYCZENIA ( COMMODATUM)

- Użyczenie czyli commodatum było kontraktem

realnym dwustronnie zobowiązującym niezupełnym ocenionym według bona fides polegającym
na oddaniu przez jedną osobę -komodanta- pewnej rzeczy osobie drugiej - komodatariuszowi- w
bezpłatne czasowe lub rodzajowo określone użytkowanie. Forma ta mogła służyć także co było
wyjątkiem do użyczania rzeczy zużywalnych pod warunkiem że nie zostaną one zużyte lecz będą
służyły np. wyłącznie na pokaz. Komandytariusz otrzymywał rzecz wyłącznie w dzierżawienie i
nie miał prawa pobierać z niej pożytków. Miał używać ją jedynie zgodnie z ustalonym
przeznaczeniem i zwrócić ją po upływie czasu lub celu na jaki kontrakt został zawarty

KONTRAKTY WERBALNE

- Kontrakty werbalne zawierane verbis a więc poprzez wypowiadanie

określonych słów-formułek dzieliły się na stypulację, dotis dictio, iusiurandum lberali. Kontrakty
werbalne a zwłaszcza stypulacja były niezwykle popularne ze względu na swą łatwą formę. Nie
obyło się jednak bez mankamentów. Po pierwsze początkowo była ona zastrzeżona wyłącznie
dla obywateli rzymskich, secundo nie była możliwa dla osób głuchych i niemych, ograniczone
ramy formułek początkowo ograniczały zasięg stosowania stypulacji lecz z biegiem czasu
wprowadzono stypulację poprzez wypowiadanie dowolnych słów. Stypulacja dla swej ważności
nie wymagała świadków lecz z biegiem lat zaczęto stosować praktykę potwierdzania stypulacji na
piśmie.

KONTRAKT ZASTAWU A PRAWO RZECZOWE ZASTAWU PIGNUS

- Kontrakt zastawu należał do

prawa rzeczowego, kontraktów realnych i miał formę zobowiązania dwustronnie
zobowiązującego zupełnego. Polegał on na oddaniu w zastaw ręczny rzeczy przez zastawcę przez
co zastawnik otrzymywał ograniczone prawo do tej rzeczy zapewniające mu ochronę posesoryjną
a więc możliwość wydobycia rzeczy od kogokolwiek i dowolne nią dysponowanie w przypadku nie

zaspokojenia własnych roszczeń wynikających ze zobowiązania. Właśnie nie wywiązanie się
dłużnika ze zobowiązania doprowadza do zawiązania się nowego węzła obligacyjnego zwanego
kontraktem zastawniczym.

KONTRAKT ZLECENIA

- Zlecenie czyli mandatum były to kontrakty realnych i konsensualnych na

ich mocy zleceniobiorca jakim był mandatariusz zobowiązywał się wobec zleceniodawcy
mandanta do bezpłatnego wykonania określonych czynności w interesie zleceniodawcy lub osoby
trzeciej. Aby taki konrakt mógł być stworzony winny być spełnione następujące wymagania :
pomiędzy stronami zlecenia musiało zaistnieć porozumienie stron, faktyczne działanie
mandatariusza oraz zachodzący interes mandanta lub osoby trzeciej. Przedmiotem zlecenia mogły
być zarówno czynności faktyczne polegające na fizycznej pracy jak i czynności prawne polegające
na wykonaniu zlecenia prawnego określonego w zleceniu.

LEX AQUILIA I BEZPRAWNE WYRZĄDZENIE SZKODY

- Ustawa z 286 r. pne dotycząca bezprawnego

uszkodzenia lub zniszczenia cudzej własności. Ustawa ta w głównym stopniu regulowała sprawy
zabójstwa cudzego niewolnika lub zwierzęcia czworonożnego lub ich zranienia. W przypadkach
tych sprawca był zmuszony do wypłacenia odszkodowania w wysokości najwyższej wartości jaką
dana rzecz miała w przypadku zabójstwa w ciągu roku w przypadku zranienia w ciągu ostatnich 30
dni. Dalsze rozszerzenia ustawy przyczyniły się w głównym stopniu do ustalenia związku
przyczynowego pomiędzy działaniem lub brakiem działania ze strony sprawcy a wyżądzoną
szkodą. Ustawa dzięki temu stała się podstawą systemu odszkodowawczego.

LEX RHODIA DE IACTU

- Lex rhodia de iactu było to prawo dotyczące umowy o dzieło jakim był

transport morski. Prawo to wchodziło w skład kontraktów realnych i konsensualnych a dotyczył

korzystania z cudzej pracy polegającej na przewożeniu drogą morską towarów. Z racji wielkich
niebezpieczeństw jakie niosła za sobą żegluga w owych czasach sytuacja ta była wyjątkowa i
rodziła ciągłe spory co do odpowiedzialności wynikłe z strat poniesionych z tego tytułu. Na mocy
tego prawa ustanowiono równomierny podział strat pomiędzy właścicieli i przewożnika co do
ł

adunku który uległ zniszczeniu z przyczyn niezawinionych przez przewożnika. Przewoznik

szacował straty i mógł dochodzć swoich praw na mocy actio conducti natomiast włościciele
ł

adunku dochodzili swoich praw na mocy actio locati.

NAJEM, DZIERŻAWA - PODNAJEM

- Najem, dzierżawa podnajem wchodziły w skład kontraktów

realnych i konsensualnych a dotyczył najmu rzeczy. Zakres korzystania z rzeczy będących
przedmiotami kontraktu określała sama rzecz. Niektóre rzeczy można było tylko i wyłącznie
oddać do użytkowania (najem) inne zaś mogły służyć do pobierania z nich owoców np.
dzierżawa. Umowy dotyczące tych kontraktów zawierano na czas z reguły oznaczony a wysokość
opłat była z góry ustalona lecz mogła być z czasem modyfikowana. Jeżeli kontrakt był zawarty
na czas nie określony strony mogły go w każdej chwili zerwać. W kontraktach najmu i dzierżawy
występowały dwie strony czyli locator jako najczęściej właściciel rzeczy którego obowiązkiem
było wydanie rzeczy do używania oraz dbanie o nią przez cały czas trwania kontraktu aby mogła
spełniać funkcje związane z przeznaczeniem. Ponosił on ponadto ryzyko związane z rzeczą w
trakcie trwania kontraktu. Locator posiadał poza tym prawo do wnoszenia zastwu na rzeczach
wniesionych do wynajętego lokalu przez Najemcę lub w przypadku dzierżawy do jego zbiorów.
Pozycja locatora była więc bardzo silna w przeciwieństwie do conductora który to posiadał daną

rzecz tylko i wyłącznie w dzierżeniu i był nawet pozbawiony ochrony posesoryjnej. Podnajem jest
rodzajem najmu lecz stroną która występuje w roli locatora nie jest w tym przypadku właściciel
lecz posiadacz któryma prawo do dalszego przekazania rzeczy z możliwością ciągnięcia z niej
pożytków.

NEGOTORIUM GESTIO

- Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia należało do zobowiązań quasi

ex contractu czyli jak gdyby z kontraktu. Zobowiązanie takie występowało wówczas gdy jedna
osoba gestor bez żadnego obowiązku podejmowała się z własnej inicjatywy prowadzić jakąś
sprawę w interesieosoby trzeciej. - dominus negotii. Z takiego jednostronnego działania mógł

powstać stosunek zobowiązujacy pomiędzy gestorem a osobą w której imieniu on działał. Aby
negotorium gestio mogło mieć miejsce winny być spełnione następujące warunki: gestor winien
mieć zamiar prowadzenia cudzych spraw, celem jego działania winno być osiągnięcie celu bądź to
fizycznego bądź też prawnego dla osoby której sprawa się zajmuje, działanie to winno być

skierowane w stronę osiągnięcia pozytywnych celów. Zwiąek obilgacyjny zawiązywał się tutaj nie
tylko bez porozumienia stron consensusu lecz nawet bez wiedzy jednej strony a pomimo to
powstawało zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące niezupełnie.Obowiązkiem gestora w tym
przypadku było : rozpoczętą pracę doprowadzić do końca, złozyć z niej sprawozdanie oraz
rozliczyć się z wszelkich korzyści jakie miały zwiazek z prowadzeniem sprawy. Obowiązkiem
dominus negotii było zaś zwrócenie gestorowi wszelkich nakładów poniesionych z tytułu
prowadzenia jego sprawy oraz zwolnienie go ze wszelkich zobowiązań jakie wynikłay z tego
tytułu. Znaczenie tegojak gdyby kontraktu było w Rzymie bardzo wielkie ponieważ umożliwiało
ludziom wolnym prowadzić swoje sprawy nawzajem i wzajemnie się wspierać w przypadkach
niemożliwości tego czynienia w swoim imieniu przez właścicie

NOWACJA (ODNOWIENIE) ZOBOWIĄZANIA

- Nowacja czyli zawarcie do tego samego

zobowiązania nowej umowy zobowiązującej dłużnika do spełnienia świadczenia wobec nowego
wierzyciela natomiast rozwiązującej węzeł obligacyjny ze starym. Nowacja wymagała zgody
dłużnik. Nowacja mogła być także dokonana bez zgody dłunika tylko i wyłącznie mocy
porozumienia pomiedzy wierzycielem i nowym dłuznikiem. Jednym słowem nowacja jest to
przelenie dawnego długu na inne zobowiązanie to znaczy że na starej podstawie prawnej tworzy
się nowy węzeł obilgacyjny a stary w tym czasie gaśnie.

NOXA CAPUT SEQUITUR

- Zasada dotycząca odpowiedzialności noksalnej o mówiąca że

odpowiedzialność postępuje za głowę sprawcy. Jednym słowem oznaczało to że
odpowiedzialność ciążyła na aktualnym właścicielu sprawcy deliktu choćby była to osoba która
w czasie popełnienia przez niego przestępstawa faktycznie tej funkcji nie sprawowala. Pozwany
miał prawo pozwać aktualnego właściciela.

OBOWIĄZKI I UPRAWNIENIA WSPÓLNIKÓW

- Podstawowymi obowiązkami wspólników było

wniesienie do spółki wkładu finansowego umożliwiającego byt spółki który to mógł być
wyrażony w pieniądzu lub też w innym dobrze jak i również wkładem tym mogła być praca
wykonywana na rzecz spółki. Ponadto wspólnicy zobowiązani byli do działania na rzecz spółki
celem odniesienia zamierzonego celu. Uprawnienia wspólników sprowadzały się do czerpania
zysków z prowadzonej działalności lub też do pokrywania strat przez nią wyrządzonych. Zarówno

wkłady jak i zyski oraz straty były dzielone na wspólników w zależności od umowy co do tej
kwestii.

OBOWIĄZKI MANDANTA I MANDATARIUSZA

- Mandant i mandatariusz są to strony w kontrakcie

zlecenia czyli w kontrakcie realnym i konsensualnym. Mandant czyli zleceniodawca miał za
zadanie dostarczyć zleceniobiorcy składniki niezbędne do wykonania usługi, zwrócić mu wszelkie
koszty związane z realizacją zlecenia, czyli krótko mówiąc głównym obowiązkiem mandanta było
zapłacenie za wykonanie zlecenia. Obowiązki mandatariusza sprowadzały się do należytego
wykonania powierzonego mu dzieła. Mógł on to zrobić bezpośrednio lub też za pomocą innych
osób jeżeli nie było to sprzeczne z kontraktem. Po zakończonej czynności zleceniobiorca miał

zdać rachunek ze swej działalności a powstałą rzecz przekazać zamawiającemu

OBOWIĄZKI STRON W KONTRAKCIE SPRZEDAŻY

- Obowiązek sprzedającego skupiały się głównie

wokół wydania rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży kupującemu. Wiązało się z tym czuwanie
nad rzeczą aby jej stan nie został pogorszony od momentu zawarcia kontraktu do momentu
przeniesienia posiadania. Głównym obowiązkiem sprzedającego było więc faktyczne
przeniesienie na kupującego posiadania a więc obowiązek ten polegał na faere. Nie zawsze
przeniesienie posiadania szło w parze z przeniesieniem własności lecz jeżeli tego nie czyniło to
umożliwiało z racji tego że zostało przeniesienie dokonane słusznym tytułem nabycie własności
w czasie pózniejszym na mocy zasiedzenia. Obowiązki nabywcy sprowadzały się do zapłacenia
ceny jaka została uzgodniona ze sprzedającym.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA

- Odpowiedzialność deliktowa w prawie rzymskim była

odpowiedzialnością jednostkową czyli nie mogła dotyczyć większej liczby osób odpowiedzialnych
za dane przestępstwo. Odpowiedzialność ta wynikająca z przestępstwa prywatnego niosła za
sobą zawiązanie węzła obligavyjnego wiążącego sprawcę przestępstwa i osobę poszkodowaną.
Odpowiedzialność sprawcy przestępstwa początkowo opierała się na zemscie prywatnej czyli
odwecie jaki stosowała wobec niego osoba poszkodowana z czasem prawo rzymskie ograniczyło
tę formę odpowiedzialności do kar najczęściej wyrażanych w pieniądzu lub innych odszkodowań
które najczęściej porokrotnie przewyrzszały wartość strat poniesionych przez poszkodowanego.
Poszkodowany miał do dyspozycji trzy formy dochodzenia swoich praw. Były to powództwo
karne , odszkodowawcze oraz mieszane posiadające znamiona zarówno karne jak i
odszkodowawcze.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NOKSALNA

- Odpowiedzialność noksalna dotyczyła odpowiedzialności za

dokonane przestępstwa czyli delikty przez osoby alieni iuris. Odpowiedzialność ta jasno
prezyzowała że za takie osoby odpowiedzialność ponosi zwierzchnik czyli ten kto ma nad nimi
władzę. Właściciel miał w przypadku jego pozwania do wyboru dwie możliwości. Jedna
polegająca na wypłaceniu kary pieniężnej druga natomiast polegała na wydaniu sprawcy delkitu
osobie poszkodowanej zwalniając tym samym właściciela z dalszych odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SĘDZIEGO ZA PROWADZENIE PROCESU

- Odpowiedzialnośc sędziego za

prowadzenie procesu podlegała przestępstwom jak gdyby z deliktu. Jeżeli sedzia poprzez
naruszenie swoich obowiązków rozstrzygnął spór w sposób niewłasciwy narażając tym samym
daną strone na straty majatkowe ściągał spór na samego siebie. Na mocy tego strona
poszkodowana mogła dochodzić od sędziego wyrównania swoich strat czyli wynagrodzenia
powstałej szkody spowodowanej działaniem sędziego. Sędzia odpowiadał zarówno za zły zamiar
czyl dolus jak i za brak roztropnosci w prowadzeniu sprawy. Pod terminem braku roztropnosci

rozumieli rzymianie obrazę prawa, błędne obliczenia czy też zaniedbanie terminu przez sedziego.
Wszelkie te jakby przestępstwa nie odnosiły się do sędziego skorumpowanego któremu w myśl
prawa należała się kara smierci.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁAŚCICIELA STATKÓW, GOSPÓD I STAJNI ZAJEZDNYCH

Odpowiedzialność tych osób zamykała się w paktach nazywanych receptum nautarum, auponum
i stabulariorum. Było to przyjęcie przez właścicieli statków, gospód i stajni zajezdnych
zwiększonej odpowiedzialności za rzeczy umieszczone u nich przez gości czy tez podróznych.
Pczątkowo odpowiedzialność tych osób była absolutna czyli obejmowała nawet siłę wyższą lecz
z biegiem lat została ograniczona.Formą ochrony była pretorska skargo actio de recepto
natomiast za szkody wyrządzone przez osoby podwładnewłaścicielom odpowiedzialność
wynikała jak gdyby z przestępstwa.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA

- Odpowiedzialność za szkody

wyrządzone przez zwierzęta miała charakter noksalny czyli że odpowiedzialność z deliktu przez
nie wyrządzonego spadała na ich właściciela. Poszkodowany w takim przypadku miał do swojej
dyspozycji actio de pauperie. Właściciel odpowiadał do wysokości wartości zwierzęta które
wyrządziło szkodę i tylko wówczas gdy stało się to wbrew naturze zwierzęcia. Odszkodowanie
mogło być zastapione poprzez wydanie zwierzęcia poszkodowanemu.

ODSETKI - ANATOCYZM - LICHWA

- Odsetki w prawie rzymskim były określane podobnie jak

obecnie jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału obliczane według umówionej
stopy procentowej w stosunku do wysokości kapitału. To dodatkowe wynagrodzenie istniejące
oprócz podstawowego zobowiązania a więc zwrotu kapitału było w Rzymie intratnym interesem.
W związku z nie unormowanymi przez prawo wysokościami odsetek lichwa stała się narzędziem
w rękach wielu osób. Anatocyzm czyli pobieranie odsetek od odsetek było bardzo szeroko
stosowane. Działalność prawników zmierzała do ustalenia jasnych i precyzyjnych stóp
procentowych celem zahamowania działalności lichwiarskiej. Z biegiem lat odsetki ustalono w
wysokości od 4 do 12% w stosunku rocznym oraz zabroniono pobierania odsetek od odsetek.
Najmniejszy procent mogli więc pobierać osoby najzamożniejsze największy zaś przysługiwał

pożyczką niebezpiecznym takim jak np. pożyczka morska.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRZEDAWCY ZA WADY PRAWNE I FIZYCZNE

- Odpowiedzialność

sprzedawcy za wady prawne opierała się w głównym stopniu na ewikcji czyli na odbiorze
przedmiotu kontraktu przez osobę mającą roszczenia w stosunku do niej od nabywcy.
Odpowiedzialności z tytułu ekwicji przybrały trzy formy. Pierwsza opierała się na
odpowiedzialności sprzedawcy w podwójnej wysokości w stosunku do ceny sprzedaży, druga
opierała się na stypulacyjnym przyrzeczeniu zapłaty jaka składał sprzedający nabywcy i wreszcie
trzecia stwierdzała konieczność pełnej wypłaty odszkodowania nabywcy przez sprzedającego.
Evictio czyli odebranie. Problem wad fizycznych rzymianie rozstrzygali na dwa sposoby. W
przypadku rzeczy genus stwierdzenie wady fizycznej wiązało się z niewykonaniem zobowiązania i
prowadziło bądź to do naprawienia szkody bądź też do odszkodowania. W przypadku rzeczy
species rzymianie wprowadzili dwa powództwa a mianowicie actio redhibitoia którą nabywca
mógł wnosić w terminie 6 miesięcy od daty zakupu i miała ona na celu odzyskanie pieniędzy w
zamian za zwrot rzeczy oraz actio quanti minoris jako powództwo skuteczne w ciągu roku a mające
na celu obniżenie ceny ze względu na wady fizyczne. Z czasem wady fizyczne podciągnięto pod

actio empti i nabywca nie był ograniczony żadnym terminem. Sprzedawca ponosił pełną
odpowiedzialność za wady fizyczne sprzedawanych rzeczy nawet jeżeli o nich nie wiedział.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W ZOBOWIĄZANIACH

- Odpowiedzialność w zobowiązaniach była w

znacznej mierze uzależniona od rodzaju winy za niewypełnione zobowiązanie. W związku z
powyższym można mówić o odpowiedzialności na podstawie dolus i culpa z czego pierwsza
oparta była na najwyższym stopniem winy i oznaczała działanie nieuczciwe sprzeczne dobrym
obyczajom a druga szeroko pojętą winę a w szczególności niedbalstwo dzieliła się w związku z tym
na culpa lata czyli winę zawinioną i culpa levis jako winę niezawinioną. W obu tych przypadkach
odpowiedzialność była obustronna i nie można jej było w żaden sposób wyłączyć gdyż było by
to sprzeczne z dobrymi obyczajami. Odmienna sytuacja miała miejsce w zobowiązaniach opartych
na dobrej wierze gdyż tutaj odpowiedzialność wyznaczana była na podstawie utylitas czyli
zasadzie korzyści w myśl której osoba której była korzyść odpowiadała za całość zobowiązania
natomiast osoba która nie miała korzyści z kontraktu odpowiadała tylko za winę swoją zawinioną
lub własne niedbalstwo. W zobowiązaniach prawo wykonania świadczenia zagwarantowana było
przymusem państwowym.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SIŁĘ WYŻSZĄ I PRZYPADEK

- Odpowiedzialność za siłę wyższą i

przypadek zwykły dotyczyła w większości sytuacji jedynie właściciela rzeczy będącej
przedmiotem zobowiązania. Taka sytuacja miała miejsce jeśli rzeczą zobowiązania były
przedmioty species a więc takie których nie można było zastąpić. Dłużnik nie odpowiadał więc
za przedmiot zobowiązania jeżeli nie mógł on w sposób przez siebie niezawiniony a
spowodowany działaniem siły wyższej dotrzymać warunków zobowiązania. Podobna sytuacja
miała miejsce w przypadku zwykłym który to w swym założeniu opierał się na niemożności
spełnienia świadczenia ze strony dłużnik spowodowanego działaniem przypadku który mógł być
w teoretycznym rozumowaniu powstrzymany przez niego. Wyjątek stanowił tutaj obowiązek
strzeżenia w którym to dłużnik ponosił pełną odpowiedzialność.