234

Zachowanie czystości jamy ustnej jest pod-

stawą profilaktyki w stomatologii. Dotyczy to

zarówno profilaktyki przeciwpróchnicowej jak

i chorób przyzębia.

Prawie wszystkie pasty do zębów stosowane

obecnie mają szerokie wielokierunkowe dzia-

łanie. Jednak przewaga niektórych składników

pozwala na ich celowe stosowanie. Ze wzglę-

du na dodatkowe działania można je dzielić i

grupować. W skład past do zębów wchodzą

następujące środki: ścierne i polerujące, pie-

niące, smakowo-zapachowe, konserwujące,

bakteriostatyczne, zagęstniki, substancje bio-

logicznie czynne.

Stanowią one tak zwaną fazę stałą, stosowa-

ną samodzielnie jako proszki. W połączeniu z

fazą ciekłą (wodne roztwory alkoholi wielo-

wodorotlenowych, jak np. gliceryna) tworzą

pasty i żele.

Środki ścierne obejmują około 50% obję-

tości pasty i najczęściej są to: węglan wapnia,

kwaśny węglan fosforu, wodorotlenek wapnia

i magnezu, mleczan wapnia i magnezu oraz

rozdrobniony tlenek krzemu (dzisiaj rzadziej

stosowany ze względu na ryzyko unieczynnie-

nia jonów fluoru).

Środki polerujące w postaci drobnych zia-

ren to najczęściej nierozpuszczalne polime-

Streszczenie

Cel pracy: dokonano analizy wyników badań nad

korzyściami stosowania triklosanu z kopolimerem w

pastach do zębów. Omówiono działanie przeciwza-

palne i przeciwbakteryjne, a także korzystny wpływ

na leczenie halitozy.

Podsumowanie: pasty do zębów z optymalną zawar-

tością triklosanu i kopolimeru mają działanie hamu-

jące na rozwój płytki bakteryjnej, zapaleń dziąseł i

przyzębia, próchnicy oraz gromadzenie kamienia

nazębnego, jak również wpływają hamująco na bak-

terie wywołujące halitozę. Nie powodują wzrostu

patologicznej i oportunistycznej flory bakteryjnej.

Korzyści wynikające z zastosowania triklosanu

z kopolimerem w paście do zębów

Benefits of application of triclosan/copolymer-containing toothpaste

Marek Ziętek

Z Katedry i Zakładu Periodontologii AM we Wrocławiu

Kierownik Katedry: prof. dr hab. M. Ziętek

Summary

Aim of the study: To analyze the results of studies

on the benefits of the use of toothpaste containing

triclosan with copolymer. The paper also discusses

its anti-inflammatory and antibacterial action as

well as its beneficial effect on the management of

halitosis.

Conclusion: Toothpastes containing optimal amounts

of triclosan with copolymer are cariostatic, arrest

the build-up of bacterial plaque, reduce gingivitis,

periodontitis, and the deposition of calculus, inhibit

halitosis-producing bacteria. They do not increase

pathological or opportunistic microbiota.

KEYWORDS:

triclosan, copolymer, antibacterial and anti-

inflammatory

action,

halitosis,

gingivitis,

periodontitis, toothpaste

HASŁA INDEKSOWE:

triklosan, kopolimer, działanie antybakteryjne i

przeciwzapalne, halitoza, zapalenie dziąseł, zapale-

nie przyzębia, pasta do zębów

Czas. Stomatol., 2008, 61, 3, 234-238

© 2008 Polish Dental Society

http://www.czas.stomat.net

235

2008, 61, 3

Pasty do zębów z triklosanem i kopolimerem

ry (polichlorek winylu, polimetakrylan me-

tylu).

Środki pieniące to mydła sodowe lub nie-

które detergenty, obniżające napięcie po-

wierzchniowe i ułatwiające usuwanie płytki

nazębnej.

Środki smakowe stanowią alkohole wielo-

wodorotlenowe, tj. sorbitol i ksylitol.

Zagęstniki są to najczęściej pochodne ce-

lulozy.

Środki konserwujące i bakteriostatyczne

stanowią najczęściej pochodne kwasu hydrok-

sybenzoesowego.

Substancje biologicznie czynne to wyciągi

roślinne (azulan, rumianek, tanina), sole dzia-

łające przeciwzapalnie i pobudzająco na wy-

dzielanie śliny, mikroelementy i witaminy (A,

C, D i E), fluorek sodu i glinu, fluorofosforan

i fluoroaminy. Do środków biologicznie czyn-

nych można zaliczyć wyciągi wieloskładniko-

we (torf, propolis, aloes), hydroksyapatyty, tri-

klosan oraz triklosan z kopolimerem poliwiny-

lometyloeteru z kwasem maleinowym.

Ten ostatni składnik ma działanie przeciw-

bakteryjne i zapewnia pastom zapobieganie

tworzeniu się płytki bakteryjnej. Jest to synte-

tyczny, niejonowy związek fenolowy (2,4,4 –

trójchloro-2-hydroksy-γ-dwufenyloeter), uży-

wany miejscowo jako środek antybakteryjny

w postaci płukanek lub składnik past do zę-

bów. Słabo rozpuszcza się w wodzie. Jego

rozpuszczalność znacznie rośnie w roztworze

zasadowym poprzez formowanie soli sodo-

wych. Posiada szerokie spektrum działania na

szczepy bakteryjne Gram-dodatnie oraz Gram-

ujemne, na beztlenowce i grzyby z gatunku

Candida. Zwiększa przepuszczalność bakte-

ryjnej błony cytoplazmatycznej, powodując

bakteriolizę [9].

Toksyczność triklosanu jest niska. Nie wy-

wiera skutków niepożądanych [3]. Jego sku-

teczność zwiększa się po dodaniu cytrynianu

cynku lub kopolimeru poliwinylometyloeteru

z kwasem maleinowym. Spośród wielu czyn-

nych składników past do zębów, ten ostatni

wydaje się być jednym z najbardziej skutecz-

nych.

Biorąc pod uwagę wyniki badań klinicznych

[2], które określają czas szczotkowania zę-

bów, wynoszący średnio od 20 do 37 sekund,

konieczne jest zastosowanie w pastach środ-

ków przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych

poprawiających skuteczność usuwania płytki

bakteryjnej.

Triklosan jest związkiem skutecznym, ale

ulega szybkiemu rozkładowi. Nie wykazuje

bowiem, retencji do tkanek zęba ani dziąsła.

Niedoskonałość tą udało się poprawić dzię-

ki dołączeniu do triklosanu kopolimeru po-

liwinylometyloeteru i kwasu maleinowego.

Pierwszą pracą na ten temat było doniesie-

nie Nabi i wsp. [13]. Przedstawili oni wyni-

ki badań in vivo i in vitro nad zastosowaniem

tych dwóch związków, stwierdzając zdecydo-

wanie większe przyleganie do nabłonka dzią-

seł i szkliwa. Rok później Gaffar i wsp. [5]

donieśli o zmniejszonym wzroście bakterii in

vivo i in vitro po zastosowaniu triklosanu i ko-

polimeru.

Wyniki badań Gaffara i wsp. [6] były na-

stępnie potwierdzane, nie tylko na związkach

chemicznych, ale i w pastach do zębów zawie-

rających te składniki. Stwierdzono statystycz-

nie istotne zmniejszenie wzrostu bakterii na

hydroksyapatycie pokrytym śliną oraz istotnie

zmniejszone odkładanie się płytki bakteryjnej

po szczotkowaniu.

Kolejnym etapem badań było określenie mi-

nimalnego stężenia hamującego (MIC) dla tri-

klosanu. Okazało się, że minimalne stężenie

tego związku dla większości zbadanych drob-

noustrojów chorobotwórczych płytki bakteryj-

nej wynosi 1 μg/ml. Po zastosowaniu w paście

skojarzonego składu obu związków okazało

236

M. Ziętek

Czas. Stomatol.,

się, że po 14 godzinach od szczotkowania po-

ziom triklosanu wynosił od 4,14 do 1,77 μg/

ml [6].

Doświadczenia Nabi i wsp. [13] oraz Volpe i

wsp. [24] pozwoliły określić, że 2% obecność

kopolimeru podwaja ilość triklosanu na dys-

kach hydroksyapatytowych oraz w złuszczo-

nych komórkach nabłonka.

Oprócz metod hodowlanych określano sku-

teczność synergizmu triklosanu i kopolimeru

również z zastosowaniem polimerazowej reak-

cji łańcuchowej (PCR). Badania te pozwoliły

wykryć obecność swoistych bakterii z dużo

większą czułością. Polega to na wzmocnieniu

kopii matrycy DNA bakterii i wykryciu nawet

niewielkich ilości patogenów [11, 17].

Badając pasty do zębów z ocenianymi

związkami, posługiwano się procentowym

zwiększeniem lub zmniejszeniem gatunkowo

swoistego DNA. Stwierdzono zdecydowane

zahamowanie namnażania większego odset-

ka bakterii niż przy zastosowaniu standardo-

wej pasty do zębów z fluorem [25]. W oce-

nach szczegółowych zaobserwowano zaha-

mowanie wzrostu: Fusobacterium nucleatum,

Porphyromonas gingivalis, Actinobacillus ac-

tinomycetemcomitans, Tannerella Forsytha,

Streptococcus mutant, Actinomyces neslundi,

Lactobacillus casei.

Podjęto badania nad wpływem triklosanu z

kopolimerem i fluorem na czynniki określają-

ce proces zapalny. Znaczącą rolę odegrały tu

badania Modéera [cyt. wg 15] oraz Mustafy i

wsp. [12]. Takie cytokiny jak: czynnik mar-

twicy nowotworów (TNF-α) i interleukina 1β

(IL-1β), podobnie jak inne czynniki miejsco-

we odgrywają różnorodną rolę w pobudzeniu

procesu zapalnego. Przede wszystkim induku-

ją one produkcję prostaglandyny E

2

. Ta z kolei

stanowi jeden z najbardziej aktywnych czyn-

ników pobudzających resorpcję tkanki kostnej

i posiada wiele innych działań prozapalnych.

W jednym z badań Modéer i wsp. [cyt. wg

15] udowodnili, że triklosan w stężeniu

1 μg/ml był istotnym inhibitorem prostaglan-

dyny E

2

produkowanej przez IL-1β. Podobne

wyniki uzyskano dla PGE

2

produkowanej

przez TNF-α. Triklosan hamuje więc biosynte-

zę tego bardzo aktywnego pozapalnego czyn-

nika.

Poza wpływem na cytokiny, związek ten ma

również działanie podobne do niesteroidowych

leków przeciwzapalnych zmniejsza aktywność

cyklooksygenazy-2 (COX-2) [2]. Biorąc po-

wyższe wyniki pod uwagę należy stwierdzić, że

ma on bardzo istotny wpływ na redukcję proce-

su zapalnego.

Bardzo ciekawe są spostrzeżenia różnych

autorów z przełomu lat 80 i 90 XX wieku na

temat krótkoterminowej oceny (od 1 do 6 tygo-

dni) redukcji płytki nazębnej i zapalenia dzią-

seł. Okazało się, że 0,3% stężenie triklosanu i

2% kopolimeru redukuje płytkę nazębną i stan

zapalny dziąseł od 16 do 20%. Są to wyniki

istotne statystycznie [1, 21]. Długoterminowe

badania (od 6 do 7 miesięcy) prowadzone w

latach 1990-2002 na grupach ponad 100 oso-

bowych dowiodły obniżenia wszystkich ozna-

czanych wskaźników zapalenia dziąseł oraz

występowania płytki naddziąsłowej. Badania

w Norwegii, Szwecji i Tajlandii pokazały re-

dukcję ilości płytki od 7,2% do 25%, a zapale-

nia dziąseł od 18,2% do 25,5% [7, 23].

Dalsze prace z lat 1997-2003 poświęcone

były efektywności triklosanu z kopolimerem i

fluorkiem sodu w okresie od 24 do 36 miesię-

cy. Podano w nich utratę przyczepu łącznotkan-

kowego, progresję zapalenia przyzębia, stoso-

wanie pasty po skalingu poddziąsłowym, nie-

chirurgicznej terapii periodontologicznej, na-

wracającym zapaleniu przyzębia oraz zapaleniu

przyzębia u palaczy. We wszystkich badaniach

stwierdzono pozytywny efekt ocenianych środ-

ków. Nie stwierdzono też w okresach od 6 do

237

2008, 61, 3

Pasty do zębów z triklosanem i kopolimerem

12 miesięcznych rozwoju patologicznej i opor-

tunistycznej flory bakteryjnej [10, 16].

Oceny prowadzone w Stanach Zjednoczonych

i na Węgrzech były poświęcone ilości kamie-

nia nazębnego, powstającego po stosowaniu

pasty Colgate Total i placebo. Stwierdzono w

nich redukcję kamienia w badanej grupie od

23,1% do 54,7%. Są to wyniki niezmiernie

korzystne. Zasadniczych różnic nie stwierdzo-

no jednak przy ocenie wybielania zębów oraz

w redukcji próchnicy zębów. W tych dwóch

przypadkach przemawiały one na korzyść pa-

sty z triklosanem i kopolimerem, ale nie były

tak spektakularne [18, 22].

W latach 1999-2003 wykonano badania nad

skutecznością pasty Colgate Total oraz Colgate

Total Whitening w halitozie. W czasie 12 go-

dzin od stosowania pasty, poziom nieprzy-

jemnego zapachu zwiększył się z wyjściowe-

go poziomu 3,42 do 4,89 w 9 stopniowej skali

[4, 8]. Przy zastosowaniu placebo parametry te

określono od 6,05 do 7,03. Chromatograficzne

badania związków siarkowych ujawniły, że 12

godzin po stosowaniu pasty poziom ich wyno-

sił 9,63 ng/ml, a przy placebo 12,64 ng/ml [4,

8, 14, 19, 20].

Podsumowanie

Należy stwierdzić, że optymalnym stęże-

niem triklosanu w paście do zębów jest poziom

0,3%. Dodatek kopolimeru w stężeniu 2% oraz

0,243% fluorku sodu w znaczny sposób popra-

wia parametry zdrowia jamy ustnej. Kopolimer

dodany do triklosanu przedłuża jego działanie

i utrzymuje poziom minimalnego stężenia ha-

mującego przez 12 godzin, czyli przez okres

pomiędzy codziennym rannym i wieczornym

szczotkowaniem zębów.

Badania prowadzone od końca lat 80 XX w.

do chwili obecnej pozwalają na stwierdzenie,

że pasty do zębów z optymalną zawartością tri-

klosanu i kopolimeru mają działanie hamujące

na rozwój płytki bakteryjnej, zapaleń dziąseł i

przyzębia, gromadzenie kamienia nazębnego

oraz próchnicy, jak również wpływają hamu-

jąco na bakterie wywołujące halitozę. Nie po-

wodują wzrostu patologicznej i oportunistycz-

nej flory bakteryjnej.

Piśmiennictwo

1. Clerehugh V, Worthington H, Clarkson J,

Davies: TGH: The effectiveness of two test

dentifrices on dental plaque formation: A 1-

week clinical study. Am J Dent 1989, 2: 221-

224.

2. Data on file. Piscataway, NJ: Colgate-

Palmolive Technology Center.

3. DeSalva S J, Kong B M, Lin Y J: Triclosan: A

safety profile. Am J Dent 1989, 2: 185-196.

4. DeVizio W, Davies R: Rationale for the daily

use of a dentifrice containing triklosan in the

maintenance of oral health. Compend Contin

Educ Dent 2004, 25, 7, Suppl 1: 54-57.

5. Gaffar A, Esposito A, Affilitto J: In vitro and

in vivo anticalculus effects of a triclosan/co-

polymer system. Am J Dent 1990, 3: 37-42.

6. Gaffar A, Nabi N, Kashuba B, Williams M,

Herles S, Olsen S, Afflitto J: Antiplaque ef-

fects of dentifrices containing triklosan/copo-

lymer/NaF system versus triklosan dentifric-

es without the copolymer. Am J Dent 1990, 3:

7-14.

7. Garcia-Godoy F, Garcia-Godoy F, DeVizio W,

Volpe A R, Ferlauto R J, Miller J M: Effect of

a triclosan/copolymer/fluoride dentifrice on

plaque formation and gingivitis: A 7-month

clincal study. Am J Dent 1990, 3: 15-26.

8. Hu D, Zhang Y, Volpe A, DeVizio W, Giniger

M: Clinical effectiveness of a triclosan/copo-

lymer/sodium fluoride dentifrice in control-

ling oral malodor: A three-week clinical trial.

Oral Dis 2005, 11, Suppl 1: 51-53.

9. Jabłecka A, Krzemiński T F: Podstawy far-

makologii klinicznej, alergie, interakcje le-

ków oraz wybrane problemy w stomatologii.

238

M. Ziętek

Czas. Stomatol.,

Wyd. Czelej Lublin 2005.

10. Kerdvongbundit V, Wikesjo UME: Effect of

triclosan on healing following non-surgical

periodontal therapy in smokers. A two-year

clinical study. J Clin Periodontol 2003, 30,

12: 1024-1030.

11. Morillo J M, Lau L, Sanz M: Quantitative

real-time PCR based on single copy gene se-

quence for detection of Actinobacillus acito-

mycetemcomitans and Porphyromonas gin-

givalis. J Periodontal Res 2003, 38, 5: 518-

524.

12. Mustafa M, Wondimu B, Yucel Lindberg T,

Kats A-Hallstorm T, Jonsson A S, Modeer T:

Triclosan reduces microsomal prostaglandin

E sythase-1 expression in human gingival fi-

broblasts. J Clin Periodontol 2005, 32, 1: 6-

11.

13. Nabi N, Mukerjee C, Schmid R, Gaffar A: In

vitro and in vivo studies on triklosan/PVM/

MA copolymer/NaF combination as an anti-

plaque agent. Am J Dent 1989, 2: 197-206.

14. Niles H P, Vaquez J, Rustogi K N, Williams M,

Gaffar A, Proskin H M: The clinical effective-

ness of dentifrice containing triclosan and a

copolymer for providing long-term control of

breath odor measures chromatographically. J

Clin Dent 1999, 10, 4: 135-138.

15. Panagakos F S, Kumar E: Triklosan inhibi-

tion of cytokine-stimulated MMP production

by osteoblast-like cells. J Dent Res 2003, 82:

2248.

16. Rosling B, Wannfors B, Volpe A R, Furuichi Y,

Ramberg P, Lindhe J: The use of triclosan/co-

polymer dentifrice may retard the progression

of periodontitis. J Clin Periodontol 1997, 24,

12: 873-880.

17. Sakamoto M, Takeuchi Y, Umeda M I: Rapid

detection and quantification of five periodon-

topathic bacteria by real-time PCR. Microbiol

Immunol 2001, 45, 1: 39-44.

18. Schiff T, Cohen S, Volpe A R, Petrone M E:

Effects of two fluoride dentifrices containing

triklosan and a copolymer on calculus forma-

tion. Am J Dent 1990, 3: 43-45.

19. Sharma N C, Galustians J H, Qaquish J,

Galustians A, Rustogi K N, Petrone M E,

Chakins P, Garcia L, Volpe A R, Proskin H

M: The clinical effectiveness of a dentifrice

containing triclosan and a copolymer for con-

trolling breath odor measure organoleptically

twelve hours after tooth brushing. J Clin Dent

1999, 10, 4: 131-134.

20. Sharma N C, Galustians H J, Qaquish J,

Galustians A, Petrone M E, Rustogi K N,

Zhang K P, Chaknis P, DeVizio W, Volpe A

R: The clinical efficacy of Colgate Total plus

whitening toothpaste containing a special

grade of silica and Colgate Total Toothpaste

for controlling breath odor twelve hours after

tooth brushing. A single-use clinical study. J

Clin Dent 2002, 13, 2: 73-76.

21. Singh S M, Rustogi K N, Volpe A R, Petrone

M, Kirkup R, Collins M: Effect of a denti-

frice containing triklosan and a copolymer

on plaque formation: A 6-week clinical study.

Am J Dent 1989, 2: 225-230.

22. Sowinski J A, Battista G W, Petrone D M,

Petrone M E, DeVizio W, Volpe A R: A clin-

ical study to assess the anticalculus effica-

cy of a new dentifrice containing a special

grade of silica (Colgate Total Plus Whitening

Toothpaste). A clinical trial on adults. J Clin

Dent 2002, 13: 65-68.

23. Triratana T, Rustogi K N, Volpe A R, DeVizio

W, Petrone M, Giniger M: Clinical effect of

a new liquid dentifrice containing triclosan/

copolymer on existing plaque and gingivitis.

A six-month clinical study. J Am Dent Assoc

2002, 133, 2: 219-225.

24. Volpe A R, Schiff T J, Cohen S, Petrone M E,

Petrone D: Clinical comparison of the anti-

calculus efficacy of two triklosan-containing

dentifrices. J Clin Dent 1992, 3: 93-95.

25. Xu T, Barnes V M: The development of a new

dental probe and a new plaque index. J Clin

Dent 2003, 14, 4: 93-97.

Otrzymano: dnia 11.III.2008 r.

Adres autora: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26

Tel. [phone]

e-mail: [e-mail]