Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 1 ~ 

 

1415 – spalenie na stosie Jana Husa 

1428 – Śmierd Masaccia, prekursora renesansowego malarstwa 

1436 – budowa kopuły katedry w Florencji 

1447 – 1492 panowanie Kazimierza Jagiellooczyka 

1453 – upadek Konstantynopola 



 

koniec wojny stuletniej 

1454 – 1466 wojna trzynastoletnia z zakonem krzyżackim, zakooczona pokojem toruoskim 

1455 – wydrukowanie Biblii przez Gutenberga 



 

początek wojny dwóch róż w Anglii (do 1485) 

1469 – ślub Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragooskiego, powstaje Królestwo Hiszpanii 

1487 - 1488 Bartolomeo DIAZ dociera do Przylądka Dobrej Nadziei 

1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba 



 

upadek Grenady, koniec rekonkwisty 

1492 – 1501 panowanie Jana Olbrachta 

1492 – 1559 wojny włoskie 

1494 – układ w Tordesillas, podział stref wpływów między Hiszpanię i Portugalię 

1497 – Jan KABOT (Giovanni Caboto) dociera do Kanady 

1497 - 1498 Vasco da GAMMA dociera do Indii 

1498 – spalenie na stosie Hieronima Savonaroli w Florencji 

1500 – Pedro CABRAL dociera do wybrzeży Brazylii 

1501 – 1506 panowanie Aleksandra 

1506 – rozpoczęcie budowy nowej bazyliki św. Piotra przez Donato Barmantego 

1506 – 1548 panowanie Zygmunta I Starego 

1513 – napisanie przez Nicolo Machiavelliego Księcia 

1514 – bitwa pod Orszą, odwetowa wyprawa po zajęciu Smoleoska przez Wasyla III 

1515  –  układ  w  Wiedniu  Maksymiliana  i  Zygmunta  I  Starego,  sukcesja  Habsburgów  w  przypadku 

wygaśnięcia dynastii na Węgrzech i w Czechach 

1516 – wydanie przez Tomasza More Utopii 

1517 – wystąpienie Marcina LUTRA (95 tez w Wittenberdze) 

1518 – ślub Zygmunta I Starego i Bony Sforzy 

1519 – założenie Akademii Lubraoskiego 

1519 – elekcja Karola Habsburga na cesarza (unia personalna Hiszpanii z Rzeszą Niemiecką) 

1519 – 1521 Herman CORTES podbija Meksyk 

1519 – 1522 wyprawa dookoła świata Ferdynanda MAGELLANA 

1523 – zerwanie unii kalmarskiej, powstaje protestanckie król. Szwecji, Gustaw Waza królem 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 2 ~ 

 

1525 – hołd pruski Albrechta Hohenzollerna, sekularyzacja zakonu krzyżackiego 



 

bitwa pod Pawią, c. Karol V zwycięża francuskiego Franciszka I (wojny włoskie) 

1526 – bitwa pod Mohaczem z Turkami, śmierd Ludwika Jagiellooczyka, kr. Czech i Węgier 

1529 – zwolennicy nauk Lutra składają protest na sejmie Rzeszy w Spirze 



 

układ w Saragossie, ustalenie linii wpływów na Pacyfiku, uzupełnienie u. z Tordesillas 



 

elekcja vivente rege Zygmunta Augusta 

1531 – utworzenie giełdy w Antwerpii 

1531 – 1533 Francisco PIZARRO podbija Peru 

1534 - Jacques CARTIET dociera do rzeki św. Wawrzyoca 



 

proklamowanie kościoła anglikaoskiego przez Henryka VIII Tudora 



 

opublikowanie ,,O obrotach sfer niebieskich” Mikołaja Kopernika 



 

Ignacy LOYOLA zakłada Towarzystwo Jezusowe (początek JEZUITÓW) 

1536 – wystąpienie Jana KALWINA 

1540 – zatwierdzenie przez papieża zakonu Jezuitów 

1543 – Mikołaj Kopernik ogłosił dzieło O obrotach sfer niebieskich 

1545 – 1563 obrady soboru trydenckiego (kontrreformacja) 

1547 – Iwan IV Groźny koronował się i przyjął tytuł "cara Wszech Rusi" 

1548 – 1572 panowanie Zygmunta II Augusta 

1555 – pokój w Augsburgu (,,quius regio, eius religio” czyj kraj, tego religia) 

1556 – abdykacja cesarza Karola V (resztę życia spędza w klasztorze) 

1559 – pokój w Cateau – Cambresis, koniec wojen włoskich 

1561  –  rozwiązanie  Zakonu  Inflanckiego,  włączenie  Inflant  do  Rzeczpospolitej,  były  wielki  mistrz, 

Gotthard Kettler kięciem Kurlandii (lenno Rzeczpospolitej) 

1563 – 1570 wojna północna, zakooczona pokojem w Szczecinie 

1564 – sprowadzenie Jezuitów do Braniewa przez kardynała Stanisława Hozjusza 

1568 – utworzenie Komisji Morskiej 

1569 – Unia Lubelska 

1570 – ugoda sandomierska (równouprawnienie protestantów) 

1571 – bitwa morska pod Lepanto, flota hiszpaoska pokonuje Turków 

1572 – noc św. Bartłomieja (rzeź protestanckich hugenotów) 

Noc  św.  Bartłomieja  –  potoczne  określenie  rzezi  hugenotów  (francuskich  ewangelików  reformowanych)  w  Paryżu,  która 
miała miejsce w nocy 23 na 24 sierpnia 1572 roku. Nazwa wywodzi się od jednego z apostołów,  św. Bartłomieja, którego 
święto przypada na 24 sierpnia. 

1573 – konfederacja warszawska (tolerancja religijna) 



 

pierwsza wolna elekcja (art. Henrykowskie- stałe; pacta conventa – zmienne) 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 3 ~ 

 

1573-1574 panowanie Henryka Walezego 

1576 – 1586 panowanie Stefana Batorego ożenionego z Anną Jagiellonką 

1578 – utworzenie Trybunału Koronnego (w Rzeczpospolitej) 

1579 – 1582 wojna z Moskwą o Inflanty, pokój w Jamie Zapolskim (zwycięski) 

1581 – powstaje niepodległą Holandia 



 

utworzenie Trybunału Litewskiego 

1587 – 1632 panowanie Zygmunta III Wazy 

1588 – Anglicy pokonują hiszpaoską Wielką Armadę, hegemonia Anglii na morzach 

1589 – śmierd Henryka III, koniec dynastii Walezjuszy, następca Henryk IV Burbon 

1594 – śmierd Jana III Wazy, władze przejmuje Zygmunt III 

1595 – Unia brzeska, powstanie Kościoła greko-katolickiego (unickiego) 

1598 – edykt nantejski, swoboda wyznania w Francji 

1599 – detronizacja Zygmunta III w Szwecji, królem Karol IX Sudermaoski 

1600 – spalenie na stosie Giordana Bruna 



 

utworzenie Kompanii Wschodnioindyjskiej 

1600 – 1635 wojny Rzeczpospolitej z Szwecją, zakooczone pokojem w Sztumskiej Wsi (Stumdorf) 

1603 – śmierd Elżbiety I, sukcesja Stuartów 

1605 – bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza 

Bitwa pod Kircholmem – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611. 
Przyczyną  bitwy  były  zmagania  o  dominium  Maris  Baltici.  Dodatkowym  czynnikiem  była  walka  o  tron  szwedzki  między 
Karolem Sudermaoskim a Zygmuntem III Wazą. 

1605, 1607 – Dymitriady 

Dymitriady – nazwa interwencji zbrojnych części polskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy Carstwa Rosyjskiego w czasie 
Wielkiej Smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana 
Groźnego. Dymitriady były jedną z przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618. 

1605-1613 wielka smuta w Rosji 

Wielka  Smuta  –  okres  kryzysu  Carstwa  Rosyjskiego  w  latach  1598-1613,  wywołany  uzurpacją  tronu  carskiego,  połączoną  
z interwencją wojsk polskich i szwedzkich. 

1606  –  rokosz  M.  Zebrzydowskiego  w  Sandomierzu,  (przeciw  absolutyzmowi;  1607  bitwa  

pod Guzowem) 

1607 – zostaje założone Jamestown, pierwsza osada angielska; stolica Wirginii 

1608 – powstanie Unii Protestanckiej w Rzeszy 

1609 – cesarz wydaje list majestatyczny (gwarantujący swobodę wyznania) 



 

powstanie Ligii Katolickiej w Rzeszy 

1610 – bitwa pod Kłuszynem (dowodził hetman Stanisław Żółkiewski) 

Henryk IV ginie z ręki fanatyckiego katolika 

1613 – Michał Romanow carem, początek nowej dynastii 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 4 ~ 

 

1614 – zwołanie stanów generalnych we Francji (ostatni raz przed 1789 rokiem) 

1618 – 1648 wojna trzydziestoletnia 

Wojna trzydziestoletnia – konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648, pomiędzy protestanckimi paostwami 
Rzeszy  niemieckiej  wspieranymi  przez  inne  paostwa  europejskie  (takie  jak  Szwecja,  Dania,  Republika  Zjednoczonych 
Prowincji,  Francja),  a  katolicką  dynastią  Habsburgów.  Mimo  że  wojna  spowodowana  była  przyczynami  natury  religijnej, 
jednym  z  powodów  jej  długotrwałości  stało  się  również  dążenie  mocarstw  europejskich  (nie  tylko  protestanckich)  
do osłabienia potęgi Habsburgów. 
Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy: 

1.  okres czesko-palatynacki (1618–1624) 
2.  okres duoski (1625–1629) 
3.  okres szwedzki (1630–1635) 
4.  okres francusko-szwedzki (1635–1648) 

1618 – unia personalna Marchii Brandenburskiej i Prus Książęcych pod rządami Hohenzollernów 



 

rozejm w Dywilinie 

1620 – bitwa pod Cecorą z Turkami, śmierd hetmana Stanisława Zółkiewskiego 



 

bitwa pod Białą Górą, całkowita klęska Czechów 



 

statek „Mayflower” z Ojcami Pielgrzymami przybywa do Ameryki, założenie Plymouth 

1621 – bitwa pod Chocimiem, klęska Turków (dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz) 

1622 – rozejm w Mitawie, Szwedzi zatrzymują większośd Inflant 

1627 – bitwa morska pod Oliwą (Rzeczpospolita z Szwecją) 

1629 – bitwa pod Trzcianą, siły Rzeczpospolitej pokonują wojska szwedzkie 

1632 – 1648 panowanie Władysława IV 

1632 – bitwa pod Lutzen, śmierd Gustawa Adolfa kr. Szwecji 



 

zdobycie Smoleoska przez Rosjan, wojna zakooczona w 1634 pokojem w Polanowie 

1640 – zwołanie Krótkiego Parlamentu w Anglii (brak zgody na podatki dla Karola I) 

1640 – 1660 formalne istnienie tzw. Długiego Parlamentu zwołanego przez Karola I Stuarta w Anglii 

1641 – Wielka Remonstracja uchwalona przez parlament angielski 

1642 – wybuch wojny domowej w Anglii, klęska sił królewskich pod Naseby w 1645 

1643 - 1715 panowanie Ludwika XIV 

1648 – 1668 panowanie Jana Kazimierza, abdykował 

1648 – pokój westfalski (w Munster z Francją, w Osnabruck z Szwecją) 

Pokój westfalski – wielostronny układ kooczący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między 
Rzeszą  Niemiecką  a  Francją  (w  której  małoletniego  Ludwika  XIV  zastępował  w  rządach  pierwszy  minister,  kardynał  Jules 
Mazarin) i jej sojusznikami w Münsterze oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczących 
traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy. 

1648 – 1653 francuskie powstanie antykrólewskie tzw. Fronda 

1648 – 1654 powstanie Chmielnickiego na Ukrainie 



 

bitwa nad Żółtymi Wodami i Korsuniem, klęski wojsk koronnych 



 

oblężenie Jeremiego Wiśniowieckiego w Zbarażu 1649 



 

bitwa pod Beresteczkiem, klęska wojsk kozacko-tatarskich 1651 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 5 ~ 

 



 

bitwa pod Batohem 1652 



 

ugoda w Perejasławiu 1654 

1649 – skazanie na śmierd Karola I Stuarta Anglii 

1651 – wydanie aktu nawigacyjnego w Anglii (Cromwell, ograniczenia obcych kupców) 

1652 – pierwsze użycie Liberum Veto 

1653 – Oliver Cromwell ogłasza się Lordem Protektorem 

1654 – 1667 wojna Rzeczpospolitej z Rosją 

1655 – 1660 II wojna północna (potop szwedzki) 



 

kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem (Krzysztof.Opalioski i Andrzej.Grudzioski) 



 

układ w Kiejdanach (Janusza Radziwiła z Karolem Gustawem ) 



 

konfederacja w Tyszowcach 



 

śluby lwowskie Jana Kazimierza 1656 



 

pokój w Oliwie 1660 

1656 – układ w Radnot, szwedzki plan rozbioru Rzeczpospolitej 

1657 – utrata podległości lennej Prus Książęcych wobec Polski 

1658 – ugoda w Hadziaczu z Kozakami, nieudana (zakładała powstanie rzeczpospolitej 3 narodów) 



 

wygnanie Arian z Polski 

1660 – restauracja Stuartów w Anglii (po śmierci Cromwella w 1658) 

1665 – 1666 

rokosz Jerzego Lubomirskiego (bitwa pod Mątwami 1666; zwycięstwo magnatów nad królem) 

1667 – rozejm w Andruszowie (potwierdzony pokojem Grzymułtowskiego w 1686) 

1669 – 1673 panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego 

1672 – pokój w Buczaczu (zwycięstwo Turcji nad Rzeczpospolitą) 

Pokój buczacki – traktat pokojowy, podpisany 16 lub 18 października 1672 w Buczaczu pomiędzy Imperium Osmaoskim i 
Rzecząpospolitą, który zakładał oddanie we władanie Turcji wschodnich ziem Polski. 

1673 – bitwa pod Chocimiem, Sobieski pokonuje Turków 

1674 – 1696 panowanie Jana III Sobieskiego 

1679 – Habeas Corpus Act w Anglii, gwarancja nietykalności osobistej 

1683 – bitwa pod Wiedniem (odsiecz Jana III Sobieskiego) 

1685 – Ludwik XVI znosi edykt nantejski (hugenoci zmieniają religię lub emigrują) 

1688  –  Chwalebna  rewolucja,  odsunięcie  Jakuba  II  Stuarta,  tron  dla  Wilhelma  Oraoskiego,  Anglia 

monarchią konstytucyjną 

1689 – Bill of Rights, angielski spis praw ograniczających władzę króla 

1696 – 1733 panowanie Augusta II Sasa 

1699 – pokój w Karłowicach, Turcji z Ligą Świętą (Austria, Wenecja, Rzeczpospolita) 

1700 – 1721 III wojna północna [Wielka] (Rosja, Saksonia i Dania przeciwko Szwecji) 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 6 ~ 

 



 

bitwa nad Narwą, zwycięstwo Szwedów nad wojskami rosyjskimi 

1700 – wygaśnięcie hiszpaoskiej linii Habsburgów , Filip V obejmuje tron (wnuk Ludwika XIV) 

1701 – Fryderyk III ogłasza się królem Prus jako Fryderyk I 

1701 – 1714 wojna o sukcesję hiszpaoską (pokój w Utrechcie) 

1703 – założenie Sankt Petersburga 

1704  –  wybór  Stanisława  Leszczyoskiego  pod  wpływem  Szwedów  (formalnie  od  zrzeczenia  korony 

przez Augusta II w 1706; panuje do 1709) 

1707 – połączenie Anglii i Szkocji w Królestwo Zjednoczonej Brytanii 

1709 – bitwa pod Połtawą, klęska Szwedów 

1712 – Piotr I przenosi stolicę z Moskwy do Petersburga 

1713  –  pokój  w  Utrechcie,  między  Francją  a  Anglią  i  Holandią,  utworzenie  dwóch  odrębnych  linii 

Burbonów, upadek przewagi Francji 



 

sankcja pragmatyczna cesarza Karola VI, niepodzielnośd ziem, dziedzicznośd linii żeoskiej 

1714 – pokój w Rasttat, uzupełnienie p. z Utrechtu, porozumienie Francji i Habsburgów 

1715 – konfederacja w Tarnogrodzie przeciwko absolutyzmowi Augusta II 

1717 – Sejm Niemy 

Sejm niemy – jednodniowa sesja Sejmu I Rzeczypospolitej, która miała miejsce 1 lutego 1717 w Warszawie, za panowania 
króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany "niemym" z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed 
zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kooczącego czas walki króla ze szlachtą. Zapoczątkował on okres 
zależności Rzeczypospolitej od Rosji. 

1721 – pokój w Nystad, koniec wielkiej wojny północnej, upadek potęgi Szwedów 



 

Piotr I przyjmuje tytuł imperatora Wszechrusi 

1733 – obwołanie królem Stanisława Leszczyoskiego przez częśd szlachty (do 1735) 

1733 – 1763 panowanie Augusta III Mocnego 

1740 – 1748 austriacka wojna sukcesyjna 

1740 – Stanisław Konarski zakłada Collegium Nobilium, pierwszą polską szkołę oświeceniową 

1740 – 1742 – zajęcie Śląska przez Prusy 

Wojny  śląskie  (1740-1763)  –  trzy  wojny  między  Austrią  Habsburgów  (i  jej  zmieniającymi  się  sojusznikami),  a  Prusami 
Hohenzollernów  o  panowanie  nad  Śląskiem,  w  wyniku  których  większośd  Śląska  (wraz  z  ziemią  kłodzką)  znalazły  się  w 
granicach tych ostatnich, a wraz z nimi od 1871 w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim. 

1744 – 1745 – II wojna śląska 

1756 – 1763 – III wojna śląska (wojna siedmioletnia)  

Wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. De facto był to europejski epizod wielkiej wojny siedmioletniej. 
Walki toczyły się o Saksonię, Śląsk oraz posiadłości kolonialne między wielkimi koalicjami: Austrii (walczącej o Śląsk) wraz  
z  Imperium  Rosyjskim,  Królestwem  Francji,  Hiszpanią,  Saksonią  i  paostwami  Rzeszy  niemieckiej  Prus  w  aliansie  z  Wlk. 
Brytanią, Hanowerem i kilkoma innymi paostwami Rzeszy. Zakooczyła się pokojem w Hubertusburgu w 1763. 

1756 – 1763 wojna siedmioletnia (Anglia z Prusami przeciwko Austrii, Rosji i Francji)

 



 

1759 – bitwa pod Kunersdorfem (Kunowicami), klęska Fryderyka II w starciu z Rosjanami 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 7 ~ 

 



 

1763 – pokój w Hubertsburgu, zwycięstwo Prus ,,cud domu brandenburskiego” 

o  pokój w Paryżu, klęska Francuzów, Kanada i Indie dla Anglii 

1762 – 1796 – rządy Katarzyny II w Rosji 

1764 – 1795 panowanie Stanisława Augusta 

1764 – król Stanisław August zakłada Szkołę Rycerską 

1765 – powstaje czasopismo „Monitor” 

1767 – Konfederacja Radomska, przeciwko reformom Stanisława Augusta 



 

sejm  repinowski,  tolerancja  dysydentów,  brak  zgody  na  detronizacje  króla,  nazwa  od 

ambasadora rosyjskiego 

1768 – Konfederacja Barska (utrzymuje się przez 4 lata ) 

1772 – Pierwszy rozbiór Polski 

1773 – sejm porozbiorowy w Warszawie 



 

powołanie Rady Nieustającej 



 

powołanie Komisji Edukacji Narodowej 



 

Tea Act w Ameryce (monopol dla drogich kupców angielskich) 



 

bostooskie picie herbaty (bunt Amerykanów przeciwko uciskowi handlowemu) 

1774 – Pierwszy kongres kontynentalny 

1775 – Drugi kongres kontynentalny 



 

bitwa pod Lexington (zwycięstwo Anglików) 

1776 – 4 lipca Deklaracja Niepodległości 



 

bitwa pod Saratogą (pierwsze poważne zwycięstwo Amerykanów) 

1780 ok. – maszyna parowa Jamesa Watta 

1781 – bitwa pod Yorktown (zwycięstwo nad Anglikami ) 

1783 – podpisanie traktatu paryskiego, Wielka Brytania uznaje niepodległośd Stanów Zjednoczonych 

1787 – kongres amerykaoski uchwala konstytucje, powstają Stany Zjednoczone Ameryki 

1788 – 1792 Obrady Sejmu Czteroletniego 



 

likwidacja Rady Nieustającej w 1789 

1789 – 5 maja - zwołanie Stanów Generalnych przez Ludwika XVI w Francji; początek rewolucji 



 

9 lipca - powstanie Zgromadzenia Konstytucyjnego (Konstytuanta) 



 

14 lipca - zdobycie Bastylii 



 

26 sierpni - uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela 



 

konstytucja amerykaoska wchodzi w życie, Jerzy Waszyngton pierwszym prezydentem 

1791 – 3 września - uchwalenie konstytucji w Francji 



 

amerykaoska Karta Praw 

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

 

 

~ 8 ~ 

 

1792 – konfederacja targowicka (bitwy pod Zieleocami i Dubienką) 



 

22 września- uwięzienie Ludwika XVI i obalenie monarchii w Francji 

1793 – 21 stycznia - ścięcie Ludwika XVI 



 

wprowadzenie rządów absolutnych Komitetu Ocalenia Publicznego (jakobini) 



 

Sejm w Grodnie, ostatni sejm w dziejach I Rzeczypospolitej 



 

1793 – II rozbiór Polski 

1794  –  powstanie Kościuszkowskie  (28.III akt insurekcji w  Krakowie  ; 4.IV. bitwa  pod Racławicami; 

7.V.  wydanie  uniwersału  połanieckiego;  6.VI.  bitwa  pod  Szczekocinami;  10.X.  bitwa  pod 

Maciejowicami 



 

ścięcie Dantona, później również Robespierre’a 

1795 – ustalenie nowej konstytucji francuskiej (władzę przejmuje Dyrektoriat) 

1795 – III rozbiór Polski