1 

NISKA MASA KOSTNA 

W WIEKU ROZWOJOWYM

Elżbieta Jakubowska-Pietkiewicz

Klinika Propedeutyki Pediatrii i Chorób Metabolicznych Kości Uniwersytetu Medycznego 

w Łodzi

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE SZCZYTOWĄ MASĘ KOSTNĄ

•

•

•

• genetyczne

Środowiskowe:

• spożycie wapnia i witaminy D

• aktywność fizyczna

• optymalny przyrost masy ciała

• niektóre choroby i stosowane leki

• zaburzenia hormonalne

• długotrwałe unieruchomienie

• stosowanie używek

ROLA WAPNIA W ORGANIŹMIE

• mineralizacja kości i zębów

• pobudliwość nerwowo-mięśniowa

• udział w procesach krzepnięcia krwi

• transport przez błony plazmatyczne

• uwalnianie hormonów i neuroprzekaźników

• wewnątrzkomórkowe przekazywanie informacji

ROLA WITAMINY D

Udział w przemianie wapniowo-fosforanowej:

• stymulacja wchłaniania wapnia i fosforu w jelitach

• pobudzanie zwrotnego wchłaniania wapnia w kanalikach nerkowych

• stymulacja syntezy niekolagenowych białek kości

• pobudzanie kościotworzenia i aktywności osteoklastów

• udział w regulacji procesów dojrzewania komórek chrząstki

•

ROLA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

• pobudza aktywność komórek kostnych: osteoblastów (poprzez nacisk na 

powierzchnię kości) i osteoklastów (poprzez rozciąganie)

• zwiększa ukrwienie tkanki kostnej

• powoduje obciążenie mechaniczne kośćca

• pobudza transport jonów

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy

• Wiek, płeć, rasa

• Osteoporoza u matki

• Niska masa kostna

• Późna menarche i wczesna menopauza

• Przebyte złamania niskoenrgetyczne

• Steroidoterapia i choroby przewlekłe

• Niskie BMI, mała aktywność fizyczna

• Zaburzenia widzenia i równowagi ze skłonnością 

do upadków

• Używki: kawa, tytoń, alkohol

• Czynniki dietetyczne

•

1

2

1

2

3

4

5

6
7

8
9

10

11

12

13

1

14

15

16
17

18

19

20

21

22

23

1

3

24

25

26

27

28

29

30

2 

•

ETIOLOGIA OSTEPOROZY SAMOISTNEJ

• niedobory wapnia

• zaburzenia przemiany witaminy D

3

• udział: cytokin, osteoprotegeryny, leptyny

• podłoże wielogenowe: VDR, ER, LRP, kolagen typu I, gen dla osteoprotegeryny

OSTEOPOROZA WTÓRNA 

1. W przebiegu chorób układu endokrynnego, takich jak:



pierwotna nadczynność przytarczyc



nadczynność kory nadnerczy (choroba i zespół  Cushinga)



niedobór estrogenów (wtórny i pierwotny, 

np. w zespole  Turnera)


nadczynność tarczycy (niedoczynność)

Sprzyjają wystąpieniu osteoporozy lub osteopenii:


cukrzyca insulinozależna



jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)

2. Choroby tkanki łącznej



uwarunkowane genetycznie np. wrodzona łamliwość kości (osteogenesis 

imperfecta), zespół Marfana, zespół Ehlersa-Danlosa



choroby reumatoidalne, tu przede wszystkim młodzieńcze idiopatyczne zapalenie 

stawów



3. Zaburzenia wchłaniania, choroby jelit



4. Przewlekłe choroby wątroby, przewlekła niewydolność nerek



Na skutek długotrwałego unieruchomienia w:


przewlekłych chorobach ogólnoustrojowych



chorobach narządów ruchu



schorzeniach układu nerwowego (zwłaszcza 

z porażeniami i niedowładami)



z przyczyn chirurgiczno-ortopedycznych



po  urazach



po zabiegach



po operacjach

Zespół Freeman-Sheldona

• Wybitne boczne skrzywienie kręgosłupa

• Zniekształcenia dłoni- podwichnięty kciuk – i stóp

• Ograniczenie ruchomości w stawach kończyn i żuchwowym

• Małe szepczące usta

• Problemy z odżywianiem

• Upośledzenie chodu 

W wieku rozwojowym osteoporoza wtórna jest najczęściej wynikiem 

stosowania glikokortykosteroidów  

w leczeniu chorób przewlekłych. 

• W tej osteoporozie resorpcja kości jest procesem bardziej aktywnym niż 

kościotworzenie.

DIAGNOSTYKA OSTEOPOROZY/OSTEOPENII

• wywiady



rodzinny

1

2

1

2

3

4

5

6
7

8
9

10

11

12

13

1

14

15

16
17

18

19

20

21

22

23

1

3

24

25

26

27

28

29

30

3 



rodzinny



dotyczący aktualnego stanu zdrowia i stosowania leków, jak też dotychczasowego 

rozwoju, chorób przebytych, przebytych złamań i dolegliwości ze strony narządów 

ruchu.

• objawy kliniczne:



bóle pleców (kręgosłupa), kończyn, zwłaszcza kończyn dolnych, w tym śródstopia



osłabienie siły mięśniowej



zaburzenia chodu



złamania (aktualne, przebyte) kręgów, kości przedramienia, udowych, śródstopia; 

okolic przynasad kk. długich

DIAGNOSTYKA 

OSTEOPOROZY  / OSTEOPENII 

• badanie densytometryczne kośća (met. DEXA; spine, total body, Infant)

• badania ultradźwiękowe (kości piętowej)

• badania radiologiczne (zdjęcia rtg)



przy podejrzeniu złamania



boczne kręgosłupa - dolnego odcinka  piersiowego i lędźwiowego 

Wskazania do badania DXA 

u dzieci (ISCD 2007)

• Pierwotne choroby kości

• Wtórne (przewlekłe choroby zapalne, zaburzenia endokrynologiczne, choroby 

nowotworowe)

• Przewlekłe unieruchomienie –mózgowe porażenie dziecięce (o ile wystąpiły złamania 

kości) 

• Ocena tkanek miękkich –zaburzenia odżywiania, zapalne choroby przewodu 

pokarmowego, niedobory mięśniowo-szkieletowe (JIO)

•

OSTEOPOROZA/OSTEOPENIA TO:

DANE Z WYWIADU, 

BADANIE KLINICZNE (OBJAWY), 

WYNIKI BADAŃ  DENSYTOMETRYCZNYCH

NISKA MASA KOSTNA TO TYLKO WYNIKI BADAŃ, BEZ OBJAWÓW 

KLINICZNYCH

•

•

DIAGNOSTYKA 

OSTEOPOROZY / OSTEOPENII

Wskaźniki przemiany wapniowo - fosforanowej 

• stężenie w surowicy krwi: 

wapnia, fosforu, magnezu (sód, potas)

• stężenie w moczu (zbiórka dobowa): 

wapnia, fosforu, magnezu

• wskaźnik wapniowo-kreatyninowy

• stężenie  wątrobowego metabolitu witaminy D (25-OH D)

• stężenie w surowicy parathormonu 

DIAGNOSTYKA OSTEOPOROZY / OSTEOPENII

Markery metabolizmu kostnego 

1

2

1

2

3

4

5

6
7

8
9

10

11

12

13

1

14

15

16
17

18

19

20

21

22

23

1

3

24

25

26

27

28

29

30

4 

Markery metabolizmu kostnego 

-

nowoczesne uznane za najbardziej miarodajne

LECZENIE OSTEOPOROZY 

• dieta bogatowapniowa, wzbogacona w potas i wit. C (surowe owoce, warzywa), z 

pewnymi ograniczeniami w zakresie białka zwierzęcego (mięso, wędliny), konserwy, 

wędzonki

• preparaty wapnia 

witamina D i/lub jej metabolity 

suplementacja wit. C., K, Mg

• leki antyresorpcyjne - kalcytonina, bisfosfoniany

• ortopedyczne zaopatrzenie złamań i monitorowanie gojenia

• rehabilitacja (fizyko - i kinezyterapia)

Rehabilitacja

• medyczna

• psychologiczna

• społeczna

• zawodowa

•

• III faza leczenia

• rozwijanie, utrzymanie, przywrócenie sprawności fizycznej

• profilaktyka kalectwa

•

CELE REHABILITACJI 

• zapobieganie ubytkowi masy kostnej, zaburzeniom mikroarchitektury i upadkom

• leczenie, które jest jednocześnie profilaktyką narastania i utrwalania deformacji 

kostnych

•

Metody: kinezyterapia, fizykoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne 

CELE KINEZYTERAPII

• utrzymanie i/lub zwiększenie gęstości mineralnej kości oraz jej prawidłowej struktury

• wzrost siły i koordynacji mięśniowej

• zwiększenie zakresu ruchów w obrębie stawów

• poprawa funkcji układu krążenia i oddychania

• przywrócenie koordynacji ruchów, równowagi ciała i gibkości

KINEZYTERAPIA (INDYWIDUALNA, ZESPOŁOWA)

ćwiczenia :

• z obciążeniem własnego ciała (chodzenie)

• korygujące postawę ciała:wyprostne, rozluźniające, wzmacniające mięśnie, 

rozciągowe

• równoważne, koordynacyjne, gibkosci, elastyczności

• oporowe dla kończyn górnych i dolnych

• w odciążeniu

• oddechowe

CELE FIZYKOTERAPII

• zmniejszenie bólu

• regulacja napięcia mięśniowego

•

• elektroterapia (galwanizacja anodowa, interdyn, DD)

• pole magnetyczne

• TENS, laser

• termoterapia (niskie temperatury, zabiegi cieplne)

• hydroterapia

• masaż

ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE

• pomoc w uruchomieniu

1

2

1

2

3

4

5

6
7

8
9

10

11

12

13

1

14

15

16
17

18

19

20

21

22

23

1

3

24

25

26

27

28

29

30

5 

• pomoc w uruchomieniu

• zapobieganie upadkom

• odciążenie

• zmniejszenie bólu

•

kule, laski, balkoniki, kołnierze, gorsety, prostotrzymacze, stabilizatory, ochraniacze 

biodrowe

Ochrona narządów ruchu   w osteoporozie to: bezpieczny ruch, ćwiczenia, 

codzienna aktywność fizyczna i rekreacja.

Bezpieczny ruch to minimalne obciążenie i właściwe ustawienie kręgosłupa celem 

uniknięcia upadków i ryzyka złamań

POWIKŁANIA OSTEOPOROZY U DZIECI

• Wady postawy

• zmniejszenie wysokości ciała

• zaburzenia proporcji ciała (w tym: wzrost długości tułowia, zmniejszenie długości 

kończyn)

• kalectwo narządów ruchu 

1

2

1

2

3

4

5

6
7

8
9

10

11

12

13

1

14

15

16
17

18

19

20

21

22

23

1

3

24

25

26

27

28

29

30